Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

12 lutego 2013 r.

OSTATECZNY

12/05/2013

Wyrok ten stał się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w artykule 44§ 2 Konwencji. Wyrok podlega korekcie wydawniczej.

W sprawie Amie i Inni przeciwko Bułgarii,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Czwarta Sekcja), zasiadając jako Izba w składzie:

Ineta Ziemele, Przewodnicząca,
David Thór Björgvinsson,
George Nicolaou,
Ledi Bianku,
Zdravka Kalaydjieva,
Vincent A. De Gaetano,
Paul Mahoney, sędziowie,
oraz Lawrence Early, Kanclerz Sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 22 stycznia 2013 roku,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa została wszczęta skargą (nr 58149/08) przeciwko Republice Bułgarii wniesioną do Trybunału na mocy art. 34 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności („Konwencja”) przez czterech bezpaństwowców, pana Mahmuda Abas Amie, panią Rowidę Mustafa Kamah, panią Katię Mahmud Amie i pana Firasa Mahmud Amie, oraz jednego obywatela Bułgarii, pana Abasa Mahmud Amie (“skarżący”), w dniu 1 grudnia 2008 r.

2. Skarżących reprezentował pan H. Georgiev, prawnik praktykujący w Sofii. Rząd Bułgarii („Rząd”) reprezentowała jego Pełnomocnik, pani R. Nikolova z Ministerstwa Sprawiedliwości.

3. Skarżący podnosili w szczególności, że mające nastąpić wkrótce wydalenie pierwszego skarżącego z Bułgarii będzie stanowić niezgodną z prawem oraz bezpodstawną ingerencję w ich prawo do poszanowania życia rodzinnego. Pierwszy skarżący podnosił ponadto, że jego zatrzymanie do czasu wykonania nakazu wydalenia było niezgodne z prawem oraz trwało zbyt długo, oraz że nie był w stanie uzyskać kontroli sądowej dotyczącej tego zatrzymania.

4. W dniu 1 września 2010 roku Trybunał (Sekcja Piąta) postanowił zakomunikować skargę Rządowi. Ponadto postanowił, że dopuszczalność oraz przedmiot sprawy zostaną rozstrzygnięte jednocześnie (art. 29 § 1 Konwencji).

5. Po reorganizacji sekcji Trybunału w dniu 1 lutego 2011 roku, skarga została przekazana do Sekcji Czwartej.

6. W dniu 17 stycznia 2011 roku Rząd zwrócił się do Trybunału z wnioskiem o ograniczenie publicznego dostępu do dokumentów znajdujących się w aktach sprawy na podstawie art. 33 § 1 i 2 Regulaminu Trybunału w związku z zamiarem przedłożenia trzech dokumentów – wniosku, który spowodował nakaz wydalenia pierwszego skarżącego oraz postanowień i wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego (zob. paragrafy 12, 16 i 21 poniżej). W dniu 7 lutego 2011 roku Przewodniczący Czwartej Sekcji przychylił się do wniosku Rządu, ale wyłącznie w odniesieniu do wspomnianych trzech dokumentów. Rząd przedłożył kopie dokumentów w dniu 20 i 23 czerwca 2011 roku. Nie przedłożył kopii żadnych innych poufnych dokumentów.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

7. Pierwszy skarżący urodził się w 1970 roku w Libanie. Druga skarżąca, będąca jego żoną, urodziła się w 1971 roku w Kuwejcie. Trzecia skarżąca i czwarty skarżący, którzy są dziećmi pierwszego skarżącego i drugiej skarżącej, urodzili się odpowiednio w 1991 roku i 1993 roku w Libanie. Piąty skarżący, który również jest dzieckiem pierwszego skarżącego i drugiej skarżącej, urodził się w 2002 roku w Bułgarii. Wszyscy skarżący mieszkają obecnie w Sofii w Bułgarii.

8. Wszyscy skarżący, za wyjątkiem piątego, którego obywatelstwo bułgarskie wynika z faktu urodzenia się na terytorium Bułgarii, są bezpaństwowcami.

A. Kontekst

9. Pierwszy, druga, trzecia i czwarty skarżący przybyli do Bułgarii w nieokreślonym terminie. W dniu 11 września 2001 roku pierwszy skarżący wniósł o azyl. W dniu 20 września 2001 roku druga, trzecia i czwarty skarżący również wnieśli o azyl. W ramach dwóch decyzji z dnia 6 listopada 2001 roku Państwowa Agencja ds. Uchodźców udzieliła im wszystkim statusu uchodźcy. Skarżący nie udzielili żadnych informacji na temat powodów decyzji Agencji.

10. W 2002 roku, pierwszy skarżący i druga skarżąca założyli spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością.

B. Nakaz wydalenia pierwszego skarżącego i jego pierwsze zatrzymanie

11. W dniu 10 lutego 2006 roku szef Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wydał nakaz wydalenia pierwszego skarżącego z powodu stwarzanego przez niego poważnego zagrożenia dla bezpieczeństwa państwowego. Wydano również zakaz osiedlania się na terenie Bułgarii oraz wkraczania na jej terytorium przez okres dziesięciu lat. Nakaz ten wydano na podstawie art. 42 Ustawy o cudzoziemcach z 1998 roku (zob. paragraf 36 poniżej). Nie podano żadnych podstaw faktycznych. W nakazie stwierdzono ponadto, że pierwszy skarżący zostanie zatrzymany do czasu jego wykonania, zgodnie z art. 44 ust. 6 tej samej Ustawy (zob. paragraf 46 poniżej). Na koniec podano, że od nakazu można się odwołać do Ministra Spraw Wewnętrznych, ale że nie podlega on kontroli sądowej zgodnie art. 46 ust. 2 i 3 Ustawy, a także, że nakaz jest natychmiastowo wykonalny na mocy art. 44 ust. 3 i 4 Ustawy (zob. paragrafy 37 i 39 poniżej).

12. Nakaz opierał się na utajnionym wniosku z dnia 27 stycznia 2006 roku. We wniosku, którego fragment został przedstawiony przez Rząd podczas postępowania przed Trybunałem, stwierdzono, że pierwszy skarżący podlegał inwigilacji w związku w informacjami, że trzy osoby pochodzenia arabskiego, które nie posiadały dokumentów identyfikacyjnych oraz miały kontakty z przedstawicielami ekstremistycznych organizacji palestyńskich i libańskich z południowego Libanu, zamieszkiwały w Burgas. Dalej stwierdzano w nim, że w 2002 roku pierwszy skarżący zorganizował kanał przemytu narkotyków z Brazylii przez Europę zachodnią do Bułgarii. Odnoszono się do przejęcia przesyłki na lotnisku w Sofii w dniu 12 września 2002 roku, która pochodziła z Sao Paulo i była zaadresowana do skarżącego oraz która zawierała 8,64 kg prawie 100-procentowo czystej kokainy. Wszczęto w tej sprawie dochodzenie karne. Dalej we wniosku była mowa o tym, że po tym, jak pierwszemu skarżącemu nie udało się doprowadzić transakcji do końca, „nie porzucił on prób szybkiego zarobku”. Istniała informacja operacyjna, że w 2005 roku skarżący próbował zorganizować przesyłkę 300 kilogramów kokainy z Brazylii do Holandii. Ponadto ustalono, że był on członkiem międzynarodowej organizacji przestępczej zajmującej się fałszowaniem papierów wartościowych, oszustwami i przestępczymi operacjami bankowymi. Dodatkowo istniała informacja, że miał on kontakty z obywatelami Bułgarii oraz obywatelami innych krajów przebywającymi w Bułgarii jak również osobami z Anglii, Niemiec, Holandii, Włoch, Syrii i Libanu. Dostępna była również informacja operacyjna, że w dniu 11 września 2004 roku próbował on przekonać kilka osób do zabójstwa osoby przebywającej w Niemczech. Co więcej skarżący utrzymywał kontakty z osobami przebywającymi za granicą, które były wtajemniczone w jego działalność przestępczą. Wreszcie istniała informacja, że w dniu 2 grudnia 2005 roku skarżący kontaktował się telefonicznie z ambasadą Stanów Zjednoczonych w Hadze, podając fałszywe informacje, że stała się ona celem planowanych działań terrorystycznych, oraz przedstawiając szczegóły naprowadzającego na jego kuzyna, aby obciążyć go w ramach zemsty na ojcu kuzyna, który odmówił pożyczenia skarżącemu pieniędzy. Wszystkie te zdarzenia wskazywały na konieczność wydalenia pierwszego skarżącego, aby powstrzymać go przed realizacją działań, które mogłyby zagrozić bezpieczeństwu państwowemu, takich jak pranie pieniędzy organizacji terrorystycznych, przemyt narkotyków, fałszowanie papierów wartościowych i pieniędzy, przestępcze operacje bankowe na duże kwoty oraz zorganizowanie międzynarodowej grupy przestępczej zajmującej się „brudną robotą” i zarządzanie nią. Ponadto było to niezbędne, aby zapobiec powstaniu uśpionych komórek terrorystycznych w Bułgarii.

13. Pierwszy skarżący został zapoznany z nakazem w dniu 16 marca 2006 roku, ale najwyraźniej nie otrzymał jego kopii. Tego samego dnia policja przeszukała jego dom i magazyn, w którym pracował oraz zatrzymała go w ośrodku zatrzymań w Burgas.

C. Zaskarżenie wydalenia pierwszego skarżącego i pierwszego okresu zatrzymania

14. W nieokreślonym terminie pierwszy skarżący złożył odwołanie od nakazu wydalenia do Ministra Spraw Wewnętrznych. Ponadto wniósł o wstrzymanie wykonania nakazu. Najwyraźniej odwołanie nie zostało przyjęte.

15. W nieokreślonym terminie pierwszy skarżący wniósł o kontrolę sądową nakazu przez Sąd w Sofii. Ponadto wniósł o zawieszenie wykonania nakazu. Sprawa została utajniona. W dniu 10 maja 2006 roku sąd postanowił przyjąć wniosek o kontrolę. Stwierdził dalej, że wyda postanowienie w sprawie wniosku o zawieszenie wykonania nakazu po otrzymaniu kopii poufnego wniosku, na którym nakaz ten się opierał.

16. Postanowieniem z dnia 7 czerwca 2006 roku (опр. от 7 юни 2006 г. по адм. д. № С–61/2006 г., СГС, ІІІ „д” с–в.) Sąd w Sofii zdecydował zawiesić wykonanie nakazu. Tego samego dnia pierwszy skarżący został zwolniony z aresztu. Niemniej, w związku z apelacją ze strony Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Naczelny Sąd Administracyjny uchylił powyższe postanowienie ostatecznym postanowieniem z dnia 24 lipca 2006 roku (опр. № 8–82 от 24 юли 2006 г. по адм. д. № ЗС–250/2006 г., ВАС, V о.). Stwierdził on, że sądy nie są upoważnione do wstrzymania wykonania decyzji administracyjnych, które podlegają natychmiastowemu wykonaniu z mocy prawa, takich jak przedmiotowa decyzja. Pierwszy skarżący nie został jednak ponownie aresztowany.

17. W trakcie postępowania władze przedłożyły fragmenty wniosku o wydalenie pierwszego skarżącego. Ponadto przedłożyły fragmenty innych dokumentów na poparcie ustaleń, o których mowa była we wniosku. Skarżący nie był w stanie przedłożyć kopii żadnych z tych dokumentów do Trybunału, ponieważ były one utajnione.

18. W świetle nowelizacji Ustawy o cudzoziemcach z 1998 roku, zgodnie z którą nakazy wydalenia miały podlegać kontroli Naczelnego Sądu Administracyjnego (zob. paragraf 41 poniżej), w nieokreślonym terminie po 10 kwietnia 2007 roku Sąd w Sofii skierował sprawę do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

19. W dniu 27 lutego 2008 roku pierwszy skarżący złożył wniosek do sądu, aby ten nakazał władzom przedstawić dowody na poparcie swoich zarzutów przeciwko skarżącemu; najwyraźniej sąd nie przychylił się do jego wniosku, ale zezwolił mu na uzyskanie zaświadczenia od organów ścigania dotyczącego faktu prowadzenia lub nieprowadzenia postępowania karnego w stosunku do jego osoby. Skarżący uzyskał dwa takie zaświadczenia i przedstawił je sądowi. Zgodnie z pierwszym z nich, wydanym przez Prokuraturę w Sofii, przesyłka narkotyków przejęta na lotnisku w Sofii w 2002 roku (zob. paragraf 12 powyżej) była zaadresowana do firmy, której właścicielem były dwie osoby, ale żadną z nich nie był pierwszy skarżący; następnie wszczęto postępowanie karne przeciwko nieznanemu sprawcy, które zostało zawieszone ze względu na niemożność ustalenia tożsamości sprawcy; ponadto pomiędzy 2002 a 2008 rokiem prokuratura nie wszczęło postępowania karnego przeciwko pierwszemu skarżącemu. Drugie zaświadczenie wydane przez Prokuraturę Rejonową w Sofii zawierało informacje, że pomiędzy 2002 a 2008 rokiem prokuratura ta nie wszczęła postępowania karnego przeciwko pierwszemu skarżącemu.

