Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

[wyciąg]

STRASBURG

25 września 2018 r.

Wyrok może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Denisov przeciwko Ukrainie

Europejski Trybunał Praw Człowieka, zasiadając jako Wielka Izba w składzie:

Guido Raimondi, Przewodniczący,
Angelika Nußberger,
Linos-Alexandre Sicilianos,
Ganna Yudkivska,
Helena Jäderblom,
Robert Spano,
Vincent A. De Gaetano,
Erik Møse,
André Potocki,
Yonko Grozev,
Carlo Ranzoni,
Mārtiņš Mits,
Gabriele Kucsko-Stadlmayer,
Alena Poláčková,
Georgios A. Serghides,
Marko Bošnjak,
Péter Paczolay, sędziowie,
oraz Françoise Elens-Passos, zastępca Kanclerza,

po obradach na posiedzeniu niejawnym w dniach 18 października 2017 r. i 13 czerwca 2018 r.,

wydaje następujący wyrok, który w tym dniu został przyjęty:

POSTĘPOWANIE

[Paragrafy 1-9 wyroku pominięto]

FAKTY

[Paragrafy 10 - 37 wyroku pominięte i zastąpione tłumaczeniem poniższego streszczenia przygotowanego przez Kancelarię Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Streszczenie stanu faktycznego 1 :

Skarżący został odwołany ze stanowiska prezesa Apelacyjnego Sądu Administracyjnego w Kijowie z uwagi na brak właściwego wykonywania swych obowiązków administracyjnych. Pozostał sędzią tego sądu. Zarzucił, między innymi, że jego odwołanie stanowiło bezprawną i nieproporcjonalną ingerencję w jego życie prywatne z naruszeniem art. 8 Konwencji (o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności)].

PRAWO

I. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 6 UST. 1 KONWENCJI W ZWIĄZKU Z ZASADAMI NIEZAWISŁOŚCI I BEZSTRONNOŚCI SĄDU

38. Na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji skarżący zarzucił, że postępowanie przed Naczelną Radą Sądownictwa (NRS) i Naczelnym Sądem Administracyjnym (NSA) w przedmiocie odwołania go ze stanowiska prezesa Apelacyjnego Sądu Administracyjnego w Kijowie nie było zgodne z wymogami niezawisłości i bezstronności. Skarżył się ponadto, że NSA nie dokonał należytej kontroli jego sprawy, naruszając tym samym należne skarżącemu prawo dostępu do sądu.

39. Istotna dla sprawy część art. 6 ust. 1 Konwencji stanowi:

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego [...] rozpatrzenia jego sprawy [...] przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej”.

A. Dopuszczalność

1. Stanowiska stron

40. Opierając się na zasadach wypracowanych w wyroku w sprawie Vilho Eskelinen i Inni przeciwko Finlandii ([WI], skarga nr 63235/00, § 62, ETPC 2007–II), skarżący podniósł, że art. 6 ust. 1 Konwencji ma zastosowanie w jego sprawie w swoim aspekcie cywilnym. Prawo krajowe nie wykluczało w sposób wyraźny dostępu do sądu: sprawa skarżącego została rozpoznana przez NRS sprawującą funkcję sądowniczą, a następnie poddana kontroli NSA, który jest sądem powszechnym stanowiącym część krajowego systemu sądowego. Prawo krajowe nie wykluczało zatem dostępu do sądu w przypadku tego rodzaju spraw, a pierwsze kryterium testu, o którym mowa w wyroku w sprawie Vilho Eskelinen i Inni, nie zostało spełnione. Co więcej, odwołanie skarżącego ze stanowiska administracyjnego sprawiło, że poniósł on stratę pieniężną, wynikającą z redukcji wynagrodzenia, jak również stratę niepieniężną, polegającą na obniżeniu statusu. W formularzu skargi skarżący podnosił pierwotnie, że art. 6 znajduje zastosowanie również w swoim aspekcie „karnoprawnym”. W swoim stanowisku wyrażonym przed Wielką Izbą skarżący stwierdził jednak, że możliwość zastosowania art. 6 ogranicza się do jego aspektu cywilnego.

41. Rząd podniósł, że aspekt cywilny art. 6 nie znajduje w tej sprawie zastosowania, ponieważ jej przedmiotem nie jest żadne prawo „o charakterze cywilnym”. Przedmiot sporu należy w całości do sfery prawa publicznego, a wniesione przez skarżącego roszczenie o odszkodowanie za szkodę majątkową dotyczy niewielkiej kwoty (zob. paragraf 22 powyżej), która nie spowodowała znaczącego uszczerbku dla niego. Na tej podstawie Rząd stwierdził, że skarga jest niezgodna ratione materiae z postanowieniami Konwencji.

2. Interweniująca strona trzecia

42. Strona trzecia, Międzynarodowa Komisja Prawników, podniosła, że zasada niezawisłości sędziowskiej siłą rzeczy implikuje bezpieczeństwo kadencji prezesa sądu. Aby zapewnić rzeczywiste bezpieczeństwo kadencji oraz niezawisłość poszczególnych prezesów sądów, jak i ich zdolność do stania na straży niezawisłości sędziów w ich sądach, procedura odwołania ze stanowiska prezesa sądu musi przewidywać takie same gwarancje niezawisłości i rzetelności, jakie obowiązują w przypadku odwołania z funkcji sędziego. Strona trzecia uznała, że możliwość zastosowania art. 6 w przedmiotowej sprawie należy określić w oparciu o test Vilho Eskelinen, na który Trybunał powołał się w sprawach dotyczących sędziów, w tym w sprawie Baka ( op. cit.).

3. Ocena Trybunału

43. Strony są zgodne co do tego, że art. 6 ust. 1 nie ma zastosowania w swojej części karnoprawnej. Postępowanie będące przedmiotem niniejszej sprawy nie było związane z rozstrzygnięciem o oskarżeniu w sprawie karnej, a zatem część karnoprawna wspomnianego przepisu nie ma tutaj zastosowania (zob., mutatis mutandis, Oleksandr Volkov, op. cit., §§ 93–95).

(a) Ogólne wymogi dotyczące możliwości zastosowania cywilnego aspektu art. 6 ust. 1

(i) Istotne zasady

44. Aby art. 6 ust. 1 miał zastosowanie w swoim aspekcie „cywilnym”, musi zachodzić „spór” co do „prawa”, o którym można powiedzieć – w oparciu o co najmniej dające się uzasadnić przesłanki – że jest uznawane w przepisach krajowych, niezależnie od tego, czy owo prawo jest chronione Konwencją. Spór musi być rzeczywisty i mieć poważny charakter; może dotyczyć nie tylko faktycznego istnienia prawa, ale również jego zakresu i sposobu jego wykonania; wreszcie wynik postępowania w sposób bezpośredni musi rozstrzygać o spornym prawie, dlatego też wątły związek lub odległe konsekwencje nie stanowią wystarczających przesłanek dla powołania art. 6 ust. 1 (zob. między innymi Boulois przeciwko Luksemburgowi [WI], skarga nr 37575/04, § 90, ETPC 2012; Bochan przeciwko Ukrainie (nr 2) [WI], skarga nr 22251/08, § 42, ETPC 2015; Lupeni Greek Catholic Parish i Inni przeciwko Rumunii [WI], skarga nr 76943/11, § 71, ETPC 2016; oraz Regner przeciwko Czechom WI, skarga nr 35289/11, § 99, ETPC 2017).

45. Artykuł 6 ust. 1 nie gwarantuje konkretnej treści „praw i obowiązków” (o charakterze cywilnym) w prawie materialnym Układających się Państw: Trybunał nie może w drodze wykładni art. 6 ust 1 stworzyć prawa materialnego, które nie znajduje podstaw w systemie danego państwa (zob. przykładowo Roche przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [WI], nr 32555/96, § 117, ETPC 2005–X). Punktem wyjścia muszą być przepisy prawa krajowego i ich interpretacja przez sądy krajowe ( ibid., § 120; zob. także Károly Nagy przeciwko Węgrom [WI], skarga nr 56665/09, § 62, ETPC 2017 oraz Regner, op. cit., § 100). Trybunał musiałby mieć silne podstawy, by nie zgodzić się z ustaleniami najwyższych sądów krajowych i orzec, wbrew ich ocenie, że w grę wchodziło prawo, o którym można powiedzieć, przynajmniej na zasadzie spornej, że jest ono uznane w prawie krajowym ( Károly Nagy, op. cit., § 62).

46. Choć zasadniczo w Konwencji nie przewidziano prawa do zajmowania stanowiska związanego z wymiarem sprawiedliwości (zob. Dzhidzheva–Trendafilova przeciwko Bułgarii (dec.), skarga nr 12628/09, § 38, 9 października 2012 r. oraz Harabin przeciwko Słowacji (dec.), skarga nr 62584/00, 29 czerwca 2004 r.), prawo takie może istnieć na gruncie prawa krajowego. W wyroku w sprawie Regner ( op. cit.) Trybunał przypomniał, iż nie może być wątpliwości co do faktu, że prawo w rozumieniu art. 6 ust. 1 istnieje, gdzie prawu materialnemu uznawanemu w prawie krajowym towarzyszy prawo proceduralne do dochodzenia danego prawa w sądzie. Sam fakt, że brzmienie przepisu prawnego zezwala na element uznaniowości, nie wyklucza istnienia prawa. Rzeczywiście, art. 6 ma zastosowanie tam, gdzie postępowanie sądowe dotyczy decyzji zależnej od uznania, wywierającej skutek w postaci ingerencji w prawa skarżącego ( ibid., § 102). W niektórych sprawach prawo krajowe, o ile niekoniecznie uznaje, że jednostka ma prawo podmiotowe, przyznaje uprawnienie do zgodnej z prawem procedury zbadania odwołania, obejmującej takie kwestie jak rozstrzygnięcie, czy dana decyzja była arbitralna lub ultra vires, lub też czy doszło do nieprawidłowości proceduralnych. Jest tak w sprawach dotyczących pewnych decyzji, w których władze mają wyłącznie dyskrecjonalne uprawnienie do przyznania lub odmówienia korzyści lub przywileju, a prawo przyznaje danej osobie prawo zwrócenia się do sądów, które mogą uchylić taką decyzję, jeżeli stwierdzą, że była niezgodna z prawem. W takim przypadku art. 6 ust. 1 Konwencji ma zastosowanie, pod warunkiem że korzyść lub przywilej po ich przyznaniu prowadzi do powstania prawa o charakterze cywilnym ( ibid., § 105). Choć dostęp do zatrudnienia i do wykonywanych funkcji może stanowić co do zasady przywilej, który nie może być prawnie dochodzony, nie dotyczy to przypadku kontynuowania takiego stosunku pracy lub warunków, w których jest on realizowany ( ibid., § 117). Przykładowo w wyroku w sprawie Baka Trybunał uznał prawo Prezesa Sądu Najwyższego do zachowania stanowiska do końca sześcioletniej kadencji, wynikającej z węgierskiego prawa (zob. Baka, op. cit., §§ 107–11).

(ii) Zastosowanie tych zasad w niniejszej sprawie

47. Dokonując zastosowania tych zasad w przedmiotowej sprawie, Trybunał przede wszystkim zauważa, że istniał „spór” co do wykonywania prawa do piastowania stanowiska prezesa sądu. Co się tyczy tego, czy o takim „prawie” można powiedzieć – w oparciu o co najmniej dające się uzasadnić przesłanki ( on arguable grounds) – że jest uznawane w przepisach krajowych, należy zauważyć, że skarżącego powołano na stanowisko prezesa Apelacyjnego Sądu Administracyjnego w Kijowie na pięcioletnią kadencję (zob. paragraf 13 powyżej), a fakt jego powołania na to stanowisko na taki okres nie był przedmiotem sporu na szczeblu krajowym. Za swoją służbę na stanowisku prezesa sądu skarżący otrzymał określone wynagrodzenie, a jego odwołanie obwarowane było pewnymi warunkami materialnoprawnymi i proceduralnymi. Zważywszy na powyższe oraz na fakt, że istnienie rzeczonego prawa nie było przedmiotem sporu między stronami, nie ma podstaw do tego, by stwierdzić, że prawo skarżącego do pełnienia służby na tym stanowisku administracyjnym nie było uznane w prawie krajowym. Wprawdzie skarżący został powołany na okres pięciu lat, lecz jego prawo do piastowania tego stanowiska było ograniczone w czasie z uwagi na fakt, że w 2013 r., przed upływem kadencji, miał osiągnąć wiek emerytalny (zob. art. 126 Konstytucji, przywoływany w paragrafie 26 powyżej).

