Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

9 lipca 2020 r.

Wyrok ten jest ostateczny, ale może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Rechul przeciwko Polsce

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Pierwsza Sekcja), zasiadając jako Komitet w składzie:

Linos-Alexandre Sicilianos, Przewodniczący,

Krzysztof Wojtyczek,

Armen Harutyunyan, sędziowie,

oraz Renata Degener, Zastępca Kanclerza Sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 czerwca 2020 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

1.  POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 69143/12) przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej wniesionej do Trybunału w dniu 2 października 2012 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencji”) przez obywatela polskiego p. Sebastiana Rechula („skarżącego”).

2. Skarżącego reprezentowała mec. M. Jas-Baran, adwokat praktykująca we Wrocławiu. Rząd polski („Rząd”) reprezentowany był przez swojego pełnomocnika p. J. Chrzanowską, a następnie przez p. J. Sobczaka z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. W dniu 9 stycznia 2018 r. skargę dotyczącą art. 6 zakomunikowano Rządowi, a pozostałą cześć skargi uznano za niedopuszczalną na podstawie Reguły 54 § 3 Regulaminu Trybunału.

%1  FAKTY

I.  OKOLICZNOŚCI SPRAWY

4. Skarżący urodził się w 1972 r. i mieszka w Żarach.

A.  Postępowanie przed Sądem Rejonowym w Szamotułach – odmowa zwolnienia od kosztów sądowych

5. W 2011 r. skarżący wniósł przeciwko Skarbowi Państwa pozew o zapłatę zadośćuczynienia za krzywdę, jakiej – jak twierdził – doznał w związku z warunkami panującymi w Zakładzie Karnym we Wronkach w okresie od stycznia do czerwca 2001 r. Domagał się on kwoty 10 000 PLN (ok. 2500 euro (EUR)). Jednocześnie zwrócił się do sądu rejonowego o zwolnienie go od kosztów sądowych w wysokości 500 PLN (ok. 125 EUR). Na poparcie swojego wniosku przedłożył oświadczenie dotyczące swojej sytuacji materialnej, w którym stwierdził, że jest bezrobotny, nie posiada żadnych oszczędności ani przedmiotów wartościowych, ma długi z tytułu nieuregulowanych świadczeń alimentacyjnych na rzecz dzieci, a także zaległości w spłacie miesięcznych rat kredytu bankowego. Ponadto poinformował sąd, że w okresie od 2001 r. do września 2004 r. przebywał w areszcie śledczym oraz że od dnia 18 lipca 2009 r. odbywa kolejną karę pozbawienia wolności, która ma zostać zakończona w styczniu 2013 r.

6. W dniu 4 stycznia 2012 r. Sąd Rejonowy w Szamotułach oddalił wniosek skarżącego o zwolnienie od kosztów sądowych. W uzasadnieniu sąd wskazał, że jedynie osoby pozbawione możliwości dokonywania oszczędności mogą domagać się zwolnienia od kosztów sądowych w całości, a skarżący tego warunku nie spełnił. Skarżący powinien był odłożyć środki na przygotowanie się do sprawy w związku z warunkami odbywania kary pozbawienia wolności w 2001 r., w szczególności że w okresie od września 2004 r. do lipca 2009 r. przebywał na wolności.

7. W dniu 28 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu, rozstrzygając w przedmiocie zażalenia skarżącego, utrzymał to postanowienie w mocy i w całości podzielił uzasadnienie sądu pierwszej instancji. Sąd zauważył również, że skarżący nie ponosi żadnych kosztów, ponieważ świadczenia alimentacyjne na rzecz dziecka były wypłacane ze środków publicznych w związku z odbywaniem przez niego kary pozbawienia wolności. Ponadto skarżący był osobą zdrową i mógł zapewnić sobie pracę w czasie, gdy pozostawał na wolności. Mógł w ten sposób poczynić niezbędne oszczędności, aby pokryć koszty sądowe w wysokości 500 PLN za powództwo cywilne, które planował wytoczyć.