20. W skardze wniesionej do Naczelnego Sądu Administracyjnego pierwszy skarżący podnosił, że nakaz wydalenia został wydany z naruszeniem zasad postępowania administracyjnego, ponieważ nie został on poinformowany o postępowaniu ani nie pozwolono mu na wniesienie sprzeciwu lub złożenie oświadczeń. Co więcej przy wręczaniu nakazu skarżącemu nie był obecny tłumacz, a skarżący nie otrzymał kopii nakazu. Ponadto nakaz był sprzeczny z prawem materialnym, ponieważ nie opierał się na prawdziwych dowodach, że skarżący stanowił zagrożenie dla bezpieczeństwa państwowego. W aktach sprawy znajdowała się zredagowana kopia wniosku, na którym opierał się nakaz, a także fragmenty dokumentów, które zawierały zarzuty mówiące o tym, że pierwszy skarżący popełnił różne przestępstwa karne i dopuścił się innych naruszeń prawa. Niemniej w przypadku niektórych zarzutów brakowało szczegółowych informacji, a także nie było wskazania, że skarżący był ścigany karnie w związku z którymkolwiek z nich. Zgodnie z zaświadczeniem wydanym przez organy ścigania wobec skarżącego nie toczyło się żadne postępowanie karne, a także nie miał on nic wspólnego z przesyłką narkotyków przechwyconą na lotnisku w Sofii w 2002 roku. Dokumenty przedstawione przez władze można by zatem określić jako niepoparte dowodami zarzuty. Pierwszy skarżący podnosił dalej, że był uchodźcą oraz utrzymywał, że wydalenie go do kraju arabskiego naraziłoby jego życie na ryzyko. Wreszcie podnosił, że ma żonę i dzieci oraz utrzymywał, że wykonanie nakazu wydalenia oznaczałoby dla niego długotrwałą rozłąkę z nimi, co naruszałoby art. 8 Konwencji.

21. Ostatecznym wyrokiem z dnia 2 czerwca 2008 roku (опр. от 2 юни 2008 г. по адм. д. № С–61/2006 г., СГС, ІІІ „д” с–в.) Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę na nakaz wydalenia wniesioną przez skarżącego. Uznał, że nakaz został wydany przez właściwy organ i w należytej formie. Nie doszło również do żadnych istotnych naruszeń zasad procedury administracyjnej. Było prawdą, że władze nie powiadomiły pierwszego skarżącego o wszczętym przeciwko niemu postępowaniu i nie zapewniły mu możliwości wniesienia sprzeciwu lub przedstawienia oświadczeń. Niemniej uchybienie to nie było poważne, ponieważ pierwszy skarżący miał okazję przedstawić swoje argumenty przeciwko wydaleniu podczas sądowego postępowania kontrolnego. Fakt, że nakaz wydalenia nie został dostarczony w obecności tłumacza również nie stanowił problemu, ponieważ istniały dowody, że skarżący rozumie język bułgarski i potrafi w tym języku mówić. Sąd podnosił dalej, że na podstawie materiałów przedstawionych w trakcie postępowań, które ostatecznie nie zostały zakwestionowane przez pierwszego skarżącego, uznał za ustalone, że w 2002 roku skarżący brał udział w organizowaniu kanału przemytu narkotyków z Brazylii przez Europę zachodnią do Bułgarii, a w 2005 roku kanału przemytu narkotyków z Brazylii do Holandii; że był aktywnym członkiem międzynarodowej organizacji przestępczej zajmującej się fałszerstwem papierów wartościowych i oszustwami finansowymi; że utrzymywał intensywne kontakty z osobami przebywającymi na terenie kraju i poza jego terytorium, które prowadziły działania przestępcze i terrorystyczne; oraz że podał Ambasadzie Stanów Zjednoczonych w Hadze fałszywe informacje, jakoby ktoś miał próbować zorganizować atak terrorystyczny na tę ambasadę. W takich okolicznościach wniosek, do jakiego doszły władze, że dalsza obecność pierwszego skarżącego na terytorium Bułgarii stanowiłaby zagrożenie dla bezpieczeństwa państwowego, był prawidłowy. Argumenty przytaczane przez skarżącego, że nie został skazany za przestępstwa karne, nie miały znaczenia, ponieważ przedsięwzięty wobec niego środek miał charakter prewencyjny. Zastosowanie takiego środka było dopuszczalne, jeśli istniały wystarczające informacje, że może on dopuścić się poważnego przestępstwa. Co więcej, dostępne były informacje, że skarżący popełnił już przestępstwa związane z narkotykami oraz że był członkiem międzynarodowej organizacji przestępczej. Argumenty, że nakaz wydalenia był sprzeczny z Konwencją oraz z Konwencją dotyczącą statusu uchodźców z 1951 roku z uwagi na niedopuszczalność wydalenia pierwszego skarżącego do kraju, w którym jego życie i zdrowie może być zagrożenie oraz ze względu na fakt, że wydalenie spowoduje jego rozłąkę z rodziną, były równie daremne. Nakaz wydalenia był zgodny z prawem, a pierwszy skarżący miał możliwość zaskarżyć ten nakaz przed niezależnym i niezawisłym sądem. W nakazie wydalenia nie sprecyzowano, do którego kraju pierwszy skarżący miałby zostać deportowany, a prawo nie wymaga, by zostało to określone. Argumenty w tym względzie były zatem nieistotne.

D. Drugi okres zatrzymania pierwszego skarżącego oraz zaskarżenie odpowiedniego nakazu

22. W dniu 31 lipca 2008 roku Dyrekcja ds. Migracji w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych wydała nakaz zatrzymania skarżącego do czasu wykonania nakazu jego wydalenia. Odniosła się w nim do potrzeby dokonania przygotowań do deportacji pierwszego skarżącego do jego kraju pochodzenia. Dalej podnosiła, że ze względu na powody nakazu i ryzyko, że jego wykonanie może być utrudnione, podlega on natychmiastowemu wykonaniu. Nakaz zawierał wreszcie instrukcje skierowane do właściwych funkcjonariuszy, aby dokonali przygotowań do wydalenia pierwszego skarżącego w ciągu sześciu miesięcy i przedstawili raport ze swoich działań.

23. Pierwszy skarżący otrzymał kopię nakazu w dniu 1 sierpnia 2008 roku. Odmówił jednak podpisania nakazu, co poświadczyło dwóch świadków. Tego samego dnia został aresztowany i umieszczony w specjalnym ośrodku zatrzymań w Sofii.

24. W dniu 8 sierpnia 2008 roku pierwszy skarżący zwrócił się z wnioskiem do szefa Dyrekcji ds. Migracji o niewydalanie go, gdyż naraziłoby to jego życie na ryzyko. Powołał się przy tym na art. 44a Ustawy u Cudzoziemcach z 1998 roku (zob. paragraf 43 poniżej) i na swój status uchodźcy. W dniu 11 września 2008 roku szef Dyrekcji ds. Migracji oświadczył, że działania władz były zgodne z prawem oraz że zwróciły się one do Ambasady Libanu o wydanie dokumentu podróżnego dla pierwszego skarżącego.

25. W dniu 8 sierpnia 2008 roku pierwszy skarżący zwrócił się również o kontrolę sądową nakazu zatrzymania i jego natychmiastowego wykonania. Postanowieniem z dnia 21 sierpnia 2008 roku (опр. № 1959 от 21 август 2008 г. по адм. д. № 4919/2008 г., АССГ, І о., 6 с–в) Sąd Administracyjny w Sofii odmówił zajęcia się skargą na sam nakaz, a postanowieniem z dnia 22 sierpnia 2008 roku (опр. от 22 август 2008 г. по адм. д. № 4783/2008 г., АССГ, І адм. о., 2 с–в) odmówił zbadania skargi na natychmiastowe wykonanie nakazu. W obu postanowieniach uznał, że w związku z faktem, że nakaz był podrzędny w stosunku do nakazu wydalenia oraz został wydany w ramach postępowania w tej sprawie, nie można go traktować jako decyzji administracyjnej podlegającej kontroli sądowej.

26. Pierwszy skarżący odwołał się od obu postanowień. Ostatecznym postanowieniem z dnia 27 listopada 2008 roku (опр. № 12873 от 27 ноември 2008 г. по адм. д. № 12213/2008 г., ВАС, ІІІ о.) Naczelny Sąd Administracyjny podtrzymał postanowienie sądu niższej instancji w sprawie natychmiastowego wykonania nakazu, zgadzając się w pełni z jej uzasadnieniem. Niemniej, ostatecznym postanowieniem z dnia 20 grudnia 2008 roku (опр. № 14332 от 20 декември 2008 г. по адм. д. № 14165/2008 г., ВАС, ІІІ о.) uchylił postanowienie sądu niższej instancji w sprawie samego nakazu, uznając, że nakaz podlegał kontroli sądowej, oraz przekazał sprawę do rozpatrzenia.

27. Po przekazaniu sprawy do ponownego rozpatrzenia, w wyroku z dnia 27 lutego 2009 roku (реш. № 8 от 27 февруари 2009 г. по адм. д. № 4919/2008 г., АССГ, І о., 6 с–в) Sąd Administracyjny w Sofii zbadał zasadność skargi, ale podtrzymał nakaz zatrzymania. Uznał, że władze miały prawo zatrzymać pierwszego skarżącego po nakazie jego wydalenia oraz że ich własna ocena tego, czy zatrzymanie było konieczne, nie podlega kontroli sądowej. Wystarczyło bowiem, że powołały się na potrzebę dokonania przygotowań do deportacji skarżącego. Sąd podnosił dalej, że pierwszy skarżący nie przedstawił żadnych dowodów na to, że jest uchodźcą lub ubiega się o azyl.

28. Pierwszy skarżący złożył odwołanie. Ostatecznym wyrokiem z dnia 27 listopada 2009 roku (реш. № 14330 от 27 ноември 2009 г. по адм. д. № 4856/2009 г., ВАС, ІІІ о.) Naczelny Sąd Administracyjny potrzymał wyrok sądu niższej instancji, zgadzając się w pełni z jego uzasadnieniem.

29. W międzyczasie, postanowieniem z dnia 25 sierpnia 2008 roku (опр. № 1977 от 25 август 2008 г. по адм. д. № 4784/2008 г., АССГ, І. о., 16 с–в) Sąd Administracyjny w Sofii uznał równoległy wniosek pierwszego skarżącego o kontrolę sądową nakazu zatrzymania za niedopuszczalny. Pierwszy skarżący złożył odwołanie. Ostatecznym postanowieniem z dnia 10 listopada 2008 roku (опр. № 11923 от 11 ноември 2008 г. по адм. д. № 13404/2008 г., ВАС, ІІІ о.) Naczelny Sąd Administracyjny podtrzymał postanowienie sądu niższej instancji na tej podstawie, że nakaz był podrzędny w stosunku do nakazu wydalenia, został wydany w ramach postępowania o wydalenie oraz nie mógł zostać uznany za decyzję administracyjną podlegającą kontroli sądowej.

30. W dniu 28 stycznia 2010 roku Sąd Administracyjny w Sofii, działając w ramach swoich uprawnień na mocy nowo uchwalonego art. 46a(3) i (4) Ustawy o cudzoziemcach z 1998 roku (zob. paragraf 51 poniżej) zbadał z urzędu zatrzymanie pierwszego skarżącego i postanowił, że powinien on zostać wypuszczony, co w dniu 1 lutego 2010 roku zostało uczynione przez władze.

E. Kroki podjęte przez władze bułgarskie w celu deportacji pierwszego skarżącego

31. W dniach 20 sierpnia 2008 roku, 19 grudnia 2008 roku, 23 stycznia 2009 roku i 13 listopada 2009 roku Dyrekcja ds. Migracji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zwróciła się na piśmie do Ambasady Libanu w Sofii o wydanie dokumentu podróżnego umożliwiającego pierwszemu skarżącemu wjazd do Libanu. Ambasada Libanu nie wydała takiego dokumentu. Wydaje się, że władze bułgarskie zwróciły się również do pierwszego skarżącego z prośbą o wskazanie bezpiecznego kraju trzeciego, do którego mógłby zostać deportowany, ale skarżący tego nie uczynił.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE

A. Azyl i ochrona humanitarna

32. Art. 27 Konstytucji z 1991 roku przewiduje, że:

„1. Cudzoziemcy, którzy przebywają w kraju zgodnie z prawem, nie mogą zostać z niego wydaleni ani wydani do innego państwa wbrew własnej woli, chyba że w okolicznościach i w sposób przewidziany prawem.

2. Republika Bułgarii udziela azylu cudzoziemcom prześladowanym ze względu na swoje poglądy lub działania na rzecz międzynarodowo uznawanych praw i wolności.

3. Warunki i procedura udzielania azylu zostaną ustanowione prawem.”

33. Art. 4 ust. 3 Ustawy o azylu i uchodźcach z 2002 roku przewiduje, że osoby, którym udzielono ochrony na mocy Ustawy lub które wjechały na terytorium Bułgarii szukając ochrony, nie mogą zostać odesłane do kraju, w którym ich życie lub wolności są zagrożone ze względu na ich rasę, religię, narodowość, przynależność do grup społecznych, ich opinie lub poglądy polityczne, lub w którym mogą być narażone na tortury lub inne formy okrutnego, nieludzkiego lub uwłaczającego traktowania lub kary. Niemniej w art. 4 ust. 4 przewiduje się, że nie mogą ubiegać się o to cudzoziemcy, w przypadku których występują podstawy, aby uznać ich za stanowiących zagrożenie dla bezpieczeństwa państwowego. Brak jest podanego orzecznictwa odnoszącego się do tego przepisu.