48. Trybunał zauważa ponadto, że spór był „rzeczywisty”, ponieważ między stronami brakowało zgody co do tego, czy skarżący może w dalszym ciągu zajmować swoje stanowisko administracyjne. Ponadto spór miał charakter „poważny”, zważywszy na rolę prezesa sądu (zob. art. 29 ustawy o ustroju sądów i statusie sędziów, przywoływany w paragrafie 28 powyżej) oraz bezpośrednią szkodę majątkową wynikającą z usunięcia skarżącego ze stanowiska administracyjnego. W tym względzie argument Rządu, jakoby obniżenie wynagrodzenia nie miało znaczącego wpływu na sytuację skarżącego, jest nieprzekonujący. Wyliczenia szkody majątkowej dokonane przez skarżącego w ramach odwołania wniesionego na szczeblu krajowym obejmowały jedynie krótki okres (zob. paragraf 22 powyżej), który do owego czasu upłynął, ponieważ jego zasadniczym celem było doprowadzenie do przywrócenia skarżącego na stanowisko prezesa sądu. Negatywny wpływ na sytuację majątkową skarżącego nie był jednak nieznaczny z perspektywy całego okresu służby na stanowisku sędziego, który pozostał mu do końca kadencji.

49. Wreszcie spór był „bezpośrednio decydujący” dla spornego prawa, ponieważ doprowadził do przedterminowego zakończenia korzystania z niego przez skarżącego.

(b) Odnośnie do „cywilnego” charakteru prawa będącego przedmiotem skargi

50. Rząd kwestionował możliwość zastosowania art. 6, podnosząc, że skarga należała do sfery prawa publicznego, a co za tym idzie –nie wchodziło w grę żadne prawo „o charakterze cywilnym”.

(i) Istotne zasady

51. W związku z tym należy zauważyć, że zakres „cywilnego charakteru” w art. 6 nie jest ograniczony kwestią bezpośrednio podnoszoną w sporze. Trybunał przyjął szersze podejście, zgodnie z którym aspekt „cywilny” obejmuje sprawy z pozoru niedotyczące prawa o charakterze cywilnym, lecz mogące mieć bezpośrednie i znaczne konsekwencje dla prywatnych praw o charakterze pieniężnym i niepieniężnym należnych jednostce. W ramach tego podejścia aspekt cywilny art. 6 znajduje zastosowanie w różnych sprawach, które na gruncie prawa krajowego mogą być uznawane za spory należące do sfery prawa publicznego. Wśród przykładów takich spraw wymienić można postępowania dyscyplinarne dotyczące prawa do wykonywania zawodu (zob. Le Compte, Van Leuven i De Meyere przeciwko Belgii, 23 czerwca 1981 r., §§ 47 i 48, seria A nr 43 oraz Philis przeciwko Grecji (nr 2), 27 czerwca 1997 r., § 45, Zbiór Wyroków i Decyzji 1997–IV), spory dotyczące prawa do zdrowego środowiska (zob. Taşkın i Inni przeciwko Turcji, skarga nr 46117/99, § 133, ETPC 2004–X), warunków osadzenia więźniów (zob. Ganci przeciwko Włochom, skarga nr 41576/98, § 25, ETPC 2003–XI oraz Enea przeciwko Włochom [WI], skarga nr 74912/01, § 103, ETPC 2009), prawa do dostępu do dokumentów dotyczących dochodzenia (zob. Savitskyy przeciwko Ukrainie, skarga nr 38773/05, §§ 143–45, 26 lipca 2012 r.), spory dotyczące nieujęcia wyroku skazującego w rejestrze karnym (zob. Alexandre przeciwko Portugalii, skarga nr 33197/09, §§ 54 i 55, 20 listopada 2012 r.), postępowania w sprawie zastosowania nieizolacyjnego środka zapobiegawczego (zob. De Tommaso przeciwko Włochom [WI], skarga nr 43395/09, § 154, ETPC 2017 (fragmenty)) oraz anulowanie poświadczenia bezpieczeństwa urzędnika cywilnego w Ministerstwie Obrony (zob. Regner, op. cit, §§ 113–27).

52. Oprócz wymienionych wyżej zmian orzecznictwa zakres aspektu „cywilnego” uległ znacznemu poszerzeniu w odniesieniu do sporów dotyczących zatrudnienia w służbach publicznych – sfery, do której przedmiotowa sprawa ma bezpośrednie odniesienie. W wyroku w sprawie Vilho Eskelinen i Inni ( op. cit.) Trybunał, zważywszy na istniejący stan rzeczy w Układających się Państwach oraz na względy dotyczące niestosowania dyskryminacji urzędników cywilnych względem pracowników podmiotów prywatnych, ustanowił domniemanie, że art. 6 znajduje zastosowanie w przypadku „zwykłych sporów pracowniczych” między urzędnikami cywilnymi a Państwem oraz że to na pozwanym Rządzie spoczywa ciężar wykazania, iż urzędnik cywilny nie miał prawa dostępu do sądu na gruncie prawa krajowego, a wyłączenie jego praw wynikających z art. 6 było uzasadnione ( ibid., § 62). Na podstawie zasad określonych w wyroku w sprawie Vilho Eskelinen i Inni art. 6 został zastosowany do sporów dotyczących zatrudnienia sędziów odwołanych z urzędu sędziowskiego (zob. na przykład Oleksandr Volkov, op. cit., §§ 91 i 96; Kulykov i Inni przeciwko Ukrainie, skargi nr 5114/09 i 17 innych, §§ 118 i 132, 19 stycznia 2017 r.; Sturua przeciwko Gruzji, skarga nr 45729/05, § 27, 28 marca 2017 r.; oraz Kamenos przeciwko Cyprowi, skarga nr 147/07, § 88, 31 października 2017 r.), usuniętych ze stanowisk administracyjnych bez uprzedniego zakończenia pełnienia obowiązków sędziego (zob. Baka, op. cit., §§ 34 i 107–11) lub zawieszonych w sprawowaniu urzędu sędziowskiego (zob. Paluda przeciwko Słowacji, skarga nr 33392/12, § 34, 23 maja 2017 r.). Postanowienie to zastosowano również do sporów dotyczących zatrudnienia urzędników cywilnych, którzy utracili uposażenie z tytułu pracy poza miejscem zamieszkania doliczane do ich wynagrodzenia w formie dodatku (zob. Vilho Eskelinen, op. cit., §§ 40 i 41) bądź zostali przekierowani wbrew swojej woli do sprawowania innego urzędu lub stanowiska, co poskutkowało obniżeniem wynagrodzenia (zob. Zalli przeciwko Albanii, skarga nr 52531/07, 8 lutego 2011 r., oraz Ohneberg przeciwko Austrii, skarga nr 10781/08, 18 września 2012 r.). Ponadto w sprawie Bayer przeciwko Niemcom (skarga nr 8453/04, 16 lipca 2009 r.), która dotyczyła usunięcia z urzędu zatrudnionego przez państwo komornika w wyniku postępowania dyscyplinarnego, Trybunał uznał, że spory dotyczące „zarobków, uposażeń lub podobnych uprawnień” stanowiły niemające wyczerpującego charakteru przykłady „zwykłych sporów pracowniczych”, do których art. 6 powinien mieć co do zasady zastosowanie zgodnie z testem Vilho Eskelinen ( ibid., § 38; zob. także Regner, op. cit., § 108).

(ii) Zastosowanie tych zasad w niniejszej sprawie

53. W świetle powyższych zasad podniesiony przez Rząd argument, jakoby cywilny aspekt art. 6 ust. 1 nie miał zastosowania tylko na tej podstawie, że spór dotyczący skarżącego należy do sfery prawa publicznego oraz że nie ma mowy o żadnym prawie „o charakterze cywilnym”, należy uznać za nieprzekonujący. Jak wykazano powyżej, powołanie się na cywilny aspekt w sporze należącym do sfery prawa publicznego może być uzasadnione, jeżeli kwestie prawa prywatnego mają charakter nadrzędny w stosunku do kwestii prawa publicznego w świetle bezpośrednich konsekwencji dla cywilnego prawa o charakterze pieniężnym lub niepieniężnym. Ponadto Trybunał, powołując się na kryteria określone w wyroku w sprawie Vilho Eskelinen i Inni, stosuje ogólne domniemanie, że takie bezpośrednie konsekwencje dla praw o charakterze cywilnym istnieją w przypadku „zwykłych sporów pracowniczych” dotyczących urzędników służby publicznej, w tym sędziów ( ibid., § 62 oraz Baka, op. cit., § 104) .

54. Przedmiotowa sprawa w rzeczy samej dotyczy „zwykłego sporu pracowniczego”, ponieważ w swojej istocie wpływa na (i) zakres prac, jakie skarżący miał wykonywać w ramach zatrudnienia oraz (ii) jego wynagrodzenie otrzymywane z tytułu stosunku pracy (por. Ohneberg, op. cit., § 25). Zważywszy na te dwie kwestie, nie ma powodu, by uznać, iż spór dotyczący skarżącego był pozbawiony elementu o charakterze cywilnym bądź że element ten był niewystarczający, by uzasadnić powołanie „cywilnego” aspektu art. 6.

55. Stosując dalej test wypracowany w sprawie Vilho Eskelinen, za bezsporny należy uznać fakt, że prawo krajowe przewiduje dostęp do sądu w przypadku skarg dotyczących odwołania ze stanowiska administracyjnego w wymiarze sprawiedliwości. W związku z powyższym art. 6 ma zastosowanie w swym aspekcie cywilnym.

56. Wynika z tego, iż zastrzeżenie wstępne Rządu co do możliwości zastosowania art. 6 § 1 Konwencji należy oddalić.

57. Trybunał zauważa ponadto, że skarga ta nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Nie jest ona też niedopuszczalna na jakiejkolwiek innej podstawie. Należy ją zatem uznać za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

1. Stanowiska stron

58. Skarżący podniósł, że NRS nie stanowi „niezawisłego i bezstronnego sądu” ze względu na jej skład, podporządkowanie jej członków innym organom Państwa oraz brak obiektywnej bezstronności i istnienie osobistych uprzedzeń ze strony niektórych członków Rady. Co więcej, NSA również nie dopełnił obowiązku zapewnienia „niezawisłego i bezstronnego sądu”.

59. Rząd stwierdził, że wymogi przewidziane w art. 6 ust. 1 zostały spełnione oraz że nic nie wskazywało na stronniczość organów krajowych. Podkreślił, że wyrok NSA opierał się na stanowiskach stron i zawierał wystarczające uzasadnienie.

2. Ocena Trybunału

(a) Ogólne zasady odnoszące się do wymogów „niezawisłości i bezstronności sądu” na etapach rozstrzygnięcia i kontroli sprawy

60. Przy ustalaniu, czy dany organ może zostać uznany za „niezawisły” – zwłaszcza od egzekutywy i stron w sprawie – Trybunał w rozpatrywanych dotąd sprawach uwzględniał, między innymi, sposób mianowania jego członków oraz długość ich kadencji, istnienie gwarancji zabezpieczających przed naciskami z zewnątrz, a także kwestię, czy taki organ sprawia wrażenie niezawisłego (zob. Maktouf i Damjanović przeciwko Bośni i Hercegowinie [WI], skargi nr 2312/08 i 34179/08, § 49, ETPC 2013 (fragmenty) i przytoczone tam orzecznictwo).

