Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

z dnia 12 lipca 2018 roku

W yrok ten jest ostateczny, ale może podlegać korekcie wydawniczej .

W sprawie Oleksa przeciwko Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Pierwsza), zasiadając jako Komisja w składzie:

Aleš Pejchal, Przewodniczący,
Krzysztof Wojtyczek,
Jovan Ilievski, sędziowie,
i Abel Campos, Kanclerz Sekcji,

Obradując na posiedzeniu zamkniętym w dniu 19 czerwca 2018 roku,

Wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 47580/13) przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej wniesionej do Trybunału na podstawie Artykułu 34 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności („Konwencja”) przez polskiego obywatela, Pana Roberta Oleksę („skarżący”), 11 lipca 2013 roku.

2. Polski Rząd („Rząd”) był reprezentowany przez swojego Pełnomocnika, Panią Justynę Chrzanowską, z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. Skarżący zarzucił, że warunki panujące w zakładach karnych, w których odbywał karę pozbawienia wolności doprowadziły do nieludzkiego i poniżającego traktowania.

4. W dniu 8 września 2014 roku, skarga dotycząca warunków odbywania przez skarżącego kary pozbawienia wolności, panujących w Areszcie Śledczym w Mysłowicach od 20 kwietnia 2010 roku do 12 stycznia 2011 roku oraz w Zakładzie Karnym Wojkowice od 12 stycznia 2011 roku do 9 marca 2012 roku została zakomunikowana Rządowi, a pozostała część skargi została uznana za niedopuszczalną zgodnie z Regułą 54 ust. 3 Regulaminu Trybunału.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący urodził się w 1979 roku i przebywa w Zakładzie Karnym w Strzelcach Opolskich.

6. Fakty dotyczące niniejszej sprawy można streścić w następujący sposób.

A. Okres pozbawienia skarżącego wolności

7. Skarżący przebywał w Areszcie Śledczym w Mysłowicach od 20 kwietnia 2010 roku do 12 stycznia 2011 roku i w Zakładzie Karnym Wojkowice od 12 stycznia 2011 roku do 9 marca 2012 roku (1 rok, 10 miesięcy i 20 dni).

B. Warunki osadzenia skarżącego

8. Oświadczenia stron dotyczące warunków pozbawienia wolności skarżącego od 20 kwietnia 2010 roku do 9 marca 2012 roku są w znacznej mierze sprzeczne.

9. Skarżący stwierdził, że w czasie pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym w Mysłowicach i Zakładzie Karnym Wojkowice przebywał w przepełnionych celach, w których powierzchnia na osobę wynosiła poniżej polskiego ustawowego minimalnego standardu wynoszącego 3 m ².

10. Rząd w swoich uwagach stwierdził, że skarżący odbywał karę pozbawienia wolności w przepełnionych celach jedynie w dniach 20 kwietnia oraz 18 i 19 maja 2009 roku.

11. W toku postępowania cywilnego wszczętego przez skarżącego (zob. paragrafy 14-16 poniżej), sądy krajowe ustaliły, bez podania żadnych dodatkowych szczegółów, iż skarżący odbywał karę pozbawienia wolności w przepełnionych celach od 20 kwietnia 2010 roku do 9 marca 2012 roku (1 rok, 10 miesięcy i 20 dni).

12. W odniesieniu do warunków pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym w Mysłowicach, sąd krajowy ustalił, że ogólne warunki w celach były odpowiednie. Skarżącemu przysługiwał jeden gorący prysznic na tydzień i jedna godzina dziennie ćwiczeń na świeżym powietrzu.

13. W odniesieniu do warunków osadzenia w Zakładzie Karnym Wojkowice, jak zostało ustalone przez sądy krajowe, toalety były oddzielone od części mieszkalnej celi, każdy z więźniów posiadał własne łóżko, taboret i dostęp do zimnej bieżącej wody. Więźniowie mieli do dyspozycji podstawowe środki higieny osobistej. Sufit był pokryty wilgocią. Skarżącemu przysługiwał jeden gorący prysznic na tydzień i jedna godzina dziennie ćwiczeń na świeżym powietrzu.