34. Art. 17 ust. 2 Ustawy, czytany łącznie z art. 12 ust. 1, przewiduje, że status uchodźcy zostaje uchylony, jeśli (a) istnieją poważne podstawy, by sądzić, że osoba taka popełniła zbrodnię wojenną lub zbrodnię przeciwko pokojowi i ludzkości w rozumieniu prawa bułgarskiego lub traktatów międzynarodowych, których Bułgaria jest stroną; (b) istnieją poważne podstawy, by sądzić, że osoba ta popełniła poważną zbrodnię o charakterze niepolitycznym poza terenem kraju; (c) istnieją poważne podstawy by sądzić, że osoba ta popełniła lub podżegała do czynów sprzecznych z celami i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych.

35. Art. 67 ust. 1 Ustawy, który wydaje się dotyczyć sytuacji osób, które ubiegały się o azyl lub ochronę uzupełniającą, ale ich jeszcze nie otrzymały, przewiduje, że nakaz wydalenia nie może zostać wykonany do czasu zakończenia postępowania w sprawie azylu. Zgodnie z art. 67 ust. 2 nakaz wydalenia zostaje uchylony, jeśli osobie, której dotyczy, przyznano azyl lub ochronę humanitarną. W art. 67 ust. 3 określono, że poprzedzające go podpunkty nie mają zastosowania m.in. do cudzoziemców, których obecność w kraju można uznać za zagrażającą bezpieczeństwu państwowemu.

B. Wydalenie cudzoziemców ze względów bezpieczeństwa państwowego

36. Art. 42 ust. 1 Ustawy o cudzoziemcach z 1998 roku przewiduje, że cudzoziemcy muszą zostać wydaleni, kiedy ich obecność w kraju stwarza poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego. Zgodnie z art. 42 ust. 2 wydaleniu obowiązkowo towarzyszy cofnięcie pozwolenia na pobyt cudzoziemca oraz nałożenie na niego zakazu wjazdu do kraju. Na mocy art. 46 ust. 3 w nakazach wydalenia nie wskazuje się faktycznych podstaw zastosowanie tego środka.

37. Art. 44 ust. 3 i 4 przewiduje, że nakazy wydalenia są natychmiastowo wykonalne.

38. Jeśli deportacja nie może zostać natychmiastowo przeprowadzona lub musi zostać odłożona w czasie ze względów prawnych lub technicznych, wykonanie nakazu wydalenia może zostać zawieszone do czasu usunięcia odnośnych przeszkód (art. 44b ust. 1).

39. Art. 46 ust. 2 obowiązujący do dnia 10 kwietnia 2007 roku przewidywał, że nakazy wydalenia cudzoziemców ze względów bezpieczeństwa państwowego nie podlegają kontroli sądowej.

40. Po wyroku Trybunału w sprawie Al–Nashif przeciwko Bułgarii (skarga nr 50963/99, 20 czerwca 2002 roku), w którym uznał on powyższe rozwiązania normatywne za sprzeczne z art. 8 i 13 Konwencji, Naczelny Sąd Administracyjny zmienił swoje orzecznictwo. W szeregu wyroków i postanowień wydanych w latach 2003-06 uznawał poprzez odwołanie do sprawy Al–Nashif, że zakazu kontroli sądowej w art. 46 ust. 2 nie należy brać pod uwagę z uwagi na jego sprzeczność z Konwencją oraz że nakazy wydalenia opierające się na względach bezpieczeństwa państwowego podlegają kontroli sądowej (реш. № 4332 от 8 май 2003 по адм. д. № 11004/2002 г.; реш. № 4473 от 12 май 2003 г. по адм. д. № 3408/2003 г.; опр. № 706 от 29 януари 2004 г. по адм. д. № 11313/2003 г.; опр. № 4883 от 28 май 2004 г. по адм. д. № 3572/2004 г.; опр. № 8910 от 1 ноември 2004 г. по адм. д. № 7722/2004 г.; опр. № 3146 от 11 април 2005 г. по адм. д. № 10378/2004 г.; опр. № 3148 от 11 април 2005 г. по адм. д. № 10379/2004 г.; опр. № 4675 от 25 май 2005 г. по адм. д. № 1560/2005 г.; опр. № 8131 от 18 юли 2006 г. по адм. д. № 6837/2006 г.).

41. Nowelizacja art. 46 ust. 2 weszła w życie z dniem 10 kwietnia 2007 roku, a przepis ten przewiduje obecnie, że nakaz wydalenia może zostać zaskarżony do Naczelnego Sądu Administracyjnego, którego wyrok jest ostateczny. Zgodnie z art. 46 ust. 4 złożenie wniosku o kontrolę sądową nie wstrzymuje wykonania nakazu.

42. W maju 2009 roku Ustawa została zmieniona w celu dostosowania jej do wymogów Dyrektywy 2008/115/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2008 roku w sprawie wspólnych norm i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich (zob. paragraf 53 poniżej). Art. 44 ust. 2 w swoim nowym brzmieniu przewiduje, że wydając nakaz wydalenia lub stosując podobny środek, władze muszą wziąć pod uwagę długość czasu, przez jaki cudzoziemiec pozostawał w Bułgarii, jego status rodzinny oraz istnienie wszelkich więzi rodzinnych, kulturowych i społecznych z krajem pochodzenia.

43. Zgodnie z dodanym w 2001 roku art. 44a Ustawy o cudzoziemcach z 1998 roku, cudzoziemiec, w sprawie którego wydano nakaz wydalenia podyktowany względami bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego, nie może zostać wydalony do kraju, w którym jego życie lub wolność byłyby zagrożone lub w którym byłby on narażony na ryzyko prześladowań, tortur lub nieludzkiego albo poniżającego traktowania.

44. Jeśli deportowana osoba nie posiada dokumentu umożliwiającego jej podróż, władze imigracyjne muszą jej taki dokument zapewnić, kontaktując się z ambasadą lub konsulatem kraju, którego jest ona obywatelem. Jeśli nie jest to możliwe, dokument taki powinien zostać zapewniony przez wydział konsularny Ministerstwa Spraw Zagranicznych (art. 52 ust. 1 przepisów wykonawczych dotyczących stosowania Ustawy o cudzoziemcach z 1998 roku, wydany w roku 2000, a następnie zastąpiony w roku 2011 przez art. 74 ust. 1 nowych przepisów wykonawczych w sprawie stosowania Ustawy).

C. Zatrzymanie do czasu deportacji

45 Art. 44 ust. 5 Ustawy o cudzoziemcach z 1998 roku przewiduje, że w przypadku przeszkód w opuszczeniu przez osobę deportowaną terytorium Bułgarii lub wjazdu do kraju przeznaczenia, osoba ta jest zobowiązana do meldowania się codziennie na lokalnym posterunku policji.

46. Na mocy art. 44 ust. 6 obowiązującego do dnia 19 maja 2009 roku cudzoziemcy mogli, w razie konieczności, zostać umieszczeni w specjalnych ośrodkach zatrzymań do czasu usunięcia przeszkód w ich deportacji. W ramach reformy z maja 2009 roku (zob. paragraf 42 powyżej) podpunkt ten został zmieniony, a zgodnie z jego nowym brzemieniem zatrzymanie jest możliwe, jeśli tożsamość cudzoziemca nie jest znana lub jeśli utrudnia on wykonanie nakazu wydalenia lub stwarza ryzyko ucieczki.

47. Art. 44 ust. 9 (obecnie art. 44 ust. 11) przewiduje, że sposób zatrzymania cudzoziemców w specjalnych ośrodkach ma zostać określony w przepisach wydanych przez Ministra Spraw Wewnętrznych. Przepisami obowiązującymi w czasie zatrzymania pierwszego skarżącego były Przepisy wykonawcze nr I–13 z 29 stycznia 2004 roku ( Наредба № I–13 от 29 януари 2004 г. за реда за временно настаняване на чужденци, за организацията и дейността на специалните домове за временно настаняване на чужденци). Artykuł 20 ust. 2 tych przepisów przewidywał, że cudzoziemiec zostanie zwolniony z ośrodka zatrzymań, jeśli jego podanie o azyl zostanie przyjęte do rozpatrzenia w ramach ogólnej procedury.

48. Zgodnie z nowym art. 44 ust. 8 dodanym w dniu 19 maja 2009 roku i mającym odzwierciedlać art. 15 §§ 1, 5 i 6 Dyrektywy 2008/115/WE (zob. paragraf 55 poniżej), zatrzymanie może trwać tak długo, jak długo będą występowały warunki określone w podpunkcie 6, ale nie dłużej niż sześć miesięcy. W wyjątkowych sytuacjach, kiedy osoba deportowana odmawia współpracy z władzami lub występują opóźnienia w uzyskaniu niezbędnych dokumentów podróżnych bądź gdy osoba deportowana stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego, możliwe jest przedłużenie jej zatrzymania na kolejne dwanaście miesięcy.

49. Zgodnie z art. 46 ust. 1 obowiązującym w przedmiotowym okresie, co do zasady od nakazów wydawanych na mocy Ustawy przysługiwało odwołanie do organów administracyjnych wyższej instancji oraz podlegały one kontroli sądowej. Podczas gdy w swoim wcześniejszym orzecznictwie Naczelny Sąd Administracyjny konsekwentnie uznawał nakazy umieszczenia w ośrodku zatrzymań na mocy art. 44 ust. 6 za podlegające kontroli sądowej (реш. № 2048 от 8 март 2005 г. по адм. д. № 7396/2004 г., ВАС, V о.; реш. № 8364 от 27 септември 2005 г. по адм. д. № 4302/2005 г., ВАС, V о.; реш. № 1181 от 1 февруари 2006 г. по адм. д. № 1612/2005 г., ВАС, V о.; реш. № 5262 от 17 май 2006 г. по адм. д. № 9590/2005 г., ВАС, V о.; реш. № 13108 от 27 декември 2006 г. по адм. д. № 7687/2006 г., ВАС, V о.; реш. № 199 от 8 януари 2007 г. по адм. д. № 6122/2006 г., ВАС, V о.; реш. № 9742 от 16 октомври 2007 г. на ВАС по адм. д. № 2996/2007 г., III о.; реш. № 12844 от 17 декември 2007 г. по адм. д. № 4761/2007 г., ВАС, III о.; реш. № 10833 от 6 ноември 2007 г. по адм. д. № 3154/2007 г., ВАС, III о.; реш. № 6876 от 9 юни 2008 г. по адм. д. № 10226/2007 г., ВАС, III о.), w serii wyroków i postanowień wydanych w latach 2008-09 orzekał, że nakazy te nie były przedmiotem kontroli sądowej, ponieważ były one podrzędne w stosunku do nakazów wydalenia (опр. № 6216 от 27 май 2008 г. по адм. д. № 4899/2008 г., ВАС, III о.; реш. № 8117 от 2 юли 2008 г. по адм. д. № 4959/2007 г., ВАС, III о., реш. № 8750 от 15 юли 2008 г. по адм. д. № 1599/2008 г., ВАС, III о.; реш. № 10755 от 20 октомври 2008 г. по адм. д. № 672/2008 г., ВАС, III о.; реш. № 895 от 21 януари 2009 г. по адм. д. № 4205/2008 г., ВАС, III о.; опр. № 1814 от 10 февруари 2009 г. по адм. д. № 1282/2009 г., ВАС, III о.; реш. № 2208 от 17 февруари 2009 г. по адм. д. № 5470/2008 г., ВАС, III о.). W obliczu tej rozbieżności Prokurator Generalny zwrócił się do Zgromadzenia Plenarnego tego sądu o wydanie orzeczenia interpretacyjnego w tej kwestii. Jednakże z uwagi na nowelizację, która uporządkowała tę kwestię (zob. paragraf 50 poniżej), w dniu 16 lipca 2009 roku Zgromadzenie Plenarne postanowiło nie wydawać takiego orzeczenia (опр. № 3 от 16 юли 2009 г. по т. д. № 5/2008, ВАС, ОСК).

50. W ramach reformy z dnia 19 maja 2009 roku (zob. paragraf 42 powyżej) dodano nowy art. 46a, wprowadzając przepis szczególny przewidujący kontrolę sądową nakazów zatrzymania deportowanych osób. Osobom deportowanym pozwolono zwracać się o kontrolę sądową tych nakazów przez właściwy sąd administracyjny w ciągu trzech dni od ich wydania (ust. 1). Złożenie wniosku o kontrolę sądową nie zawiesza wykonania nakazów (ibid.). Sąd musi rozpatrzyć wniosek podczas rozprawy publicznej oraz orzec w jego sprawie, wydając ostateczny wyrok nie później niż jeden miesiąc po wszczęciu postępowania (ust. 2). Ustęp 2 został poddany dalszym nowelizacjom ze skutkiem od dnia 1 lutego 2011 roku, przewidującym prawo do odwołania się od wyroku sądu pierwszej instancji do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

51. Ponadto, zgodnie z art. 46a ust. 3, co sześć miesięcy szef każdego ośrodka, w którym zatrzymane są osoby deportowane, jest zobowiązany przedstawić do właściwego terytorialnie sądu administracyjnego listę wszystkich osób, które pozostają w ośrodku przez okres dłuższy niż sześć miesięcy ze względu na problemy z ich deportacją z kraju. Na podstawie ust. 4 sąd następnie orzeka, na własny wniosek oraz w formie postanowienia, od którego nie przysługuje odwołanie, o dalszym zatrzymaniu lub zwolnieniu tych osób. Ustęp ten został znowelizowany ze skutkiem od dnia 1 lutego 2011 roku i przewiduje, że sprawa może zostać skierowana do sądu również przez osobę zatrzymaną oraz że od orzeczenia sądu przysługuje odwołanie.