61. Co do zasady bezstronność oznacza brak uprzedzeń czy stronniczości. Jak wynika z utrwalonego orzecznictwa Trybunału, istnienie bezstronności dla celów art. 6 ust. 1 należy ustalić na podstawie: (i) kryterium subiektywnego, w ramach którego należy uwzględnić osobiste przekonania i zachowanie konkretnego sędziego – to jest, czy w danej sprawie sędzia wykazywał osobiste uprzedzenia lub był stronniczy; oraz (ii) kryterium obiektywnego, to jest poprzez upewnienie się, czy – w oderwaniu od indywidualnego zachowania członków – dany sąd, jako taki, w tym między innymi skład sądu, oferuje wystarczające gwarancje wykluczające wszelkie uprawnione wątpliwości dotyczące jego bezstronności (zob. między innymi Micallef przeciwko Malcie [WI], skarga nr 17056/06, § 93, ETPC 2009 i przytoczone tam orzecznictwo).

62. Bezstronności subiektywnej i obiektywnej nie można jednakże ściśle rozgraniczyć, jako że postępowanie sędziego może nie tylko wywoływać obiektywne wątpliwości dotyczące bezstronności sądu z punktu widzenia obserwatora zewnętrznego (kryterium obiektywne), lecz może wiązać się także z jego osobistym przekonaniem (kryterium subiektywne) (zob. Kyprianou przeciwko Cyprowi [WI], skarga nr 73797/01, § 119, ETPC 2005–XIII). Zatem w tych sprawach, w których występują trudności związane z przedstawieniem dowodów służących obaleniu domniemania dotyczącego subiektywnej bezstronności sędziego, wymóg bezstronności obiektywnej stanowi dodatkową ważną gwarancję (zob. Pullar przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 10 czerwca 1996 r., § 32, Raporty 1996–III).

63. W tym względzie pewne znaczenie mogą mieć nawet pozory, innymi słowy, „nie wystarczy wymierzać sprawiedliwość, wymierzanie sprawiedliwości musi jeszcze być widoczne”. Kluczowa kwestią jest tu potrzeba, by w społeczeństwie demokratycznym sądy budziły zaufanie ludzi (zob. Morice przeciwko Francji [WI], skarga nr 29369/10, § 78, ETPC 2015).

64. Wreszcie pojęcia niezawisłości i obiektywnej bezstronności są ściśle ze sobą powiązane i, zależnie od okoliczności, mogą wymagać łącznego zbadania (zob. na przykład Cooper przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [WI], skarga nr 48843/99, § 104, ETPC 2003–XII).

65. Jak wynika z orzecznictwa Trybunału, nawet jeśli organ orzekający rozstrzygający spory dotyczące „praw i obowiązków o charakterze cywilnym” nie spełnia w pewnym zakresie wymogów art. 6 ust. 1, nie można stwierdzić naruszenia Konwencji, jeżeli postępowanie przed takim organem „podlega późniejszej kontroli organu sądowego posiadającego pełną jurysdykcję i zapewniającego gwarancje wynikające z art. 6 ust. 1” (zob. Albert i Le Compte przeciwko Belgii, 10 lutego 1983 r., § 29, Seria A nr 58, oraz Tsfayo przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, skarga nr 60860/00, § 42, 14 listopada 2006 r.).

(b) Zastosowanie tych zasad w niniejszej sprawie

(i) Podejście do rozpoznania skargi

66. Kwestia sposobu wykonywania obowiązków prezesa Apelacyjnego Sądu Administracyjnego w Kijowie przez skarżącego została pierwotnie podniesiona przez Radę Sędziów Sądu Administracyjnego, która – przeprowadziwszy dochodzenie – postanowiła wnieść do NRS o odwołanie skarżącego ze stanowiska administracyjnego. Sprawa została następnie rozpatrzona przez NRS, która nie była związana wnioskiem Rady Sędziów Sądu Administracyjnego. Wręcz przeciwnie – NRS była uprawniona do oceny faktów we własnym zakresie, dokonania własnej kwalifikacji prawnej przedmiotu sprawy i przyjęcia wiążącej decyzji w następstwie przeprowadzenia przesłuchania oraz oceny materiału dowodowego. W przedmiotowej sprawie rozparzenie kwestii przez NRS zakończyło się podjęciem decyzji o odwołaniu skarżącego, która to decyzja została niedługo potem wprowadzona w życie (zob. paragraf 20 powyżej). Następnie, po wykonaniu decyzji, została ona poddana kontroli NSA.

67. Opisany powyżej przebieg procedur krajowych sugeruje, że Rada Sędziów Sądu Administracyjnego przeprowadziła w tej sprawie wstępne dochodzenie. Skarżący nie kwestionuje tego aspektu sprawy i skupia się w swojej skardze na rzekomej nierzetelności postępowania przed NRS i NSA oraz braku „wystarczającej kontroli” ze strony NSA. W obliczu tych okoliczności Trybunał musi zbadać, czy NRS i NSA spełniły wymogi art. 6 ust. 1 Konwencji. Jeżeli jednak NRS nie spełniła tych wymogów, problem na gruncie art. 6 zaistniałby wyłącznie wówczas, gdy NSA nie zapewniłby „wystarczającej kontroli” w zgodzie z art. 6 (por. Le Compte, Van Leuven i De Meyere, op. cit., §§ 51 i 54 oraz Oleksandr Volkov, op. cit., §§ 108, 123 i 130). W świetle powyższego do Trybunału zwrócono się przede wszystkim o zbadanie, czy NRS spełniła wymogi „niezawisłego i bezstronnego sądu”. W drugiej kolejności, jeżeli wymogi te nie zostały na tym etapie zaspokojone, należy ustalić, czy kontrola zapewniona przez NSA była „wystarczająca”, by naprawić stwierdzone uchybienia. W trzeciej kolejności należy ustalić, czy NSA spełnił wymogi niezawisłości i bezstronności.

(ii) Postępowanie przed NRS

68. W wyroku w sprawie Oleksandr Volkov ( op. cit.) Trybunał określił szereg kryteriów służących ocenie, czy NRS jako organ dyscyplinarny właściwy w sprawach sędziów spełniła wymogi niezawisłości i bezstronności. Dokonując określenia wspomnianych kryteriów, Trybunał opierał się na dotychczasowym orzecznictwie i uwzględnił istotne teksty międzynarodowe, w szczególności opinie i rekomendacje innych organów Rady Europy. Po pierwsze, Trybunał podkreślił konieczność znaczącego udziału sędziów w takim organie, uznając, że w przypadku, gdy co najmniej połowa składu sądu składa się z sędziów, w tym także sędzią jest przewodniczący posiadający głos decydujący, fakt ten w istotny sposób wskazuje na bezstronność ( ibid., § 109). Po drugie, zważywszy na wagę ograniczenia wpływu organów politycznych na skład organu dyscyplinarnego, należy ocenić sposób powoływania sędziów mających zasiadać w tym organie z uwzględnieniem władz, które ich powołały, oraz roli społeczności sędziowskiej w tym procesie ( ibid., § 112). Po trzecie, należy ustalić, czy członkowie organu dyscyplinarnego są zatrudnieni w pełnym wymiarze godzin, czy też pracują i otrzymują wynagrodzenie spoza tego organu, co w nieunikniony sposób skutkuje ich materialnym, hierarchicznym i administracyjnym uzależnieniem od pracodawców podstawowych i stanowi zagrożenie dla ich niezawisłości i bezstronności ( ibid., § 113). Po czwarte, należy zwrócić uwagę na obecność przedstawicieli prokuratury w składzie organu dyscyplinarnego właściwego do spraw sędziów. Włączenie z urzędu Prokuratora Generalnego oraz innych członków powoływanych przez prokuraturę budzi zaniepokojenie jako potencjalne zagrożenie dla bezstronności organu dyscyplinarnego w świetle funkcji prokuratorów w krajowych postępowaniach sądowych ( ibid., § 114). Po piąte, w przypadku gdy członkowie organu dyscyplinarnego prowadzili wstępne dochodzenie w sprawie dyscyplinarnej skarżącego, a następnie brali udział w podejmowaniu decyzji w jego sprawie przez organ dyscyplinarny, takie połączenie funkcji może budzić obiektywne wątpliwości co do ich bezstronności ( ibid., § 115).

69. W sprawie Oleksandr Volkov Trybunał orzekł, że skład NRS, przewidziany w Konstytucji, wskazywał na szereg nieprawidłowości strukturalnych, które uchybiały wymogom niezawisłości i bezstronności. W myśl tych uregulowań konstytucyjnych znaczną większość składu NRS stanowili członkowie niebędący sędziami, powoływani bezpośrednio przez władze wykonawcze i ustawodawcze, Minister Sprawiedliwości i Prokurator Generalny wchodzili zaś w skład Rady z urzędu. Decyzja o odwołaniu skarżącego w sprawie Oleksandr Volkov została podjęta przez szesnastu członków NRS, spośród których sędziami było tylko trzech. Ponadto tylko czterech spośród dwudziestu członków NRS było zatrudnionych w pełnym wymiarze godzin, natomiast pozostali członkowie pracowali i otrzymywali wynagrodzenie spoza NRS. Członkostwo i obecność Prokuratora Generalnego i innych przedstawicieli prokuratury w NRS budziła dalsze wątpliwości co do bezstronności tego organu z uwagi na rolę, jaką prokuratura odgrywa w krajowych postępowaniach sądowych. Co więcej, dwoje członków NRS, którzy wnieśli zarzuty dyscyplinarne przeciwko skarżącemu na podstawie wyników własnego wstępnego dochodzenia, brało później udział w rozstrzyganiu meritum jego sprawy ( ibid., §§ 110–15).

70. Powyższe ustalenia są w pełni adekwatne w przypadku przedmiotowej skargi. NRS została powołana i funkcjonowała w myśl dokładnie tych samych konstytucyjnych zasad, co w sprawie Oleksandr Volkov. Z tego względu w niniejszej sprawie do głosu dochodzą te same wątpliwości dotyczące zgodności postępowania przed NRS ze standardami niezawisłości i bezstronności. Sprawę skarżącego rozpoznawało i rozstrzygało osiemnastu członków NRS, spośród których sędziami było tylko ośmiu. Członkowie niebędący sędziami stanowili większość mającą decydujący wpływ na wynik postępowania. Ponadto zaniepokojenie budziły zarówno kwestie sposobu powoływania członków NRS spośród sędziów przez organy wykonawcze i ustawodawcze, ograniczającego liczbę sędziów zasiadających w NRS z wyboru innych sędziów, jak również fakt, iż większość członków NRS nie była przez nią zatrudniona w pełnym wymiarze godzin oraz to, że członkiem NRS był Prokurator Generalny.

71. Ponadto, co się tyczy zarzutów skarżącego, szczegółowo przedstawionych przed Trybunałem, że określeni członkowie NRS wykazywali w jego sprawie osobiste uprzedzenia, nie można pomijać faktu, że sędzia K., który był członkiem NRS, początkowo – działając w charakterze przewodniczącego Rady Sędziów Sądu Administracyjnego – był zaangażowany we wstępne dochodzenie w sprawie skarżącego oraz złożenie do NRS wniosku o jego odwołanie (zob. paragrafy 15 i 18 powyżej). Okoliczności te budzą obiektywne wątpliwości co do bezstronności sędziego K., zważywszy na to, że brał on następnie udział w podejmowaniu decyzji co do meritum sprawy skarżącego w ramach NRS (por. Oleksandr Volkov, op. cit., § 115; Poposki i Duma przeciwko byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii, skargi nr 69916/10 i 36531/11, § 48, 7 stycznia 2016 r.; oraz Sturua, op. cit., § 35).

72. Powyższe ustalenia są dla Trybunału wystarczające, aby stwierdzić, że w postępowaniu przed NRS brak było gwarancji niezawisłości i bezstronności w świetle nieprawidłowości strukturalnych i istnienia wrażenia osobistych uprzedzeń.

