Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

9 czerwca 2022 r.

Wyrok ten jest ostateczny. Może on podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Szewczykowie przeciwko Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Pierwsza), zasiadając jako Komitet w składzie:

Erik Wennerström, Przewodniczący,

Krzysztof Wojtyczek,

Ioannis Ktistakis, sędziowie,

oraz Liv Tigerstedt, Zastępca Kanclerza Sekcji,

Mając na uwadze:

skargę (nr 51832/13) przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej złożoną do Trybunału w dniu 6 sierpnia 2013 r. przez dwoje obywateli polskich, panią Marię Szewczyk i pana Piotra Szewczyka („skarżący”), urodzonych odpowiednio w 1954 r. i 1959 r., zamieszkałych w Iwierzycach, reprezentowanych przez panią A. Niżankowską-Horodecką, adwokat z Krakowa, na podstawie art. 34 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności („Konwencja”),

decyzję o zakomunikowaniu skargi na podstawie art. 6 ust. 1 Rządowi RP („Rząd”), reprezentowanemu przez swoich pełnomocników, najpierw panią J. Chrzanowską, a następnie pana J. Sobczaka, oboje z Ministerstwa Spraw Zagranicznych, oraz o uznaniu skargi za niedopuszczalną w pozostałym zakresie,

stanowiska stron,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 maja 2022 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

%1  PRZEDMIOT SPRAWY

1. Niniejsza sprawa dotyczy naruszenia prawa do sądu, którego skarżący mieli doznać w wyniku obowiązku uiszczenia wygórowanej – ich zdaniem – opłaty sądowej od apelacji od wydanego przeciwko nim wyroku.

2. W wyroku, który skarżący zaskarżyli w apelacji, zasądzono od nich solidarnie na rzecz ich przeciwnika kwotę około 634 000 USD oraz koszty sądowe i wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości odpowiednio 101 691 (około 25 000 EUR) i 10 000 złotych (PLN). W postępowaniu apelacyjnym zainteresowani wnieśli o zwolnienie z kosztów postępowania apelacyjnego w części przekraczającej 10 000 PLN, wskazując, że kwotę 10 000 PLN mogą uiścić, zaciągając pożyczkę u swoich bliskich. W złożonym przez siebie oświadczeniu o stanie majątkowym wyjaśnili, że wszystkie ich nieruchomości są obciążone hipotekami i kredytami, kilka składników ich majątku jest niezbędnych do kontynuowania działalności gospodarczej, dochody uzyskiwane z działalności nie wystarczają na pokrycie kosztów zarządzania zadłużeniem, ich zdolność kredytowa jest zerowa ze względu na wysoki poziom zadłużenia oraz że nie mają możliwości swobodnego rozporządzania środkami znajdującymi się na ich rachunku bankowym w wysokości 41 969 PLN.

3. Sądy krajowe rozpoznające sprawę skarżących postanowiły zwolnić skarżących od kosztów postępowania apelacyjnego w części przekraczającej kwotę 60 000 PLN. Uznając w uzasadnieniu swoich rozstrzygnięć, że sytuacja finansowa skarżących jest delikatna, uznały, że biorąc pod uwagę wartość majątku skarżących i ich oszczędności, są oni w stanie uiścić opłatę sądową od apelacji. W szczególności zauważyły, że biorąc pod uwagę rodzaj działalności gospodarczej prowadzonej przez skarżących oraz przychody, jakie z niej osiągali, skarżący powinni byli zgromadzić środki na pokrycie kosztów postępowania z wyprzedzeniem. Zauważając, że kwota na rachunku bankowym skarżących nie była przedmiotem zajęcia przez komornika, że przychody skarżących pochodziły z różnych źródeł oraz że sami skarżący stwierdzili, że byli w stanie uzyskać kwotę 10 000 PLN, sądy doszły do wniosku, że skarżący nie spełniali przesłanek zwolnienia, o które wnioskowali.

4. W dniu 18 lutego 2013 r. apelację skarżących odrzucono z powodu nieuiszczenia opłaty sądowej.

5. Na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji skarżący zarzucili, że ich prawo dostępu do sądu zostało naruszone poprzez zażądanie od nich uiszczenia kwoty 60 000 PLN tytułem opłaty sądowej od apelacji.

%1  OCENA TRYBUNAŁU

6. Uznając, że skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona ani niedopuszczalna z innych względów na podstawie art. 35 Konwencji, Trybunał uznaje ją za dopuszczalną.

7. Rząd podnosi, że sytuacja finansowa skarżących, przedstawiona przez nich w ich oświadczeniu o stanie majątkowym, została dokładnie zbadana przez sądy krajowe, które – jak twierdzi – wyciągnęły odpowiednie wnioski z analizy tego punktu i należycie uzasadniły swoje rozstrzygnięcia w tym zakresie. Stwierdza ponadto, że sądy krajowe zwolniły skarżących z obowiązku uiszczenia spornych kosztów w części wynoszącej 40% ich łącznej kwoty.