C. Postępowanie cywilne przeciwko Skarbowi Państwa

14. W dniu 24 lutego 2012 roku skarżący wniósł powództwo cywilne z powodu naruszenia jego dóbr osobistych w związku z nieodpowiednimi warunkami bytowymi w Zakładzie Karnym Wojkowice od listopada 2005 roku do lipca 2006 roku oraz od stycznia do marca 2007 roku, w Areszcie Śledczym w Mysłowicach od 20 kwietnia 2010 roku do 12 stycznia 2011 roku, a następnie ponownie w Zakładzie Karnym Wojkowice od 12 stycznia 2011 roku do 9 marca 2012 roku. Skarżący podniósł, że odbywał karę pozbawienia wolności w przepełnionych celach, w których powierzchnia na osobę wynosiła mniej niż ustawowy wymóg minimalnej powierzchni 3 m ². Wystąpił z roszczeniem o przyznanie 80,000 złotych (PLN) (około 20,000 EUR) w ramach zadośćuczynienia.

15. W dniu 18 grudnia 2012 roku Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił powództwo skarżącego, stwierdzając, że od 20 kwietnia 2010 roku do 9 marca 2012 roku skarżący był osadzony w celach powyżej ustawowego wymogu minimalnej powierzchni. Odnośnie pozostałego okresu, roszczenie było przedawnione, ponieważ złożono je po upływie trzyletniego ustawowego terminu przedawnienia.

16. W dniu 27 czerwca 2013 roku Sąd Apelacyjny w Katowicach zmienił wyrok sądu niższej instancji i uznał powództwo skarżącego za zasadne, stwierdzając, że od 20 kwietnia 2010 roku do 9 marca 2012 roku był osadzony w przeludnionych celach. Sąd powołał się w tym względzie na stanowisko skarżącego, stwierdzając, że Skarb Państwa istotnie uznał je poprzez wielokrotne odmowy zapewnienia sądom pierwszej i drugiej instancji oficjalnego rejestru cel, w których skarżący odbywał karę pozbawienia wolności. Przyznał również skarżącemu 1,000 złotych (PLN) (250 EUR) w ramach zadośćuczynienia, stwierdzając, że naruszenie ustawowego wymogu minimalnej powierzchni nie było znaczne.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

17. Szczegółowy opis właściwego prawa krajowego oraz praktyki w zakresie ogólnych zasad regulujących warunki odbywania w Polsce kary pozbawienia wolności, jak również krajowych środków odwoławczych dostępnych dla osadzonych, podnoszących zarzut nieodpowiednich warunków osadzenia, jest przedstawiony w wyrokach pilotażowych Trybunału w sprawach Orchowski przeciwko Polsce (nr 17885/04) i Norbert Sikorski przeciwko Polsce (nr 17599/05) wydanych w dniu 22 października 2009 roku (zob. odpowiednio §§ 75-85 i §§ 45-88). Bardziej aktualne rozważania są zawarte w decyzji Trybunału w sprawie Łatak przeciwko Polsce (nr 52070/08, z 12 października 2010 roku, §§ 25-54).

PRAWO

I. ZARZUT NARUSZENIA ARTYKUŁU 3 KONWENCJI

18. Skarżący zarzucił, że warunki osadzenia oraz przeludnienie w Areszcie Śledczym Mysłowicach i Zakładzie Karnym Wojkowice, gdzie przebywał od 20 kwietnia 2010 roku do 9 marca 2012 roku doprowadziły do nieludzkiego i poniżającego traktowania na podstawie Artykułu 3 Konwencji, który brzmi następująco:

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.”