(iii) Czy rozpoznanie sprawy przez NSA stanowiło wystarczającą kontrolę

73. Trybunał uznał, iż aby określić, czy sąd wyższej instancji ma „pełną jurysdykcję” bądź zapewnia „wystarczającą kontrolę” umożliwiającą naprawienie braku niezawisłości i bezstronności w pierwszej instancji, należy uwzględnić czynniki takie jak przedmiot decyzji, względem której złożono odwołanie, sposób jej wydania oraz treść sporu, w tym pożądane i rzeczywiste podstawy odwołania (zob. Bryan przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 22 listopada 1995 r., §§ 44–47, Seria A nr 335–A oraz Tsfayo, op. cit., § 43).

74. W sprawie Oleksandr Volkov Trybunał stwierdził wprost, że NSA nie zapewnił wystarczającej kontroli w sprawie dotyczącej odwołania sędziego ze stanowiska. Po pierwsze, Trybunał zauważył, że NSA uprawniony był do uznania zakwestionowanych decyzji za niezgodne z prawem, lecz bez możliwości ich uchylania i podejmowania dalszych kroków w przypadku uznania ich za niezbędne. Mimo że decyzja uznana za niezgodną z prawem nie pociągała za sobą konsekwencji prawnych, brak możliwości formalnego uchylenia zakwestionowanej decyzji przez NSA przy jednoczesnym braku zasad dotyczących dalszego toku postępowania dyscyplinarnego (w szczególności kroków, jakie powinny podejmować zaangażowane władze po uznaniu zaskarżonych decyzji za niezgodne z prawem, oraz terminów, w jakich działania takie powinny zostać podjęte) spowodowały poważną niepewność co do faktycznych konsekwencji prawnych uznania przez sąd niezgodności decyzji z prawem. Praktyka sądowa sugerowała ponadto, że nie było automatycznego przywrócenia na stanowisko na podstawie pozytywnej deklaracji NSA, ponieważ odwołujący się sędziowie musieli wszcząć odrębne postępowanie w tej sprawie ( ibid., §§ 125 i 126). Trybunał przyjrzał się również sposobowi przeprowadzenia i faktycznemu zakresowi kontroli NSA i stwierdził, że również te względy nie były odpowiednie do zapewnienia „wystarczającej kontroli” ( ibid., §§ 127 i 128).

75. Powyższe ustalenia w jednakowym zakresie odnoszą się również do niniejszej sprawy. Dokonując kontroli decyzji NRS, która miała skutek natychmiastowy, NSA działał na podstawie tych samych ram prawnych i dysponował tak samo ograniczonymi uprawnieniami, a jego działanie było obarczone taką samą niepewnością co do skutków prawnych.

76. Co więcej, analiza treści rozpatrywanego sporu wskazuje na poważne rozbieżności między deklarowanymi a rzeczywistymi podstawami kontroli. Po pierwsze, w swojej decyzji NSA stwierdził, że skarżący nie zakwestionował stanu faktycznego stanowiącego uzasadnienie jego odwołania, a zatem przyjął, że stan ten był taki, jak przedstawiono. Stwierdzenie to stoi w sprzeczności z treścią uzasadnienia odwołania wniesionego przez skarżącego do NSA, w którym wyraźnie kwestionował on przedstawiony stan faktyczny. Skarżący argumentował w szczególności, że ustalenia NRS miały charakter zbyt ogólny oraz że NRS powinna była powołać się na konkretne okoliczności, jak i czas ich wystąpienia, aby uzasadnić swoje wnioski.

77. Po drugie, NSA nie podjął rzeczywistych starań, by zbadać inny ważny argument podniesiony przez skarżącego, stanowiący zarzut braku niezawisłości i bezstronności w postępowaniu przed NRS (zob. paragraf 21 powyżej). Powoławszy się na swą właściwość do dokonania kontroli, czy zakwestionowana decyzja została podjęta w sposób zgodny z szeregiem kryteriów, w szczególności wymogiem bezstronności, NSA doszedł do ogólnego wniosku, że NRS nie naruszyła Konstytucji ani przepisów ukraińskiego prawa. NSA pominął jednak w swojej ocenie kwestię tego, czy postępowanie przed NRS przeprowadzono zgodnie z zasadami niezawisłości i bezstronności. Nie podano uzasadnienia w tym względzie.

78. W świetle powyższych ustaleń należy stwierdzić, że kontrola sprawy skarżącego przeprowadzona przez NSA była niewystarczająca. W związku z tym nie zapewniała możliwości naprawienia wad dotyczących rzetelności postępowania przed NRS.

(iv) Czy NSA spełniał standardy niezawisłości i bezstronności

79. Co się tyczy gwarancji niezawisłości i bezstronności na gruncie art. 6 ust. 1, jakie organ sądowy przeprowadzający kontrolę ma obowiązek zapewnić, kontrola w niniejszej sprawie została przeprowadzona przez sędziów NSA, którzy z punktu widzenia postępowania dyscyplinarnego również podlegali jurysdykcji NRS. Oznacza to, iż sędziowie ci także mogli zostać objęci postępowaniem dyscyplinarnym przed NRS. Fakt, iż sędziowie NSA podlegali prawu dyscyplinarnemu i byli związani zasadami dyscypliny i etyki sądowej sam w sobie nie stanowi przesłanki, aby podawać w wątpliwość ich niezawisłość i bezstronność wobec organu uprawnionego do wykonywania przepisów dyscyplinarnych. Kwestia przestrzegania podstawowych gwarancji niezawisłości i bezstronności może się jednak pojawiać, gdy struktura i sposób funkcjonowania organu dyscyplinarnego budzi poważne obawy w tym zakresie. Niniejsza sprawa w istocie wskazuje na istnienie poważnych problemów tego typu po stronie NRS, w szczególności jeśli chodzi o wady strukturalne i wrażenie osobistego uprzedzenia (zob. paragrafy 70–72 powyżej). Po drugie, NRS nie jest jedynie organem dyscyplinarnym; w rzeczywistości organ ten dysponuje szerokimi uprawnieniami w odniesieniu do kariery zawodowej sędziów (powoływanie, dyscyplinowanie i odwoływanie). Mając na uwadze powyższe czynniki oraz szczególny kontekst ukraińskiego systemu w tamtym czasie, w świetle wyroku w sprawie Oleksandr Volkov ( op. cit., § 130) Trybunał stwierdza, że sędziowie NSA rozpoznający sprawę skarżącego, w której NRS była stroną, nie byli w stanie wykazać się „niezawisłością i bezstronnością” wymaganymi na podstawie art. 6 Konwencji.

80. Z powyższych ustaleń wynika, że kontrola sądowa przeprowadzona przez NSA w niniejszej sprawie nie spełniała wymogu niezawisłości i bezstronności.

(v) Wnioski

81. W świetle powyższego Trybunał stwierdza, że NRS nie zapewniła niezawisłego i bezstronnego rozpoznania sprawy skarżącego oraz że późniejsza kontrola jego sprawy przez NSA nie naprawiła tych błędów.

82. Należy zatem uznać, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji.

II. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 8 KONWENCJI

83. Na podstawie art. 8 Konwencji skarżący zarzucił, że w wyniku odwołania go ze stanowiska prezesa Apelacyjnego Sądu Administracyjnego w Kijowie zostało naruszone jego prawo do poszanowania życia prywatnego.

84. Artykuł 8 Konwencji w istotnych częściach stanowi:

„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego […].

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności osób”.

A. Stanowiska stron

1. Skarżący

85. Skarżący podniósł, że jego prawo do poszanowania życia prywatnego zostało naruszone, ponieważ doszło do nieodwracalnego uszczerbku na jego karierze, dobrym imieniu oraz relacjach społecznych i zawodowych. Ponadto obniżenie wynagrodzenia oraz oczekiwanych świadczeń emerytalnych negatywnie wpłynęło na jego sytuację majątkową. Na poparcie swojego twierdzenia skarżący powołał się na wyrok w sprawie Erményi przeciwko Węgrom (skarga nr 22254/14, §§ 30 i 31, 22 listopada 2016 r.), w którym zakończenie mandatu skarżącego jako wiceprezesa Sądu Najwyższego uznano za naruszenie prawa do poszanowania życia prywatnego.

86. Co się tyczy reputacji, skarżący argumentował, że stanowisko prezesa sądu apelacyjnego wiąże się z prestiżem i wpływami. Jako że skarżący na przestrzeni 25 lat swojej kariery zajmował stanowisko prezesa kilku sądów, funkcja, z której go odwołano, stanowiła szczyt jego osiągnięć zawodowych w dziedzinie prawa oraz punkt kulminacyjny kilku dekad osobistego poświęcenia oraz oddania profesji. Odwołanie go z tego stanowiska zburzyło jego osobisty autorytet i podważyło kompetencje w oczach osób pełniących podobne funkcje. Co więcej, powód odwołania, mianowicie naruszenie przepisów regulujących organizację procesu wymiaru sprawiedliwości, odbiło się na jego pozycji zawodowej w ujęciu ogólnym, jak i na przyszłych możliwościach rozwoju kariery oraz awansu. Miało to szczególne znaczenie w świetle faktu, że informacja o odwołaniu skarżącego była szeroko rozpowszechniana. W kontekście zarzutu dotyczącego poważnego uszczerbku na reputacji skarżący stwierdził, że jego niesłuszne odwołanie ze stanowiska zaszkodziło interesowi jego dzieci, będących z wykształcenia prawnikami.

87. W odniesieniu do przedmiotu swojej skargi skarżący podniósł ponadto, że ingerencja w jego prawo do poszanowania życia prywatnego nie była „przewidziana przez ustawę”, ponieważ obowiązujące prawo było w tym względzie zbyt ogólnikowe oraz nie przewidywało gwarancji proceduralnych zabezpieczających przed jego arbitralnym stosowaniem. W dalszej kolejności skarżący stwierdził, że jego odwołanie było nieproporcjonalne w świetle rozpatrywanych okoliczności, ponieważ sposób, w jaki do niego doszło, w żaden sposób nie umożliwił mu naprawienia błędów związanych z zarządzaniem, jakich skarżący się rzekomo dopuścił.

2. Rząd

88. Rząd podniósł, że prawo do sprawowania funkcji administracyjnych w sądzie nie wchodzi w zakres zastosowania art. 8 Konwencji. W przeciwieństwie do spraw Oleksandr Volkov ( op. cit.) i Özpınar przeciwko Turcji (skarga nr 20999/04, 19 października 2010 r.), skarżący w niniejszej sprawie nie został usunięty z urzędu sędziowskiego. W świetle tego istotnego rozróżnienia jego skarga była niezgodna ratione materiae z postanowieniami Konwencji.

89. Rząd stwierdził ponadto, że nawet przy założeniu, że art. 8 znajdował w tej sprawie zastosowanie, usunięcie skarżącego ze stanowiska administracyjnego wywarło znikomy wpływ na jego życie prywatne. Skarżący najprawdopodobniej przeniósł się do innego biura w tym samym budynku i otrzymał nieco niższe wynagrodzenie. W świetle powyższego skarżący nie doznał „znaczącego uszczerbku”, w związku z czym skargę należało uznać za niedopuszczalną na gruncie art. 35 ust. 3 lit. b oraz art. 35 ust. 4 Konwencji.

90. W odniesieniu do przedmiotu skargi Rząd podniósł, że w przeciwieństwie do sprawy Oleksandr Volkov prawo krajowe mające zastosowanie w przedmiotowej sprawie było wystarczająco jednoznaczne i przewidywalne w swoim zastosowaniu; ingerencja ta służyła uprawnionemu celowi zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, dobrobytu gospodarczego kraju, zapobiegania przestępstwom oraz ochronie praw innych osób. Rząd stwierdził, że błędy operacyjne skarżącego stanowiły zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w Apelacyjnym Sądzie Administracyjnym w Kijowie, który to sąd swoją jurysdykcją obejmuje kilka regionów w kraju. W świetle zaistniałych okoliczności ingerencja ta była zatem niezbędna dla osiągnięcia wyżej wymienionych, uprawnionych celów.

