Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

13 czerwca 2019 r.

Wyrok ten jest ostateczny , ale może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Jarmuż przeciwko Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Pierwsza), zasiadając jako Komitet w składzie:

Pere Pastor Vilanova, Przewodniczący
Krzysztof Wojtyczek,
Pauliine Koskelo, sędziowie,
oraz Renata Degener, zastępca Kanclerza Sekcji,

obradując 21 maja 2019 r. na posiedzeniu niejawnym ,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 63696/12) przeciwko Polsce wniesionej do Trybunału 19 września 2012 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencji”) przez obywatela Polski p. Michała Jarmuża („skarżącego”).

2. Rząd Polski („Rząd”) reprezentowany był przez swojego pełnomocnika p. J. Chrzanowską, a następnie przez p. J. Sobczaka z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. W dniu 7 lipca 2015 r. skarga została zakomunikowana Rządowi.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

4. Skarżący urodził się w 1966 r. i przebywa w areszcie śledczym we Włocławku.

A. Pierwsze postępowanie

5. Od 29 września 2005 r. przeciwko skarżącemu prowadzone jest postępowanie karne w przedmiocie zarzutów dotyczących kierowania zorganizowaną grupą przestępczą, napaści i wymuszeń (sygn. akt IV K 59/09, Sąd Okręgowy w Łodzi).

B. Drugie postępowanie

1. Postępowanie karne

6. Dnia 1 października 2009 r. skarżącego zatrzymano i zastosowano wobec niego tymczasowe aresztowanie.

7. Dnia 2 marca 2010 r. przeciwko skarżącemu do Sądu Okręgowego w Łodzi wniesiono akt oskarżenia. Akt oskarżenia wniesiono przeciwko skarżącemu oraz dwudziestu dwóm współoskarżonym, którym łącznie postawiono ponad 900 zarzutów. Skarżącemu postawiono trzydzieści osiem zarzutów dotyczących licznych przestępstw związanych z kradzieżą samochodów, handlem narkotykami, napadami i włamaniami, popełnionych w warunkach zorganizowanej grupy przestępczej.

8. Na posiedzeniu 23 listopada 2010 r. sąd I instancji postanowił wyłączyć część sprawy z prowadzonego przeciwko skarżącemu postępowania, w celu rozpoznania jej w odrębnym procesie razem z innymi postawionymi mu zarzutami. W konsekwencji prowadzone przeciwko skarżącemu postępowanie miało zostać przekazane do innego wydziału Sądu Okręgowego w Łodzi. Postanowienie w przedmiocie właściwości sądu uchylono 14 grudnia 2010 r. Dnia 28 grudnia 2010 r. sąd I instancji przedłużył zastosowane wobec skarżącego tymczasowe aresztowanie. Dnia 4 lutego 2011 r. postępowanie uległo zawieszeniu do czasu zakończenia innego postępowania, lecz postanowienie to uchylono 16 marca 2011 r. wskutek wniesienia zażalenia. W marcu 2011 r. sprawę przekazano do właściwego wydziału sądu, a następnie prezes sądu wyznaczył pierwszy termin rozprawy na 14 września 2011 r. i podjął inne czynności organizacyjne (jak ustalenie miejsca pobytu około dwunastu świadków).

W toku postępowania skarżący złożył wiele wniosków proceduralnych, które zostały rozpoznane przez sąd I instancji. W szczególności zwrócił się o odroczenie rozprawy, dopuszczenie nowych dowodów oraz wniósł o wyłączenie sędziego i prokuratora.

9. Sąd Okręgowy w Łodzi przeprowadził łącznie około dwudziestu czterech rozpraw i 13 maja 2013 r. skazał skarżącego na karę dziewięciu lat pozbawienia wolności.

10. Skarżący wniósł apelację od wyroku.

11. Rozprawa apelacyjna wyznaczona na 15 kwietnia 2014 r. została odwołana z powodu nieobecności obrońcy skarżącego.

12. Dnia 12 czerwca 2014 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi uwzględnił apelację skarżącego w części i obniżył wymiar orzeczonej wobec niego kary do ośmiu lat pozbawienia wolności. Skarżący wniósł kasację.

