Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

Art. 3 • Wydalenie • Wielokrotna odmowa dostępu do procedury azylowej na granicy polsko-białoruskiej, narażająca skarżących na ryzyko „odesłania łańcuchowego” ( chain–refoulement) do Syrii oraz nieludzkie i poniżające traktowanie i tortury.

Art. 4 P4 • Zbiorowe wydalanie cudzoziemców poprzez szerzej zakrojoną politykę odmowy wjazdu, z pominięciem zamiaru ubiegania się przez skarżących o ochronę międzynarodową

Art. 13 (+ art. 3 i art. 4 P4) • Brak skutecznego środka odwoławczego umożliwiającego złożenie skargi do władz krajowych

Art. 34 • Utrudnianie wykonywania prawa do skargi • Nieprzestrzeganie środka tymczasowego na podstawie Reguły 39 [Regulaminu Trybunału]

STRASBURG

8 lipca 2021 r.

OSTATECZNY

22/11/2021

Wyrok ten sta ł się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w art. 44 ust. 2 Konwencji. Może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie D.A. i inni przeciwko Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Pierwsza Sekcja), zasiadając jako Izba w składzie:

Ksenija Turković, Przewodnicząca,
Péter Paczolay,
Krzysztof Wojtyczek,
Alena Poláčková,
Raffaele Sabato,
Lorraine Schembri Orland,
Ioannis Ktistakis, sędziowie,
oraz Renata Degener, Kanclerz Sekcji,

uwzględniając:

skargę (nr 51246/17) wniesioną w dniu 20 lipca 2017 r. przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej do Trybunału na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) przez trzech obywateli syryjskich, panów D.A. i M.A. oraz panią S.K. („skarżących”);

decyzję o zakomunikowaniu Rządowi RP („Rząd”) skargi dotyczącej zarzutów na podstawie art. 3 Konwencji, art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji, art. 13 w związku z art. 3 Konwencji i art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji oraz na podstawie art. 34 Konwencji;

decyzję o nieujawnianiu nazwisk skarżących;

decyzję o przyznaniu pierwszeństwa skardze (Reguła 41 Regulaminu Trybunału);

decyzję o wskazaniu pozwanemu Rządowi środka tymczasowego na podstawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału oraz fakt, że ten środek tymczasowy nie został zastosowany;

uwagi przedstawione przez pozwany Rząd oraz uwagi w odpowiedzi na nie przedstawione przez skarżących,

uwagi przedstawione przez Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców, któremu przewodniczący Sekcji zezwolił na interwencję;

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 15 czerwca 2021 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

WPROWADZENIE

1. Sprawa dotyczy zarzucanego zawrócenia skarżących – obywateli Syrii – na granicy polsko-białoruskiej. Skarżący zarzucali, że władze polskie wielokrotnie odmawiały im możliwości złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej, co stanowi naruszenie art. 3 Konwencji. Powołali się również na art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji, twierdząc, że ich sytuacja nie była rozpatrywana indywidualnie, oraz że byli ofiarami ogólnej polityki prowadzonej przez polskie władze w celu zmniejszenia liczby wniosków o status uchodźcy rejestrowanych w Polsce. Skarżący twierdzili, że zgodnie z art. 13 w związku z art. 3 Konwencji oraz art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji, złożenie odwołania od decyzji odmawiającej wjazdu do Polski nie stanowi skutecznego środka odwoławczego dla osób ubiegających się o status uchodźcy, ponieważ nie miałoby skutku zawieszającego. Ponadto, skarżący zarzucili, że władze polskie nie zastosowały się do środka tymczasowego przyznanego im przez Trybunał, co stanowiło naruszenie art. 34 Konwencji.

FAKTY

2. Skarżący, pan D.A., pan M.A. i pani S.K., urodzili się odpowiednio w 1987, 1992 i 1993 r. Są obywatelami syryjskimi, którzy obecnie mieszkają na Białorusi. Dwaj pierwsi skarżący są braćmi, a pierwszy skarżący i trzecia skarżąca są małżeństwem. Skarżący byli reprezentowani przez pana J. Białasa, adwokata praktykującego w Warszawie.

3. Rząd był reprezentowany przez swojego pełnomocnika, panią J. Chrzanowską, a następnie przez pana J. Sobczaka, z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

4. Stan faktyczny sprawy, przedstawiony przez strony, można podsumować w następujący sposób.

I.  Sytuacja skarżących przed złożeniem wniosku o zastosowanie środków tymczasowych

5. Trzykrotnie, między 14 a 18 lipca 2017 r, skarżący podróżowali do polsko-białoruskiego przejścia granicznego w Terespolu. Według skarżących, za każdym razem wyraźnie deklarowali oni chęć złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej.

6. Zdaniem skarżących, w rozmowie ze strażnikami granicznymi wyrażali oni obawy o swoje bezpieczeństwo. Stwierdzili, że pochodzą z Syrii, gdzie trwa brutalny konflikt zbrojny. Pierwszy i drugi skarżący otrzymali nakazy poboru od armii syryjskiej i nie zastosowali się do nich. Twierdzili, że fakt ten narażał ich na ryzyko piętnastu lat pozbawienia wolności w przypadku powrotu do Syrii. Ponadto, pierwszy i drugi skarżący oświadczyli, że należą do grupy etniczno-religijnej Druzów, która jest jedną z najbardziej prześladowanych mniejszości w Syrii, zarówno przez reżim Assada, jak i przez ekstremistów sunnickich.

7. Skarżący stwierdzili również, że chociaż mieszkali i studiowali na Białorusi od 2013 r. (pierwszy i drugi skarżący) i od 2015 r. (trzecia skarżąca), nie mogli pozostać w tym kraju, ponieważ niedawno ukończyli studia, ich wizy wygasły i w praktyce niemożliwe byłoby dla nich uzyskanie tam ochrony międzynarodowej.

8. We wszystkich przypadkach, w których skarżący stawiali się na przejściu granicznym w Terespolu, wydawane były decyzje administracyjne zawracające ich z granicy polskiej na tej podstawie, że nie posiadali oni żadnych dokumentów uprawniających do wjazdu do Polski oraz że nie stwierdzili, iż grozi im ryzyko prześladowań w kraju ojczystym, a jedynie próbowali wyemigrować z powodów ekonomicznych lub osobistych (w szczególności w celu dołączenia do rodziny mieszkającej w Europie lub w celu realizacji kariery zawodowej poza Białorusią). Wniosek ten został oparty na skróconych notatkach urzędowych z przesłuchań sporządzonych przez funkcjonariuszy Straży Granicznej w języku polskim i niepodpisanych przez skarżących. W przedmiotowych notatkach urzędowych odnotowano, że skarżący wskazali, iż pierwszy i drugi skarżący niedawno ukończyli studia w Mińsku i odnosili sukcesy w dziedzinie produkcji filmowej. Chcieliby oni rozwijać swoją karierę w Europie. Według tych notatek urzędowych, skarżący wskazali również, że mają członków rodziny w Zjednoczonym Królestwie, w Niemczech i we Francji i chcieliby ich odwiedzić i szukać ich wsparcia w rozpoczęciu życia w Europie.

9. Skarżący nie złożyli odwołania od żadnej z decyzji administracyjnych wydanych przed 20 lipca 2017 r.

II.  Środki tymczasowe wskazane przez Trybunał

10. W dniu 20 lipca 2017 r., kiedy skarżący stawili się na przejściu granicznym w Terespolu, ich przedstawiciel złożył wniosek na podstawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału, prosząc Trybunał o zapobieżenie wydaleniu skarżących na Białoruś.

11. W dniu 20 lipca 2017 r., o godz. 10.08 Trybunał (sędzia dyżurny) podjął decyzję o zastosowaniu Reguły 39 Regulaminu Trybunału, wskazując Rządowi, że skarżący nie powinni być wydaleni na Białoruś do dnia 3 sierpnia 2017 r. Rząd został poinformowany o środku tymczasowym przed planowanym terminem wydalenia. Mimo to skarżący zostali odesłani na Białoruś o godz. 11.25. W notatce urzędowej sporządzonej przez Straż Graniczną z tej okazji stwierdzono, że podczas pobytu na granicy skarżący wyrazili chęć wjazdu do Polski w celu znalezienia lepszego miejsca do pracy, rozwoju zawodowego oraz odwiedzenia swoich rodzin, które zamieszkują w Zjednoczonym Królestwie i w Niemczech.

12. W tym samym dniu, 20 lipca 2017 r., Helsińska Fundacja Praw Człowieka – organizacja pozarządowa, z którą współpracował przedstawiciel skarżących – wysłała pismo do Komendanta Głównego Straży Granicznej, informujące go o zarzutach skarżących, że ich życzenia złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej zostały zignorowane na przejściu granicznym w Terespolu, oraz o środku tymczasowym wydanym przez Trybunał.

III.  Rozwój sytuacji po zastosowaniu środka tymczasowego

13. W dniu 21 lipca 2017 r. skarżący powrócili do przejścia granicznego w Terespolu, mając przy sobie kopię pisma informującego ich przedstawiciela o decyzji Trybunału w sprawie środka tymczasowego. Stwierdzili, że wyraźnie oświadczyli, iż ubiegają się o ochronę międzynarodową, i pokazali strażnikom granicznym kopie listów wzywających pierwszego i drugiego skarżącego do służby w armii syryjskiej. Skarżący twierdzili, że w obliczu sytuacji, w której funkcjonariusze Straży Granicznej ignorowali ich wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej, próbowali nagrywać przebieg rozmów na swoje telefony komórkowe. Jednakże, gdy funkcjonariusze prowadzący rozmowy zdali sobie z tego sprawę, zażądali telefonów skarżących i skasowali nagrania.