B. Interweniująca strona trzecia

91. Strona trzecia podniosła, że podczas rozstrzygania o możliwości zastosowania art. 8 Konwencji należy uwzględnić fakt, że stanowisko prezesa sądu zawsze implikuje sprawowanie roli przywódczej w wymiarze sprawiedliwości oraz że usunięcie osoby z tego stanowiska ma wpływ na jej życie prywatne. W szczególności wpływa ono na relacje zawodowe danej osoby oraz jej dobre imię i pozycję.

C. Ocena Trybunału

Dopuszczalność

(a) Uwagi wstępne

92. Trybunał zauważa, że niniejsza sprawa dotyczy sporu jednostki i Państwa odnośnie do zatrudnienia. Decyzję o odwołaniu skarżącego podjął organ Państwa. Przy dokonywaniu oceny, czy w takiej sprawie dochodzi do ingerencji w życie prywatne na gruncie art. 8 Konwencji, kwestie możliwości zastosowania postanowienia i przedmiotu sprawy są ze sobą ściśle powiązane. Jeżeli środek zostanie uznany za mający poważny wpływ na życie prywatne skarżącego, konkluzja taka oznacza, że skarga jest zgodna ratione materiae z postanowieniami Konwencji, a jednocześnie środek stanowi „ingerencję” w „prawo do poszanowania życia prywatnego” na potrzeby oceny przedmiotu skargi pod kątem trzech kryteriów wynikających z art. 8 (oceny zgodności z prawem, uprawnionego celu i konieczności takiej „ingerencji”). Należy zatem stwierdzić, że w tego typu sprawach kwestie możliwości zastosowania i istnienia „ingerencji” są ze sobą nierozerwalnie powiązane.

93. W rozpatrywanych dotąd sprawach Trybunał podejmował tę kwestię albo na etapie rozpatrywania dopuszczalności (zob. na przykład Bigaeva przeciwko Grecji, skarga nr 26713/05, §§ 22–25, 28 maja 2009 r.; Gillberg przeciwko Szwecji [WI], skarga nr 41723/06, §§ 64–74, 3 kwietnia 2012 r.; oraz Fernández Martínez przeciwko Hiszpanii [WI], skarga nr 56030/07, §§ 109–13, ECHR 2014 (fragmenty)), albo na etapie rozpatrywania przedmiotu sprawy (zob. Sidabras i Džiautas przeciwko Litwie, skargi nr 55480/00 i 59330/00, §§ 42–50, ETPC 2004–VIII; Campagnano przeciwko Włochom, skarga nr 77955/01, §§ 53 i 54, ETPC 2006–IV; Özpınar, op. cit., §§ 43–48; Sodan przeciwko Turcji, skarga nr 18650/05, §§ 43–50, 2 lutego 2016 r.; oraz Şahin Kuş przeciwko Turcji, skarga nr 33160/04, §§ 34–37, 7 czerwca 2016 r.). W świetle zasady spójności brak jest uzasadnienia dla tego rodzaju dwutorowej praktyki. Jako że kwestia możliwości zastosowania odnosi się do jurysdykcji Trybunału ratione materiae, należy zapewnić poszanowanie ogólnej zasady rozpoznawania skarg i dokonać analizy w tym zakresie na etapie rozpatrywania dopuszczalności, chyba że istnieje konkretny powód, by zagadnienie to dołączyć do przedmiotu sprawy. W niniejszej sprawie brak jest takiego konkretnego powodu, zatem kwestię możliwości zastosowania art. 8 należy zbadać na etapie rozpatrywania dopuszczalności.

94. Trybunał musi zatem zbadać, czy art. 8 Konwencji ma zastosowanie w niniejszej sprawie, a tym samym czy Trybunał jest właściwy ratione materiae do zbadania przedmiotu skargi.

(b) Ogólne zasady

(i) „Życie prywatne” jako szerokie pojęcie

95. „Życie prywatne” jest pojęciem szerokim, niepoddającym się wyczerpującej definicji. Obejmuje fizyczną i psychologiczną integralność osoby. Może ono zatem obejmować wiele aspektów fizycznej i społecznej tożsamości danej osoby. Art. 8 chroni również prawo do rozwoju osobistego oraz prawo do nawiązywania i pogłębiania relacji z innymi osobami i ze światem zewnętrznym (zob. S. i Marper przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [WI], skargi nr 30562/04 i 30566/04, § 66, ETPC 2008; Gillberg, op. cit., § 66; oraz Bărbulescu przeciwko Rumunii [WI], skarga nr 61496/08, § 70, ETPC 2017 (fragmenty), i przytoczone tam orzecznictwo).

96. Należy zatem uznać, iż zbyt zawężające byłoby ograniczenie pojęcia „życia prywatnego” do „najbliższego otoczenia”, w którym osoba może prowadzić życie osobiste zależnie od własnych wyborów, z całkowitym wyłączeniem świata zewnętrznego, który do niego nie należy (zob. Fernández Martínez, op. cit., § 109).

(ii) Prawo do poszanowania dobrego imienia

97. Na kanwie tak wypracowanego orzecznictwa do Trybunału zwrócono się o ustalenie, czy pojęcie „życia prywatnego” powinno obejmować prawo do poszanowania dobrego imienia, którego w art. 8 wprost nie wymieniono. W wyroku w sprawie Pfeifer przeciwko Austrii (skarga nr 12556/03, § 35, 15 listopada 2007 r.) Trybunał, uwzględniwszy własne orzecznictwo, uznał, że dobre imię osoby, nawet jeśli dana osoba jest krytykowana w kontekście debaty publicznej, stanowi część osobistej tożsamości i psychologicznej integralności takiej osoby i jako taka wchodzi w zakresie jej „życia prywatnego”.

98. Należy jednak podkreślić, że art. 8 nie można powołać w przypadku skargi na utratę dobrego imienia stanowiącą możliwą do przewidzenia konsekwencję poczynań danej osoby, na przykład popełnienia przestępstwa karnego (zob. Sidabras i Džiautas, op. cit., § 49 oraz Axel Springer AG przeciwko Niemcom [WI], skarga nr 39954/08, § 83, 7 lutego 2012 r.). W wyroku w sprawie Gillberg ( op. cit.) Wielka Izba nie ograniczyła tej reguły do uszczerbku na reputacji i zastosowała szerszą zasadę, zgodnie z którą każdy rodzaj osobistego, społecznego, psychologicznego lub materialnego cierpienia może stanowić przewidywalną konsekwencję popełnienia przestępstwa karnego, a tym samym że nie można się na nie powołać, by stwierdzić, że wyrok w sprawie karnej sam w sobie stanowił ingerencję w prawo do poszanowania „życia prywatnego” ( ibid., § 68). Ta rozszerzona zasada powinna obejmować nie tylko przestępstwa karne, lecz także inne rodzaje przewinień pociągające za sobą w pewnym zakresie odpowiedzialność prawną o przewidywalnych negatywnych konsekwencjach dla „życia prywatnego”.

99. Opierając się na tej linii orzecznictwa, Trybunał wielokrotnie stosował art. 8 do kwestii sprawowania funkcji zawodowych.

(iii) „Życie prywatne” w sytuacjach dotyczących zatrudnienia

100. Wprawdzie z art. 8 nie można wywodzić prawa do zatrudnienia w ujęciu ogólnym, prawa dostępu do służby cywilnej ani prawa do wyboru określonego zawodu, jednak pojęcie „życia prywatnego” nie wyklucza z zasady działalności o charakterze zawodowym lub biznesowym. To właśnie w ramach życia zawodowego większość ludzi ma możliwość nawiązywania relacji ze światem zewnętrznym (zob. Niemietz przeciwko Niemcom, 16 grudnia 1992 r., § 29, Seria A nr 251–B; Oleksandr Volkov, op. cit., § 165; oraz Bărbulescu, op. cit., § 71). Życie zawodowe stanowi zatem część sfery interakcji osoby z innymi osobami, która – nawet w kontekście publicznym – może w określonych okolicznościach wchodzić w zakres „życia prywatnego” (zob. Fernández Martínez, op. cit., § 110).

101. W sytuacjach dotyczących zatrudnienia wiążących się ze skargami na podstawie art. 8, Trybunał rozpatrywał rozmaite sprawy. Na szczególną uwagę zasługują te dotyczące zwolnienia ze służby wojskowej (zob. Smith i Grady przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, skargi nr 33985/96 i 33986/96, ETPC 1999–VI), odwołania z urzędu sędziowskiego (zob. Özpınar, op. cit.; Oleksandr Volkov, op. cit.; oraz Kulykov i Inni, op. cit.), odwołania z funkcji administracyjnych w wymiarze sprawiedliwości (zob. Erményi, op. cit.) oraz przenosin na inne stanowiska w służbie publicznej (zob. Sodan, op. cit.). Inne rodzaje spraw dotyczyły ograniczeń w dostępie do zatrudnienia w służbach publicznych (zob. Naidin przeciwko Rumunii, skarga nr 38162/07, 21 października 2014 r.), utraty zatrudnienia poza sektorem służby publicznej (zob. Obst przeciwko Niemcom, skarga nr 425/03, 23 września 2010 r.; Schüth przeciwko Niemcom, skarga nr 1620/03, ETPC 2010; Fernández Martínez, op. cit.; Şahin Kuş, op. cit.; oraz Bărbulescu, op. cit.) oraz ograniczeń w dostępnie do zawodu w sektorze prywatnym (zob. Sidabras and Džiautas, op. cit.; Campagnano, op. cit.; oraz Bigaeva, op. cit.).

102. W sprawach należących do powyższej kategorii Trybunał stosuje pojęcie „życia prywatnego” na podstawie dwóch różnych podejść: (α) uznanie kwestii „życia prywatnego” za podstawę sporu (podejście oparte na powodach) oraz (β) wywiedzenie kwestii „życia prywatnego” z konsekwencji zaskarżonego środka (podejście oparte na konsekwencjach).

(α) Podejście oparte na powodach

103. Trybunał uznaje skargi dotyczące wykonywania funkcji zawodowych za mieszczące się w zakresie „życia prywatnego”, gdy czynniki odnoszące się do tej sfery życia stanowią kryteria kwalifikujące na daną funkcję oraz gdy zaskarżany środek opiera się na powodach naruszających wolność dokonywania wyborów w sferze życia prywatnego.

104. Zatem, w obszarze służby publicznej, gdy zaskarżano środki podejmowane przez organy Państwa, Trybunał orzekał na przykład, że dochodzenie prowadzone przez żandarmerię wojskową w sprawie homoseksualności skarżących oraz ich późniejsze zwolnienie wyłącznie na podstawie ich orientacji seksualnej stanowiło bezpośrednią ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego (zob. Smith i Grady, op. cit., § 71). W sprawie Özpınar ( op. cit.) postępowanie w sprawie odwołania skarżącej ze stanowiska sędziego wchodziło w zakres zastosowania art. 8 Konwencji, ponieważ dotyczyło nie tylko sposobu wywiązywania się z obowiązków zawodowych, lecz także dotykało pewnych aspektów jej życia prywatnego, w szczególności bliskich prywatnych relacji, ubioru i makijażu oraz faktu, że nie mieszkała z matką ( ibid., §§ 43 i 47). W innej sprawie przeniesienie skarżącego na mniej istotne stanowisko w ramach służby publicznej spowodowało ingerencję w „życie prywatne”, ponieważ środek ten był w istocie zawoalowaną formą kary, a do jego podjęcia doprowadziły powody związane z osobistymi przekonaniami skarżącego oraz sposobem ubierania się jego żony (zob. Sodan, op. cit., §§ 47–49).