13. Dnia 17 grudnia 2014 r. Sąd Najwyższy oddalił kasację.

2. Postępowanie na gruncie ustawy z 2004 r.

14. Skarżący wniósł dwie skargi na mocy ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki („ustawa z 2004 r.”).

15. Dnia 7 września 2011 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił pierwszą skargę. Sąd, przytaczając zasady Konwencji, orzekł, że biorąc pod uwagę złożoność sprawy, czas trwania postępowania nie był nadmierny. W omawianym okresie sąd I instancji rzetelnie przygotowywał się do procesu, np. zapewniając obecność dużej liczby świadków, których wezwano z różnych jednostek penitencjarnych.

16. Dnia 28 listopada 2012 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił drugą skargę skarżącego. Sąd przeanalizował przebieg postępowania i stwierdził, że sądy nie dopuściły się żadnej zwłoki. Wskazał, że sąd I instancji podjął wiele proceduralnych decyzji, o które wnioskowały strony, w tym skarżący.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

17. Szczegółowy opis właściwego prawa krajowego i praktyki w zakresie środków odwoławczych z tytułu przewlekłości postępowań sądowych – w szczególności obowiązujących przepisów ustawy z 2004 r. – znajduje się w orzeczeniach Trybunału w sprawach Charzyński przeciwko Polsce ((dec.), nr 15212/03, §§ 12-23, ETPCz 2005-V) i Ratajczyk przeciwko Polsce ((dec.), nr 11215/02, ETPCz 2005-VIII) oraz w wyrokach Trybunału w sprawach Krasuski przeciwko Polsce (nr 61444/00, §§ 34-46, ETPCz 2005-V (fragmenty)) i Rutkowski i Inni przeciwko Polsce (nr 72287/10 i dwie inne, §§ 75-107, 7 lipca 2015 r.).

PRAWO

I. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 6 I 13 KONWENCJI

18. Skarżący zarzuca przewlekłość postępowania w jego sprawach oraz, na podstawie art. 13 Konwencji, brak skutecznego środka odwoławczego na przewlekłość postępowania. Powołał się na art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji, które w odnośnym zakresie stanowią:

Art. 6

„Każdy ma prawo do [...] rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez [...] sąd [...] przy rozstrzyganiu […] o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej [...]”.

Art. 13

„Każdy, kogo prawa i wolności zawarte w niniejszej Konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe”.

A. Pierwsze postępowanie

19. Pismem z 13 lipca 2017 r. Rząd poinformował Trybunał, że proponuje złożenie deklaracji jednostronnej w celu częściowego rozwiązania kwestii podniesionych w skardze. Rząd uznał naruszenie art. 6 ust. 1 ze względu na przewlekłość pierwszego postępowania karnego prowadzonego przeciwko skarżącemu oraz naruszenie art. 13 ze względu na brak skutecznego środka odwoławczego zapewniającego wystarczającą rekompensatę za naruszenie art. 6 ust. 1. Zaoferował skarżącemu zapłatę kwoty 9180 PLN. Ponadto Rząd zobowiązał się do przyjęcia szeregu środków generalnych w stosunku do innych osób, które padły ofiarą podobnych naruszeń lub które mogą zostać dotknięte podobnymi naruszeniami w przyszłości. Kwota, o której mowa powyżej, ma pokryć wszelkie szkody majątkowe i niemajątkowe, jak również koszty i wydatki, i ma zostać wypłacona bez naliczania ewentualnych podatków. Kwota ta będzie płatna w terminie trzech miesięcy od daty zawiadomienia o decyzji podjętej przez Trybunał zgodnie z art. 37 ust. 1 Konwencji. W przypadku nieuregulowania należności w terminie trzech miesięcy Rząd zobowiązał się do zapłaty odsetek zwykłych, naliczanych od momentu upływu tego terminu do chwili rozliczenia, według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującego w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe. Ponadto Rząd złożył deklarację w sprawie środków generalnych, które należy przyjąć w ramach implementacji wyroku pilotażowego w sprawie Rutkowski i Inni przeciwko Polsce (nr 72287/10 i dwie inne, 7 lipca 2015 r. – zob. Załuska i Rogalska przeciwko Polsce (dec.), nr 53491/10 i 72286/10, §§ 23-25, 20 czerwca 2017 r.). Następnie zwrócił się do Trybunału o skreślenie tej części skargi zgodnie z art. 37 Konwencji.