14. Skarżący zostali ponownie zawróceni i odesłani na Białoruś. Rząd stwierdził, że w trakcie rozmowy z funkcjonariuszami Straży Granicznej skarżący nie wyrazili żadnej potrzeby ochrony międzynarodowej; twierdzili raczej, że po ukończeniu studiów nie mieli już prawa pobytu na Białorusi i chcieli wjechać do Polski w celu wyjazdu do Zjednoczonego Królestwa, dołączenia do przebywającej tam rodziny i kontynuowania kariery zawodowej.

15. W dniu 21 lipca 2017 r. Rząd zwrócił się do Trybunału o ponowne rozpatrzenie decyzji dotyczącej środka tymczasowego wskazanego na podstawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału. Rząd argumentował, że skarżący nigdy nie wnioskowali o ochronę międzynarodową ani nie podali powodów takiej ochrony.

16. W dniu 3 sierpnia 2017 r. Trybunał (sędzia dyżurny) podjął decyzję o przedłużeniu środka tymczasowego do dnia 8 września 2017 r. oraz o wyjaśnieniu, że wskazanie udzielone Rządowi w dniu 20 lipca 2017 r. – że skarżący nie powinni być wydaleni na Białoruś – należy rozumieć w ten sposób, że gdy stawią się na polskim przejściu granicznym, wnioski skarżących o udzielenie azylu powinny zostać przyjęte i zarejestrowane przez Straż Graniczną oraz przekazane do rozpatrzenia przez właściwe organy. Do czasu rozpatrzenia ich wniosków o status uchodźcy, skarżący nie powinni być odsyłani na Białoruś.

17. W dniu 7 września 2017 r. Trybunał (sędzia dyżurny) podjął decyzję o przedłużeniu środka tymczasowego do odwołania.

18. W dniu 20 października 2017 r., przedstawiając swoje uwagi dotyczące dopuszczalności i przedmiotu skargi, Rząd ponownie zwrócił się do Trybunału o uchylenie środka tymczasowego wskazanego na podstawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału. Powołał się na te same powody, które zostały przytoczone w jego poprzednim wniosku. W dniu 22 lutego 2018 r. Przewodniczący Sekcji odrzucił jego wniosek.

IV.  Odwołania skarżących od decyzji o odmowie wjazdu z 20 i 21 czerwca 2017 r.

19. W dniu 25 lipca 2017 r. skarżący złożyli odwołania od decyzji odmawiających im wjazdu do Polski wydanych w dniach 20 i 21 czerwca 2017 r.

20. W dniu 15 września 2017 r. Komendant Główny Straży Granicznej utrzymał w mocy te decyzje. Stwierdził między innymi, że zgodnie z prawem wewnętrznym rozmowa z cudzoziemcem, który nie posiada dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy Polski, miała być przeprowadzona przez funkcjonariusza Straży Granicznej bez udziału innych osób i miała na celu ustalenie przyczyn przybycia cudzoziemca na granicę. Komendant Straży Granicznej wskazał, że w trakcie przesłuchań skarżący nie wyrazili chęci ubiegania się o ochronę międzynarodową, podając jedynie zawodowe i osobiste powody chęci przyjazdu do Polski. Podkreślił, że gdyby skarżący wyrazili wolę ubiegania się o ochronę międzynarodową, ich wnioski zostałyby przyjęte. Jednakże, wobec braku takiego oświadczenia z ich strony, funkcjonariusze Straży Granicznej nie mogli przypuszczać, że skarżący są osobami ubiegającymi się o status uchodźcy. Odnosząc się do środka tymczasowego wskazanego przez Trybunał, Komendant Straży Granicznej stwierdził, że niemożliwe jest wydalenie z terytorium Polski osoby, która przede wszystkim nie przekroczyła granicy legalnie, a prawo krajowe nie daje podstaw do wpuszczenia skarżących na terytorium Polski, nawet pomimo zastosowania środka tymczasowego.

21. Skarżący złożyli skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Skargi odnosiły się wyłącznie do decyzji utrzymujących w mocy decyzje o odmowie wjazdu wydane w dniu 21 czerwca 2017 r.

22. W dniu 7 marca 2018 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił decyzje Komendanta Głównego Straży Granicznej i Komendanta Terespolskiego Oddziału Straży Granicznej wydane odpowiednio w dniach 15 września 2017 r. i 21 lipca 2017 r.

23. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie podkreślił, że procedura odmowy wjazdu cudzoziemcowi, w której sporządzana jest jedynie notatka urzędowa przez funkcjonariuszy Straży Granicznej, jest specyficzną procedurą doraźną, która może być prowadzona tylko w bardzo oczywistych przypadkach i tylko wtedy, gdy nie narusza przepisów dotyczących prawa do azylu i ochrony międzynarodowej. Wskazał, że w sprawach skarżących notatki urzędowe były bardzo lakoniczne, nie zawierały informacji o językach, którymi posługiwali się skarżący, o obecności tłumacza ani o pytaniach zadawanych przez funkcjonariuszy Straży Granicznej. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zauważył, że zwięzłość notatek należało skontrastować z faktem, że skarżący przedstawili swoje zdjęcia z pisemnymi oświadczeniami, że chcą ubiegać się o ochronę międzynarodową oraz – w przypadku pierwszego i drugiego skarżącego – kopie ich nakazów poborowych, wzywających ich do wstąpienia do syryjskiego wojska, wielokrotnymi oświadczeniami skarżących i ich pełnomocnika w trakcie całego postępowania wskazującymi na chęć ubiegania się o ochronę międzynarodową, jak również treścią środka tymczasowego wydanego w ich sprawie przez Trybunał. Sąd uznał, że wszystkie te okoliczności nie pozwalały na bezsporne ustalenie, że skarżący, przebywając na granicy Polski, rzeczywiście wyrazili wolę ubiegania się o ochronę międzynarodową, ale czyniły to wysoce prawdopodobnym.

24. Ponadto, w opinii sądu krajowego, sam fakt, że skarżący posiadali środek tymczasowy przyznany przez Trybunał, powinien był wskazać funkcjonariuszom Straży Granicznej, że ich sprawa wymagała bardziej szczegółowego zbadania. W konsekwencji uznał, że skarżący powinni zostać dokładniej przesłuchani przez funkcjonariuszy Straży Granicznej, a ich przesłuchania powinny zostać utrwalone w formie szczegółowego protokołu. W ocenie sądu, skrócone notatki urzędowe sporządzone przez funkcjonariuszy Straży Granicznej były niewystarczające do ustalenia, czy skarżący rzeczywiście wyrazili wolę złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej.

25. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie umorzył również postępowanie w sprawie odmowy wjazdu do Polski, ponieważ skarżący nie znajdowali się już na granicy polsko-białoruskiej.

26. Pełnomocnik skarżących wniósł skargi kasacyjne od wyroków z dnia 7 marca 2018 r. Podniósł, że Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie powinien był uznać, że skarżący rzeczywiście złożyli wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej. Kwestionował również decyzję o umorzeniu postępowania.

27. W dniu 14 grudnia 2018 r. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargi kasacyjne. Oparł się na tych samych przesłankach, co sąd pierwszej instancji. Powtórzył, że funkcjonariusze Straży Granicznej nie zbadali prawidłowo sprawy skarżących i że sporządzona przez nich notatka urzędowa była niewystarczająca do wydania decyzji o odmowie wjazdu. Podkreślił również, że ponieważ decyzja została natychmiast wykonana, postępowanie musi zostać umorzone, a w przypadku ponownej próby wjazdu skarżących do Polski, powinno zostać wszczęte nowe postępowanie administracyjne.

WŁAŚCIWE RAMY PRAWNE I PRAKTYKA

28. Właściwe prawo krajowe i praktyka dotycząca udzielania cudzoziemcom ochrony międzynarodowej oraz procedury odmowy wjazdu, w tym raporty dotyczące sytuacji na przejściu granicznym w Terespolu, zostały przedstawione w wyroku Trybunału w sprawie M.K. i Inni przeciwko Polsce (nr 40503/17, 42902/17 i 43643/17, §§ 67-117, 23 lipca 2020).

PRAWO

I.  DOPUSZCZALNOŚĆ

A.  Kwestia jurysdykcji na mocy art. 1 Konwencji

29. Artykuł 1 Konwencji stanowi:

„Wysokie Układające się Strony zapewniają każdemu człowiekowi, podlegającemu ich jurysdykcji, prawa i wolności określone w Rozdziale I [niniejszej] Konwencji”.

1.  Oświadczenia stron

30. W swoim oświadczeniu dla Trybunału Rząd wskazał, że niniejsza sprawa ma szczególny charakter, ponieważ dotyczy decyzji o odmowie wjazdu do Polski wydanych przez władze graniczne w punktach kontrolnych na granicy polsko-białoruskiej. Rząd wskazał, że skarżący przebywali na terytorium Polski jedynie przez krótki czas i nie zostali legalnie przyjęci na to terytorium. W związku z tym, jurysdykcja polskich władz w stosunku do nich była ograniczona do wydania decyzji odmawiających im wjazdu.