8. Skarżący nie wniósł wymaganej opłaty sądowej. Tym samym w dniu 17 maja 2012 r. sąd rejonowy, orzekając na podstawie art. 130 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego („k.p.c.”), zwrócił pozew cywilny skarżącego. W związku z tym przedmiotowe postępowanie nie wywołało żadnych skutków prawnych i zostało uznane za niewszczęte we wszystkich aspektach prawnych i praktycznych.

B.  Postępowanie przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu – zwrot kosztów zastępstwa procesowego strony wygrywającej.

9. W 2011 r. skarżący wniósł przeciwko Skarbowi Państwa pozew o zapłatę zadośćuczynienia za krzywdę, jakiej – jak twierdził – doznał w związku z osadzeniem go w Zakładzie Karnym w Wołowie w okresie od czerwca 2001 r. do września 2004 r. Skarżący dochodził kwoty 80 000 PLN (ok. 20 000 EUR). Jednocześnie zwrócił się do sądu krajowego o zwolnienie go od wszystkich kosztów sądowych.

10. W dniu 8 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu uwzględnił ten wniosek i zwolnił skarżącego z kosztów tego postępowania w całości.

11. W dniu 17 kwietnia 2012 r. Sąd Okręgowy oddalił wytoczone przez skarżącego powództwo o zadośćuczynienie z uwagi na przedawnienie i zasądził od niego, na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. oraz art. 108 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (zob. „Istotne przepisy prawa krajowego” poniżej), kwotę 3600 PLN (ok. 900 EUR) na rzecz pełnomocnika Prokuratorii Generalnej, który reprezentował stronę wygrywającą, czyli pozwany Skarb Państwa.

12. Skarżący zaskarżył ten wyrok w części dotyczącej zapłaty kosztów postępowania poniesionych przez stronę pozwaną. W tym względzie twierdził, że Sąd Okręgowy nie uwzględnił faktu, że jest osobą niezamożną.

13. W dniu 12 lipca 2012 r. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, na podstawie art. 102 k.p.c. oraz art. 108 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, oddalił zażalenie skarżącego. Sąd uznał, że zła sytuacja finansowa skarżącego nie może być uznana za wypadek szczególnie uzasadniony w rozumieniu art. 102 KPC, a w konsekwencji nie może prowadzić do zwolnienia skarżącego od obowiązku uiszczenia wynagrodzenia na rzecz pełnomocnika strony wygrywającej.

II.  ISTOTNE PRZEPISY PRAWA KRAJOWEGO I PRAKTYKA

14. Przepisy dotyczące pokrywania kosztów i opłat sądowych w postępowaniu cywilnym, a także zwalniania od kosztów sądowych z uwagi na rzeczywisty status majątkowy powoda, wskazano w wyroku Buczek przeciwko Polsce, skarga nr 31667/12, §§ 13-16, 14 czerwca 2016 r.

15. Ponadto, zgodnie z art. 108 k.p.c., zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia automatycznie strony przegrywającej z obowiązku pokrycia kosztów procesu strony wygrywającej. Te koszty procesowe obejmują między innymi wydatki poniesione przez stronę wygrywającą w związku z zastępstwem procesowym. Ogólna zasada, zgodnie z którą koszty niezbędne do prawidłowego przeprowadzenia postępowania są ponoszone przez stronę przegrywającą, jest określona w art. 98 k.p.c. Zgodnie z art. 102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może w sprawie cywilnej zasądzić od strony przegrywającej tylko część wyżej wymienionych kosztów procesu albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

16. W dniu 12 czerwca 2001 r. Trybunał Konstytucyjny RP wysunął następujący wniosek w tym względzie (sprawa nr P 13/01):

„[...] zwolnienie od kosztów postępowania, w szczególności innych niż koszty sądowe, nie może mieć charakteru bezwzględnego, tzn. nie może powodować sytuacji, w której druga strona wygrywając sprawę nie może domagać się uwzględnienia zwrotu poniesionych przez nią wydatków [...]. Zwolnienia strony przegrywającej, bez stworzenia odpowiedniego źródła rekompensaty poniesionych kosztów dla strony wygrywającej, stanowi instytucjonalne ograniczenie prawa do sądu”.