105. Podobny tok rozumowania Trybunał przyjmuje z punktu widzenia pozytywnych obowiązków zachowania właściwej równowagi między prywatnymi interesami pracowników oraz interesami pracodawcy niebędącego podmiotem rządowym, gdy powody odwołania dotyczą bezpośrednio postępowania skarżących w życiu prywatnym, na przykład ich związków pozamałżeńskich (zob. Obst, op. cit., §§ 43 i nast.) lub zamieszkiwania z nowym partnerem po separacji (zob. Schüth, op. cit., §§ 57 i nast.). W przypadku skargi dotyczącej zwolnienia pracownika przez prywatną spółkę na podstawie monitorowania jego korespondencji w miejscu pracy przez pracodawcę, środek ten był objęty zastosowaniem art. 8 w zakresie dotyczącym „korespondencji” oraz z uwagi na to, że ingerował w uzasadnioną możliwość korzystania z „życia prywatnego” w miejscu pracy (zob. Bărbulescu, op. cit., §§ 81 i 127).

106. Z powyższych przykładów wynika, że powody odwołania się do zaskarżonego środka wpływającego na życie zawodowe mogą być związane z życiem prywatnym danej osoby oraz że same w sobie mogą pociągać za sobą możliwość zastosowania art. 8.

(β) Podejście oparte na konsekwencjach

107. W przypadku gdy powody zastosowania środka wpływającego na życie zawodowe danej osoby nie są związane z jej życiem prywatnym, naruszenie art. 8 w dalszym ciągu może mieć miejsce, jeżeli zaskarżony środek ma lub może mieć poważny niekorzystny wpływ na życie prywatne osoby, której dotyczy. W związku z powyższym Trybunał uwzględnia negatywne konsekwencje odnoszące się do (i) wpływu na „najbliższe otoczenie”, w szczególności gdy są to poważne konsekwencje materialne, (ii) możliwość „nawiązywania i pogłębiania relacji z innymi osobami” oraz (iii) wpływu na dobre imię danej osoby.

108. W myśl tego podejścia Trybunał uznał, że odwołanie skarżącego ze stanowiska sędziego ze względu na naruszenie obowiązków zawodowych poprzez złamanie przysięgi sędziowskiej wywarło wpływ na szereg jego relacji zawodowych oraz relacji o innym charakterze. Odwołanie miało także wpływ na „najbliższe otoczenie” skarżącego, jako że wiązało się z utratą dochodów, oraz spowodowało uszczerbek na jego dobrym imieniu (zob. Oleksandr Volkov, op. cit., § 166). Odmowa dopuszczenia skarżącej, cudzoziemki, do egzaminu adwokackiego w Grecji wchodziła w zakres art. 8, ponieważ wpływała na jej prywatne wybory co do ścieżki zawodowej i życia prywatnego (zob. Bigaeva, op. cit., §§ 24 i 25). Wpisanie nazwiska skarżącej do rejestru dłużników niewypłacalnych pociągało za sobą szereg ograniczeń prawnych co do wykonywania działalności zawodowej oraz praw o charakterze cywilnym. Tym samym działanie to miało wpływ na możliwość pogłębiania relacji ze światem zewnętrznym i ingerowało w sferę jej życia prywatnego (zob. Campagnano, op. cit., § 54). Daleko idący zakaz podejmowania zatrudnienia w sektorze prywatnym również uznano za mający wpływ na „życie prywatne” (zob. Sidabras i Džiautas, op. cit., § 47).

109. W sytuacjach, gdy podejście oparte na powodach nie uzasadnia zastosowania art. 8, do stwierdzenia, czy skarga w istocie dotyczy „życia prywatnego”, konieczna jest analiza wpływu zaskarżonego środka na wymienione aspekty tej sfery życia. Tym niemniej podział ten nie wyklucza spraw, w których Trybunał może uznać za stosowne odwołanie się do obu tych podejść i zbadać, czy powody uzasadniające podjęcie zaskarżonego środka obejmują kwestie odnoszące się do życia prywatnego, a jednocześnie przeanalizować konsekwencje takiego środka (zob. Fernández Martínez, op. cit., §§ 110–12).

(iv) Minimalny poziom dolegliwości zarzucanego naruszenia

110. W sprawach, w których Trybunał odwołuje się do podejścia opartego na konsekwencjach, istotne miejsce zajmuje analiza powagi skutków zaskarżonego środka. Trybunał odnosił się do kwestii powagi lub dotkliwości zarzucanego naruszenia w kilku kontekstach. Zagadnienie to przywoływane było w szczególności podczas oceny „znaczącego uszczerbku” na gruncie art. 35 ust. 3 lit. b Konwencji jako wyraźny wymóg dopuszczalności obowiązujący w odniesieniu do całego systemu praw wynikających z Konwencji (zob. na przykład Giusti przeciwko Włochom, skarga nr 13175/03, § 34, 18 października 2011 r.; Gagliano Giorgi przeciwko Włochom, skarga nr 23563/07, § 56, ETPC 2012 (fragmenty); oraz El Kaada przeciwko Niemcom, skarga nr 2130/10, § 41, 12 listopada 2015 r.). Ponadto Trybunał konsekwentnie stosował próg dotkliwości w sprawach dotyczących art. 3 Konwencji (zob. na przykład Jalloh przeciwko Niemcom [WI], skarga nr 54810/00, § 67, ETPC 2006–IX; Gäfgen przeciwko Niemcom [WI], skarga nr 22978/05, § 88, ETPC 2010; oraz Bouyid przeciwko Belgii [WI], skarga nr 23380/09, § 86, ETPC 2015).

111. Pojęcie progu dotkliwości jest przedmiotem szczegółowych analiz na gruncie art. 8. W sprawach dotyczących środowiska roszczenie dające się uzasadnić na podstawie art. 8 może zaistnieć w przypadku, gdy zagrożenie środowiskowe osiąga poziom dotkliwości skutkujący znacznym pogorszeniem możliwości korzystania przez skarżącego z własnego mieszkania bądź życia prywatnego lub rodzinnego. Trybunał orzekał, że w takich sprawach ocena minimalnego poziomu dolegliwości jest względna i uzależniona od wszystkich okoliczności sprawy, takich jak nasilenie i czas utrzymywania się uciążliwych warunków oraz ich wpływ na fizyczne bądź psychiczne zdrowie skarżącego lub jakość jego życia (zob. Fadeyeva przeciwko Rosji, skarga nr 55723/00, §§ 68 i 69, ETPC 2005–IV; Dubetska i Inni przeciwko Ukrainie, skarga nr 30499/03, § 105, 10 lutego 2011 r.; oraz Grimkovskaya przeciwko Ukrainie, skarga nr 38182/03, § 58, 21 lipca 2011 r.). Podejście to zastosowano również w sprawach dotyczących uciążliwych warunków, rozpatrywanych na gruncie art. 8, wykazujących bliskie podobieństwa do wymienionych powyżej spraw dotyczących środowiska (zob. Borysiewicz przeciwko Polsce, skarga nr 71146/01, § 51, 1 lipca 2008 r. oraz Udovičić przeciwko Chorwacji, skarga nr 27310/09, § 137, 24 kwietnia 2014 r.).

112. Ponadto Trybunał uznawał, że atak na dobre imię danej osoby musi osiągać pewien poziom powagi i być dokonany w sposób wyrządzający szkodę dla osobistego korzystania z prawa do poszanowania życia prywatnego (zob. A. przeciwko Norwegii, skarga nr 28070/06, §§ 63–64, 9 kwietnia 2009 r.; Polanco Torres i Movilla Polanco przeciwko Hiszpanii, skarga nr 34147/06, §§ 40 i 44, 21 września 2010 r.; Axel Springer AG, op. cit., § 83; Delfi AS przeciwko Estonii [WI], skarga nr 64569/09, § 137, ETPC 2015; oraz Bédat przeciwko Szwajcarii [WI], skarga nr 56925/08, § 72, ETPC 2016). Wymóg ten obejmuje dobre imię w kręgach społecznych w ogóle oraz reputację zawodową w szczególności (w odniesieniu do tego drugiego aspektu zob. Medžlis Islamske Zajednice Brčko i Inni przeciwko Bośni i Hercegowinie [WI], skargi nr 17224/11, §§ 76 i 105–06, ETPC 2017).

113. W rozpatrywanej niedawno sprawie Erményi Trybunał orzekł, że odwołanie skarżącego ze stanowiska administracyjnego – z funkcji wiceprezesa Sądu Najwyższego – stanowiło ingerencję w jego prawo do poszanowania życia prywatnego (zob. Erményi, op. cit., § 31). Choć Trybunał nie rozwinął tego punktu, w świetle braku stanowisk stron w tym zakresie, należy przyjąć, iż zaskarżony środek miał poważny wpływ na życie prywatne skarżącego. Nie można interpretować tej konkluzji jako założenia, że odwołanie skarżącego ze stanowiska niejako „automatycznie” powodowało problem w sferze jego życia prywatnego. W tym względzie Trybunał pragnie przypomnieć, że próg dotkliwości zajmuje istotne miejsce w sprawach, w których istnienie kwestii dotyczącej życia prywatnego jest rozpatrywane w ramach podejścia opartego na konsekwencjach.

114. Nieodłączną cechą podejścia opartego na konsekwencjach w ramach art. 8 jest zatem konieczność przedstawienia przez skarżącego przekonujących dowodów na osiągnięcie poziomu dotkliwości. W myśl orzecznictwa Wielkiej Izby skarżący mają obowiązek wskazać i objaśnić konkretne konsekwencje dla ich życia prywatnego oraz charakter i zakres doznanego cierpienia, a także należycie uzasadnić swoje zarzuty (zob. Gillberg, op. cit., §§ 70–73). Wymóg wyczerpania krajowych środków odwoławczych nakazuje podniesienie takich zarzutów w wystarczającym zakresie na szczeblu krajowym.

(v) Wnioski: zakres art. 8 w sporach dotyczących zatrudnienia

115. Opierając się na przytoczonym powyżej orzecznictwie, Trybunał stwierdza, że spory dotyczące zatrudnienia nie są z założenia wyłączone z zakresu „życia prywatnego” w rozumieniu art. 8 Konwencji. W przypadku takich sporów istnieją pewne typowe aspekty życia prywatnego, które mogą ucierpieć w następstwie odwołania, degradacji, niedopuszczenia do wykonywania zawodu lub podobnych niekorzystnych środków. Do aspektów tych należą: (i) „najbliższe otocznie” skarżącego, (ii) możliwość „nawiązywania i pogłębiania relacji z innymi osobami” oraz (iii) dobre imię skarżącego w kręgach społecznych i zawodowych. W tego typu sprawach do ingerencji w życie prywatne zazwyczaj dochodzi dwojako: ze względu na powody stojące u podstaw zaskarżonego środka (w takich przypadkach Trybunał odwołuje się do podejścia opartego na powodach) lub – w określonych przypadkach – z uwagi na konsekwencje dla życia prywatnego (wówczas Trybunał stosuje podejście oparte na konsekwencjach).

116. W przypadku podejścia opartego na konsekwencjach próg dotkliwości wszystkich wspomnianych powyżej aspektów odgrywa kluczową rolę. To na skarżącym spoczywa ciężar wykazania w sposób przekonujący, że w jego sprawie próg ten został osiągnięty. Skarżący ma obowiązek przedstawić dowody potwierdzające konsekwencje zaskarżonego środka. Trybunał przyjmuje możliwość zastosowania art. 8 wyłącznie wówczas, gdy konsekwencje te są bardzo poważne i wpływają na życie prywatne skarżącego w bardzo znaczącym stopniu.