31. Skarżący twierdzili, że zgodnie z art. 1 Konwencja ma zastosowanie do wszystkich osób podlegających jurysdykcji Układającej się Strony, która nie jest ograniczona do jej terytorium. Argumentowali, że Konwencja ma zastosowanie we wszystkich sytuacjach, w których sprawowana jest skuteczna kontrola przez organy Układającej się Strony. Wskazali również, że przejście graniczne w Terespolu, na którym zostali poddani kontroli granicznej, znajduje się 2600 metrów w głąb terytorium Polski, a funkcjonariusze Straży Granicznej dokonujący kontroli granicznej cudzoziemców sprawowali pełną władzę nad cudzoziemcami ubiegającymi się o wjazd do Polski. Ponadto stwierdzili, że zarówno z prawa międzynarodowego, jak i prawa Unii Europejskiej wynika, że zasada non-refoulement chroni osoby, które podlegają kontroli granicznej, nawet zanim uzyskają zgodę na wjazd do państwa od jego służb granicznych.

2.  Strona trzecia składająca interwencję

32. Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców („UNHCR") podniósł, że obowiązek non-refoulement ma zastosowanie wszędzie tam, gdzie państwo wykonuje swoją jurysdykcję, w tym na granicy.

3.  Ocena Trybunału

33. Trybunał zauważa, że zajmował się już kwestią jurysdykcji państwa nad skarżącymi, którzy stawili się do kontroli granicznej na lądowych przejściach granicznych (zob. M.A. i Inni przeciwko Litwie, nr 59793/17, § 70, 11 grudnia 2018 r.), w tym na przejściu granicznym w Terespolu na granicy polsko-białoruskiej (zob. M.K. i Inni przeciwko Polsce, cyt. powyżej, §§ 126-131). W tym ostatnim wyroku Trybunał wskazał, że kolejowe przejście graniczne w Terespolu zostało umieszczone na granicy z sąsiednim państwem i było obsługiwane przez odpowiednie jednostki polskiej Straży Granicznej. Zauważył ponadto, że wszystkie procedury stosowane na tym przejściu w zakresie odprawy granicznej, udzielenia lub odmowy skarżącym wjazdu do Polski oraz przyjęcia do rozpatrzenia ich wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej, były prowadzone wyłącznie przez funkcjonariuszy państwa polskiego i były regulowane prawem krajowym i unijnym. Trybunał ustalił zatem, że działania, na które skarżyli się skarżący, można było przypisać Polsce, a tym samym podlegały jej jurysdykcji w rozumieniu art. 1 Konwencji (zob. M.A. i Inni przeciwko Litwie, cyt. powyżej, § 70, oraz M.K. i Inni przeciwko Polsce, cyt. powyżej, § 132).

34. Trybunał nie widzi powodu, aby odstąpić od tych ustaleń w niniejszej sprawie. W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że zdarzenia będące przyczyną zarzucanych naruszeń podlegają „jurysdykcji” Polski w rozumieniu art. 1 Konwencji.

A.  Wyczerpanie krajowych środków odwoławczych

35. Rząd stwierdził, że skarga jest niedopuszczalna z powodu niewyczerpania krajowych środków odwoławczych.

1.  Oświadczenia stron

36. Rząd twierdził, że skarżący nie odwołali się od trzech z pięciu decyzji odmawiających im wjazdu do Polski oraz złożyli skargi w czasie, gdy ich odwołania od pozostałych dwóch decyzji były jeszcze w toku. Wskazał, że odwołanie się od tych decyzji do Komendanta Głównego Straży Granicznej spowodowałoby ponowne rozpatrzenie spraw skarżących. Ponadto, w przypadku podtrzymania decyzji przez Komendanta Głównego Straży Granicznej, skarżący mogliby wnieść skargę do sądu administracyjnego. Rząd powołał się na przykłady wyroków Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, w których decyzje dotyczące odmowy wjazdu do Polski zostały uchylone. Twierdził, że istnienie takich wyroków dowodzi, że skarga do sądu administracyjnego mogła stanowić skuteczny środek odwoławczy w przypadkach podobnych do sytuacji skarżących.

37. Skarżący twierdzili, że prawo do złożenia odwołania od decyzji odmawiającej im wjazdu nie stanowiło skutecznego środka odwoławczego. Podkreślili oni, że decyzja o odmowie wjazdu była natychmiast wykonalna i że odwołanie od niej nie miałoby skutku zawieszającego. W związku z tym, nawet gdyby złożyli takie odwołania, zostaliby odesłani na Białoruś i narażeni na ryzyko „odesłania łańcuchowego” ( chain–refoulement) do Syrii. Skarżący twierdzili również, że Straż Graniczna jest formacją hierarchiczną, podległą Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji i nadzorowaną przez tego Ministra i jako taka realizuje szerszą politykę Rządu polegającą na nieprzyjmowaniu do rozpatrzenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej składanych przez uchodźców zgłaszających się na granicy Polski. Dlatego też, w opinii skarżących, jakakolwiek kontrola dokonywana przez Komendanta Głównego Straży Granicznej nie byłaby niezależna.

2.  Ocena Trybunału

38. Trybunał orzekł w wielu wcześniejszych sprawach, że w przypadku, gdy skarżący stara się zapobiec swojemu wydaleniu z Układającego się Państwa, twierdząc, że takie wydalenie naraziłoby go na ryzyko traktowania sprzecznego z art. 3 Konwencji lub art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji, środek odwoławczy będzie skuteczny tylko wtedy, gdy będzie miał automatyczny skutek zawieszający (zob., między innymi, Čonka v. Belgia, nr 51564/99, §§ 81-83, ECHR 2002-I; Hirsi Jamaa i Inni przeciwko Włochom [WI], nr 27765/09, § 199, ECHR 2012; Gebremedhin [Gaberamadhien] przeciwko Francji, nr 25389/05, § 66, ECHR 2007-II; M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji [WI], nr 30696/09, § 293, ECHR 2011; oraz A.E.A. przeciwko Grecji, nr 39034/12, § 69, 15 marca 2018 r.).

39. Bezsporne jest, że w niniejszej sprawie skarżący mieli możliwość złożenia odwołania od każdej z decyzji dotyczących odmowy wjazdu w terminie czternastu dni od momentu, w którym zostali poinformowani o tych decyzjach. Jednakże, zgodnie z polskim prawem, takie odwołania nie miałyby automatycznego skutku zawieszającego w procesie powrotu (zob. M.K. i Inni przeciwko Polsce, cyt. powyżej, § 74). Wynika z tego, że skarżący nie mieli dostępu do procedury, w ramach której ich sytuacja osobista mogłaby zostać niezależnie i dokładnie oceniona przez jakikolwiek organ krajowy przed ich odesłaniem na Białoruś (zob. M.A. i Inni przeciwko Litwie, cyt. powyżej, § 84).

40. Ponieważ skargi skarżących dotyczyły zarzutów, że ich powrót na Białoruś naraziłby ich na rzeczywiste ryzyko doznania traktowania sprzecznego z art. 3 Konwencji, Trybunał uważa, że sam fakt, iż odwołanie od decyzji o odmowie wjazdu nie miałoby automatycznego skutku zawieszającego (i w konsekwencji nie mogłoby zapobiec powrotowi skarżących na Białoruś) jest wystarczający do stwierdzenia, że to odwołanie – i wszelkie dalsze odwołania do sądu administracyjnego, które mogły być wniesione później – nie stanowiły skutecznego środka odwoławczego w rozumieniu Konwencji. W związku z tym Trybunał nie uważa za konieczne rozpatrywanie pozostałej części argumentów skarżących dotyczących dostępności i skuteczności tych środków odwoławczych.

41. W związku z powyższym, Trybunał odrzuca zarzut Rządu dotyczący niewyczerpania krajowych środków odwoławczych.

A.  Wnioski w sprawie dopuszczalności

42. Trybunał dalej stwierdza, że skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Nie jest ona niedopuszczalna z żadnego innego powodu i dlatego musi zostać uznana za dopuszczalną.

I.  ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 3 KONWENCJI

43. Skarżący zarzucali, że zostali narażeni na ryzyko tortur lub nieludzkiego albo poniżającego traktowania w Syrii w wyniku odesłania ich na Białoruś, skąd prawdopodobnie zostaną odesłani do Rosji, a następnie do Syrii, oraz że ich traktowanie przez polskie władze było poniżające. Powołali się na art. 3 Konwencji, który stanowi:

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”.

44. Trybunał zauważa, że argumenty skarżących koncentrują się na dwóch różnych aspektach zarzucanego naruszenia art. 3 Konwencji: po pierwsze, na ryzyku, że zostaną poddani nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu w przypadku odesłania ich na Białoruś, a następnie do Syrii oraz na fakcie, że pomimo tego ryzyka polskie władze odesłały ich na Białoruś bez właściwego rozpatrzenia ich wniosków; oraz po drugie, na traktowaniu skarżących przez polskie władze podczas tzw. procedury kontroli granicznej „drugiej linii”. W odniesieniu do tego ostatniego aspektu skargi, skarżący twierdzili, że cała sytuacja – tj. fakt, że oświadczenia złożone na granicy zostały bez ogródek zlekceważone oraz fakt, że odmówiono im procedury, do której byli uprawnieni na mocy prawa i zamiast tego odesłano ich na Białoruś – stanowiła poniżające traktowanie.