52. W dwóch postanowieniach wydanych w maju i lipcu 2010 roku Naczelny Sąd Administracyjny wyraźnie uznał, że automatyczna kontrola co sześć miesięcy nie wyklucza możliwości ubiegania się przez osoby zatrzymane, w każdym momencie, o zwolnienie lub też o kontrolę sądową wszelkich odmownych decyzji władz (опр. № 6983 от 27 май 2010 г. по адм. д. № 2724/2010 г., ВАС, VII о.; опр. № 9523 от 8 юли 2010 г. по адм. д. № 5761/2010 г., ВАС, VII о.).

III. WŁAŚCIWE PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ

53. Dyrektywa 2008/115/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2008 roku ws. wspólnych norm i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich - weszła w życie w dniu 13 stycznia 2009 roku (art. 22). Na mocy art. 20 kraje członkowskie Unii Europejskiej zostały zobowiązane do transponowania szeregu zawartych w niej przepisów do swojego prawa krajowego do dnia 24 grudnia 2009 roku.

54. Punkt 16 preambuły Dyrektywy stanowi, co następuje:

„Stosowanie środków detencyjnych w celu wydalenia należy ograniczyć i uzależnić od tego, czy jest ono proporcjonalne w odniesieniu do zastosowanych środków i zakładanych celów. Zastosowanie środka detencyjnego jest uzasadnione tylko w celu przygotowania powrotu lub wykonania wydalenia oraz jeśli zastosowanie łagodniejszych środków przymusu byłoby niewystarczające.”

55. Art. 15 Dyrektywy, który reguluje zastosowanie środka detencyjnego do celów wydalenia, stanowi, co następuje w zakresie, w jakim ma to znaczenie dla niniejszej sprawy:

„1. O ile w danej sprawie nie mogą zostać zastosowane wystarczające lecz mniej represyjne środki, państwa członkowskie mogą umieścić w ośrodku detencyjnym obywatela państwa trzeciego podlegającego procedurze powrotu tylko w celu przygotowania powrotu lub przeprowadzenia procesu wydalenia, w szczególności jeżeli:

a) istnieje ryzyko ucieczki, lub

b) dany obywatel państwa trzeciego unika lub utrudnia przygotowania do powrotu lub proces wydalenia.

Jakikolwiek środek detencyjny stosowany jest przez możliwie najkrótszy okres czasu i tylko dopóki trwają przygotowania do wydalenia oraz podlega wykonaniu z należytą starannością.

...

4. Przesłanki zastosowania środka detencyjnego ustają, a dana osoba zostaje niezwłocznie zwolniona, jeżeli okaże się, że nie ma już rozsądnych perspektyw jej wydalenia ze względów natury prawnej lub innych, lub że warunki określone w ust. 1 nie są już spełniane.

5. Środek detencyjny jest utrzymany dopóki nie spełnione zostaną warunki określone w ust. 1 i jest to konieczne do zapewnienia skutecznego wydalenia. Każde państwo członkowskie określa maksymalny okres zastosowania środka detencyjnego, który nie może przekroczyć sześciu miesięcy.

6. Państwa członkowskie nie mogą przedłużać okresu, o którym mowa w ust. 5, z wyjątkiem przedłużenia na ograniczony okres czasu nieprzekraczający kolejnych dwunastu miesięcy zgodnie z prawem krajowym, jeżeli pomimo wszelkich rozsądnych starań wydalenie może potrwać dłużej ze względu na:

(a) brak współpracy ze strony danego obywatela państwa trzeciego, lub

(b) opóźnienia w uzyskiwaniu niezbędnej dokumentacji od państw trzecich.”

56. W dniu 10 sierpnia 2009 roku Sąd Administracyjny w Sofii skierował pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej („TSUE”), pytając o wykładnię różnych ustępów tego artykułu.

57. W swojej opinii Rzecznik Generalny Mazák wyraził pogląd, m.in. że okresy określone w art. 15 § 5 i 6 Dyrektywy definiują jedynie absolutne i zewnętrzne limity czasu trwania zatrzymania, a z ich brzmienia jasno wynika, że wszelkie zatrzymania przed deportacją muszą trwać możliwe jak najkrócej i że środek ten można stosować tylko dopóki trwają przygotowania do wydalenia, a także że podlega on wykonaniu z należytą starannością, oraz że należy zaprzestać stosowania tego środka, gdy warunki wymagane dla zatrzymania nie są już spełnione lub gdy nie ma już rozsądnych perspektyw wydalenia. Dalej podnosił, że maksymalne okresy trwania zatrzymania stanowią element zasad mających na celu zapewnić, aby środek detencyjny był proporcjonalny, a zatem, innymi słowy, aby okres, przez jaki jest on stosowany, był możliwe krótki oraz w żadnym razie nie trwał dłużej niż przewidziane sześć miesięcy lub osiemnaście miesięcy.

58. W wyroku z dnia 30 listopada 2009 roku ( Saïd Shamilovich Kadzoev przeciwko Direktsia ‘Migratsia’ pri Ministerstvo na vatreshnite raboti, case C–357/09), TSUE uznał m.in., że celem art. 15 § 5 i 6 Dyrektywy jest zagwarantowanie, aby żadnym przypadku zastosowanie środka detencyjnego do celów wydalenia nie trwało dłużej niż osiemnaście miesięcy. Orzekł on, że przepisy te należy interpretować jako oznaczające, że maksymalny czas trwania zatrzymania w nich określony musi obejmować okres zatrzymania, jaki dobiegł końca w związku z procedurą wydalenia rozpoczętą, zanim zasady określone w Dyrektywie zaczęły obowiązywać, a także, że okres, przez który wykonanie nakazu wydalenia zostało zawieszone z uwagi na fakt jego zaskarżenia przez zainteresowaną osobą, która zwróciła się o jego kontrolę sądową, powinien zostać uwzględniony w obliczaniu okres zatrzymania do celów wydalenia, jeśli osoba ta pozostawała w areszcie podczas tej procedury. Ponadto Trybunał orzekł, że art. 15 § 4 Dyrektywy należy interpretować jako oznaczający, że wyłącznie rzeczywiste perspektywy, że proces wydalenia może zostać z powodzeniem zrealizowany, uwzględniając przy tym okresy określone w art. 15 § 5 i 6, odpowiadają rozsądnym perspektywom wydalenia, oraz że tego rodzaju rozsądne perspektywy nie istnieją, jeśli wydaje się mało prawdopodobne, aby osoba zainteresowana została wpuszczona do kraju trzeciego, biorąc pod uwagę te okresy.

IV. WŁAŚCIWE PRAWO MIĘDZYNARODOWE

59. W dniu 12 maja 1993 roku Bułgaria przystąpiła do Konwencji dotyczącej statusu uchodźców z 1951 roku oraz Protokołu dotyczącego statusu uchodźców z 1967 roku, które weszły w życie w tym państwie w dniu 10 sierpnia 1993 roku. Zostały one opublikowane w Dzienniku Urzędowym w dniu 15 października 1993 roku, co oznacza, że na mocy art. 5 § 4 Konstytucji z 1991 roku, stanowią one część prawa krajowego.

60. Art. 32 Konwencji, zatytułowany „Wydalenie”, przewiduje, co następuje:

1. Umawiające się Państwa nie wydalą uchodźcy, legalnie przebywającego na ich terytoriach, z innych powodów niż bezpieczeństwo państwowe lub porządek publiczny.

2. Wydalenie takiego uchodźcy może nastąpić jedynie na podstawie decyzji podjętej zgodnie z przewidzianą przez prawo procedurą. Uchodźcy powinno się, chyba że ważne powody bezpieczeństwa państwowego przemawiają przeciwko temu, zezwolić na przedstawienie dowodów na swoje usprawiedliwienie, złożenie odwołania i na posiadanie w tym celu przedstawiciela przed właściwymi władzami lub też przed osobą lub osobami specjalnie do tego wyznaczonymi przez właściwe władze.

3. Umawiające się Państwa przyznają takiemu uchodźcy rozsądny okres na staranie o legalne przyjęcie w innym państwie. Umawiające się Państwa w tym czasie mają prawo stosowania takich środków, jakie uznają za niezbędne.”

61. “Komentarz na temat wydalenia uchodźców” opublikowany przez Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców w dniu 24 sierpnia 1977 roku (EC/SCP/3) stwierdza, co następuje:

„ Wstęp

1. Uchodźca, któremu udzielono prawa do legalnego pobytu w danym państwie, potrzebuje zapewnienia, że prawo to nie zostanie wycofane, w czego rezultacie stanie się on na powrót osobą wysiedloną, poszukującą schronienia. Takie zapewnienie jest zawarte w art. 32 Konwencji z 1951 roku oraz art. I(1) Protokołu z 1967 roku, dotyczących statusu uchodźców. Niemniej w przepisach tych uznaje się również, że mogą zaistnieć okoliczności, w których dane państwo może rozważyć zastosowanie środków w postaci wydalenia.

2. Problemy związane z wydaleniem uchodźców obejmują trudności z rozgraniczeniem podstawowej ochrony uchodźcy a uprawnionymi interesami państwa jego pobytu, wyjątkowo poważne konsekwencje wydalenia uchodźcy oraz członków jego najbliższej rodziny, którzy z nim zamieszkują, a także trudności, a wręcz w wielu przypadkach niemożność, wyegzekwowania środka w postaci wydalenia.

3. Do celów niniejszego Komentarza, wydalenie nie obejmuje powrotu uchodźcy do kraju jego pochodzenia, co reguluje zasada non-refoulement (zakaz zawracania) - kwestia, której dotyczy oddzielny Komentarz przedłożony do Podkomisji.

Podstawa prawna wydalenia uchodźców: art. 32 Konwencji z 1951 roku oraz art. I (1) Protokołu z 1967 roku

4. Zgodnie z art. 32 ust. 1 Konwencji z 1951 roku: „Umawiające się Państwa nie wydalą uchodźcy, legalnie przebywającego na ich terytoriach, z innych powodów niż bezpieczeństwo państwowe lub porządek publiczny.”

Zastosowanie koncepcji „bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego” może być trudne w określonych przypadkach. Dokumenty prac przygotowawczych ( travaux préparatoires) do tego przepisu przemawiają za jego zawężającą interpretacją w takim sensie, że wydalenie uchodźcy powinno następować wyłącznie w ostateczności oraz jeśli stanowi ono jedyny praktyczny środek ochrony uprawnionych interesów państwa.

5. Powyższa wykładnia znajduje poparcie w rozmaitych względach o bardziej ogólnym charakterze:

(i) Jako że uchodźca, w przeciwieństwie do zwykłego cudzoziemca, nie posiada rodzimego kraju, do którego może wrócić, jego wydalenie może mieć szczególnie dotkliwe konsekwencje. Sugeruje to cofnięcie prawa pobytu w jedynym kraju – innym niż jego kraj pochodzenia – w którym uchodźca ma prawo pozostać na stałe oraz utratę praw, które Konwencja z 1951 roku i Protokół z 1967 roku przewidują dla uchodźców przebywających legalnie na terytoriach Umawiających się Państw. W związku z tym już sama powaga konsekwencji wydalenia uchodźcy usprawiedliwia zawężającą wykładnię okoliczności, w jakich powinno się to odbywać.

(ii) Podczas oceny wagi czynów zagrażających „bezpieczeństwu państwowemu lub porządkowi publicznemu”, należy pamiętać, że uchodźca jest osobą wysiedloną w obcym i nieznanym środowisku oraz, w związku z tym, może napotykać na trudności w adaptacji i integracji. Sytuacja ta może stwarzać takie uwarunkowania psychiczne, w których nieprzestrzeganie prawa i przepisów kraju pobytu – choć w żadnej mierze nieusprawiedliwione – może być ewentualnie uznane za mniej poważne niż w przypadku osób, które nie zostały wysiedlone z ich normalnego środowiska. Oczywiście można to ustalić dopiero poprzez staranne zbadanie okoliczności danej sprawy, w tym wagi popełnionego przestępstwa. Przy ustalaniu odpowiedniość środka w postaci wydalenia należy wziąć pod uwagę, jeśli to możliwe, wszelkie okoliczności łagodzące.

(iii) Wydalenie uchodźcy może skutkować poważnymi trudnościami dla zamieszkałych z nim członków jego najbliższej rodziny. Innymi słowy, wydalenie może mieć poważne konsekwencje wobec osób innych, niż osoba, przeciwko której środek ten jest w pierwszej kolejności skierowany. Stanowi to dalsze uzasadnienie zawężającej wykładni okoliczności, w których wydalenie może być odpowiednie.

(iv) Celem niniejszych uwag nie jest usprawiedliwienie ani zaakceptowanie niezgodnych z prawem czynów popełnianych przez uchodźcę, które powinny stać się przedmiotem postępowania w ramach normalnych procedur karnych. Nie należy jednak zapominać, że wydalenie uchodźcy można uważać za „dodatkową” karę, której nie podlegałby obywatel danego kraju dopuszczający się takiego samego przestępstwa.