20. Dnia 27 lutego 2018 r. skarżący wskazał, że nie jest zadowolony z warunków deklaracji jednostronnej.

21. Trybunał powtarza, że art. 37 Konwencji stanowi, że może na każdym etapie postępowania podjąć decyzję o skreśleniu skargi z listy spraw, jeśli okoliczności prowadzą do jednego z wniosków określonych w art. 37 ust. 1 lit. a, b lub c. W szczególności art. 37 ust. 1 lit. c umożliwia Trybunałowi skreślenie skargi z listy, jeżeli

„z jakiejkolwiek innej przyczyny ustalonej przez Trybunał nie jest uzasadnione dalsze rozpatrywanie skargi”.

22. Trybunał powtarza również, że w pewnych okolicznościach może skreślić skargę zgodnie z art. 37 ust. 1 lit. c na podstawie deklaracji jednostronnej pozwanego Rządu, nawet jeżeli skarżący wyrażają wolę dalszego prowadzenia sprawy.

23. W tym celu Trybunał przeanalizował treść deklaracji w świetle zasad wynikających z jego orzecznictwa, a w szczególności z wyroku Tahsin Acar (zob. Tahsin Acar przeciwko Turcji (zagadnienie wstępne) [WI], nr 26307/95, §§ 75-77, ETPCz 2003-VI; WAZA Sp. z o.o. przeciwko Polsce (dec.), nr 11602/02, 26 czerwca 2007 r.; oraz Sulwińska przeciwko Polsce (dec.), nr 28953/03, 18 września 2007 r.).

24. Wnioski, do jakich doszedł Trybunał w przedmiocie twierdzeń i zobowiązań zawartych w deklaracjach Rządu w pierwszej grupie 400 spraw przedłożonych w procedurze wyroku pilotażowego, zachowują aktualność również w niniejszej sprawie (zob. Załuska i Rogalska, op. cit., §§ 51-53).

25. Biorąc pod uwagę charakter twierdzeń zawartych w deklaracjach Rządu, jak również proponowaną kwotę odszkodowania – która odpowiada kwotom przyznanym w podobnych sprawach – Trybunał uważa, że nie jest uzasadnione dalsze rozpatrywanie skargi dotyczącej pierwszego postępowania (art. 37 ust. 1 lit. c).

26. Ponadto w świetle powyższych rozważań, a w szczególności biorąc pod uwagę jasne i obszerne orzecznictwo w przedmiotowym obszarze, Trybunał jest przekonany, że poszanowanie praw człowieka określonych w Konwencji i w protokołach do niej nie wymaga od niego dalszego rozpatrywania tej skargi (art. 37 ust. 1).

27. Wreszcie Trybunał podkreśla, że w przypadku nieprzestrzegania przez Rząd warunków deklaracji jednostronnej, skarga może zostać ponownie wpisana na listę zgodnie z art. 37 ust. 2 Konwencji (zob. Josipović przeciwko Serbii (dec.), nr 18369/07, 4 marca 2008 r.).

28. W związku z powyższym należy skreślić tę część skargi z listy.

B. Drugie postępowanie

1. Art. 6 ust. 1 Konwencji

a) Dopuszczalność

29. Trybunał zauważa, że skarga ta nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Ponadto Trybunał zauważa, że nie jest ona niedopuszczalna na żadnym innym gruncie. Należy ją zatem uznać za dopuszczalną.

b) Przedmiot sprawy

30. Zasadniczo skarżący zarzucił, że czas trwania drugiego postępowania karnego był nierozsądny. Twierdził, że nie przyczynił się do wydłużenia postępowania, ponieważ miał prawo do skorzystania z przysługujących mu uprawnień procesowych.