A.  Zarzucane naruszenie art. 3 Konwencji z powodu odmówienia skarżącym dostępu do procedury azylowej i narażenia ich na ryzyko nieludzkiego i poniżającego traktowania oraz tortur w Syrii

1.  Oświadczenia stron

(a) Skarżący

45. Skarżący nie kwestionowali twierdzenia Rządu, że polskie władze były związane zarówno ustawodawstwem krajowym, jak i prawem UE regulującym kontrole graniczne (zob. paragraf 49-50 poniżej). Zauważyli jednak, że wszystkie akty prawne przywołane przez Rząd zapewniały ochronę praw podstawowych – w szczególności w odniesieniu do zasady non-refoulement. Utrzymywali, że działania podjęte na przejściu granicznym w Terespolu naruszyły te przepisy.

46. Skarżący powtórzyli, że za każdym razem, gdy byli przesłuchiwani na drugiej linii kontroli granicznej, wyrażali wolę ubiegania się o ochronę międzynarodową i przedstawiali swoje stanowisko w przedmiocie ryzyka, jakie stwarzał ich powrót do Syrii oraz fakt, że nie mieli realnych szans na ubieganie się o ochronę międzynarodową na Białorusi lub – w przypadku wysłania tam – w Rosji. Ich zdaniem, funkcjonariusze Straży Granicznej mieli obowiązek traktować ich jako osoby poszukujące ochrony międzynarodowej, których roszczenia na podstawie art. 3 Konwencji powinny być rozpatrzone przez właściwy organ krajowy. Zamiast tego, funkcjonariusze Straży Granicznej zlekceważyli ich oświadczenia.

47. Skarżący twierdzili, że ich powrót na Białoruś naraził ich na ryzyko deportacji do Rosji, a następnie do Syrii, z uwagi na fakt, że ani Białoruś, ani Rosja nie są krajami bezpiecznymi dla uchodźców z Syrii. Powołali się na szereg raportów wskazujących, że osoby ubiegające się o status uchodźcy były rutynowo wydalane z obu tych krajów.

48. Skarżący podnieśli, że trwający w Syrii konflikt zbrojny naraził ich na poważne ryzyko traktowania sprzecznego z art. 3 Konwencji. Wskazali oni w szczególności, że pierwszy i drugi skarżący otrzymali nakazy poboru wzywające ich do wstąpienia do syryjskiego wojska. Ponieważ nie zastosowali się do tych nakazów, groziła im kara za dezercję. Wskazali oni, że osoby, które odmówiły służby w armii syryjskiej, były poddawane zatrzymaniu, złemu traktowaniu i torturom. Skarżący wskazali również, że należeli do grupy religijnej Druzów, która była prześladowana zarówno przez reżim Assada, jak i ekstremistów sunnickich.

(b) Rząd

49. Rząd zauważył, że granica polsko-białoruska jest jednocześnie zewnętrzną granicą Unii Europejskiej. W konsekwencji, władze, które prowadzą kontrole graniczne, są związane zarówno ustawodawstwem krajowym, jak i prawem Unii Europejskiej. Rząd wyjaśnił, że cudzoziemcy, którzy zgłaszają się na granicy polsko-białoruskiej, są poddawani weryfikacji dokumentów. Jeśli nie spełniają warunków wjazdu, są kierowani na kontrolę graniczną drugiej linii, gdzie funkcjonariusze Straży Granicznej przeprowadzają szczegółowy wywiad. Wywiad ten jest kluczowym elementem tej części kontroli granicznej, a oświadczenia składane przez cudzoziemca przy tej okazji są jedynym elementem pozwalającym na zidentyfikowanie go jako osoby poszukującej ochrony międzynarodowej. W przypadku, gdy z oświadczeń cudzoziemca wynika, że poszukuje on takiej ochrony, wniosek w tym zakresie jest uwzględniany i przekazywany do ponownego rozpatrzenia przez właściwy organ, a cudzoziemiec kierowany do ośrodka dla cudzoziemców. Natomiast w przypadku, gdy cudzoziemcy ci podają inne powody próby wjazdu do Polski (np. ekonomiczne lub osobiste), wydawana jest decyzja o odmowie wjazdu i niezwłocznie wykonywana.

50. Rząd podkreślił, że wyżej wymieniona procedura ma swoją podstawę w kodeksie granicznym Schengen i że funkcjonariusze Straży Granicznej stosują się do niej, ponieważ Polska jest członkiem Unii Europejskiej.

51. Odnosząc się do okoliczności niniejszej sprawy, Rząd twierdził, że za każdym razem, gdy skarżący przybywali na przejście graniczne w Terespolu, byli przesłuchiwani przez funkcjonariuszy Straży Granicznej. Rząd utrzymywał, że w żadnym momencie żaden ze skarżących nie podał powodów, które uzasadniałyby przyznanie ochrony międzynarodowej. W związku z tym nie przyjęto od nich żadnych wniosków w tym zakresie.

52. Rząd podkreślił ponadto, że wszyscy skarżący przybyli na Białoruś cztery lata (pierwszy i drugi skarżący) oraz dwa lata (trzecia skarżąca) przed złożeniem skarg do Trybunału. W swoich ustnych oświadczeniach złożonych przed Strażą Graniczną skarżący nie odnieśli się do jakiegokolwiek traktowania, które naruszało art. 3 Konwencji, ani do jakiegokolwiek ryzyka doświadczenia takiego traktowania podczas pobytu na Białorusi. Wręcz przeciwnie, Rząd utrzymywał, że – zgodnie z oświadczeniami skarżących – nadal przebywali oni na Białorusi w czasie postępowania przed Trybunałem i nie byli poddani żadnemu złemu traktowaniu.

2.  Strona trzecia składająca interwencję

53. UNHCR stwierdził, że chociaż polskie prawo przewiduje standardy ochrony praw osób ubiegających się o status uchodźcy zgodne z właściwym prawem międzynarodowym, w praktyce znaczna liczba osób ubiegających się o status uchodźcy na przejściu granicznym w Terespolu została arbitralnie pozbawiona dostępu do sprawiedliwej i skutecznej procedury azylowej i odesłana na Białoruś. Składająca interwencję strona trzecia zauważyła, że w odpowiednim czasie UNHCR nie uzyskał dostępu do strefy tranzytowej w Terespolu, gdzie odbywały się rozmowy wstępne z potencjalnymi osobami ubiegającymi się o status uchodźcy. Jednak w okresie od maja 2016 r. do września 2017 r., UNHCR zarejestrował 182 rozmowy telefoniczne, w których zainteresowane osoby twierdziły, że wyraziły zamiar ubiegania się o ochronę międzynarodową na granicy polsko-białoruskiej w Terespolu, ale mimo to odmówiono im dostępu do procedury i w trybie nagłym odesłano na Białoruś. Ponadto, od marca 2016 r. do września 2017 r. do UNHCR wpłynęły pisemne oświadczenia, interwencje i zapytania dotyczące 96 kolejnych przypadków takiej odmowy dostępu do procedury azylowej. Składająca interwencję strona trzecia wskazała również, że 275 podobnych incydentów, które rzekomo miały miejsce w 2016 i 2017 r., zostało zgłoszonych przez jego organizację partnerską.

54. UNHCR podkreślił, że rozmowy z osobami potencjalnie ubiegającymi się o status uchodźcy były bardzo krótkie i prowadzone w okolicznościach, które nie pozwalały na dostateczne uwzględnienie poufności i prywatności osób przesłuchiwanych. Nie zapewniały one również wystarczających gwarancji proceduralnych. UNHCR wskazał, że pomimo jego mandatu do nadzorowania stosowania postanowień Konwencji genewskiej dotyczącej statusu uchodźców z 1951 r. w odpowiednim czasie, ani jego pracownicy, ani przedstawiciele organizacji pozarządowych nie mieli dostępu do obszaru na przejściu granicznym w Terespolu, gdzie miała miejsce kontrola graniczna drugiej linii. Przedstawiciele UNHCR mogli obserwować ten obszar jedynie z pewnej odległości, przez szklaną ścianę.

55. UNHCR stwierdził ponadto, że zasada non-refoulement nie pozwala państwom na odsyłanie osoby, która zgłasza się na granicy, twierdząc, że jest zagrożona lub obawia się powrotu do kraju pochodzenia lub innego kraju. Podkreślił, że państwo musi ocenić, przed wydaleniem i z zastrzeżeniem gwarancji proceduralnych, stosowność wydalenia każdej osoby z osobna. Składająca interwencję strona trzecia podniosła, że w jej ocenie władze polskie rutynowo nie przestrzegały tego standardu na przejściu granicznym w Terespolu.

3.  Ocena Trybunału

(a) Zasady ogólne

56. Trybunał podsumował ostatnio zasady ogólne wynikające z jego orzecznictwa na podstawie art. 3 Konwencji w odniesieniu do osób ubiegających się o ochronę przed wydaleniem w wyrokach w sprawach Ilias i Ahmed przeciwko Węgrom ([WI], nr 47287/15, § 124, 21 listopada 2019 r. oraz M.K. i Inni przeciwko Polsce , cyt. powyżej, §§ 166-173.