Problemy związane w egzekwowaniem środków w postaci wydalenia wobec uchodźców

6. Nawet w przypadkach, w których wydalenie może być uzasadnione na mocy art. 32 Konwencji z 1951 roku, wyegzekwowanie tego środka może nastręczać znacznych trudności. Uchodźca wydalony ze swojego kraju pobytu nie zawsze jest w stanie przenieść się do innego kraju, aby w nim zamieszkać, a trudności w uzyskaniu takiego prawa wstępu mogą być niesłychanie poważne, jeśli nie niemożliwe do pokonania. Jeśli uchodźca będzie próbował przedostać się na teren innego kraju w sposób nieprzepisowy, z całą pewnością będzie podlegał karze w tym kraju oraz ponownemu wydaleniu ze względu na nielegalny wjazd lub pobyt. Może on w rzeczywistości zostać deportowany do kraju, z którego go na początku wydalono i w którym - ze względu na wcześniejsze wydalenie - będzie znów przebywać nielegalnie. Zdarzały się przypadki, w których uchodźcy byli odsyłani i przysyłani z jednego kraju do drugiego przez znaczny okres czasu bez możliwości uregulowania swojej sytuacji w którymkolwiek z tych krajów.

7. Należy również wspomnieć, że z uwagi na fakt, że przyjęcie uchodźcy objętego nakazem do innego kraju może zająć wiele czasu, jego zatrzymanie poprzedzające wydalenie może trwać o wiele dłużej niż w przypadku zwykłego cudzoziemca mogącego z łatwością powrócić do kraju, którego jest obywatelem.

Wnioski

8. Z uwagi na bardzo poważne konsekwencje wydalenia uchodźcy, środek ten należy stosować wyłącznie w wyjątkowych okolicznościach, pamiętając zarówno o potrzebie zawężającej wykładni art. 32 Konwencji z 1951 roku, jak i o ogólnych względach, o których mowa powyżej.

9. Ponadto należy wziąć pod uwagę konsekwencje wydalenia wobec najbliżej rodziny uchodźcy oraz to, czy uchodźca jest w stanie przenieść się do innego kraju niż jego kraj pochodzenia.

10. W sytuacji, gdy środek w postaci wydalenia zostaje zastosowany łącznie z aresztem lub zatrzymaniem, należy zapewnić, aby taki areszt lub zatrzymanie nie były niezasadnie przedłużane.”

PRAWO

I. ZARZUT NARUSZENIA ART. 5 KONWENCJI

62. Pierwszy skarżący złożył skargę dotyczącą zgodności z prawem jego zatrzymania do czasu wydalenia. Swój zarzut oparł on na art. 5 § 1 Konwencji, który stanowi, co następuje w zakresie, w jakim ma to znaczenie dla niniejszej sprawy:

„1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:

...

(f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby w celu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję. ...”

63. Pierwszy skarżący podnosił dalej, że nie był w stanie uzyskać skutecznej kontroli sądowej zatrzymania. Swój zarzut oparł na art. 5 § 4 i art. 13 Konwencji. Trybunał ze swojej strony pragnie zauważyć, że Art. 5 § 4 Konwencji przewiduje lex specialis w stosunku do bardziej ogólnych wymogów art. 13 (zob. m.in. Chahal przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 15 listopada 1996 r., § 126, Zbiór Orzeczeń 1996–V). W związku z powyższym rozpatrzy tę skargę wyłącznie poprzez odniesienie się do art. 5 § 4, który brzmi następująco:

„Każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia bezzwłocznie przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem.”

A. Oświadczenia stron

64. W swoich spostrzeżeniach na temat dopuszczalności i przedmiotu skargi Rząd podnosił, że zatrzymanie pierwszego skarżącego było zgodne z prawem oraz że środek ten został zastosowany w celu jego wydalenia. Zatrzymanie opierało się nakazie wydanym przez właściwe organy zgodnie z przepisami prawa. Art. 44 ust. 6 Ustawy o cudzoziemcach z 1998 roku pozwala na zatrzymanie cudzoziemców pod pewnymi warunkami w celu ich wydalenia, a poprzez wydanie nakazu wydalenia pierwszy skarżący został automatycznie pozbawiony statusu uchodźcy. Czas trwania zatrzymania nie był nadmierny ani nie naruszał ograniczeń czasowych określonych w prawie Unii Europejskiej i transponowanych do prawa bułgarskiego. Skarżący został zwolniony w dniu 1 lutego 2010 roku, co oznacza zachowanie zgodności z terminami określonymi w art. 44 ust. 8 powyżej wspomnianej Ustawy. Pierwszy skarżący nie posiadał dokumentu identyfikacyjnego pozwalającego mu na przekroczenie granicy. Z tego względu władze bułgarskie zwróciły się do Ambasady Libanu o wydanie takiego dokumentu skarżącemu. Niemniej, pomimo ich wielokrotnych próśb, Ambasada tego nie uczyniła. Jednocześnie pierwszy skarżący nie wskazał kraju trzeciego, do którego mógłby zostać deportowany.

65. Rząd podnosił dalej, że po wejściu w życie art. 46a Ustawy o cudzoziemcach z 1998 roku pierwszy skarżący mógł ubiegać się kontrolę sądową jego zatrzymania, ale tego nie uczynił. Procedura przewidziana w tym przepisie zapewniała dostateczne gwarancje.

66. Pierwszy skarżący podnosił, że zatrzymanie go było niezgodne z prawem z uwagi na fakt, że został zatrzymany dwukrotnie z tych samych względów oraz że został zatrzymany, mając wciąż status uchodźcy, co stanowiło naruszenie obowiązującego prawa. Nakaz wydalenia nie pozbawił go automatycznie statusu uchodźcy, ponieważ jedynym organem posiadającym kompetencje do udzielania i uchylania takiego statusu była Państwowa Agencja ds. Uchodźców, której decyzja podlegała kontroli sądowej. Ponadto czas trwania aresztu przekroczył maksymalny dopuszczalny okres przewidziany w Dyrektywnie 2008/115/WE.

67. Pierwszy skarżący twierdził dalej, że nie był w stanie ubiegać się o kontrolę sądową jego zatrzymania. Art. 46a Ustawy o cudzoziemcach z 1998 roku, który wyraźnie przewiduje taką kontrolę, wszedł w życia na długo po jego zatrzymaniu. W każdym razie procedura przewidziana w tym przepisie nie spełniała wymogów art. 5 § 3, 6 § 1 i 13 Konwencji, ponieważ nie obejmowała rozprawy publicznej, co uniemożliwiło skarżącemu zwrócenie się do Sądu Administracyjnego w Sofii o uwzględnienie pierwszego okresu jego zatrzymania do celów obliczenia maksymalnego dopuszczalnego czasu trwania jego drugiego zatrzymania, a także przedstawienie dowodów na brak konieczności dalszego pozbawiania go wolności. W każdym razie skarżący ubiegał się o kontrolę sądową jego zatrzymania przed wejściem w życie art. 46a, ale Sąd Administracyjny w Sofii oraz Naczelny Sąd Administracyjny odmówiły rozpatrzenia jego skargi.

68. W swoim komentarzu do roszczenia skarżących w zakresie słusznego zadośćuczynienia Rząd podniósł, że zatrzymanie pierwszego skarżącego w latach 2008-10 opierało się na nakazie jego wydalenia, który przez cały ten czas pozostawał ważny. Skarżący został zwolniony po pierwszym zatrzymaniu w wyniku postanowienia wydanego przez Sąd w Sofii o zawieszeniu wykonania nakazu. Nie oznaczało to jednak, że pierwszy skarżący nie może zostać ponownie aresztowany po uprawomocnieniu się nakazu wydalenia. Zatrzymanie skarżącego nie stało się niezgodne z prawem ze względu na przekroczenie maksymalnego czasu trwania zatrzymania określonego w prawie krajowym, ponieważ skarżący mógł ubiegać się o kontrolę sądową zgodnie z art. 46a ust. 4 Ustawy o cudzoziemcach z 1998 roku oraz podnosić, by wcześniejszy okres jego zatrzymania w 2006 roku został uwzględniony przy określaniu maksymalnego dopuszczalnego czas trwania pozbawienia go wolności na mocy art. 44 ust. 8 Ustawy. Skarżący tego nie uczynił, a zatem nie wyczerpał krajowych środków odwoławczych. W każdym razie maksymalny czas trwania zatrzymania został przekroczony o zaledwie dwa miesiące i dwadzieścia dni, co było nieznaczne, uwzględniając powagę faktów, które stanowiły przesłankę jego wydalenia.

B. Ocena Trybunału

1. Dopuszczalność

69. Co się tyczy stwierdzenia przez Rząd, że pierwszy skarżący nie wyczerpał krajowych środków odwoławczych w stosunku do swojej skargi dotyczącej niezgodności jego zatrzymania z prawem, Trybunał zauważa, że w czasie zatrzymania pierwszego skarżącego przepis, na który powołuje się Rząd – art. 46a ust. 4 Ustawy o cudzoziemcach z 1998 roku – przewidywał kontrolę zatrzymania cudzoziemców na własny wniosek sądów administracyjnych, na posiedzeniu niejawnym oraz w formie pisemnej; został on zmieniony poprzez umożliwienie osobom zatrzymanym wszczynania takich postępowań na długo po zwolnieniu pierwszego skarżącego z aresztu (zob. paragraf 51 powyżej). Trybunał nie został zatem przekonany, że środek odwoławczy przywoływany przez Rząd istniał w rzeczywistości. Zarzut Rządu dotyczący niewyczerpania krajowych środków odwoławczych musi zatem zostać oddalony.

70. Trybunał stwierdza także, że skargi nie są w sposób oczywisty nieuzasadnione w rozumieniu art. 35 § 3 lit. a) Konwencji lub niedopuszczalne z jakichkolwiek innych względów. W związku z powyższym Trybunał stwierdza ich dopuszczalność.

2. Przedmiot sprawy

(a) Art. 5 § 1 Konwencji

71. Art. 5 Konwencji dotyczy fundamentalnego prawa człowieka, tj. ochrony jednostki przed arbitralną ingerencją Państwa w jej prawo do wolności. Litery a) – f) art. 5 § 1 zawierają wyczerpujące wyliczenie dozwolonych przyczyn pozbawienia wolności; jeśli w danym przypadku pozbawienie wolności ma miejsce z przyczyny innej niż którakolwiek z wymienionych, nie będzie ono uznawane za zgodne z prawem. Jeden z wyjątków wskazany w § 1 lit. f) pozwala Państwu na kontrolowanie wolności cudzoziemców w kontekście imigracji (zob. niedawne sprawy Saadi przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [Wielka Izba], nr 3229/03, § 43, ETPC 2008–..., oraz A. i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [Wielka Izba], nr 3455/05, § 162–63, 19 lutego 2009 r.).

72. Art. 5 § 1 lit. f) nie wymaga, aby zatrzymanie zostało zasadnie uznane na niezbędne, na przykład aby zapobiec popełnieniu przestępstwa przez daną osobę lub jej ucieczce. Jest zatem nieistotne, czy zasadnicza decyzja o wydaleniu może zostać usprawiedliwiona na mocy prawa krajowego lub Konwencji (zob. Chahal, op. cit., § 112; Slivenko przeciwko Łotwie [Wielka Izba], nr 48321/99, § 146, ETPC 2003–X; Sadaykov przeciwko Bułgarii, nr 75157/01, § 21, 22 maja 2008 r.; oraz Raza przeciwko Bułgarii, nr 31465/08, § 72, 11 lutego 2010 r.). Niemniej wszelkie przypadki pozbawienia wolności w związku z drugą częścią przepisu art. 5 § 1f będą usprawiedliwione wyłącznie do czasu trwania postępowania deportacyjnego lub ekstradycyjnego. Jeśli postępowanie tego rodzaju nie będzie prowadzone z zachowaniem należytej staranności, wówczas pozbawienie wolności przestaje być działaniem dozwolonym na mocy tego przepisu (zob. m.in. Chahal, op. cit., § 113; A. i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, op. cit., § 164; Mikolenko przeciwko Estonii, nr 10664/05, § 63, 8 października 2009 r.; oraz Raza, op. cit., § 72). Innymi słowy czas trwania zatrzymania nie może przekroczyć rozsądnych granic wymaganych ze względu na założony cel (zob. Saadi, op. cit., § 74 in fine). Faktycznie, podobne stwierdzenie padło niedawno ze strony Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości („ETS”) w stosunku do art. 15 Dyrektywy 2008/115/WE (zob. paragrafy 55 oraz 58 powyżej). Należy przy tym zauważyć, że w przeciwieństwie do tego przepisu, art. 5 § 1 lit. f) Konwencji nie określa maksymalnego okresu; odpowiedź na pytanie, czy czas trwania postępowania deportacyjnego może wpłynąć na zgodność z prawem zatrzymania, zgodnie z tym przepisem zależy zatem wyłącznie od szczególnych okoliczności każdej sprawy (zob. Auad przeciwko Bułgarii, skarga nr 46390/10, § 128, 11 października 2011 r.).