17. W dniu 6 września 2001 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że zasada, zgodnie z którą stronie wygrywającej w postępowaniu cywilnym przysługuje zwrot kosztów procesu, przy czym koszty postępowania pokrywa strona przegrywająca, jest zgodna z zasadą równości i sprawiedliwości społecznej (sprawa nr P/3/01).

18. Koszty zastępstwa procesowego pełnomocników ustanowionych z urzędu określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. Koszty te zależą od wartości przedmiotu sporu i wahają się od 60 PLN (ok. 15 EUR) do 7200 PLN (ok. 1800 EUR).

19. Zgodnie z art. 130 § 2 pozew zwrócony stronie z uwagi na nieuiszczenie odpowiednich kosztów sądowych nie wywołuje żadnych skutków prawnych.

%1  PRAWO

I.  ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 6 KONWENCJI

20. Powołując się na art. 6 ust. 1 Konwencji, skarżący wniósł opartą na dwóch zarzutach skargę dotyczącą naruszenia jego prawa do rzetelnego procesu sądowego. Po pierwsze, skarżący zarzucił naruszenie jego prawa do dostępu do sądu, ponieważ sąd krajowy odmówił zwolnienia go od kosztów sądowych wymaganych przy składaniu pozwu cywilnego dotyczącego warunków panujących w Zakładzie Karnym we Wronkach. Po drugie, skarżący zarzucił naruszenie jego prawa do rzetelnego procesu sądowego, ponieważ w postępowaniu dotyczącym jego powództwa przeciwko Zakładowi Karnemu w Wołowie sąd obciążył go kosztami procesu poniesionymi przez stronę wygrywającą.

Postanowienie to, w istotnym zakresie, stanowi co następuje:

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego […] rozpatrzenia jego sprawy […] przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym […]”.

A.  Dopuszczalność

21. Trybunał zauważa, że skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji, ani nie jest niedopuszczalna na jakiejkolwiek innej podstawie. Należy ją zatem uznać za dopuszczalną.

B.  Przedmiot skargi

1.  Stanowiska stron

(a)  Skarżący

22. Skarżący twierdził, że ze względu na swój status osoby uprzednio skazanej oraz brak jakiegokolwiek programu resocjalizacji osób opuszczających zakład karny, przebywając na wolności, nie był w stanie znaleźć wystarczająco dobrze płatnej pracy, która pozwoliłaby mu na poczynienie oszczędności w związku z jego postępowaniem sądowym przeciwko państwu. Krótkoterminowe umowy, które zawarł w czasie pobytu na wolności, miały bardzo niepewny charakter. Skarżący żył zatem poniżej granicy ubóstwa. Skarżący zauważył również, że pomimo poważnych prób, nie udało mu się znaleźć płatnej pracy w zakładzie karnym.

23. Skarżący twierdził również, że zadośćuczynienie, którego dochodził w każdym ze spornych postępowań, było rozsądne, biorąc pod uwagę z jednej strony wagę jego zarzutów i długość jego cierpienia, a z drugiej strony średnie wynagrodzenie w Polsce.

24. Ponadto, w szczególności w odniesieniu do drugiego postępowania, skarżący zakwestionował wysokość kosztów procesu strony wygrywającej, wyjaśniając, że ponieważ sprawa została rozstrzygnięta w kwestii formalnej dotyczącej przedawnienia, pełnomocnik strony pozwanej nie włożył znaczącego wysiłku w obronę strony pozwanej. Sąd krajowy niesłusznie pominął niepewną sytuację skarżącego i obciążył go kosztami poniesionymi przez stronę wygrywającą sprawę. W tym względzie skarżący podniósł, że od momentu opuszczenia zakładu karnego nie miał prawa do uzyskania żadnego płatnego zatrudnienia, ponieważ nabył status opiekuna swojej matki będącej osobą starszą, za co pobierał miesięczne świadczenie w wysokości 520 PLN (ok. 130 EUR). Tym samym nadal żył poniżej progu ubóstwa, otrzymując odzież i żywność od organizacji opieki społecznej.

(b)  Rząd

25. Rząd argumentował, że prawo dostępu do sądu zapisane w art. 6 Konwencji nie ma charakteru bezwzględnego i że samo obciążenie strony postępowania cywilnego kosztami sądowymi i kosztami procesu nie stanowi naruszenia tego postanowienia.