57. Trybunał w szczególności uznał znaczenie zasady non-refoulement (zob., na przykład, M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji, cyt. powyżej, § 286, oraz M.A. przeciwko Cyprowi, nr 41872/10, § 133, ECHR 2013 (fragmenty)). Powtórzył, że wydalenie cudzoziemca przez Układające się Państwo może powodować powstanie kwestii z art. 3, a tym samym wywoływać odpowiedzialność tego państwa na podstawie Konwencji, w przypadku gdy wykazano istotne podstawy do uznania, że dana osoba, w przypadku deportacji, stanęłaby w obliczu rzeczywistego ryzyka podlegania traktowaniu naruszającemu art. 3 w państwie docelowym.

58. Trybunał zauważył, że dokładna treść obowiązków państwa wydalającego wynikających z Konwencji może się różnić w zależności od tego, czy państwo wydala skarżących do kraju pochodzenia czy do państwa trzeciego (zob. Ilias i Ahmed, cyt. powyżej, § 128). W przypadkach, w których władze decydują się na wydalenie osób ubiegających się o status uchodźcy do państwa trzeciego, Trybunał stwierdził, że nie narusza to odpowiedzialności Układającego się Państwa w odniesieniu do jego obowiązku niedeportowania ich, jeśli wykazano istotne podstawy do uznania, że takie działanie naraziłoby ich, bezpośrednio (to znaczy w tym państwie trzecim) lub pośrednio (na przykład w kraju pochodzenia lub w innym państwie), na traktowanie sprzeczne w szczególności z art. 3 (zob. M. S.S. przeciwko Belgii i Grecji, cyt. powyżej, §§ 342-43 i 362-68; M.K. i Inni przeciwko Polsce, cyt. powyżej, § 171).

59. W konsekwencji, Trybunał wskazał, że w przypadku, gdy Układające się Państwo dąży do wydalenia osoby ubiegającej się o status uchodźcy do państwa trzeciego bez rozpatrywania wniosku o azyl co do istoty, główną kwestią dla władz wydalających jest to, czy dana osoba będzie miała dostęp do odpowiedniej procedury azylowej w przyjmującym ją państwie trzecim. Dzieje się tak dlatego, że państwo wydalające działa w oparciu o założenie, że to do przyjmującego państwa trzeciego należałoby zbadanie wniosku o azyl pod względem merytorycznym, jeśli taki wniosek zostałby złożony do właściwych organów tego państwa (zob. Ilias i Ahmed, cyt. powyżej, § 131 oraz M .K. i Inni, cyt. powyżej, § 172). Trybunał wyjaśnił ponadto, że we wszystkich przypadkach wydalenia osoby ubiegającej się o status uchodźcy z Układającego się Państwa do trzeciego państwa pośredniczącego bez rozpatrzenia wniosku o azyl co do istoty, niezależnie od tego, czy przyjmujące państwo trzecie jest państwem członkowskim UE czy państwem stroną Konwencji, obowiązkiem państwa wydalającego jest dokładne zbadanie kwestii, czy istnieje rzeczywiste ryzyko, że osoba ubiegająca się o status uchodźcy zostanie pozbawiona w przyjmującym państwie trzecim dostępu do odpowiedniej procedury azylowej, chroniącej ją przed refoulement. Jeśli zostanie ustalone, że istniejące gwarancje w tym zakresie są niewystarczające, z art. 3 wynika obowiązek, aby osoba ubiegająca się o status uchodźcy nie została wydalona do danego państwa trzeciego (zob. Ilias i Ahmed, cyt. powyżej, § 134 oraz M.K. i Inni, cyt. powyżej, § 173).

(b) Zastosowanie powyższych zasad w niniejszej sprawie

60. Trybunał zauważa przede wszystkim, że Rząd kwestionował, jakoby skarżący, zgłaszając się kilkakrotnie na polskiej granicy, wyrażali chęć złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej lub przekazywali jakiekolwiek obawy o własne bezpieczeństwo. Rząd utrzymywał, że skarżący nie podnieśli żadnych roszczeń w tym zakresie i – w konsekwencji – nie mogą być uznani za osoby ubiegające się o status uchodźcy. W tym kontekście Trybunał zauważa, że już w swoim wyroku w sprawie M.K. i Inni ustalił, że w danym czasie na przejściach granicznych między Polską a Białorusią istniała systemowa praktyka przeinaczania oświadczeń złożonych przez osoby ubiegające się o status uchodźcy w notatkach urzędowych sporządzanych przez funkcjonariuszy Straży Granicznej ( M.K. i Inni przeciwko Polsce, cyt. powyżej, § 174). Istnienie takiej praktyki jest dodatkowo poparte argumentami przedstawionymi w niniejszej sprawie przez Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (zob. paragraf 53 powyżej) oraz wyrokami krajowych sądów administracyjnych, które uznały, że funkcjonariusze Straży Granicznej nie przeprowadzili wystarczającego postępowania dowodowego w sprawach skarżących (w szczególności nie przeprowadzając i nie zapisując prawidłowo rozmów ze skarżącymi – zob. paragrafy 23-24 i 27 powyżej).

61. Ponadto, relacja skarżących na temat oświadczeń, które złożyli na granicy jest również potwierdzona dokumentami przedstawionymi przez nich Trybunałowi na wszystkich etapach postępowania, w szczególności pisemnymi oświadczeniami, że chcą ubiegać się o ochronę międzynarodową oraz nakazami poboru wzywającymi pierwszego i drugiego skarżącego do wstąpienia do syryjskiego wojska, posiadanymi przez nich w czasie, gdy stawiali się na granicy. Trybunał nie uważa za wiarygodne, że skarżący posiadali te dokumenty (które przedłożyli Trybunałowi – w szczególności wnosząc o wskazanie środków tymczasowych w ich sprawach), ale nie przekazali ich funkcjonariuszom Straży Granicznej, którzy mieli podjąć decyzję o ich wpuszczeniu do Polski lub odesłaniu na Białoruś.

62. W każdym razie Trybunał zwraca uwagę na fakt, że pismo skarżących wskazujące na chęć ubiegania się o ochronę międzynarodową, które zawierało przynajmniej ogólne przedstawienie powodów ich obawy przed prześladowaniem, zostało wysłane do Rządu w czasie, gdy został on poinformowany przez Trybunał o zastosowaniu środka tymczasowego w sprawie skarżących – mianowicie w dniu 20 czerwca 2017 r. (zob. paragraf 11 powyżej). Informacja o roszczeniach skarżących została również następnie przekazana bezpośrednio Straży Granicznej przez organizację pozarządową współpracującą z przedstawicielem skarżących (zob. paragraf 12 powyżej). Wynika z tego, że od tych dat Rząd wiedział o wnioskach złożonych przez skarżących oraz o istnieniu dokumentów je uzasadniających i był zobowiązany do wzięcia tych materiałów pod uwagę przy ocenie sytuacji skarżących.

63. W związku z powyższym, Trybunał nie może przyjąć argumentu Rządu, że skarżący nie przedstawili żadnych dowodów na to, że groziło im traktowanie stanowiące naruszenie art. 3. Skarżący wskazali indywidualne okoliczności, które – w ich opinii – uzasadniały ich wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej oraz przedstawili odpowiednie dokumenty potwierdzające ich twierdzenia. Przedstawili również argumenty dotyczące powodów, dla których nie uznali Białorusi za bezpieczny dla nich kraj trzeci oraz dlaczego, ich zdaniem, powrót na Białoruś naraziłby ich na ryzyko „odesłania łańcuchowego” ( chain–refoulement.

64. Trybunał jest przekonany, że skarżący mogli argumentować, iż nie było gwarancji, że ich wnioski o azyl zostaną poważnie rozpatrzone przez władze białoruskie i że ich powrót do Syrii mógłby naruszyć art. 3 Konwencji. Ocena tych twierdzeń powinna była zostać przeprowadzona przez polskie władze działające zgodnie z ich obowiązkami proceduralnymi wynikającymi z art. 3 Konwencji. Ponadto państwo polskie było zobowiązane do zapewnienia skarżącym bezpieczeństwa, w szczególności poprzez umożliwienie im pozostania w obrębie polskiej jurysdykcji do czasu, gdy ich roszczenia zostaną właściwie rozpatrzone przez właściwy organ krajowy. Biorąc pod uwagę bezwzględny charakter prawa gwarantowanego na podstawie art. 3, zakres tego obowiązku nie był uzależniony od tego, czy skarżący posiadali przy sobie dokumenty uprawniające ich do przekroczenia polskiej granicy lub czy zostali legalnie wpuszczeni na terytorium Polski na innych podstawach (zob. M.K. i Inni przeciwko Polsce, cyt. powyżej, § 178).

65. Trybunał odnotowuje ponadto argument pozwanego Rządu, że odmawiając skarżącym wjazdu do Polski, działał on zgodnie z obowiązkami prawnymi ciążącymi na nim w związku z członkostwem Polski w Unii Europejskiej.

66. Trybunał wskazuje jednak, że przepisy prawa Unii Europejskiej, w tym kodeks graniczny Schengen i dyrektywa 2013/32/UE, wyraźnie obejmują zasadę non-refoulement, zagwarantowaną w Konwencji genewskiej, i stosują ją również do osób, które podlegają kontroli granicznej przed przyjęciem na terytorium jednego z państw członkowskich (zob. M.K. i Inni przeciwko Polsce, cyt. powyżej, §§ 78-84). Przepisy te (i) mają wyraźnie na celu zapewnienie wszystkim osobom ubiegającym się o status uchodźcy skutecznego dostępu do właściwej procedury, w ramach której mogą zostać rozpatrzone ich wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej (zob. także Sharifi i Inni przeciwko Włochom i Grecji, nr 16643/09, § 169, 21 października 2014 r.) oraz (ii) zobowiązują państwo do zapewnienia, aby osoby, które składają wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej, mogły pozostać w danym państwie do czasu rozpatrzenia ich wniosków (zob. M.K. i Inni przeciwko Polsce, cyt. powyżej, §§ 91 i 181).