19. Rząd, w swoich obserwacjach, wskazał, że w dniach 20 kwietnia, 18 i 19 maja 2009 roku skarżący był osadzony w przeludnionych celach, w których powierzchnia na osobę wynosiła mniej niż ustawowe minimum. Odnośnie do pozostałego spornego okresu, Rząd wskazał, że skarżący był osadzony w celach, w których powierzchnia na osobę przekraczała3 m ². Jednakże Rząd, nie przedstawił Trybunałowi żadnego dowodu na potwierdzenie swojego stanowiska.

A. Dopuszczalność

1. Niezgodność ratione personae

20. Rząd stwierdził, że skarżący nie może być już dłużej uważany za ofiarę domniemanego naruszenia, ponieważ na mocy wyroku sądu krajowego z 27 czerwca 2013 roku otrzymał zadośćuczynienie w wysokości 1.000 złotych (PLN) powiększone o odsetki. Dodatkowo, sąd krajowy powołał się na Artykuł 3 Konwencji i tym samym uznał naruszenie Konwencji. Ponadto, sąd krajowy wziął pod uwagę fakt, że naruszenie ustawowego wymogu minimalnej powierzchni 3 m ² nie było znaczne. Rząd powołał się, inter alia, na decyzje o niedopuszczalności w sprawach B.G. przeciwko Polsce ((dec.), nr 61403/10 z 27 sierpnia 2013 roku) i Dubjaková przeciwko Słowacji ((dec.), nr 67299/01 z 19 października 2004 roku) i podniósł, że ​​skarżący nie mógł dłużej uznawać się za ofiarę naruszenia Konwencji, ponieważ zadośćuczynienie w wysokości 1.000 złotych (PLN) stanowiło wystarczające zadośćuczynienie za osadzenie w przeludnionych celach przez trzy dni.

21. Skarżący powstrzymał się od zajęcia stanowiska w tym względzie.

22. Trybunał powtarza, że podjęcie decyzji lub zastosowanie środka korzystnego dla skarżącego, co do zasady, nie jest wystarczające, aby pozbawić go jego statusu „ofiary” w rozumieniu Artykułu 34 Konwencji, chyba, że władze krajowe uznałyby naruszenie, wyraźnie albo, co do istoty, a następnie udzieliłyby zadośćuczynienia za naruszenie Konwencji. (zob. Gäfgen przeciwko Niemcom [WI], nr 22978/05, § 115, ETPCz 2010).

23. Trybunał przyjmuje oświadczenie Rządu, że naruszenie Konwencji zostało uznane przez władze krajowe. Niemniej jednak powtarza, że przyznane zadośćuczynienie musi być odpowiednie i wystarczające. Będzie to zależało od wszystkich okoliczności sprawy, ze szczególnym uwzględnieniem charakteru spornego naruszenia Konwencji (zob. Gäfgen, cyt. powyżej, § 115). Status ofiary skarżącego może zależeć również od poziomu zadośćuczynienia przyznanego na poziomie krajowym na podstawie stanu faktycznego, na który skarżył się przed Trybunałem (zob. Scordino przeciwko Włochom (nr 1) [WI], nr 36813/97, § 202, ETPCz 2006-V).

24. Trybunał powtarza, że Artykuł 3 stanowi jedną z najbardziej podstawowych wartości społeczeństw demokratycznych. Osoby osadzone znajdują się w niepewnej pozycji, a władze mają obowiązek je chronić (zob. Orchowski, cyt. powyżej, §§ 119-122). Z tego powodu, pomimo uznania naruszenia Konwencji, fakt, iż skarżący otrzymał pewną sumę pieniędzy w ramach zadośćuczynienia w postępowaniu krajowym, nie ma decydującego znaczenia przy ustaleniu statusu ofiary względem skarżącego (zob. Norbert Sikorski, cyt. powyżej, §§ 96-99).

25. Trybunał zauważa, że w niniejszej sprawie skarżący pozwał Państwo, stwierdzając, iż pozwany nie zapewnił mu odpowiednich warunków podczas osadzenia w Areszcie Śledczym Mysłowicach i Zakładzie Karnym Wojkowice, a Sąd Apelacyjny w Katowicach stwierdził, że jego osadzenie w przeludnionych celach trwało od 20 kwietnia 2010 roku do 9 marca 2012 roku (zob. paragraf 16 powyżej).