31. Rząd zakwestionował ten zarzut i uznał, że nie doszło do naruszenia Konwencji. Rząd stwierdził, że postępowanie było szczególnie złożone, ponieważ dotyczyło dwudziestu trzech oskarżonych, którym postawiono łącznie około 900 zarzutów. Pomimo że na późniejszym etapie sąd I instancji wyłączył sprawę skarżącego do odrębnego rozpoznania w celu usprawnienia postępowania, pozostała ona jednak złożona z uwagi na dużą liczbę postawionych skarżącemu zarzutów. Sądy rozpoznające sprawę działały rzetelnie i nie było znaczących okresów bezczynności ze strony władz krajowych. Na początkowym etapie sąd krajowy podjął wiele czynności proceduralnych, w szczególności w 2010 r. postanowił, że inny sąd powinien być właściwy do rozpoznania sprawy, a w 2011 r. zawiesił postępowanie. Ponadto, chociaż Rząd przyznał, że skarżący nie przyczynił się znacząco do ogólnego czasu trwania postępowania, to jednak złożył wiele nieuzasadnionych wniosków proceduralnych. Niektóre rozprawy były odraczane z powodu nieobecności skarżącego lub jego obrońcy.

32. Trybunał przypomina, że racjonalność czasu trwania postępowania należy oceniać w świetle okoliczności sprawy i w odniesieniu do następujących kryteriów: złożoności sprawy, zachowania skarżącego i postępowania właściwych organów (zob. m.in. Pélissier i Sassi przeciwko Francji [WI], nr 25444/94, § 67, ETPCz 1999-II i Kuśmierek przeciwko Polsce, nr 10675/02, § 62, 21 września 2004 r.).

33. Trybunał zauważa przede wszystkim, że okres, który należy brać pod uwagę, rozpoczął się 1 października 2009 r. i zakończył 17 grudnia 2014 r. Postępowanie w trzech instancjach trwało zatem pięć lat i dwa miesiące.

34. Biorąc pod uwagę charakter sprawy, Trybunał podziela zdanie Rządu, że była ona złożona i że sądy krajowe oceniały obszerny materiał dowodowy (zob. pkt 31 powyżej). Przedstawione skarżącemu zarzuty były bardzo poważne i obejmowały zarzuty działania w warunkach zorganizowanej grupy przestępczej (zob. pkt 6 powyżej).

35. W odniesieniu do zachowania skarżącego Trybunał zauważa, że Rząd zgodził się, że skarżący nie przyczynił się znacząco do przedłużenia postępowania (zob. pkt 31 powyżej).

36. Jeśli chodzi o postępowanie władz, Trybunał zauważa w pierwszej kolejności, że akt oskarżenia wniesiono do Sądu Okręgowego 2 marca 2010 r., a pierwszy termin rozprawy w sprawie odbył się 14 września 2011 r. Trybunał odnotowuje, że okres ten wyniósł osiemnaście miesięcy, co znacznie przyczyniło się do ogólnego czasu trwania postępowania. Co do staranności władz w powyższym okresie, argumenty Rządu, że przekazanie sprawy do innego sądu lub zawieszenie postępowania było konieczne, nie przekonują Trybunału. Te decyzje władz krajowych były obarczone błędami i zostały uchylone wskutek zażalenia (zob. pkt 8 powyżej). Trybunał uznaje, że przez okres ponad osiemnastu miesięcy władze krajowe koncentrowały się na środkach technicznych i administracyjnych, a nie na merytorycznym rozpoznaniu sprawy karnej prowadzonej przeciwko skarżącemu. Rząd nie przedstawił dostatecznych dowodów przemawiających za koniecznością tych środków, które opóźniły rozpoznanie sprawy.