67. Trybunał zauważa zatem, że zgodnie z kodeksem granicznym Schengen polskie władze mogłyby powstrzymać się od odsyłania skarżących na Białoruś, jeśli przyjęłyby ich wniosek o ochronę międzynarodową do rozpatrzenia przez odpowiednie władze. W konsekwencji, Trybunał uważa, że zaskarżony środek podjęty przez polskie władze wykraczał poza zakres ścisłych zobowiązań prawnomiędzynarodowych Polski (zob. podobne rozstrzygnięcie w M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji, § 340, oraz Ilias i Ahmed, § 97, obie cytowane powyżej).

68. W świetle powyższego Trybunał uznaje, że skarżący nie mieli skutecznych gwarancji, które chroniłyby ich przed narażeniem na realne ryzyko podlegania nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu, a także torturom.

69. Fakt, że żadne postępowanie obejmujące rozpatrzenie wniosków skarżących o udzielenie ochrony międzynarodowej nie zostało wszczęte mimo pięciu okazji, gdy skarżący przebywali na polskich przejściach granicznych, oraz że – pomimo ich zarzutów dotyczących ryzyka „odesłania łańcuchowego” ( chain–refoulement) – przy każdej z tych okazji skarżący byli odsyłani z polskiej granicy na Białoruś, stanowił naruszenie art. 3 Konwencji.

70. W związku z powyższym, nastąpiło naruszenie art. 3 Konwencji;

A.  Zarzucane naruszenie art. 3 Konwencji z uwagi na traktowanie skarżących przez władze polskie podczas kontroli granicznej

71. Skarżący twierdzili również, że doszło do naruszenia zakazu poniżającego traktowania ze względu na sposób, w jaki zostali potraktowani podczas kontroli granicznych na przejściu granicznym w Terespolu (zob. paragraf 44 powyżej). W tym względzie twierdzili oni, że zostali postawieni w sytuacji, w której oświadczenia złożone przez nich na granicy zostały bez ogródek zignorowane przez funkcjonariuszy Straży Granicznej, oraz że odmówiono im procedury, do której byli uprawnieni na mocy prawa krajowego.

72. Trybunał zauważa, że argumenty te są ściśle związane z kwestią braku dostępu skarżących do procedury azylowej. W konsekwencji, mając na uwadze stwierdzenie naruszenia art. 3 ze względu na narażenie skarżących na ryzyko nieludzkiego i poniżającego traktowania, jak również tortur w Syrii oraz ich brak dostępu do procedury azylowej (zob. paragraf 69 powyżej), Trybunał uznaje, że nie jest konieczne badanie, czy doszło do naruszenia art. 3 w odniesieniu do sposobu, w jaki skarżący zostali potraktowani podczas kontroli granicznej (zob. również M.K. i Inni, cyt. powyżej, § 187).

I.  ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 4 PROTOKOŁU NR 4 DO KONWENCJI

73. Skarżący ponadto skarżyli się na fakt, że zostali poddani zbiorowemu wydaleniu cudzoziemców. Powołali się na art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji, który stanowi:

„Zbiorowe wydalanie cudzoziemców jest zabronione”.

A.  Oświadczenia stron

1.  Skarżący

74. Skarżący twierdzili, że różne organizacje praw człowieka odnotowały wzrost liczby zarzutów różnych osób, że pomimo ich wielokrotnych i jasno formułowanych oświadczeń na granicy polsko-białoruskiej, wskazujących na chęć złożenia wniosku o ochronę międzynarodową, odmówiono im takiej możliwości. Powoływali się oni m.in. na raport polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, wskazując, że dowodzi on, iż przesłuchania prowadzone przez funkcjonariuszy Straży Granicznej nie miały na celu ustalenia indywidualnej sytuacji cudzoziemców przybywających na polską granicę, lecz wykazanie, że powody, dla których cudzoziemcy ci starali się o wjazd do Polski, miały głównie charakter ekonomiczny (zob. M.K. i Inni przeciwko Polsce, cyt. powyżej, §§ 98-105). Zauważyli, że cudzoziemcy, nawet jeśli bezpośrednio wyrażali obawę przed torturami lub innymi formami prześladowań, to i tak byli szczegółowo pytani o ich sytuację ekonomiczną, zawodową i osobistą, a nie o doświadczenia związane z ewentualnymi wyrażanymi przez nich obawami. Oświadczenia złożone przez cudzoziemców wyrażające zamiar złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej oraz wskazane przyczyny ich złożenia były ignorowane. Skarżący stwierdzili również, że z przedstawionych przez pozwany Rząd statystyk wynika, iż w 2017 r. nastąpił znaczący spadek liczby wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej przyjmowanych na granicy polsko-białoruskiej (w szczególności na przejściu granicznym w Terespolu). Zdaniem skarżących, zmiana ta wynikała z realizacji przez polską Straż Graniczną przyjętej przez Rząd polityki zawracania uchodźców.

75. Skarżący utrzymywali również, że zgodnie z ogólną praktyką ani prawnicy, ani przedstawiciele organizacji pozarządowych, ani przedstawiciele UNHCR nie mogli obserwować rozmów prowadzonych podczas kontroli granicznej ani brać udziału w takich rozmowach. Ich zdaniem, brak jakiejkolwiek możliwości skonsultowania się przesłuchiwanych z prawnikiem lub członkiem organizacji pomagającej uchodźcom świadczy o braku przejrzystości działań podejmowanych przez Straż Graniczną. Był to również jeden z elementów potwierdzających wniosek, że skarżącym nie zapewniono możliwości indywidualnego rozpatrzenia ich spraw, a w konsekwencji, że ich wydalenie miało charakter zbiorowy.

2.  Rząd

76. Rząd twierdził, że każda decyzja odmawiająca wjazdu do Polski wydana w stosunku do skarżących była oparta na indywidualnej ocenie ich sytuacji i w konsekwencji nie wiązała się ze zbiorowym wydaleniem cudzoziemców.

77. Po pierwsze, Rząd powtórzył, że ponieważ skarżący nie posiadali ważnych wiz na wjazd do Polski, zostali skierowani do kontroli granicznej drugiej linii, gdzie przeprowadzono z nimi indywidualne rozmowy w języku zrozumiałym dla skarżących. Rozmowy te miały na celu uzyskanie pełnej wiedzy na temat powodów, dla których skarżący przybyli na granicę bez niezbędnych dokumentów. Po drugie, Rząd twierdził, że każda rozmowa została utrwalona w formie notatki urzędowej, zawierającej szczegółowe powody, dla których każdy ze skarżących starał się o wjazd do Polski, oraz, w razie potrzeby, wszelkie inne okoliczności dotyczące ich spraw. Po trzecie, Rząd wskazał, że decyzje o odmowie wjazdu zostały przygotowane jako oddzielne dokumenty w odniesieniu do każdego ze skarżących (to znaczy indywidualnie) po dokładnym zbadaniu jego sytuacji. Wszyscy skarżący zostali zapoznani z tymi decyzjami. Po czwarte, Rząd podkreślił fakt, że liczba prób przekroczenia granicy przez cudzoziemca nie miała wpływu na decyzje podejmowane przez Straż Graniczną.

A.  Ocena Trybunału

1.  Zasady ogólne

78. Trybunał podsumował ostatnio zasady ogólne wynikające z jego orzecznictwa na podstawie art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji w wyrokach w sprawach N.D. i N.T. przeciwko Hiszpanii ([WI], nr 8675/15 i 8697/15, §§ 166-188 i 193-201, 13 luty 2020 r.) oraz M.K. i Inni przeciwko Polsce, cyt. powyżej, §§ 197-203.

79. Trybunał potwierdził w tych wyrokach, że pojęcie wydalenia użyte w art. 4 Protokołu nr 4 powinno być stosowane do środków, które mogą być scharakteryzowane jako stanowiące formalny akt lub zachowanie przypisywane państwu, przez które cudzoziemiec jest zmuszony do opuszczenia terytorium tego państwa, jeśli jego sytuacja osobista nie została zbadana, włączając w to sytuacje, w których osoby, które przybyły na granicę państwa pozwanego, zostały zatrzymane i odesłane do państwa pochodzenia (zob. N.D. i N.T przeciwko Hiszpanii, cyt. powyżej, §§ 187 i 197).

80. Trybunał powtarza również, że celem art. 4 Protokołu nr 4 jest uniemożliwienie państwom odsyłania pewnej liczby cudzoziemców bez zbadania ich sytuacji osobistej, a zatem bez umożliwienia im przedstawienia argumentów przeciwko środkowi podjętemu przez właściwy organ (zob. Sharifi i Inni, § 210, oraz Hirsi Jamaa i Inni, § 177, oba wyroki cytowane powyżej). W celu ustalenia, czy przeprowadzono wystarczająco zindywidualizowane badanie, konieczne jest rozważenie okoliczności każdej takiej sprawy i sprawdzenie, czy decyzja o powrocie cudzoziemca uwzględniała szczególną sytuację zainteresowanych osób (zob. Hirsi Jamaa i Inni, cyt. powyżej, § 183).