26. Uwzględniając ustalenia sądu krajowego w odniesieniu do długości osadzenia w przeludnionych celach oraz orzecznictwo Trybunału dotyczące kwoty zadośćuczynienia przyznawanego w sprawach dotyczących warunków osadzenia w więzieniach, w których Trybunał stwierdził naruszenie praw skarżącego chronionych na mocy Artykułu 3, Trybunał uznaje, iż zadośćuczynienie przyznane skarżącemu przez sąd krajowy jest niewystarczające, aby pozbawić go jego statusu ofiary.

27. W świetle powyższego, Trybunał uważa, że skarżący nadal może uznawać się za ofiarę naruszenia aspektu materialnego Artykułu 3 z tytułu przeludnienia i wynikających z tego nieodpowiednich warunków w trakcie osadzenia. Z tego powodu, Trybunał oddala zastrzeżenie wstępne Rządu w tym względzie.

2. Brak znacznego uszczerbku

28. Rząd podniósł ponadto, że skarga skarżącego powinna zostać uznana za niedopuszczalną, ponieważ nie doznał on znacznego uszczerbku w rozumieniu Artykułu 35 ust. 3 lit. b Konwencji, gdyż domniemane naruszenie nie osiągnęło minimalnego poziomu surowości wymaganej w celu zagwarantowania rozpatrzenia przez sądownictwo międzynarodowe.

29. Skarżący nie odniósł się do zastrzeżenia Rządu.

30. Na wstępie Trybunał zauważa, że zastosowanie tego kryterium nie jest ograniczone do skarg odnoszących się do konkretnych Artykułów Konwencji. Jednakże, Trybunał uznaje, że trudno jest przewidzieć sytuację, w której skarga na podstawie Artykułu 3 Konwencji, która nie byłaby niedopuszczalna z jakiegokolwiek innego powodu i która wchodziłaby w zakres Artykułu 3 (co oznacza, że badanie minimalnego poziomu surowości byłoby spełnione) mogła być uznana za niedopuszczalną, ponieważ skarżący nie doznał znacznego uszczerbku (zob. Y przeciwko Łotwie nr 61183/08, § 74, z dnia 21 października 2014 roku). Jak wskazano powyżej, mając na względzie niepoparcie przez Rząd swojego stanowiska żadnym istotnym dowodem, Trybunał musi polegać na ustaleniach sądów krajowych, zgodnie, z którymi skarżący spędził prawie 1 rok i 11 miesięcy w przeludnionych celach. Biorąc pod uwagę długość tego okresu, należy uznać, że zaskarżona sytuacja nie może być określana, jako „nieznaczny uszczerbek”. Wynika z tego, że zastrzeżenie Rządu musi zostać oddalone.

3. Wnioski odnośnie do dopuszczalności

31. Trybunał zauważa, że skarga skarżącego nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu Artykułu 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Stwierdza ponadto, że nie jest ona niedopuszczalna z jakiegokolwiek innego powodu. Musi zatem zostać uznana za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

32. Skarżący utrzymywał, że warunki osadzenia go od 20 kwietnia 2010 roku do 9 marca 2012 roku nie spełniały standardów wynikających z Artykułu 3 Konwencji.

33. W swoich uwagach, Rząd powstrzymał się od zajęcia stanowiska, co do przedmiotu skargi.

34. Zestawienie ogólnych zasad dotyczących badania kwestii warunków osadzenia na podstawie Artykułu 3 można znaleźć w wyrokach pilotażowych Trybunału Orchowski (cyt. powyżej, §§ 119-131) i Norbert Sikorski (także cyt. powyżej, §§ 126-141), oraz w Muršić przeciwko Chorwacji [WI], nr 7334/13, §§ 96-141, ETPCz 2016.