37. Trybunał dostrzega późniejsze wysiłki podejmowane przez sądy pierwszej instancji i odwoławczy mające na celu zakończenie prowadzonego przeciwko skarżącemu postepowania (zob. pkt 9 i 11 powyżej). Jednak ta ostateczna kumulacja czynności sądu nie rekompensuje wcześniejszych opóźnień ( zob. Rutkowski i Inni, op. cit., § 139).

38. W związku z powyższym, uwzględniając w szczególności opóźnienia zaistniałe na początkowym etapie postępowania, Trybunał uważa, że w niniejszej sprawie doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji ze względu na nieuzasadniony czas trwania drugiego postępowania.

2. Art. 13 Konwencji

39. Skarżący twierdził ponadto, że nie dysponował skutecznym krajowym środkiem odwoławczym z tytułu przewlekłości drugiego postępowania w jego sprawie.

40. Rząd zakwestionował zarzut naruszenia tego postanowienia Konwencji.

41. Trybunał przypomina, że art. 13 gwarantuje skuteczny środek odwoławczy przed organem krajowym w przypadku zarzucanego naruszenia wymogu, o którym mowa w art. 6 ust. 1, dotyczącego rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie. Jednakże „skuteczność” „środka odwoławczego” w rozumieniu tego postanowienia nie zależy od pewności korzystnego dla skarżącego wyniku (zob. sprawa Kudła przeciwko Polsce [WI], nr 30210/96, §§ 154 i nast., ETPCz 2000-XI).

42. Chociaż zasada subsydiarności leżąca u podstaw systemu Konwencji wymaga od Układających się Państw wprowadzenia mechanizmu rozpatrywania skarg dotyczących przewlekłości postępowań w ramach krajowego systemu prawnego, przyznaje się im – z zastrzeżeniem zgodności z wymogami Konwencji – pewną swobodę decydowania o sposobie, w jaki udzielają one jednostkom wsparcia wymaganego na mocy art. 13, tym samym wypełniając swoje obowiązki wynikające z Konwencji na mocy tego postanowienia.

43. Trybunał przypomina ponadto, że słowo „środek odwoławczy” w rozumieniu art. 13 nie oznacza środka odwoławczego, którego wniesienie ma zakończyć się powodzeniem, lecz po prostu dostępny środek odwoławczy przed organem właściwym do rozpatrzenia przedmiotu skargi (zob. np. Šidlová przeciwko Słowacji, nr 50224/99, § 77, 26 września 2006 r.; Figiel przeciwko Polsce (nr 2), nr 38206/05, § 33, 16 września 2008 r.; oraz Baszczyński przeciwko Polsce (dec.), nr 77103/13, § 51, 12 grudnia 2017 r.).

44. Uwzględniając swoje ustalenia w zakresie art. 6 ust. 1 Konwencji oraz fakt, że skarżący miał możliwość wniesienia skargi na podstawie ustawy z 2004 r. i kilkakrotnie skorzystał z tej możliwości, Trybunał stwierdza, że ta część skargi jest w sposób oczywisty nieuzasadniona i podlega odrzuceniu zgodnie z art. 35 ust. 3 i 4 Konwencji.

III. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

45. Art. 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

46. Skarżący nie wysunął roszczenia o zadośćuczynienie. Trybunał uznaje zatem, że nie ma podstaw do przyznania mu jakiejkolwiek kwoty z tego tytułu.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1. Przyjmuje do wiadomości warunki deklaracji pozwanego Rządu złożonej na mocy art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji w odniesieniu do pierwszego postępowania oraz warunków wywiązania się z obowiązków, o których mowa w tejże deklaracji;

2. Postanawia skreślić z listy spraw część skargi w odniesieniu do pierwszego postępowania zgodnie z art. 37 ust. 1 lit. c Konwencji;

3. Uznaje skargę za dopuszczalną w części dotyczącej nieuzasadnionego czasu trwania drugiego postępowania, a pozostałą część skargi za niedopuszczalną;

4. Stwierdza, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji w odniesieniu do drugiego postępowania.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie 13 czerwca 2019 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Renata Degener Pere Pastor Vilanova
Zastępca Kanclerza Przewodniczący