2.  Zastosowanie powyższych zasad w niniejszej sprawie

81. Trybunał przypomina, że ustalił już w swoim poprzednim wyroku, że decyzje o odmowie wjazdu wydane na polsko-białoruskim przejściu granicznym w Terespolu oraz powrót cudzoziemców z tego przejścia granicznego na Białoruś stanowiły „wydalenie” w rozumieniu art. 4 Protokołu nr 4 (zob. M.K. i Inni przeciwko Polsce, cyt. powyżej, § 205). Ustalił również, że w odnośnym czasie w Polsce istniała szersza polityka państwa polegająca na odmowie wjazdu cudzoziemcom przybywającym z Białorusi, niezależnie od tego, czy byli oni wyraźnie migrantami ekonomicznymi, czy też wyrażali obawę przed prześladowaniami w krajach pochodzenia, poparta oświadczeniem urzędników rządowych i potwierdzona szeregiem niezależnych raportów (zob. M.K. i Inni przeciwko Polsce, cyt. powyżej, § 208-209).

82. W odniesieniu do niniejszej sprawy Trybunał odnotowuje argument Rządu, że za każdym razem, gdy skarżący stawiali się na polskiej granicy, byli przesłuchiwani przez funkcjonariuszy Straży Granicznej i otrzymywali indywidualne decyzje o odmowie wjazdu do Polski. Jednakże Trybunał ustalił już, że podczas tej procedury funkcjonariusze Straży Granicznej nie uwzględnili oświadczeń skarżących dotyczących chęci ubiegania się o ochronę międzynarodową (zob. paragrafy 61-63 powyżej). W konsekwencji, mimo że indywidualne decyzje zostały wydane w stosunku do każdego ze skarżących, nie odzwierciedlały one właściwie powodów podanych przez skarżących na uzasadnienie ich obawy przed prześladowaniem. W związku z tym nie były one oparte na wystarczająco zindywidualizowanym badaniu okoliczności sprawy skarżących (zob. Hirsi Jamaa i Inni, cyt. powyżej, § 183).

83. Trybunał zauważa, że okoliczności wydania tych decyzji były podobne do tych opisanych w sprawie M.K. i Inni przeciwko Polsce (cyt. powyżej, § 208). W sprawie tej Trybunał stwierdził istnienie szerszej polityki państwa polegającej na nieprzyjmowaniu wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej od osób zgłaszających się na granicy polsko-białoruskiej oraz na odsyłaniu tych osób na Białoruś z naruszeniem prawa krajowego i międzynarodowego. Trybunał dalej zauważa, biorąc pod uwagę swoje powyższe ustalenia (zob. paragrafy 61-63 powyżej), oświadczenia skarżących (zob. paragraf 74 powyżej) oraz informacje dostarczone przez składającą interwencję stronę trzecią (zob. paragraf 54 powyżej), że sprawy skarżących były częścią tej samej szerszej polityki, ustalonej w tym wyroku. W konsekwencji, decyzje wydane w sprawach skarżących stanowiły zbiorowe wydalenie cudzoziemców w rozumieniu art. 4 Protokołu nr 4.

84. W związku z powyższym Trybunał uznaje, że w niniejszej sprawie doszło do naruszenia art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji.

I.  ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 13 KONWENCJI W ZWIĄZKU Z ART. 3 I ART. 4 PROTOKOŁU NR 4 DO KONWENCJI

85. Skarżący zarzucili ponadto, że w prawie polskim nie zapewniono im skutecznego środka odwoławczego, za pomocą którego mogliby wnieść do władz krajowych skargi na podstawie art. 3 Konwencji i art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji. 4. Powołali się na art. 13 Konwencji, który stanowi:

„Każdy, czyje prawa i wolności zawarte w niniejszej Konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe”.

A.  Oświadczenia stron

1.  Skarżący

86. Skarżący podkreślili, że przedstawili istotne powody, aby sądzić, że w przypadku powrotu na Białoruś groziłoby im ryzyko „odesłania łańcuchowego” ( chain–refoulement), a w konsekwencji traktowania sprzecznego z art. 3 Konwencji. W konsekwencji, powinni oni mieć dostęp do środka odwoławczego z automatycznym skutkiem zawieszającym. Jednakże decyzje dotyczące odmowy wjazdu były natychmiast wykonalne, a złożenie odwołania od tych decyzji nie spowodowałoby zawieszenia ich wykonania.

87. Ponadto argumentowali, że statystyki pokazują, iż prawdopodobieństwo powodzenia odwołań do Komendanta Głównego Straży Granicznej jest bardzo małe, a postępowanie przed sądami administracyjnymi może trwać nawet trzy lata. W ich opinii czyniło to takie odwołanie nieskutecznym, biorąc pod uwagę okoliczności ich spraw.

2.  Rząd

88. Rząd twierdził, że skarżący mieli do dyspozycji skuteczny środek odwoławczy – mianowicie odwołanie do Komendanta Głównego Straży Granicznej od decyzji dotyczących odmowy wjazdu. Rząd przyznał, że odwołanie nie miało skutku zawieszającego, ale argumentował, że przepisy krajowe były w tym zakresie zgodne z prawem Unii Europejskiej, które zobowiązywało go do zapewnienia, by obywatel państwa trzeciego, któremu odmówiono wjazdu do państwa członkowskiego, nie wjechał na terytorium tego państwa. Rząd podkreślił, że brak skutku zawieszającego przedmiotowego odwołania wynika ze szczególnego charakteru decyzji o odmowie wjazdu. Argumentował, że jeśli cudzoziemiec nie spełnia warunków wjazdu do Polski, decyzja o odmowie wjazdu musi być natychmiast wykonana, ponieważ nie ma podstaw, aby dany cudzoziemiec mógł pozostać na terytorium Polski. Rząd wskazał również, że w przypadku wydania przez Komendanta Głównego Straży Granicznej decyzji odmownej, prawo krajowe przewiduje możliwość wniesienia skargi do sądu administracyjnego.

A.  Ocena Trybunału

89. Trybunał stwierdził już, że zawrócenie skarżących na Białoruś stanowiło naruszenie art. 3 Konwencji oraz art. 4 Protokołu nr 4 (zob. paragraf 70 i 84 powyżej). Skargi złożone przez skarżących w tych kwestiach są zatem „możliwe do uzasadnienia” ( arguable) dla celów art. 13 (zob. w szczególności, Hirsi Jamaa i Inni, cyt. powyżej, § 201). Ponadto, Trybunał orzekł, że skarżący w obecnych sprawach powinni być traktowani jako osoby ubiegające się o status uchodźcy (zob. paragraf 64 powyżej); ustalił również, że ich twierdzenia dotyczące ryzyka, że zostaną poddani traktowaniu naruszającemu art. 3 w przypadku powrotu na Białoruś, zostały zlekceważone przez władze odpowiedzialne za kontrolę graniczną, oraz że nie została wzięta pod uwagę ich sytuacja osobista (zob. paragraf 82 powyżej).

90. Ponadto Trybunał orzekł już, że odwołanie od odmowy wjazdu i dalsza skarga do sądów administracyjnych nie były skutecznymi środkami odwoławczymi w rozumieniu Konwencji, ponieważ nie miały automatycznego skutku zawieszającego (zob. paragraf 40 powyżej). Rząd nie wskazał żadnych innych środków odwoławczych, które mogłyby spełniać kryteria wynikające z art. 13 Konwencji. W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że doszło do naruszenia art. 13 Konwencji w związku z art. 3 i art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji.

I.  ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 34 KONWENCJI

91. Wreszcie, skarżący zarzucili, że Rząd nie zastosował się do środków tymczasowych wskazanych przez Trybunał w sprawach skarżących. Powołali się na art. 34 Konwencji, który stanowi:

„Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawartych w Konwencji lub jej Protokołach. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się nie przeszkadzać w żaden sposób skutecznemu wykonywaniu tego prawa”.

Reguła 39 Regulaminu Trybunału stanowi:

„1. Izba lub, tam gdzie to właściwe, Przewodniczący Sekcji lub sędzia dyżurny wyznaczony zgodnie z ustępem 4 niniejszej reguły, może, na wniosek strony lub innej osoby zainteresowanej albo z urzędu, wskazać stronom środek tymczasowy, jaki należy według ich oceny zastosować w interesie stron lub właściwego przebiegu postępowania.

2. W razie uznania tego za właściwe, środek zastosowany w danej sprawie jest niezwłocznie notyfikowany Komitetowi Ministrów.

3. Izba lub, tam gdzie to właściwe, Przewodniczący Sekcji lub sędzia dyżurny wyznaczony zgodnie z ustępem 4 niniejszej reguły, może żądać od stron informacji o jakiejkolwiek kwestii związanej z zastosowaniem zaleconego środka tymczasowego.

4. Przewodniczący Trybunału może wyznaczyć Wiceprzewodniczących Sekcji jako sędziów dyżurnych do orzekania w sprawach wniosków o środki tymczasowe”.

A.  Oświadczenia stron

1.  Skarżący

92. Skarżący twierdzili, że niezastosowanie się przez Rząd Polski do środka tymczasowego wskazanego przez Trybunał w odniesieniu do ich spraw stanowiło naruszenie art. 34. Wskazali, że dostarczyli Trybunałowi wystarczających informacji na poparcie swoich wniosków o zastosowanie środków tymczasowych, co spowodowało ich przyznanie. Skarżący podkreślili, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału, tak długo jak środek obowiązywał, Rząd był nim związany. Skarżący wskazali, że Rząd kwestionował środki tymczasowe od dnia, w którym zostały mu one wskazane, i celowo się do nich nie zastosował.