26. W odniesieniu do pierwszego z zaskarżonych postępowań Rząd stwierdził, że wniosek skarżącego o zwolnienie od kosztów sądowych został dogłębnie rozpatrzony przez sądy krajowe. Odmowa zwolnienia od kosztów, które stanowiły 5% wartości przedmiotu sporu i wynosiły 500 PLN, była uzasadniona i nie utrudniała skarżącemu dostępu do sądu. W szczególności skarżący, który przed wniesieniem powództwa cywilnego przebywał na wolności przez 5 lat, mógł poczynić oszczędności niezbędne do prowadzenia postępowania sądowego, do którego czynił przygotowania. Ponadto zwrot pozwu cywilnego skarżącego nie pozbawił go dostępu do sądu. Skarżący mógł wystąpić z nowym powództwem cywilnym, domagając się bardziej rozsądnego zadośćuczynienia, które wiązałoby się z niższymi kosztami sądowymi.

27. W odniesieniu do drugiego postępowania Rząd stwierdził po pierwsze, że sprawę skarżącego rozpatrzył sąd cywilny. Jego dostęp do sądu nie został zatem utrudniony. W zakresie, w jakim ta część skargi mogłaby w szerszym ujęciu dotyczyć kwestii rzetelnego procesu sądowego, Rząd stwierdził, że koszty zastępstwa procesowego strony wygrywającej, które skarżący miał ponieść, nie były nadmierne w porównaniu z wartością przedmiotu sporu. Zastępstwo procesowe pozwanego Skarbu Państwa było również uzasadnione w okolicznościach niniejszej sprawy, ponieważ roszczenie powoda mogło zostać uznane za przedawnione jedynie w przypadku podniesienia zarzutu w tym względzie. Wreszcie Rząd stwierdził, że sąd krajowy rozważył możliwość zastosowania art. 102 k.p.c., ale zdecydował, że w przypadku skarżącego nie zachodziły szczególne okoliczności uzasadniające zwolnienie od kosztów sądowych.

2.  Ocena Trybunału

28. Artykuł 6 ust. 1 obejmuje „prawo do sądu”, którego jednym z aspektów jest prawo dostępu do sądu, czyli prawo do wszczęcia postępowania przed sądem w sprawach cywilnych.

29. Prawo to nie ma jednak charakteru bezwzględnego i może doznawać ograniczeń. Trybunał orzekł, że – gwarantując stronom skuteczne prawo dostępu do sądu w celu rozstrzygnięcia o ich „prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym” – art. 6 ust. 1 pozostawia państwu wolny wybór środków do wykorzystania dla osiągnięcia tego celu, jednak podczas gdy Państwa Strony posiadają pewien margines oceny w tym względzie, ostateczna decyzja co do przestrzegania wymogów Konwencji pozostaje w gestii Trybunału (zob. Kreuz przeciwko Polsce, skarga nr 28249/95, § 53, ETPC 2001-VI; oraz Podbielski i PPU Polpure przeciwko Polsce, skarga nr 39199/98, 26 lipca 2005 r.).

30. Trybunał musi być zatem przekonany, że zastosowane ograniczenia nie zawężają ani nie ograniczają dostępu przyznanego jednostce w taki sposób lub do takiego stopnia, że dochodzi do naruszenia samej istoty tego prawa (zob. Kreuz przeciwko Polsce, op. cit., § 58).

31. Kwota opłat oceniana w świetle okoliczności danej sprawy, włączając w to zdolność skarżącego do ich pokrycia, a także etap postępowania, na którym doszło do nałożenia ograniczeń, stanowią czynniki istotne dla określenia, czy jednostka korzystała z prawa dostępu do sądu oraz do „rozpatrzenia [jej] sprawy […] przez […] sąd” ( Jedamski i Jedamska przeciwko Polsce, skarga nr 73547/01, § 60, 26 lipca 2005 r.).