117. Trybunał ustanowił kryteria oceny dotkliwości lub powagi zarzucanych naruszeń w różnych kontekstach regulacyjnych. Cierpienie skarżącego należy oceniać poprzez porównanie jego życia przed podjęciem zakwestionowanego środka oraz po jego zastosowaniu. Trybunał uważa ponadto, że podczas ustalania powagi konsekwencji w sprawach dotyczących zatrudnienia stosowne jest dokonanie oceny subiektywnych odczuć skarżącego na tle obiektywnych okoliczności danej sprawy. Taka analiza powinna obejmować skutki zaskarżanego środka zarówno w aspekcie materialnym, jak i niematerialnym. W gestii skarżącego pozostaje jednak określenie i potwierdzenie charakteru i zakresu doznanego cierpienia, które to cierpienie powinien z zaskarżonym środkiem łączyć związek przyczynowy. Mając na uwadze zasadę wyczerpania krajowych środków odwoławczych, najważniejsze aspekty takich zarzutów należy w wystarczającym zakresie podnieść przed władzami krajowymi rozpatrującymi daną sprawę.

(c) Zastosowanie zasad ogólnych w niniejszej sprawie

118. W niniejszej sprawie Trybunał musi odpowiedzieć na pytanie, czy odwołanie skarżącego ze stanowiska prezesa sądu apelacyjnego bez usunięcia go ze stanowiska sędziego miało wpływ na jego życie prywatne, a tym samym – czy zastosowanie ma art. 8.

119. Trybunał w pierwszej kolejności przeanalizuje, w jaki sposób w niniejszej sprawie dotyczącej zatrudnienia może dojść do głosu kwestia życia prywatnego: czy ze względu na powody stojące u podstaw odwołania skarżącego, czy też z uwagi na konsekwencje tej decyzji dla jego życia prywatnego.

120. Podane wprost powody odwołania skarżącego ze stanowiska prezesa Apelacyjnego Sądu Administracyjnego w Kijowie były ściśle ograniczone do jego działań w sferze publicznej, to jest domniemanych błędów związanych z zarządzaniem, które rzekomo stanowiły zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania sądu. Powody te pozostawały jedynie w sferze zadań administracyjnych skarżącego w miejscu pracy i nie miały żadnego związku z jego życiem prywatnym. W świetle braku jakichkolwiek tego typu kwestii w deklarowanych powodach jego odwołania należy ustalić, czy dowody i uzasadnione zarzuty przedstawione przez skarżącego wskazują na to, że środek ten pociągał za sobą poważne negatywne konsekwencje dla aspektów składających się na jego „życie prywatne”, to jest (i) jego „najbliższego otoczenia”, (ii) jego możliwości nawiązywania i pogłębiania relacji z innymi osobami bądź (iii) jego dobrego imienia.

121. W odniesieniu do konsekwencji odwołania skarżącego pierwszą kwestią, do jakiej należy się odnieść, jest to, czy w świetle zasady wyłączającej ustanowionej w sprawie Gillberg (zob. paragraf 98 powyżej) może być mowa o jakimkolwiek zakresie dla zastosowania art. 8. W myśl tej zasady, w przypadku gdy negatywne skutki będące przedmiotem skargi ograniczają się do konsekwencji niezgodnego z prawem postępowania, które to konsekwencje skarżący mógł przewidzieć, nie można powołać się na art. 8 w celu postawienia zarzutu, że takie negatywne skutki stanowiły ingerencję w życie prywatne. Na uwagę zasługuje fakt, iż w sprawie Gillberg fakt niezgodnego z prawem postępowania skarżącego pozostawał w dużej mierze bezsporny (zob. Gillberg, op. cit., § 71), natomiast w niniejszej sprawie skarżący kwestionował fakt, że jakiekolwiek niewłaściwe postępowanie w ogóle miało miejsce, sugerując tym samym, że środek wiążący się z odpowiedzialnością prawną, jakim było jego odwołanie, nie mógł stanowić przewidywalnej konsekwencji jego postępowania na stanowisku prezesa sądu apelacyjnego. Zważywszy na powyższe okoliczności, należy uznać, że niniejsza sprawa różni się w tym aspekcie od sprawy Gillberg, a zatem Trybunał nie może zastosować tego podejścia.

122. Co się tyczy konsekwencji odwołania skarżącego dla jego „najbliższego otoczenia”, skarżący podniósł, że jego odwołanie spowodowało obniżenie jego wynagrodzenia i oczekiwanych świadczeń emerytalnych. Argument ten należy rozpatrywać jako mający związek z pogorszeniem sytuacji majątkowej skarżącego i jego rodziny. Choć pieniężny aspekt sporu uznano za istotny w kontekście możliwości zastosowania art. 6 w jego aspekcie cywilnym, konkluzja ta nie przekłada się automatycznie na objęcie tej kwestii zakresem art. 8 Konwencji. W niniejszej sprawie skarżący nie przedstawił żadnych dowodów, które wskazywałyby na to, że wynikające z odwołania obniżenie miesięcznego wynagrodzenia (zob. paragraf 22 powyżej) poważnie wpłynęło na jego „najbliższe otoczenie” w życiu prywatnym. W świetle braku takich dowodów spekulacją byłoby przyjęcie odmiennego założenia. Nie istnieją żadne inne przesłanki wskazujące na to, że zaskarżony środek miał wpływ na „najbliższe otoczenie” w życiu prywatnym skarżącego.

123. W kwestii nawiązywania i pogłębiania relacji z innymi osobami należy zauważyć, iż odwołanie skarżącego ze stanowiska prezesa Apelacyjnego Sądu Administracyjnego w Kijowie nie pociągało za sobą usunięcia go z zawodu. Skarżący kontynuował swoją pracę jako zwykły sędzia i nadal pracował w tym samym sądzie wraz ze swoimi współpracownikami. Skarżący nie przedstawił żadnych innych zarzutów w tym względzie. Należy zatem stwierdzić, że nawet jeśli odwołanie skarżącego ze stanowiska wpłynęło na możliwości nawiązywania i pogłębiania relacji, w tym także o charakterze zawodowym, nie ma podstaw faktycznych, by uznać, że wpływ ten był znaczny. Koniec końców, niestosowne wydaje się ustalanie zażyłości i jakości relacji w życiu prywatnym przez odniesienie do pełnionych stanowisk i funkcji administracyjnych.

124. Pozostaje zatem odpowiedzieć na pytanie, czy zaskarżany środek naruszył dobre imię skarżącego w taki sposób, że miał poważny wpływ na poważanie, jakim cieszył się on wśród innych, i w rezultacie wywarł poważny wpływ na kontakty skarżącego ze społeczeństwem. Trybunał przeanalizuje tę kwestię pod kątem reputacji zawodowej i społecznej.

125. Jeżeli chodzi o dobre imię skarżącego w kręgach zawodowych, Trybunał uznaje za stosowne zauważyć, że głównym zajęciem skarżącego był zawód sędziego. Zawód ten wymagał od niego specjalistycznej wiedzy, kwalifikacji, umiejętności i doświadczenia. W zamian za służbę w tym charakterze skarżący otrzymywał większą część swojego wynagrodzenia. Jednocześnie sprawowanie z powodzeniem funkcji prezesowskiej lub administracyjnej w sądzie nie należy, w ścisłym rozumieniu, do właściwości profesji sędziowskiej. Z tego względu należy uznać, że w ujęciu obiektywnym zasadniczą rolę zawodową skarżącego stanowiła funkcja sędziowska. Stanowisko prezesa sądu, jakkolwiek ważne i prestiżowe w kręgach wymiaru sprawiedliwości i jakkolwiek subiektywnie postrzegane i cenione przez skarżącego, nie odnosiło się do zasadniczej sfery jego działalności zawodowej.

126. Na żadnym etapie postępowania, którego dotyczy skarga, władze krajowe nie analizowały pracy skarżącego na stanowisku sędziego ani nie wyraziły żadnej opinii na temat jego kompetencji sędziowskich czy profesjonalizmu. Decyzje wydane w sprawie skarżącego dotyczyły jedynie jego umiejętności związanych z zarządzaniem, jego zawodowa rola jako sędziego pozostawała zaś poza sferą rozważań. Nie można uznawać, że ten ograniczony zakres kontroli i krytyki odnosił się do istoty reputacji zawodowej skarżącego. Pod tym względem niniejsza sprawa zasadniczo różni się od sprawy Oleksandr Volkov ( op. cit.), w której krytyka i sankcje dyscyplinarne spadły na skarżącego w związku z pełnieniem obowiązków na stanowisku sędziego.

127. W drugiej kolejności Trybunał zwraca uwagę na argument skarżącego, jakoby po tym, jak zajmował stanowisko prezesa sądu przez ponad dwadzieścia pięć lat, stanowisko prezesa Apelacyjnego Sądu Administracyjnego w Kijowie stanowiło szczyt jego osiągnięć zawodowych w dziedzinie prawa, a odwołanie go z tego stanowiska negatywnie wpłynęło na postrzeganie jego kompetencji przez osoby na podobnych stanowiskach. Skarżący nie wyjaśnił jednak, w jaki sposób domniemana utrata poważania, nawet przy założeniu, że miałaby wpływ na jego reputację związaną z zasadniczą częścią działalności zawodowej, poważnie zaszkodziła mu w jego środowisku zawodowym. W każdym razie Trybunał nie dysponuje wystarczającym materiałem, by stwierdzić, że domniemana utrata poważania osiągnęła wysoki poziom powagi wymagany na gruncie art. 8 Konwencji, o czym mowa w paragrafach 116 i 117 powyżej.

128. Przede wszystkim skarżący nie wyjaśnił, w jaki sposób odwołanie go ze stanowiska wpłynęło na jego dalszą karierę w zawodzie sędziego. Trybunał pragnie zauważyć, że odwołanie skarżącego ze stanowiska nie wykluczało możliwości jego ponownego powołania, choć ze względu na jego podeszły wiek takie rozważania miałyby wyłącznie charakter teoretyczny. Tak czy inaczej, zastosowany środek nie był istotny pod względem czasu trwania, ponieważ był ograniczony czasem służby w sądownictwie pozostałym skarżącemu do osiągnięcia wieku emerytalnego, czyli około dwóch lat (zob. art. 125 Konstytucji, przywoływany w paragrafie 26 powyżej).

129. Co się tyczy reputacji społecznej w ujęciu ogólnym, krytyka ze strony władz nie odnosiła się do szeroko rozumianego aspektu etycznego osobowości i charakteru skarżącego. Pomimo faktu, że odwołanie skarżącego ze stanowiska opierało się na ustaleniach dotyczących uchybienia obowiązkom służbowym w administrowaniu funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości, nie zawierało ono zarzutu umyślnego uchybienia lub zachowania o charakterze przestępczym. W żadnym momencie nie zakwestionowano wartości moralnych skarżącego, a w zaskarżonej decyzji brak jest jakichkolwiek zarzutów tego rodzaju (por. Lekavičienė przeciwko Litwie, skarga nr 48427/09, 27 czerwca 2017 r. oraz Jankauskas przeciwko Litwie (nr 2), skarga nr 50446/09, 27 czerwca 2017 r.).

130. Zarzut skarżącego, jakoby informacja o decyzji o jego odwołaniu ze stanowiska była rozpowszechniana w mediach i trafiła do nieznanej liczby osób, nie może sam w sobie świadczyć o znacznym uszczerbku dla zawodowej i społecznej reputacji skarżącego. Co więcej, skarżący nie uzasadnił tego zarzutu poprzez przytoczenie szczegółowych informacji o osobach odpowiedzialnych za publikowanie takich informacji, skali takich publikacji oraz ich wpływu.

131. Wreszcie w aktach brak jest dowodów na poparcie zarzutu skarżącego, jakoby uszczerbek na reputacji był poważny w świetle szkody wyrządzonej interesom jego dzieci oraz jakoby szkoda ta miała negatywny wpływ na jego życie prywatne. Zarzut ten nie został podniesiony na szczeblu krajowym oraz nie został uzasadniony w postępowaniu toczącym się przed Trybunałem.

132. Skarżący nie powołał się – ani przed Trybunałem, ani w postępowaniu krajowym – na żadne osobiste okoliczności wskazujące na to, że środek miał poważny wpływ na jego życie prywatne.