93. Skarżący powtórzyli, że ich wizy straciły ważność i że grozi im odesłanie z Białorusi do Rosji, a następnie do Syrii, gdzie grozi im traktowanie naruszające art. 3 Konwencji.

2.  Rząd

94. Rząd twierdził, że pozwane państwo nie stworzyło żadnych przeszkód w skutecznym wykonaniu prawa skarżących do złożenia skargi. Rząd twierdził w szczególności, że niewykonanie przez niego środków tymczasowych wskazanych przez Trybunał w dniu 20 lipca 2017 r. nie naruszyło – w okolicznościach obecnych spraw – art. 34 Konwencji. Wskazał, że wymagane warunki do nałożenia środków tymczasowych nie zostały spełnione, i że środki te powinny zostać uchylone.

95. Rząd wskazał, że Reguła 39 Regulaminu Trybunału może być zastosowana tylko w ograniczonych okolicznościach, gdy istnieje bezpośrednie ryzyko nieodwracalnej szkody. Zdaniem Rządu, w sprawach skarżących nie wystąpiło bezpośrednie ryzyko nieodwracalnej szkody dla któregokolwiek z praw gwarantowanych przez Konwencję. Skarżący przebywali na terytorium Białorusi przez kilka lat, zanim złożyli wnioski o zastosowanie środków tymczasowych. Zdaniem Rządu, nie stali oni w obliczu realnego ryzyka powstania szkody; nie udowodnili również, że dalszy pobyt na Białorusi spowoduje powstanie takiego ryzyka.

A.  Ocena Trybunału

1.  Zasady ogólne

96. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, ponieważ środki tymczasowe przewidziane w Regule 39 są wskazywane przez Trybunał w celu zapewnienia skuteczności prawa do skargi indywidualnej, nieprzestrzeganie takich środków przez pozwane państwo pociąga za sobą naruszenie prawa do skargi indywidualnej (zob. Mamatkulov i Askarov przeciwko Turcji [WI], nr 46827/99 i 46951/99, § 125, ECHR 2005-I; Paladi przeciwko Mołdawii [WI], nr 39806/05, § 88, 10 marca 2009; oraz M.K. i Inni przeciwko Polsce, cyt. powyżej, § 230).

97. Trybunał wielokrotnie stwierdzał, że biorąc pod uwagę rodzaj okoliczności, w których są wskazane środki tymczasowe oraz istotną rolę, jaką odgrywają one w systemie Konwencji ( Mamatkulov i Askarov, cyt. powyżej, §§ 100 i 125; oraz Amirov przeciwko Rosji, nr 51857/13, § 67, 27 listopada 2014 r.), nie jest możliwe, by Układające się Państwo zastępowało osąd Trybunału własnym osądem przy weryfikacji, czy istniało rzeczywiste ryzyko natychmiastowej i nieodwracalnej szkody dla skarżącego w czasie, gdy był wskazany środek tymczasowy. Do Trybunału należy weryfikacja przestrzegania środka tymczasowego, natomiast państwo, które uważa, że jest w posiadaniu materiałów mogących przekonać Trybunał do uchylenia środka tymczasowego, powinno poinformować o tym Trybunał (zob. mutatis mutandis, Tanrıkulu przeciwko Turcji [WI], nr 23763/94, § 131, ECHR 1999-IV, oraz Paladi, cyt. powyżej, § 90). Jednocześnie Wysoka Układająca się Strona może w każdej chwili złożyć wniosek o uchylenie środka tymczasowego.

2.  Zastosowanie powyższych zasad w niniejszej sprawie

98. Trybunał po pierwsze zauważa, że środki tymczasowe wskazane w odniesieniu do sprawy skarżących w dniu 20 lipca 2017 r. zawierały instrukcje dla władz, aby powstrzymały się od zawrócenia skarżących na Białoruś. Pomimo wskazania środków tymczasowych, skarżący zostali zawróceni z punktu kontrolnego nie tylko w dniach, w których środek został wskazany (zob. paragraf 11 powyżej), ale także przy innej okazji, dzień później (zob. paragraf 14 powyżej). Należy zauważyć, że przy tej okazji skarżący mieli przy sobie kopię pisma informującego ich o wskazaniu środka tymczasowego w ich sprawie.

99. Trybunał zauważa ponadto, że pozwany Rząd nieustannie kwestionował możliwość zastosowania środka tymczasowego, wskazując, że skarżący nigdy nie zostali legalnie przyjęci do Polski, a zatem nie mogli zostać wydaleni. Rząd kwestionował również zasadność przedmiotowego środka tymczasowego; twierdził, że nie istniała wystarczająca podstawa faktyczna dla jego zastosowania oraz że skarżący nadużyli tego narzędzia w celu zmuszenia Straży Granicznej do wpuszczenia ich do Polski. Trybunał zauważa, że pozwany Rząd nadal powoływał się na te argumenty nawet po tym, jak Trybunał odrzucił je, oddalając wnioski Rządu o uchylenie środka (zob. paragraf 16 i 18 powyżej).

100. Trybunał zauważa ponadto, że środek tymczasowy wydany w sprawie skarżącego nadal nie został zastosowany i pozostaje w mocy.

101. W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że Polska nie wywiązała się ze swoich zobowiązań wynikających z art. 34 Konwencji.

I.  Reguła 39 REGULAMINU TRYBUNAŁU

102. Trybunał przypomina, że zgodnie z art. 44 ust. 2 Konwencji, niniejszy wyrok nie stanie się ostateczny do czasu (a) złożenia przez strony oświadczenia, że nie będą składać wniosku o przekazanie sprawy do Wielkiej Izby; lub (b) upływu trzech miesięcy od daty wydania wyroku, jeśli nie złożono wniosku o przekazanie sprawy do Wielkiej Izby; lub (c) odrzucenia przez zespół Wielkiej Izby wniosku o przekazanie sprawy na podstawie art. 43 Konwencji.

103. Uważa, że wskazanie udzielone Rządowi na podstawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału (zob. paragraf 11 powyżej) powinno pozostać w mocy do czasu uprawomocnienia się niniejszego wyroku lub do czasu podjęcia przez Trybunał dalszej decyzji w tej sprawie (zob. sentencja).

II.  ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

104. Artykuł 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie".

A.  Szkoda

105. Skarżący domagali się 10 000 euro (EUR), które miały być wypłacone każdemu ze skarżących z osobna z tytułu szkody niemajątkowej.

106. Rząd twierdził, że kwota wskazana przez skarżących jest nadmierna i nieuzasadniona.

107. Trybunał, orzekając na zasadzie słuszności, uwzględnia w całości roszczenie skarżących i przyznaje 10 000 euro każdemu z trojga skarżących z tytułu szkody niemajątkowej, powiększone o podatek, jaki może być należny.

B.  Koszty i wydatki

108. Skarżący nie występowali o zwrot kosztów i wydatków.

C.  Odsetki z tytułu zwłoki

109. Trybunał uznaje za właściwe, by odsetki z tytułu zwłoki opierały się na marginalnej (krańcowej) stopie oprocentowania kredytu Europejskiego Banku Centralnego, do której należy dodać trzy punkty procentowe.

Z TYCH WZGLĘDÓW TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1.  Uznaje skargę za dopuszczalną;

2.  Stwierdza, że doszło do naruszenia art. 3 Konwencji ze względu na odmówienie skarżącym dostępu do procedury azylowej i narażenie ich na ryzyko nieludzkiego i poniżającego traktowania oraz tortur w Syrii;

3.  Stwierdza, że nie ma potrzeby badania, czy doszło do naruszenia art. 3 Konwencji z powodu traktowania skarżących przez polskie władze podczas kontroli granicznej;

4.  Stwierdza, że doszło do naruszenia art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji;

5.  Stwierdza, że doszło do naruszenia art. 13 Konwencji w związku z art. 3 Konwencji i art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji;

6.  Uznaje, że Polska nie wywiązała się ze swoich zobowiązań wynikających z art. 34 Konwencji;

7.  Postanawia nadal wskazywać Rządowi na podstawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału, że w interesie prawidłowego przebiegu postępowania pożądane jest, aby nie wydalać skarżących na Białoruś – jeśli i gdy stawią się na polskim przejściu granicznym – do czasu uprawomocnienia się niniejszego wyroku lub do czasu podjęcia kolejnej decyzji;

8.  Stwierdza

(a) że pozwane państwo ma wypłacić każdemu z trojga skarżących, w terminie trzech miesięcy od dnia, w którym wyrok stanie się ostateczny zgodnie z art. 44 ust. 2 Konwencji, kwotę 10 000 EUR (dziesięć tysięcy euro), przeliczoną na walutę pozwanego państwa według kursu obowiązującego w dniu wyroku, plus jakikolwiek podatek, jaki może być nałożony na skarżących;

(b) że po upływie powyższego trzymiesięcznego terminu do momentu uregulowania należności, od powyższych kwot będą naliczane zwykłe odsetki według stawki równej marginalnej (krańcowej) stopie oprocentowania kredytu Europejskiego Banku Centralnego za czas zwłoki, powiększonej o trzy punkty procentowe.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie w dniu 8 lipca 2021 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Renata Degener Ksenija Turković
Kanclerz Przewodnicząca