32. Trybunał orzekał ponadto, że kwestie powiązane z ustaleniem kosztów procesu mogą być istotne dla oceny, czy postępowanie w sprawie cywilnej, postrzeganej w ujęciu całościowym, czyni zadość wymogom rzetelności wynikającym z art. 6 ust. 1 Konwencji (zob. mutatis mutandis, Robins przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 23 września 1997 r., § 29, Zbiór Wyroków i Decyzji 1997‑V; Macková przeciwko Słowacji, skarga nr 51543/99, § 55, 29 marca 2005 r.; Stankiewicz przeciwko Polsce, skarga nr 46917/99, § 60, ETPC 2006–VI; oraz Piętka przeciwko Polsce, skarga nr 34216/07, § 58, 16 października 2012 r.).

33. Wracając na grunt niniejszej sprawy, Trybunał zauważa w pierwszej kolejności, że oba pozwy cywilne wniesione przez skarżącego-osadzonego dotyczyły ochrony jego dóbr osobistych w związku z warunkami panującymi w dwóch różnych zakładach karnych.

34. W pierwszym zaskarżonym postępowaniu skarżący dochodził zadośćuczynienia w wysokości około 2500 EUR. Opłata sądowa, którą był zobowiązany wnieść, została ustalona jako ułamkowa wartość roszczenia i tym samym wyniosła około 125 EUR.

35. Skarżący przedstawił sądowi krajowemu szczegółowe oświadczenie dotyczące sytuacji materialnej i wniósł o zwolnienie od kosztów sądowych ze względu na udokumentowany status jako osoby niezamożnej.

36. Sąd krajowy pierwszej instancji postanowił nie zwalniać [skarżącego] z opłaty ani jej nie obniżać, uzasadniając to tym, że opłata ta była stosunkowo niewielka, a skarżący mógł poczynić oszczędności w czasie, gdy przebywał na wolności. Ostatecznie sąd zwrócił skarżącemu pozew ze względu na niedokonanie przez niego płatności. Tym samym powództwo skarżącego nie zostało rozpoznane.

37. W drugim zaskarżonym postępowaniu sąd krajowy rozpoznał powództwo skarżącego i oddalił je z uwagi na przedawnienie. Sąd ten zwolnił skarżącego od kosztów sądowych, ale ostatecznie obciążył go kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej, która wygrała sprawę. Koszty te, które zgodnie z prawem zostały obliczone w stosunku do wartości roszczenia skarżącego, wyniosły około 900 EUR.

38. Trybunał ponownie podkreśla, że należy przyjąć, iż roszczenie dochodzone przed sądem jest realne i poważne, o ile brak jest jasnych przesłanek wskazujących na to, iż roszczenie jest bezzasadne lub zostało wniesione w złej wierze, lub z innej przyczyny jest bezpodstawne (zob. Rolf Gustafson przeciwko Szwecji, wyrok z dnia 1 lipca 1997 r., Zbiór Wyroków i Decyzji 1997-IV, § 38).

39. W odniesieniu do pierwszego zaskarżonego postępowania Trybunał stwierdza, że spór będący jego przedmiotem był „autentyczny i poważny” w rozumieniu orzecznictwa Trybunału (zob. Kaukonen przeciwko Finlandii, skarga nr 24738/94, Decyzja Komisji z dnia 8 grudnia 1997 r.).

40. Ze względu na wagę zarzutów skarżącego i czas trwania zarzucanego cierpienia jego roszczenie o zadośćuczynienie nie wydaje się być znacznie przesadzone i nierzeczywiste (por. Zelcer przeciwko Polsce (dec.), skarga nr 38774/05, 5 lipca 2011 r. oraz, mutatis mutandis, Kupiec przeciwko Polsce, skarga nr 16828/02, §§ 6 i 47, 3 lutego 2009 r.).

41. (Nie)zdolność osadzonego-skarżącego do wniesienia opłaty sądowej w pierwszym zaskarżonym postępowaniu nie została oceniona w świetle jego rzeczywistej sytuacji materialnej, lecz jedynie w oparciu o hipotetyczne przypuszczenie, że gdy przebywał on na wolności, mógł i powinien był być w stanie poczynić oszczędności w celu przygotowania powództwa przeciwko zakładowi karnemu (zob. mutatis mutandis, Jedamski i Jedamska, op. cit., §§ 62 i 63). Rzeczywista i bezsporna niepewna sytuacja skarżącego, wynikająca z braku godnego zatrudnienia w czasie, gdy przebywał on na wolności, co – zdaniem Trybunału – można zgodnie z twierdzeniem skarżącego uzasadniać jego karalnością, nie została w ogóle uwzględniona przez sąd krajowy.