133. W świetle powyższego ocena subiektywnych odczuć skarżącego na tle przesłanek obiektywnych oraz analiza materialnych i niematerialnych aspektów wpływu odwołania skarżącego ze stanowiska na podstawie dowodów przedstawionych przed Trybunałem prowadzi do stwierdzenia, że rzeczone odwołanie miało jedynie ograniczony negatywny wpływ na życie prywatne skarżącego oraz nie przekraczało progu dotkliwości wymaganego do powołania się na art. 8 Konwencji.

134. Z uwagi na to, że ani powody odwołania skarżącego ze stanowiska nie były związane z jego „życiem prywatnym” w rozumieniu art. 8, ani konsekwencje zastosowanego środka nie miały wpływu na tę sferę jego życia, Trybunał stwierdza, że art. 8 nie ma w niniejszej sprawie zastosowania. Należy zatem podtrzymać zastrzeżenie Rządu w tym względzie, a skargę oddalić jako niezgodną ratione materiae z postanowieniami Konwencji zgodnie z art. 35 ust. 3 lit. a i art. 35 ust. 4. W świetle tego wniosku nie ma potrzeby orzekania w kwestii drugiego zastrzeżenia podniesionego przez Rząd na podstawie art. 35 ust. 3 lit. b Konwencji.

III. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 18 KONWENCJI I ART. 1 PROTOKOŁU NR 1

135. Skarżący podnosił przed Wielką Izbą, że odwołanie go ze stanowiska prezesa Apelacyjnego Sądu Administracyjnego w Kijowie służyło ukrytym celom politycznym i jako takie stanowiło naruszenie art. 18 Konwencji. Skarżył się ponadto na naruszenie jego praw o charakterze pieniężnym na gruncie art. 1 Protokołu nr 1, ponieważ uniemożliwiło mu to otrzymywanie wyższego wynagrodzenia i wyższych świadczeń emerytalnych. Artykuły te stanowią, co następuje:

Artykuł 18

„Ograniczenia praw i wolności, na które zezwala niniejsza Konwencja, nie będą stosowane w innych celach, niż te, dla których je wprowadzono”.

Artykuł 1 Protokołu nr 1

„Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego.

Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa Państwa do wydawania takich ustaw, jakie uzna za konieczne dla uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zapewnienia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych”.

136. Trybunał zauważa, że skarga skarżącego na gruncie art. 18 Konwencji została po raz pierwszy wniesiona w 2017 r. w stanowisku skarżącego przedstawianym przed Wielką Izbą. Skarga ta została zatem wniesiona po upływie sześciomiesięcznego terminu, w związku z czym należy ją uznać za niedopuszczalną na podstawie art. 35 ust. 1 i 4 Konwencji.

137. W odniesieniu do skargi skarżącego na gruncie art. 1 Protokołu nr 1 artykuł ten znajduje zastosowanie wyłącznie w odniesieniu do istniejącej własności osoby i nie rodzi prawa do nabycia własności (zob. Stummer przeciwko Austrii [WI], skarga nr 37452/02, § 82, ETPC 2011). Co więcej, przyszłych dochodów nie można uznawać za „własność”, chyba że jest to dochód już zarobiony lub na pewno należny (zob. Erkan przeciwko Turcji (dec.), skarga nr 29840/03, 24 marca 2005 r. oraz Anheuser-Busch Inc. przeciwko Portugalii [WI], skarga nr 73049/01, § 64, ETPC 2007–I). Odwołanie skarżącego ze stanowiska prezesa sądu uniemożliwiło mu otrzymywanie wyższego wynagrodzenia na tym stanowisku oraz ubieganie się o wyższe świadczenia emerytalne w przyszłości. Ten dodatkowy dochód nie został jednak faktycznie zarobiony. Nie można też twierdzić, że był on na pewno należny. W świetle powyższych okoliczności należy uznać, że niniejsza skarga jest niezgodna ratione materiae z postanowieniami Konwencji i protokołów do niej, w związku z czym podlega odrzuceniu w trybie art. 35 ust. 3 lit. a i art. 35 ust. 4.

IV. INNE ZARZUCANE NARUSZENIA KONWENCJI

138. Skarżący skarżył się na gruncie art. 6 ust. 1 Konwencji, że zasady równości broni, pewności prawa i „sądu ustanowionego ustawą” zostały naruszone, a wymóg, by decyzja zawierała stosowne uzasadnienie, nie został spełniony. Powołując się na art. 13 Konwencji, skarżący zarzucił, że w jego sprawie zabrakło skutecznego środka odwoławczego.

139. Mając na uwadze okoliczności faktyczne sprawy oraz powyższe ustalenia na gruncie art. 6 ust. 1 Konwencji w odniesieniu do zasad niezawisłego i bezstronnego sądu, Trybunał uznaje, że zasadnicze zagadnienie prawne na gruncie Konwencji zostały określone. Nie ma zatem potrzeby oddzielnego orzekania o dopuszczalności i przedmiocie pozostałych skarg (zob. między innymi Varnava i Inni przeciwko Turcji [WI], skargi nr 16064/90 i 8 innych, §§ 210–11, ETPC 2009, i Centrum Zasobów Prawnych w imieniu Valentina Câmpeanu ( Centre for Legal Resources on behalf of Valentin Câmpeanu) przeciwko Rumunii [WI], skarga nr 47848/08, § 156, ETPC 2014, i przytoczone tam orzecznictwo).

V. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

140. Artykuł 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

A. Szkoda

141. Skarżący początkowo dochodził zadośćuczynienia za szkodę majątkową, które to roszczenie następnie wycofał pismem z dnia 24 listopada 2017 r. Ponadto skarżący dochodził kwoty 10 000 euro (EUR) tytułem zadośćuczynienia za szkody niemajątkowe

142. Rząd podniósł, że roszczenie z tytułu szkody niemajątkowej było bezpodstawne.

143. Trybunał uznaje, że skarżący musiał doznać szkody niemajątkowej, której nie naprawi samo stwierdzenie naruszenia Konwencji w niniejszym wyroku. Działając w oparciu o zasadę słuszności, Trybunał przyznaje skarżącemu 3000 EUR zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

B. Koszty i wydatki

144. W postępowaniu przed Izbą p. Denisov i jedenaścioro innych skarżących łącznie dochodzili kwoty 15 691,97 funtów (GBP) tytułem poniesionych kosztów i wydatków. Następnie skarga p. Denisova została rozpoznana oddzielnie po zrzeczeniu się jurysdykcji na rzecz Wielkiej Izby. W postępowaniu przed Wielką Izbą p. Denisov, reprezentowany przez dwóch prawników, dochodził kwoty 33 600 GBP tytułem kosztów prawych, 1418,98 GBP i 2499,79 EUR tytułem kosztów administracyjnych i usług tłumacza oraz innych wydatków, a także 712 GBP, 630,20 EUR i 8867 UAH tytułem kosztów podróży, w tym w związku z osobistym stawiennictwem skarżącego na rozprawie przed Trybunałem. Skarżący zwrócił się o dokonanie przelewu kwoty zasądzonej tytułem poniesionych kosztów i wydatków na konta bankowe w Zjednoczonym Królestwie, wskazane przez jego przedstawicieli.

145. Rząd podniósł, że roszczenia skarżącego były nadmierne oraz niedostatecznie uzasadnione. Argumentował w szczególności, że kwoty dochodzone tytułem kosztów prawnych były zawyżone, a koszt tłumaczenia nie musiał zostać poniesiony. W związku z tym, o ile zostałoby stwierdzone naruszenie Konwencji, kwoty zasądzone tytułem tych kosztów należałoby znacznie obniżyć.

146. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału skarżącemu przysługuje prawo do zwrotu poniesionych kosztów i wydatków jedynie wówczas, gdy wykazał, że były one rzeczywiście poniesione oraz że były konieczne i uzasadnione co do wysokości. Co więcej, podlegają one zwrotowi tylko wówczas – i w zakresie, w jakim – odnoszą się one do stwierdzonego naruszenia (zob. Murray przeciwko Holandii [WI], skarga nr 10511/10, § 134, ETPC 2016). W tym względzie Trybunał zauważa, że skargi skarżącego zostały uznane jedynie częściowo, a znaczna część jego roszczeń odnosiła się do tej części skargi, która została uznana za niedopuszczalną. W zaistniałych okolicznościach Trybunał może orzec o proporcjonalnym obniżeniu kwot zasądzonych tytułem kosztów i wydatków (zob. na przykład Bykov przeciwko Rosji [WI], skargi nr 4378/02, § 114, 10 marca 2009 r. oraz Bayatyan przeciwko Armenii [WI], skarga nr 23459/03, § 135, ETPC 2011).

147. Ponadto Trybunał pragnie zauważyć, że osobiste stawiennictwo skarżącego przed Wielką Izbą nie było wymagane oraz że można mieć wątpliwości co do tego, czy poniesienie tych kosztów i wydatków było konieczne (por. Martinie przeciwko Francji [WI], skarga nr 58675/00, § 62, ETPC 2006-VI). Niemniej jednak, uwzględniając dotychczasowe orzecznictwo (zob. w szczególności Folgerø i Inni przeciwko Norwegii [WI], skarga nr 15472/02, § 112, ETPC 2007–III, Söderman przeciwko Szwecji [WI], skarga nr 5786/08, § 126, ETPC 2013 oraz Jeunesse przeciwko Holandii [WI], skarga nr 12738/10, § 135, 3 października 2014 r.), Trybunał przyjmuje, że koszty i wydatki poniesione w związku z uczestnictwem skarżącego w rozprawie przed Wielką Izbą można uznać w zakresie, w jakim były one rozsądne i zostały odpowiednio uzasadnione.

148. W świetle powyższych ustaleń, mając na uwadze posiadane dokumenty oraz powyższe kryteria, Trybunał uznaje za uzasadnione zasądzić kwotę 3000 EUR na pokrycie kosztów wszelkiego rodzaju. Zgodnie z życzeniem skarżącego zasądzona kwota ma zostać wpłacona bezpośrednio na konta bankowe wskazane przez jego przedstawicieli (zob. na przykład Hristovi przeciwko Bułgarii, skarga nr 42697/05, § 109, 11 października 2011 r. oraz Singartiyski i Inni przeciwko Bułgarii, skarga nr 48284/07, § 54, 18 października 2011 r.).

C. Odsetki za zwłokę

149. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ

1. Uznaje jednogłośnie za dopuszczalną skargę na gruncie art. 6 ust. 1 Konwencji w odniesieniu do zasady niezawisłości i bezstronności sądu;

2. uznaje większością głosów za niedopuszczalną skargę na gruncie art. 8 Konwencji;

3. uznaje jednogłośnie za niedopuszczalną skargę na gruncie art. 18 Konwencji i art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji;

4. orzeka jednogłośnie, że nastąpiło naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji w odniesieniu do zasad niezawisłości i bezstronności sądu;

5. uznaje jednogłośnie, że nie ma potrzeby badać dopuszczalności i przedmiotu pozostałych skarg;

6. uznaje jednogłośnie

a) że pozwane Państwo winno, w terminie trzech miesięcy, uiścić na rzecz skarżącego następujące kwoty, przeliczone na walutę pozwanego Państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności:

(i) 3000 EUR (trzy tysiące euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową;

(ii) 3000 EUR (trzy tysiące euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem poniesionych kosztów i wydatków, przy czym kwota ta podlega wpłacie na konto bankowe wskazane przez przedstawicieli skarżącego,

b) że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, należne będą odsetki zwykłe od określonych powyżej kwot, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

7. oddala, szesnastoma głosami do jednego, pozostałą część roszczenia skarżącego dotyczącego słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku angielskim i francuskim i podano do wiadomości na rozprawie publicznej w Budynku Praw Człowieka w Strasburgu w dniu 25 września 2018 r.

Françoise Elens-Passos Guido Raimondi
Zastępca Kanclerza Przewodniczący

1 Źródło: Nota informacyjna na temat orzecznictwa Trybunału nr 221, sierpień-wrzesień 2018 r. ( Information Note. Case-law of the European Court of Human Rights No. 221, August-September 2018)