8. Skarżący kwestionują argumenty Rządu.

9. Zasady ogólne mające zastosowanie w takich przypadkach zostały określone w licznych wyrokach (zob. np. Kreuz przeciwko Polsce (nr 1), skarga nr 28249/95, ETPC 2001-VI, Nieruchomosci sp. z o.o. przeciwko Polsce, skarga nr 32740/06, § 29, 2 lutego 2010 r. oraz Elcomp sp. z o.o. przeciwko Polsce, skarga nr 37492/05, § 42, 19 kwietnia 2011 r.).

10. W niniejszej sprawie, po dokładnej analizie argumentów stron i odpowiedniego orzecznictwa, Trybunał stwierdza, że wniesiona przez skarżących apelacja od wydanego wobec nich niekorzystnego wyroku stanowiła dla nich rzeczywisty problem, biorąc pod uwagę, z jednej strony, znaczną wysokość spornych kwot, a z drugiej strony, sytuację finansową, w jakiej znajdowali się skarżący w chwili wniesienia apelacji. Trybunał zauważa, że z uzasadnień orzeczeń sądów krajowych nie wynika, aby odmowa zwolnienia skarżących z obowiązku uiszczenia spornych kosztów była oparta na okoliczności, że przedmiotowa apelacja w sposób oczywisty nie zasługiwała na uwzględnienie, a zatem jest oczywiste, że celem tej odmowy była jedynie ochrona interesów majątkowych Skarbu Państwa, a nie zapobieżenie paraliżowaniu sądów żądaniami stanowiącymi nadużycie lub pozbawionymi jakichkolwiek szans powodzenia. Trybunał uważa ponadto, że z przedmiotowego uzasadnienia nie wynika, iż dowody przedstawione przez skarżących w celu wykazania ich niezdolności do uiszczenia opłaty sądowej od apelacji nie były wystarczające lub nie zasługiwały na wiarę.

11. W dalszym ciągu odnosząc się do uzasadnień rozstrzygnięć sądów krajowych, Trybunał zauważa, że nie wydaje się, aby sądy krajowe odpowiedziały na argumenty skarżących dotyczące ich niezdolności do uiszczenia opłaty sądowej od apelacji. Zauważa ponadto, że sądy krajowe – które uznały, że skarżący powinni byli zadbać o wcześniejsze zgromadzenie środków na pokrycie kosztów postępowania – przyjęły założenia, które nie znajdowały rzeczywistego potwierdzenia w materiale faktycznym przedstawionym im przez skarżących. Zauważa ponadto, że w wyniku wspomnianych rozstrzygnięć sądów krajowych apelacja skarżących została odrzucona i nie mieli możliwości poddania swojej sprawy rozpoznaniu przez sąd apelacyjny.

12. Z tych względów Trybunał doszedł do wniosku, że obowiązek pokrycia przez skarżących kosztów postępowania stanowił nieproporcjonalne ograniczenie ich prawa dostępu do sądu. Tym samym uznaje, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji.

%1  ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

13. Skarżący domagają się odpowiednio kwoty 980 000 EUR i 25 000 EUR tytułem zadośćuczynienia za szkody majątkową i niemajątkową, które ich zdaniem ponieśli, oraz kwoty 2034 EUR tytułem zwrotu kosztów i wydatków, które ich zdaniem ponieśli w postępowaniu przed Trybunałem.

14. Rząd uważa to żądanie za wygórowane i nieuzasadnione.

15. Trybunał nie dostrzega żadnego związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy stwierdzonym naruszeniem a rzekomą szkodą majątkową. Odrzuca zatem żądanie z tego tytułu. Jednocześnie przyznaje skarżącym kwotę 7800 EUR tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową, plus ewentualny podatek należny od tej kwoty.

16. Mając na uwadze dokumenty znajdujące się w jego posiadaniu oraz własne orzecznictwo, Trybunał uznał za zasadne zasądzenie na rzecz skarżących kwoty 2034 EUR tytułem zwrotu kosztów poniesionych w postępowaniu przed nim, powiększonej o wszelkie kwoty, jakie mogą być od nich należne tytułem podatku od tej kwoty.

17. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

%1  Z TYCH WZGLĘDÓW TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1.  uznaje skargę za dopuszczalną;

2.  uznaje, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji;

3.  uznaje

a)  że pozwane państwo jest zobowiązane, w terminie trzech miesięcy, uiścić na rzecz skarżących następujące kwoty, przeliczone na walutę pozwanego państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności:

i.  7800 EUR (siedem tysięcy osiemset euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową;

ii.  2034 EUR (dwa tysiące trzydzieści cztery euro), plus ewentualny podatek należny od tej kwoty od skarżących, tytułem zwrotu kosztów i wydatków;

b)  że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, należne będą odsetki zwykłe od określonej powyżej kwoty, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

4.  oddala pozostałe żądania skarżącego w zakresie słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku francuskim i obwieszczono pisemnie w dniu 9 czerwca 2022 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Liv Tigerstedt Zastępca Kanclerza

Erik Wennerström Przewodniczący