73. Ponadto pozbawienie wolności musi być „zgodne z prawem”. W przypadku, gdy problemem jest „zgodność z prawem” zatrzymania danej osoby, w tym to, czy przestrzegano „procedury określonej prawem”, Konwencja odnosi się zasadniczo do przepisów prawa krajowego, nakładając jako minimum obowiązek działania zgodnie z jego przepisami w sferze zarówno formalnej, jak i materialnej (zob. m.in. Amuur przeciwko Francji, 25 czerwca 1996 r., § 50, Zbiór Orzeczeń 1996–III, oraz Abdolkhani i Karimnia przeciwko Turcji, skarga nr 30471/08, § 130, 22 września 2009 r.). Należy zatem stwierdzić, że Trybunał może i powinien skorzystać z określonego uprawnienia do kontroli, czy działano zgodnie z tym przepisami (zob. Benham przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 10 czerwca 1996 r., § 41, Zbiór Orzeczeń 1996–III, oraz Steel i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 23 września 1998 r., § 56, Zbiór Orzeczeń 1998–VII). Niemniej jednak logika systemu gwarancji ustanowionych przez Konwencję wyznacza granice zakresu tej kontroli. W pierwszej kolejności to do władz krajowych, a w szczególności do sądów, należy wykładnia i stosowanie prawa krajowego, nawet w tych obszarach, w których Konwencja „zawiera” przepisy tego prawa: władze krajowe są z natury rzeczy szczególnie wykwalifikowane do tego, aby rozstrzygać kwestie w związku z nim powstające (zob. Kemmache przeciwko Francji (nr 3), 24 listopada 1994 r., § 37, Seria A nr 296–C).

74. W przedmiotowej sprawie pierwszy skarżący podnosił, że zatrzymanie go naruszało prawo bułgarskie pod dwoma względami: po pierwsze, ponieważ nie mógł zostać wydalony ani zatrzymany w celu wydalenia, jednocześnie posiadając status uchodźcy, oraz, po drugie, ponieważ czas trwania jego zatrzymania przekraczał maksymalny okres dozwolony na mocy Dyrektywy 2008/115/WE.

75. Trybunał nie musi ustalać tych kwestii, ponieważ jest zdania, że zatrzymanie pierwszego skarżącego było zgodne z art. 5 § 1f Konwencji z przyczyn określonych w kolejnych paragrafach.

76. Trybunał zauważa, że pierwszy skarżący pozostawał w areszcie do czasu wykonania nakazu jego wydalenia przez łączny okres jednego roku, ośmiu miesięcy i dwudziestu czterech dni: dwa miesiące i dwadzieścia dwa dni w 2006 roku oraz jeden rok, sześć miesięcy i dwa dni w latach 2008-10 (zob. paragrafy 13, 16, 22 oraz 30 powyżej).

77. Wydaje się, że jedynymi działaniami podejmowanymi przez władze w tym czasie było czterokrotne zwrócenie się na piśmie do Ambasady Libanu w Sofii z prośbą o wydanie dokumentu podróżnego dla skarżącego (zob. paragraf 31 powyżej). Prawdą jest, że władze bułgarskie nie mogły wymusić wydania takiego dokumentu. Niemniej nic nie wskazuje na to, że działały w tej sprawie w sposób energiczny lub usiłowały przystąpić do negocjacji z libańskimi władzami, aby przyspieszyć dostarczenie tego dokumentu (zob. Raza, op. cit., § 73; Tabesh przeciwko Grecji, skarga nr 8256/07, § 56, 26 listopada 2009 r.; oraz Louled Massoud przeciwko Malcie, skarga nr 24340/08, § 66, 27 lipca 2010 r.). Co więcej, Rząd nie przedstawił dowodów na to, że podejmował starania o zabezpieczenie przyjęcia pierwszego skarżącego w kraju trzecim. Chociaż władze najwyraźniej prosiły skarżącego o wskazanie takiego kraju, nic nie wskazuje na to, że samodzielnie podjęły jakiekolwiek kroki, by zbadać taką możliwość (zob. paragraf 31 powyżej). Trybunał jest świadomy, że, jak zauważył Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (zob. punkt 6 komentarza przytaczanego w paragrafie 61 powyżej), wyegzekwowanie środka w postaci wydalenia wobec uchodźcy – Trybunał pragnie dodać, że w szczególności w przypadku uchodźcy-bezpaństwowca – może nastręczać znacznych trudności, a nawet okazać się niemożliwe z uwagi na brak kraju, do którego mógłby on zostać natychmiast deportowany. Niemniej, jeśli władze są – jak z pewnością były w przedmiotowej sprawie – świadome tych trudności, powinny zastanowić się, czy istnieją realne perspektywy na deportację oraz czy zatrzymanie w celu wydalenia jest od samego początku lub w dalszym ciągu uzasadnione (zob. mutatis mutandis, Ali przeciwko Szwajcarii, skarga nr 24881/94, raport Komisji z dnia 26 lutego 1997 r., nieopublikowany, § 41, oraz sprawa A. i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, op. cit., § 167).

78. Prawdą jest, że pierwszy skarżący nie był zatrzymywany przez tak długi czas jak skarżący w niektórych innych sprawach, np. w sprawie Chahal (op. cit.). Niemniej deportacja Pana Chahala została wstrzymana przez cały przedmiotowy okres z uwagi na fakt, że w sposób aktywny i zgodnie ze standardami należytej staranności działania prowadzone było postępowanie, aby ustalić, czy jego deportacja byłaby zgodna z prawem oraz z Konwencją (zob. Chahal, op. cit., §§ 115–17, jak również, na zasadzie mutatis mutandis, Eid przeciwko Włochom (dec.), skarga nr 53490/99, 22 stycznia 2002 r.; Gordyeyev, op. cit.; oraz Bogdanovski przeciwko Włochom, skarga nr 72177/01, §§ 60–64, 14 grudnia 2006 r.). W przeciwieństwie do nich w przedmiotowej sprawie większość czasu, przez jaki pierwszy skarżący pozostawał w areszcie, upłynął po wydaniu przez Naczelny Sąd Administracyjny ostatecznego postanowienia w sprawie skargi na nakaz jego wydalenia (zob. mutatis mutandis, A. i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, op. cit., § 169).

79. Powyższe okoliczności pozwalają Trybunałowi na stwierdzenie, że przesłanki zatrzymania pierwszego skarżącego – środka podjętego w celu jego deportacji – nie występowały przez cały okres jego zatrzymania ze względu na brak realnych perspektyw jego wydalenia oraz brak dochowania przez władze krajowe należytej staranności przy prowadzeniu postępowania. Należy zatem stwierdzić, że doszło do naruszenia art. 5 § 1 Konwencji.

(b) Art. 5 § 4 Konwencji

80. Art. 5 § 4 Konwencji uprawnia zatrzymaną osobę do wszczęcia postępowania spełniającego warunki proceduralne i materialne, które mają istotne znaczenie dla „zgodności z prawem” pozbawienia jej wolności. Koncepcja „legalności” w rozumieniu art. 5 § 4 ma takie samo znaczenie jak w przypadku art. 5 § 1, zatem osoba zatrzymana ma prawo do zbadania „legalności” pozbawienia wolności nie tylko z punktu widzenia przepisów prawa krajowego, ale także Konwencji, ogólnych zasad przez nią ustanowionych oraz celu ograniczeń, na których nałożenie zezwala art. 5 § 1. Artykuł 5 § 4 nie zawiera gwarancji prawa do kontroli sądowej w zakresie dającym sądowi – w odniesieniu do wszystkich aspektów sprawy, wliczając w to kwestie o charakterze wyłącznie doraźnym – prawo do zastosowania swojego własnego swobodnego uznania w miejsce uznania przysługującego organowi, który podjął decyzję będącą przedmiotem kontroli. Kontrola sądowa powinna natomiast być na tyle szeroka, aby mieć wpływ na te warunki, które są niezbędne do zapewnienia, aby pozbawienie wolności jednostki było „zgodne z prawem” w rozumieniu art. 5 § 1. „Sąd” przeprowadzający kontrolę musi być organem o funkcjach więcej niż tylko doradczych; musi on dysponować kompetencjami pozwalającymi na „rozstrzyganie” co do „zgodności z prawem” pozbawienia wolności oraz nakazanie zwolnienia danej osoby w przypadku, kiedy jest ona przetrzymywana nielegalnie (zob. m.in. A. i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, op. cit., § 202, oraz Stanev, op. cit., § 168, oraz inne sprawy w tych orzeczeniach przytoczone).

81. Gwarantując zatrzymanej osobie prawo do wszczęcia postępowania mającego na celu zbadanie zgodności z prawem faktu pozbawienia jej wolności, art. 5 § 4 Konwencji nadaje również prawo, po wszczęciu takiego postępowania, do szybkiego rozstrzygnięcia przedmiotowej kwestii przez sąd. Aby ustalić, czy wymóg ten został spełniony, konieczne jest przeprowadzenie całościowej oceny czasu trwania postępowania oraz uwzględnienie okoliczności sprawy, w tym złożoności postępowania, sposobu prowadzenia go przez władze krajowe i przez skarżącego, a także jego konsekwencji dla skarżącego (zob. m.in. Mooren przeciwko Niemcom [Wielka Izba], skarga nr 11364/03, § 106, 9 lipca 2009 r., oraz sprawy w tym orzeczeniu przytoczone).

82. W przedmiotowej sprawie pierwszy skarżący miał możliwość zaskarżenia jego zatrzymania w 2006 roku oraz uzyskania zwolnienia (zob. paragraf 16 powyżej). Niemniej, kiedy został on ponownie zatrzymany w dniu 31 lipca 2008 roku, Sąd Administracyjny w Sofii w trzech oddzielnych postanowieniach odmówił rozpatrzenia jego skargi na nakaz powtórnego zatrzymania, uznając – najwyraźniej na podstawie przeważającego wówczas orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego – że nakaz ten, będąc podrzędny w stosunku do nakazu wydalenia i wydany w ramach postępowania o wydalenie, nie podlega kontroli sądowej (zob. paragrafy 25 i 49 powyżej). W wyniku złożonej apelacji dwa składy orzekające Naczelnego Sądu Administracyjnego podtrzymały dwa z orzeczeń, lecz inny skład uchylił trzecie orzeczenie i skierował sprawę do ponownego rozpatrzenia (zob. paragrafy 26 i 29 powyżej). W trakcie ponownego rozpatrzenia sprawy Sąd Administracyjny w Sofii zbadał przedmiot sprawy, a wyrok został wydany niemalże siedem miesięcy po złożeniu przez pierwszego skarżącego wniosku o kontrolę sądową nakazu jego zatrzymania (zob. paragraf 27 powyżej). Wyrok został następnie podtrzymany przez Naczelny Sąd Administracyjny ostatecznym wyrokiem wydanym jeden rok i niemalże cztery miesiące po złożeniu przez pierwszego skarżącego wniosku o kontrolę sądową nakazu jego zatrzymania (zob. paragraf 28 powyżej). W związku z powyższym, w przeciwieństwie do Pana Razy, pierwszy skarżący w przedmiotowej sprawie ostatecznie zdołał uzyskać kontrolę sądową nakazu jego zatrzymania (por. Raza, op. cit., § 77). Niemniej Trybunał nie jest w stanie uznać, że postępowanie, w ramach którego do tego doszło, spełniało wymogi określone w art. 5 § 4, ponieważ długość czasu, jakiego potrzebowały sądy krajowe do ostatecznego rozpatrzenia skargi na nakaz zatrzymania, nie może zostać uznana za zgodną z wymogiem „szybkiego” podjęcia decyzji, zawartym w tym przepisie (zob. mutatis mutandis, Rahmani i Dineva przeciwko Bułgarii, skarga nr 20116/08, § 80, 10 maja 2012 r.).

83. Pozostaje ustalić, czy pierwszy skarżący miał do dyspozycji inne skuteczne i szybkie środki odwoławcze, umożliwiające mu złożenie skargi dotyczącej zgodności z prawem jego zatrzymania (zob. Raza, op. cit., § 78, cyt. Kadem przeciwko Malcie, skarga nr 55263/00, § 45, 9 stycznia 2003 r.). W tym miejscu Trybunał pragnie zauważyć, że chociaż możliwość taka nie została wyraźnie przewidziana przez Ustawę o cudzoziemcach z 1998 roku lub inny akt prawny, wydaje się, że zgodnie z powszechną praktyką pierwszy skarżący mógł w dowolnym momencie w trakcie trwania zatrzymania – nawet przed wejściem w życie nowego art. 46a Ustawy – ubiegać się o zwolnienie przez władze, a w przypadku odmownej odpowiedzi lub jej braku, ubiegać się o kontrolę sądową (zob. Raza, § 13 i 28, oraz Rahmani i Dineva, § 79, obie przytoczone powyżej, a także dwa postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego przytaczane w paragrafie 52 powyżej). Nie należy jednak zapominać, że zarówno w sprawie Raza jak i Rahmani i Dineva sądom administracyjnym zajęło prawie rok, aby ostatecznie rozpatrzeć tego rodzaju skargi oraz że sądy te nie nakazały bezpośrednio zwolnienia skarżących, a jedynie uznały ich zatrzymanie za niezgodne z prawem i skierowały sprawy z powrotem do władz z poleceniem wydania decyzji w sprawie wniosku skarżących o zwolnienie. W obu przypadkach Trybunał uznał, że czas trwania postępowań skutkował naruszeniem art. 5 § 4. W sprawie Rahmani i Dineva (op. cit., § 80) stwierdził ponadto, że fakt niewydania przez sądy bezpośrednich nakazów zwolnienia skarżących nie mógł być uznany za zgodny z art. 5 § 4, ponieważ przepis ten nakłada wymóg zapewnienia środka, w ramach którego organ decyzyjny jest uprawniony do zwolnienia osoby zatrzymanej. Nic nie wskazuje na to, że jeśli pierwszy skarżący w przedmiotowej sprawie wybrałby takie rozwiązanie proceduralne, jego skarga zostałaby rozpatrzona w inny sposób.