35. Trybunał stwierdził już, że silne domniemanie naruszenia Artykułu 3 pojawia się wówczas, gdy przestrzeń osobista osadzonego wynosi mniej niż 3 m ² w wieloosobowych miejscach zakwaterowania więźniów, domniemanie, które może być obalone jedynie, jeśli wystąpiłyby łącznie następujące warunki: krótkie, okazjonalne i nieznaczne ograniczenia przestrzeni osobistej wraz z towarzyszącą im wystarczającą swobodą poruszania się i adekwatne zajęcia poza celą oraz ograniczenie następuje w placówce penitencjarnej o ogólnym odpowiednim standardzie (zob., Muršić, cyt. powyżej, §§ 137-138).

36. Odnosząc się do nieprzedstawienia przez Rząd żadnego dowodu na potwierdzenie swojego stanowiska (zob. paragraf 19 powyżej), Trybunał zauważa, że wielokrotnie już stwierdzał, iż sprawy dotyczące zarzutów obejmujących nieodpowiednie warunki osadzenia nie poddają się rygorystycznemu stosowaniu zasady affirmanti incumbit probatio (stawiający zarzut musi go udowodnić), ponieważ w tego rodzaju przypadkach to wyłącznie pozwany Rząd posiada dostęp do informacji umożliwiających potwierdzenie lub obalenie tych zarzutów. Wynika stąd, że po zawiadomieniu Trybunału o skardze wniesionej przez skarżącego przeciwko Rządowi, to na Rządzie spoczywa obowiązek zebrania i przedstawienia odpowiednich dokumentów. Nieprzedstawienie przez Rząd przekonujących dowodów dotyczących istotnych warunków osadzenia może stanowić przesłankę do wyciągnięcia wniosku o uzasadnionych podstawach zarzutów podnoszonych przez skarżącego (zob. Olszewski przeciwko Polsce, nr 21880/03, § 94, z dnia 2 kwietnia 2013 roku).

37. Trybunał powtarza, że jak zostało ustalone przez sąd krajowy, w dniach od 20 kwietnia 2010 roku do 9 marca 2012 roku skarżący odbywał karę pozbawienia wolności w przepełnionych celach, w których przestrzeń osobista wynosiła mniej niż 3 m ² (zob. paragraf 16 powyżej).

38. Biorąc pod uwagę fakt, że Rząd nie przedstawił żadnego dowodu wykluczającego lub potwierdzającego zgodność ze standardami określonymi w Muršić (cyt. powyżej), Trybunał uznaje, iż w tych okolicznościach ograniczenie wymaganej przestrzeni osobistej nie może być uważane za „krótkie, okazjonalne i nieznaczne” w rozumieniu orzecznictwa Trybunału (zob. Muršić, cyt. powyżej, § 130). Wynika z tego, że w niniejszej sprawie silne domniemanie naruszenia Artykułu 3 nie może zostać obalone.

39. Uwzględniając wszystkie powyższe okoliczności, Trybunał stwierdza, że w niniejszej sprawie nastąpiło naruszenie Artykułu 3 Konwencji.

II. ZASTOSOWANIE ARTYKUŁU 41 KONWENCJI

40. Artykuł 41 Konwencji stanowi:

„Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeżeli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usuniecie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi taka potrzeba, o przyznaniu słusznego zadośćuczynienia pokrzywdzonej stronie.”

41. Skarżący nie przedstawił roszczenia o słuszne zadośćuczynienie. W związku z tym, Trybunał uważa, że nie ma potrzeby przyznania mu jakiejkolwiek sumy z tego tytułu.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ, JEDNOGŁOŚNIE,

1. Uznaje skargę za dopuszczalną;

2. Stwierdza, że nastąpiło naruszenie Artykułu 3 Konwencji.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie w dniu 12 lipca 2018 roku, zgodnie z Regułą 77 ust. 2 i ust. 3 Regulaminu Trybunału.

Abel Campos Aleš Pejchal
Kanclerz Przewodniczący