42. Co więcej sąd krajowy mógł przyznać częściowe zwolnienie od kosztów sądowych, czego postanowił nie czynić (por. Buczek przeciwko Polsce, skarga nr 31667/12, § 29, 14 czerwca 2016 r., oraz Grabowski przeciwko Polsce, skarga nr 57722/12, § 31, 30 czerwca 2015 r.).

43. Inną ważną cechą rozpatrywanej sprawy jest fakt, że w tym samym czasie inny sąd cywilny (zob. drugie zaskarżone postępowanie) uznał skarżącego za osobę niezamożną i zwolnił go od kosztów sądowych w całości (zob. par. 8 powyżej; por. mutatis mutandis Wersel przeciwko Polsce, skarga nr 30358/04, § 46, 13 września 2011 r.).

44. Wreszcie Trybunał zauważa, że odmowa zwolnienia od kosztów sądowych nastąpiła przed sądem pierwszej instancji i skutkowała tym, że powództwo skarżącego nie zostało rozpoznane przez sąd (por. mutatis mutandis, Zelcer przeciwko Polsce (dec.), skarga nr 38774/05, 5 lipca 2011 r.).

45. Co się tyczy drugiego zaskarżonego postępowania Trybunał zauważa, że przedmiotem sporu nie jest tu opłata sądowa czy dostęp skarżącego do sądu jako taki. Trybunał po raz kolejny przypomina jednak, że mogą również zaistnieć sytuacje, w których kwestie powiązane z ustaleniem kosztów procesu lub kosztów sądowych mogą być istotne dla oceny, czy postępowanie w sprawie cywilnej, postrzegane całościowo, czyni zadość wymogom [rzetelności wynikającym z] art. 6 ust. 1 Konwencji (zob. par. 31 i 32 powyżej; oraz mutatis mutandis, Piętka, op. cit., § 58).

46. Trybunał uznaje, że zasada odpowiedzialności finansowej za wytoczenie bezskutecznego powództwa cywilnego, innymi słowy, wymagająca od powoda poniesienia kosztów procesu strony pozwanej, która wygrała sprawę, nie jest sama w sobie sprzeczna z zasadami równości, sprawiedliwości i ogólnej sprawiedliwości. Trybunał podziela również stanowisko polskiego Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z którym zwolnienie od kosztów sądowych nie musi wywoływać bezwzględnego skutku w postaci pozbawienia strony wygrywającej możliwości uzyskania zwrotu poniesionych kosztów. Takie uregulowanie mogłoby bowiem prowadzić do naruszenia praw strony wygrywającej, wynikających z art. 6 (zob. mutatis mutandis, Stankiewicz, op. cit.). Wreszcie Trybunał odnotowuje istnienie ram prawnych, które przewidują możliwość sądowego obniżenia lub zwolnienia od takich kosztów procesu, biorąc pod uwagę zachowanie stron, charakter postępowania lub względy społeczne.

47. Ponadto, przechodząc do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy, Trybunał nie może kwestionować sposobu, w jaki te ramy prawne zostały zastosowane, a mianowicie wniosku sądu krajowego, zgodnie z którym status materialny skarżącego nie stanowił „szczególnie uzasadnionego wypadku” w rozumieniu art. 102 k.p.c. i nie pociągał za sobą zwolnienia z obowiązku zwrotu kosztów procesu stronie wygrywającej.

48. Trybunał ma poważne wątpliwości co do tego, czy przedmiotowy spór był „realny i poważny”, ponieważ powództwo skarżącego było bez wątpienia przedawnione. Ponadto opłata nałożona na skarżącego nie była nieproporcjonalna, ponieważ miała na celu zniechęcenie go do wytoczenia kolejnego bezpodstawnego powództwa.