84. Należy zatem stwierdzić, że doszło do naruszenia art. 5 § 4 Konwencji.

II. ZARZUT NARUSZENIA ART. 8 KONWENCJI

85. Skarżący podnosili, że nakaz wydalenia pierwszego skarżącego i jego nieuchronne wykonanie jak również zatrzymanie pierwszego skarżącego do czasu wykonania nakazu stanowiły niezgodną z prawem i nieuzasadnioną ingerencję w ich prawo do poszanowania życia rodzinnego. Swój zarzut opierali na art. 8 Konwencji, który stanowi, co następuje w zakresie, w jakim ma to znaczenie dla niniejszej sprawy:

„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego ...

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.”

A. Oświadczenia stron

86. Rząd podniósł, że środki zastosowane wobec pierwszego skarżącego służyły uprawnionemu celowi i były niezbędne. Umawiające się Państwa są uprawnione do wydalenia cudzoziemca niezależnie od poziomu jego zintegrowania. Deportacja pierwszego skarżącego z Bułgarii nie skutkowałaby nałożeniem nadmiernego ciężaru na skarżących, ponieważ mogliby kontynuować swoje życia rodzinne poza krajem. Okoliczności, w których wydano nakaz wydalenia pierwszego skarżącego pokazują, że władze zachowały równowagę między prawami skarżących a interesem publicznym; wykonały swój obowiązek ochrony porządku publicznego i bezpieczeństwa państwowego. Nakaz wydalenia nie został jeszcze wykonany, w związku z czym nie można było uznać, że wpłynął on już na życie rodzinne skarżących. Zatrzymanie pierwszego skarżącego do czasu jego wydalenia również nie było działaniem nieproporcjonalnym, ponieważ pozostali skarżący mieli możliwość odwiedzania go w areszcie.

87. Skarżący nie odnieśli się do skutków wykonania nakazu wydalenia pierwszego skarżącego wobec ich życia rodzinnego. Podnieśli, że zatrzymanie pierwszego skarżącego, które trwało łącznie ponad dwadzieścia dwa miesiące, stanowiło naruszenie ich prawa do poszanowania ich życia rodzinnego, ponieważ było niezgodne z prawem, w szczególności z uwagi na status uchodźcy pierwszego skarżącego; zbyt długotrwałe; zbędne; oraz nie podlegało kontroli sądowej. Pierwszy skarżący przez cały czas pozostawał do dyspozycji władz i nie podejmował prób ucieczki. Zamiast zatrzymania mógł on zostać zwyczajnie zobowiązany do codziennego meldowania się na policji. Pozwoliłoby mu to pozostać ze swoją rodziną i opiekować się swoimi nieletnimi dziećmi.

B. Ocena Trybunału

88. Trybunał stwierdza, że przedmiotowa skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 § 3 lit. a) Konwencji lub niedopuszczalna z jakichkolwiek innych względów. W związku z powyższym należy uznać ją za dopuszczalną.

89. Co się tyczy zarzutu naruszenia art. 8 w związku z zatrzymaniem pierwszego skarżącego, Trybunał, uznawszy już zatrzymanie za naruszające art. 5 § 1 Konwencji (zob. paragraf 79 powyżej), uznaje, że nie istnieje żadne odrębne zagadnienie prawne w oparciu o art. 8 (zob. M. i Inni przeciwko Bułgarii, skarga nr 41416/08, § 91, 26 lipca 2011 r.).

90. W odniesieniu do pozostałych aspektów skargi należy zauważyć, że nie został zakwestionowany fakt – a Trybunał nie ma powodów, by wątpić – że w czasie, kiedy władze wydały nakaz wydalenia pierwszego skarżącego, skarżący prowadzili w Bułgarii prawdziwe życia rodzinne (zob. paragraf 7–10 powyżej). W związku z tym wykonanie nakazu wydalenia stanowiłoby ingerencję władzy publicznej w korzystanie z prawa skarżących do poszanowania ich życia rodzinnego, zagwarantowanego w art. 8 § 1 Konwencji (zob. Raza, op. cit, § 48, cyt. Beldjoudi przeciwko Francji, 26 marca 1992 r., § 67, Seria A nr 234–A).

91. Tego rodzaju ingerencja stanowiłaby naruszenie art. 8, chyba że odbyłaby się „zgodnie z prawem”, służyła realizacji uprawnionego celu lub celów określonych z paragrafie 2, oraz byłaby „konieczna w demokratycznym społeczeństwie” dla osiągnięcia tych celów.

92. Jednym z wymogów wynikających z koncepcji, iż ingerencja powinna odbywać się „zgodnie z prawem”, jest wymóg, aby prawo krajowe zapewniało pewien stopień ochrony prawnej przed arbitralną ingerencją ze strony władz oraz aby środki w postaci deportacji wpływające na podstawowe prawa człowieka podlegały jakiejś formie postępowania kontradyktoryjnego obejmującego skuteczną ocenę powodów ich zastosowania i kontrolę odnośnych dowodów oraz, w razie potrzeby, odpowiednie ograniczenia proceduralne dotyczące wykorzystania utajnionych informacji, a także dającego zainteresowanej osobie możliwość zakwestionowania stwierdzenia przez władze zagrożenia bezpieczeństwa państwowego (zob. C.G. i Inni przeciwko Bułgarii, nr 1365/07, § 39–40, 24 kwietnia 2008 r., oraz sprawy w tym orzeczeniu przytoczone).

93. W szeregu spraw przeciwko Bułgarii Trybunał stwierdził, że pomimo iż w 2003 roku, po jego wyroku w sprawie Al–Nashif (op. cit.), sądy bułgarskie zaczęły przyjmować do rozpoznania skargi na nakazy wydalenia opierające się na względach bezpieczeństwa państwowego, sposób, w jaki prowadziły one postępowania oraz kontrolowały twierdzenia, że osoby zainteresowane stanowiły zagrożenie dla bezpieczeństwa państwowego, nie zapewniał minimalnej ochrony przed arbitralnością.

94. W związku z powyższym w sprawie C.G. i Inni przeciwko Bułgarii (op. cit., § 42–47 oraz 49) Trybunał uznał, że sądy pozwoliły władzom rozciągnąć pojęcie bezpieczeństwa państwowego poza jego naturalne znaczenie oraz nie zbadały, czy władze były w stanie wykazać istnienie określonych faktów służących za podstawę ich oceny, że pan C.G. stanowił zagrożenie dla bezpieczeństwa państwowego, opierając się wyłącznie na ich niepotwierdzonych stwierdzeniach w tym zakresie.

95. W sprawie Raza (op. cit., § 53–54) Trybunał podnosił, że utajnienie postępowania, w ramach którego pan Raza zaskarżył swoje wydalenie, z czym wiązał się całkowity brak upublicznienia wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w tej sprawie, nie mogło być uznane za zasadne. Trybunał uznał, że użycie utajnionych materiałów może okazać się nieuniknione w sytuacjach, w których w grę wchodzi bezpieczeństwo państwowego, oraz że czasami koniecznie może być utajnienie części lub całości materiałów wykorzystywanych w postępowaniach dotyczących takich kwestii, a nawet części decyzji podjętych w ramach tych postępowań. Niemniej stwierdził ponadto, że upublicznienie orzeczeń sądu stanowi podstawowy środek ochrony przed arbitralnością. Podniósł również w nawiązaniu do sprawy A. i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (op. cit., §§ 29–69, 93 oraz 215), że inne kraje, które doświadczyły już aktów przemocy związanych z terroryzmem, postanowiły utajniać tylko te fragmenty postanowień sądów w tego rodzaju postępowaniach, których ujawnienie naraziłoby bezpieczeństwo państwowe lub bezpieczeństwo innych osób, co dowodzi, że istnieją techniki mogące zadośćuczynić uzasadnionym względom bezpieczeństwa bez czynienia nieskutecznymi podstawowych gwarancji proceduralnych, takich jak upublicznianie orzeczeń sądów. Ponadto Trybunał nie został przekonany, że sądy bułgarskie w sposób odpowiedni zbadały twierdzenia władz, że pan Raza stanowił zagrożenie dla bezpieczeństwa państwowego.

96. W sprawie Kaushal i Inni przeciwko Bułgarii (skarga nr 1537/08, § 28–33, 2 września 2010 r.), Trybunał, chociaż uznał, że niektóre z działań, w których udział zarzucono panu Kaushalowi, mogły zostać uznane za stanowiące zagrożenie dla bezpieczeństwa państwowego, stwierdził również, że bułgarskie sądy nie sprawdziły odpowiednio, czy władze były w stanie udowodnić istnienie określonych faktów służących za podstawę ich zarzutów w tym względzie.

97. W sprawie M. i Inni przeciwko Bułgarii (op. cit., §§ 98–103) Trybunał stwierdził, że bułgarskie sądy nie zweryfikowały, czy zarzuty wobec pana M. miały obiektywne podstawy oraz pozwoliły władzom na niekontrolowaną swobodę w ogólnym „poświadczeniu”, że pan M. stanowił zagrożenie dla bezpieczeństwa państwowego, z powołaniem się na niewiele więcej niż ich własne ogólne twierdzenia. Jako że „poświadczenie” opierało się na nieujawnionej, wewnętrznej informacji oraz miało nie podlegać znaczącej kontroli przez sąd, postępowanie w sprawie kontroli sądowej nakazu wydalenia wobec pana M. nie zapewniło wystarczającej ochrony przeciwko arbitralnością. Trybunał doszedł do takiego samego wniosku w sprawie Madah i Inni przeciwko Bułgarii (skarga nr 45237/08, § 29–30, 10 maja 2012 r.) z identycznych powodów.

98. W przedmiotowej sprawie, jak się wydaje, Naczelny Sąd Administracyjny nie przychylił się do prośby pierwszego skarżącego o nakazanie władzom, aby przedstawiły dowody dotyczące niektórych zarzucanych mu faktów stanowiących podstawę do stwierdzenia przez władze, że stwarza on ryzyko dla bezpieczeństwa państwowego (zob. paragraf 19 powyżej). Jako że postępowanie krajowe zostało całkowicie utajnione, Trybunał nie posiada informacji na temat dokładnego charakteru materiałów przedstawionych przed tym sądem (zob. mutatis mutandis, Liu przeciwko Rosji (nr 2), skarga nr 29157/09, § 90, 26 lipca 2011 r.). Niemniej z wyroku sądu z dnia 2 czerwca 2008 roku wynika, że nie odniósł się on w żaden sposób do podstawy dowodowej swoich ustaleń co do stanu faktycznego (zob. paragraf 21 powyżej). W takich okolicznościach oraz z uwagi na fakt, że w szeregu wcześniejszych podobnych spraw sąd nie zbadał skutecznie zarzutów dotyczących stwarzania przez cudzoziemca zagrożenia dla bezpieczeństwa krajowego (zob. C.G. i Inni przeciwko Bułgarii, § 47; Raza, § 54; Kaushal i Inni, § 31; M. i Inni przeciwko Bułgarii, § 98; oraz Madah i Inni, § 29, op. cit.), Trybunał nie jest przekonany, że podczas kontroli nakazu wydalenia pierwszego skarżącego sąd rzeczywiście zbadał zarzuty, na których nakaz ten się opierał oraz starał się ustalić tę kwestię, odnosząc się do dowodów, a nie twierdzeń władz (zob. również Liu (nr 2), op. cit., § 89). Ponadto niektóre z zarzutów – na przykład, że pierwszy skarżący był aktywnym członkiem międzynarodowej organizacji przestępczej zaangażowanej w fałszowanie papierów wartościowych i oszustwa finansowe oraz że utrzymywał intensywne kontakty z osobami w kraju i poza krajem, które prowadziły działania przestępcze i terrorystyczne – wydają się zbyt ogólne, aby umożliwić skarżącemu ich skuteczne zakwestionowanie (zob. Liu (no. 2), § 90–91, oraz, mutatis mutandis, A. i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, § 220–24, op. cit.). Można zatem wątpić, czy Naczelny Sąd Administracyjny poddał twierdzenia władz w tym zakresie wystarczającej kontroli.

99. Utajnienie postępowania dotyczącego kontroli sądowej w całości miało dalszy skutek – wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawie pierwszego skarżącego został całkowicie utajniony przed opinią publiczną, co trudno uznać za uzasadnione. Trybunał uznaje za konieczne przypomnieć w tym kontekście, że upublicznianie orzeczeń sądów ma na celu zapewnienie kontroli społeczeństwa nad sądownictwem oraz stanowi podstawową gwarancję chroniącą przez arbitralnością. Trybunał miał już okazję zauważyć, że inne kraje, w takim samym kontekście, postanowiły utajniać tylko te fragmenty postanowień sądów, których ujawnienie naraziłoby bezpieczeństwo państwowe lub bezpieczeństwo innych osób, pokazując w ten sposób, że istnieją techniki mogące zadośćuczynić uzasadnionym względom bezpieczeństwa bez całkowitego negowania podstawowych gwarancji proceduralnych takich jak upublicznianie orzeczeń sądów (zob. paragraf 95 powyżej).