49. W sumie Trybunał uważa, że chociaż skarżący mógł w sposób uprawniony liczyć na zwolnienie od kosztów sądowych, przynajmniej częściowe, w pierwszym zaskarżonym postępowaniu (por. mutatis mutandis, Kupiec, op. cit., § 47; Rylski przeciwko Polsce, skarga nr 24706/02, § 84, 4 lipca 2006 r.; oraz Kuczera przeciwko Polsce, skarga nr 275/02, § 45, 14 września 2010 r.), to sytuacja przedstawia się zgoła odmiennie w odniesieniu do wymogu zwrotu kosztów procesu stronie wygrywającej w drugim zaskarżonym postępowaniu. Trybunał uznaje zatem, że orzeczenie sądu krajowego w pierwszym postępowaniu stanowiło ograniczenie, które naruszało samą istotę prawa dostępu skarżącego do sądu.

50. Na tej podstawie doszło zatem do naruszenia art. 6 Konwencji.

II.  ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

51. Art. 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

A.  Szkoda

52. Skarżący dochodził kwoty 22 500 euro (EUR) tytułem zadośćuczynienia za szkodę majątkową, obejmującą koszty jego leczenia psychologicznego, których nie udokumentował.

53. Rząd podniósł, że żądania skarżącego o słuszne zadośćuczynienie były nieuzasadnione. W szczególności nie udokumentowano kosztów leczenia psychologicznego.

54. Trybunał zauważa, że koszty opieki psychologicznej, których domagał się skarżący, są nieudokumentowane. Wobec tego nie mogą być one brane pod uwagę przy ocenie przez Trybunał w zakresie przyznania zadośćuczynienia za szkodę majątkową. Trybunał oddala zatem roszczenie skarżącego o zadośćuczynienie za szkodę majątkową. Z drugiej strony przyznaje skarżącemu żądaną kwotę 1250 EUR tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową powiększoną o podatek należny od tej kwoty.

B.  Koszty i wydatki

55. Skarżący dochodził również kwoty 975 EUR tytułem zwrotu kosztów i wydatków poniesionych w postępowaniu przed Trybunałem, obejmujących koszty tłumaczeń, wynagrodzenie pełnomocnika skarżącego oraz koszty korespondencji. Do roszczenia załączono: fakturę nr 00001/06/2018 wystawioną przez tłumacza w dniu 1 czerwca 2018 r. na kwotę 450 PLN (ok. 112 EUR) oraz dwie faktury od pełnomocnika skarżącego z dnia 13 i 25 czerwca 2018 r. na łączną kwotę 2000,80 PLN (ok. 500 EUR).

56. Rząd wskazał, że skarżący udokumentował, a tym samym uzasadnił, tylko część swojego roszczenia o zwrot kosztów i wydatków.

57. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału skarżącemu przysługuje prawo do zwrotu poniesionych kosztów i wydatków jedynie wówczas, gdy wykazał, że były one rzeczywiście i w sposób konieczny poniesione oraz że są uzasadnione co do wysokości. W niniejszej sprawie, mając na uwadze fakt, że Trybunał stwierdził naruszenie art. 6 jedynie w odniesieniu do pierwszego postępowania (zob. par. 51 i 52 powyżej), a także dokumenty będące w posiadaniu Trybunału oraz powyższe kryteria Trybunał uznaje za rozsądne zasądzenie kwoty 612 EUR tytułem zwrotu kosztów poniesionych przed Trybunałem, powiększonej o należny od skarżącego podatek.

C.  Odsetki za zwłokę

58. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

%1  Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1.  uznaje skargę za dopuszczalną;

2.  orzeka, że doszło do naruszenia art. 6 Konwencji;

3.  orzeka

(a)  że pozwane państwo winno, w terminie trzech miesięcy, uiścić na rzecz skarżącego następujące kwoty, przeliczone na walutę pozwanego państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności:

(i)  1250 EUR (tysiąc dwieście pięćdziesiąt euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową;

(ii)  612 EUR (sześćset dwanaście euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem zwrotu poniesionych kosztów i wydatków;

(b)  że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, należne będą odsetki zwykłe od określonych powyżej kwot, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

1.  Oddala pozostałą część roszczenia skarżącego dotyczącego słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie w dniu 9 lipca 2020 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Renata Degener Linos-Alexandre Sicilianos Zastępca Kanclerza Sekcji Przewodniczący