100. Mając na uwadze te względy, Trybunał stwierdza, że pierwszy skarżący, pomimo formalnej możliwości ubiegania się o kontrolę sądową nakazu jego wydalenia, nie miał zapewnionej minimalnej ochrony przed arbitralnością ze strony władz. Będąca tego skutkiem ingerencja w jego prawo do poszanowania jego życia rodzinnego nie byłaby zatem zgodna z „prawem” spełniającym wymogi Konwencji.

101. Mające na uwadze powyższy wniosek, Trybunał nie uznaje za niezbędne ustalenia, czy wydalenie pierwszego skarżącego służyłoby uprawnionemu celowi lub czy byłoby wobec niego proporcjonalne. Niemniej pragnie zauważyć, że ani organ krajowy, który wydał nakaz wydalenia, ani sąd, który podtrzymał jego nakaz, nie oceniły, czy stanowił on odpowiedź na palącą potrzebę społeczną oraz czy był proporcjonalny względem jakiegokolwiek uprawnionego celu – jest to zaniechanie, które Trybunał uznał już za sprzeczne z art. 13 Konwencji (zob. C.G. i Inni przeciwko Bułgarii, §§ 59–64; Raza, § 63; Kaushal, §§ 39–41; M. i Inni przeciwko Bułgarii, § 125; i Madah i Inni, § 39, op. cit.).

102. W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że nakaz wydalenia wobec pierwszego skarżącego, jeśli zostałby wykonany, naruszałby art. 8 Konwencji.

III. INNE RZEKOME NARUSZENIA KONWENCJI

A. Zarzut naruszenia art. 2 Konwencji

103. Pierwszy skarżący podnosił, że wydalenie go do Libanu, jakie miało wkrótce nastąpić, naraziłoby go na ryzyko śmierci lub złego traktowania. Powołał się on przy tym na art. 2 Konwencji.

104. Trybunał, rozpatrując niniejszą skargę również w odniesieniu do art. 3 Konwencji, stwierdza, że nie została ona uzasadniona. Pierwszy skarżący, który ma przedstawiciela prawnego, nie odniósł się do jakichkolwiek okoliczności, które mogłyby stwarzać zagrożenie dla jego życia lub zdrowia w Libanie. Samego faktu, że jedenaście lat temu, tj. w 2001 roku, przyznano mu status uchodźcy, nie można uznać za wystarczający dowód w tym względzie (por. Auad przeciwko Bułgarii, skarga nr 46390/10, § 103, 11 października 2011 r., w której to sprawie nadanie statusu humanitarnego nastąpiło mniej niż dwa lata przed rozpatrzeniem jej przez Trybunał), w szczególności pamiętając, że skarżący nie dostarczyli informacji na temat powodów, z jakich Państwowa Agencja ds. Uchodźców postanowiła nadać im status uchodźcy (zob. paragraf 9 powyżej). W sprawie Auad, w której orzeczenie zostało wydane we wrześniu 2011 roku, Trybunał podniósł, że sytuacja w Libanie, ogólnie rzecz biorąc, nie wydawała się na tyle poważna, aby potencjalny powrót Palestyńczyka do tego kraju stanowił, sam w sobie, naruszenie art. 2 lub 3 (ibid., § 58 i 103). Trybunał nie posiada informacji na temat jakichkolwiek nowych wydarzeń, które mogły poddać taką ocenę sytuacji w wątpliwość. Prawdą jest, że w sprawie Auad istniało większe zagrożenie dla Palestyńczyków takich jak pan Auad, tj. pochodzących z jednego z obozów dla uchodźców palestyńskich w Libanie, Ain al–Hilweh, i prawdopodobnie do niego powracających. Niemniej pierwszy skarżący w przedmiotowej sprawie nie określił, czy pochodzi z jednego z obozów dla uchodźców palestyńskich w Libanie czy z samego Libanu, oraz w przeciwieństwie do pana Auada (ibid.) nie wskazał na jakiekolwiek fakty, które mogłoby dowodzić, że może on być narażony w tym kraju na przemoc ze strony władz lub osób prywatnych.

105. Należy zatem stwierdzić, że skarga ta jest w sposób oczywisty nieuzasadniona i że należy ją odrzucić zgodnie z postanowieniami art. 35 § 3 lit. a) i 4 Konwencji.

B. Zarzuty naruszenia art. 6 Konwencji

106. Pierwszy skarżący podnosił, że postępowanie, w ramach którego zaskarżył nakaz wydalenia go, nie było sprawiedliwe oraz że jego skarga została rozpatrzona wyłącznie przez sąd jednej instancji. Swój zarzut oparł na art. 6 § 1 Konwencji.

107. Pierwszy skarżący podnosił również, że sądy zajmujące się jego skargami na zatrzymanie rozpatrywały je na posiedzeniach niejawnych oraz w formie pisemnej. Ponownie swój zarzut oparł na art. 6 § 1 Konwencji.

108. Trybunał zauważa, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem decyzje dotyczące wjazdu, pobytu i deportacji cudzoziemców nie dotyczą rozstrzygania o ich prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności oskarżenia w wytoczonej przeciwko nim sprawie karnej (zob. Maaouia przeciwko Francji [Wielka Izba], skarga nr 39652/98, § 40, ETPC 2000–X; Mamatkulov i Askarov przeciwko Turcji [Wielka Izba], skarga nr 46827/99 i 46951/99, § 82, ETPC 2005–I; Lupsa przeciwko Rumunii, skarga nr 10337/04, § 63, 8 czerwca 2006 r.; C.G. i Inni przeciwko Bułgarii (dec.), skarga nr 1365/07, 13 marca 2007 r.; oraz Raza, op. cit., § 82). W związku z powyższym art. 6 Konwencji nie miał zastosowania do postępowania, w ramach którego pierwszy skarżący próbował zakwestionować jego wydalenie.

109. Podobnie art. 6 nie ma zastosowania do postępowania, w ramach którego osoba zatrzymana próbuje zakwestionować pozbawienie jej wolności; należy bowiem rozstrzygać je wyłącznie w odniesieniu do art. 5 § 4, który stanowi lex specialis w takich sytuacjach (zob. Reinprecht przeciwko Austrii, skarga nr 67175/01, § 47–55, ETPC 2005–XII, oraz Raza, op. cit., § 83). W związku z powyższym postępowanie, w ramach którego pierwszy skarżący zakwestionował zatrzymanie go oraz które zostało już skontrolowane pod kątem ostatniego z wymienionych przepisów, nie może zostać zbadane pod kątem zgodności z wymogami zawartymi w art. 6 Konwencji.

110. Należy zatem stwierdzić, że skargi te nie mieszczą się w właściwości rzeczowej ( ratione materiae) przepisów Konwencji w rozumieniu art. 35 § 3 lit. a) Konwencji i muszą zostać oddalone na mocy art. 35 § 4.

IV. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

111. Art. 41 Konwencji stanowi, co następuje:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie.”

A. Szkoda

112. Pierwszy skarżący wnioskował o 30.000 euro (EUR) tytułem zadośćuczynienia za szkody niematerialne. Każdy z pozostałych skarżących wnioskował o 10.000 EUR z tego samego tytułu. Na poparcie swoich roszczeń skarżący podnosili, że okoliczności sprawy skutkowały naruszeniem praw pierwszego skarżącego wynikających z art. 5 § 3 i 4, art. 6 § 1, art. 8 i art. 13 Konwencji oraz art. 2 Protokołu nr 4, a także naruszeniem praw pozostałych skarżących, wynikających z art. 8 Konwencji. Podnosili ponadto, że pierwszy skarżący pozostawał przez długi okres czasu w niepewności, przez który pozostawał w rozłące ze swoją rodziną i przyjaciółmi, nie był w stanie zaopiekować się swoją rodziną oraz obawiał się, że może zostać deportowany do kraju, do którego nie mogłaby dołączyć do niego jego rodzina. Pozostali skarżący, a w szczególności dzieci pierwszego skarżącego, również ucierpieli w wyniku rozłąki z mężem i ojcem oraz w związku z perspektywą jego przymusowej deportacji do innego kraju.

113. Rząd podniósł, że kwoty wnioskowane przez pierwszego skarżącego są wygórowane oraz że nie ma powodu, aby przyznawać jakiekolwiek odszkodowanie pozostałym skarżącym. Twierdził, że nakaz wydalenia pierwszego skarżącego nie został wyegzekwowany, oraz że nic nie stało na przeszkodzie ku temu, aby pozostali skarżący dołączyli do niego w innym, bezpiecznym kraju. W takich okolicznościach stwierdzenie naruszenia stanowiłoby wystarczające, słuszne zadośćuczynienie.

114. Trybunał zauważa, że w przedmiotowej sprawie przyznanie słusznego zadośćuczynienia może opierać się wyłącznie na naruszeniu art. 5 § 1 i 4 oraz art. 8 Konwencji. Ponadto Trybunał zauważa, że jak dotąd nie doszło do naruszenia art. 8. Niemniej skoro Trybunał stwierdził, że decyzja o wydaleniu pierwszego skarżącego, w razie jej wykonania, skutkowałaby naruszeniem tego przepisu, należy uznać, że art. 41 Konwencji ma zastosowanie do okoliczności tej sprawy. W świetle powyższego Trybunał uważa, że jego ustalenia dotyczące art. 8 same w sobie stanowią odpowiednie, słuszne zadośćuczynienie do celów art. 41 (zob. Beldjoudi, § 84 i 86, oraz Raza, op. cit., § 88, a także, mutatis mutandis, Soering przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 7 lipca 1989 r., § 126–27, Seria A nr 161, oraz Chahal, op. cit., § 158). Trybunał stwierdza z kolei, że cierpienie i frustracja doświadczone przez pierwszego skarżącego w skutek jego zatrzymania oraz niemożności wyegzekwowania szybkiej kontroli sądowej tego środka nie mogą w całości zostać zadośćuczynione przez sam fakt stwierdzenia naruszenia (zob. Quinn przeciwko Francji, 22 marca 1995 r., § 64, Seria A nr 311; Gavril Yosifov przeciwko Bułgarii, nr 74012/01, § 72, 6 listopada 2008 r.; oraz Raza, op. cit., § 88). Biorąc pod uwagę zadośćuczynienie przyznane w podobnych sprawach, a także wydając wyrok na zasadach sprawiedliwości, stosownie do art. 41 Konwencji, Trybunał postanawia przyznać pierwszemu skarżącemu kwotę 3.500 EUR powiększoną o wartość wszelkich podatków, jakie ewentualnie mogą być pobrane od tej kwoty.

B. Koszty i wydatki

115. Skarżący ubiegali się o zwrot 3.000 EUR poniesionych z tytułu opłat prawnych w postępowaniu przed Trybunałem. Przedstawili umowę w sprawie opłat, jaką zawarli ze swoim prawnikiem.

116. Rząd podnosił, że dochodzona kwota jest wygórowana. Wskazywał, że nie istnieją dowody, że skarżący faktycznie wnieśli te opłaty, ani też szczegółowe rozpisanie godzin, jakie ich prawnik spędził, pracując nad sprawą. Podnosił, że Trybunał powinien wziąć pod uwagę krajowe stawki kosztów reprezentacji prawnej oraz zasady słuszności.

117. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, koszty i wydatki, których zwrotu domaga się skarżący na mocy art. 41, musiały zostać faktycznie poniesione, być konieczne, a ich kwota rozsądna. Biorąc pod uwagę dostępne dokumenty oraz powyższe względy, a także fakt, że część skargi została uznana za niedopuszczalną, Trybunał uznaje za rozsądne przyznanie skarżącym kwoty 1.000 EUR powiększonej o wszelkie kwoty należne tytułem opodatkowania.

C. Odsetki za zwłokę

118. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

W ZWIĄZKU Z POWYŻSZYM TRYBUNAŁ JEDNOMYŚLNIE

1. uznaje skargi dotyczące zarzutu ingerencji w prawa skarżących do poszanowania ich życia rodzinnego, zatrzymania pierwszego skarżącego oraz niemożności wyegzekwowania przez niego kontroli sądowej tego zatrzymania za dopuszczalne, a pozostałą część skargi za niedopuszczalną;

2. orzeka, że doszło do naruszenia art. 5 § 1 Konwencji;

3. orzeka, że doszło do naruszenia art. 5 § 4 Konwencji;

4. orzeka, że jeśli nakaz wydalenia pierwszego skarżącego zostałby wykonany, doszłoby do naruszenia art. 8 Konwencji;

5. orzeka,

(a) że pozwane Państwo ma wypłacić skarżącym, w przeciągu trzech miesięcy od daty, w której wyrok stanie się ostateczny, zgodnie z art. 44 § 2 Konwencji, następujące kwoty, które będą przeliczone na walutę pozwanego Państwa według kursu obowiązującego w dacie uregulowania należności:

(i) pierwszemu skarżącemu kwotę 3.500 EUR (trzy tysiące pięćset euro) tytułem zadośćuczynienia za krzywdę; oraz wszelkie kwoty, które mogą zostać naliczone z tytułu opodatkowania;

(ii) łącznie wszystkim skarżącym 1.000 EUR (tysiąc euro) z tytułu kosztów i wydatków; oraz wszelkie kwoty, które mogą zostać naliczone z tytułu opodatkowania;

(b) że od momentu upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, należne będą odsetki zwykłe od określonej powyżej kwoty, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

6. Oddala pozostałą część roszczenia skarżących w zakresie słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie dnia 12 lutego 2013 r., zgodnie z art. 77 § 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Lawrence Early Ineta Ziemele
Kanclerz Przewodnicząca