Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

13 października 2022 r.

Wyrok ten jest ostateczny, ale może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie T.Z. i Inni przeciwko Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Pierwsza Sekcja), zasiadając jako Komitet w składzie:

Lorraine Schembri Orland , Przewodniczący,

Krzysztof Wojtyczek ,

Ioannis Ktistakis , Sędziowie,

oraz Liv Tigerstedt, Zastępca Kanclerza Sekcji,

Mając na uwadze:

skargę (nr 41764/17) przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej wniesioną do Trybunału, w dniu 13 czerwca 2017 r., na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja") przez sześciu obywateli Rosji, panią Z.T. („pierwsza skarżąca”) oraz pana M.M. („drugi skarżący”), którzy są małżeństwem, oraz ich czworo nieletnich dzieci (wspólnie „skarżący” - odpowiednie dane wymienione w załączonej tabeli), którzy otrzymali pomoc prawną i byli reprezentowani przez pana M. Matsiushchankau, prawnika praktykującego w Wilnie;

decyzję o zakomunikowaniu skargi Rządowi polskiemu („Rząd”), reprezentowanemu przez swojego pełnomocnika, pana J. Sobczaka z Ministerstwa Spraw Zagranicznych;

decyzję o nieujawnianiu nazwisk skarżących;

decyzję o przyznaniu pierwszeństwa skardze (Reguła 41 Regulaminu Trybunału);

uwagi stron;

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 września 2022 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

PRZEDMIOT SPRAWY

1. Niniejsza sprawa dotyczy licznych odmów władz polskich rozpatrzenia wniosków skarżących o udzielenie ochrony międzynarodowej, odmowy ich wjazdu do Polski oraz zawracania na Białoruś.

I.  Przybycie skarżących do Polski

2. W okresie od 21 lutego do 14 kwietnia 2017 r. skarżący dwudziestoczterokrotnie przybywali na polsko-białoruskie przejście graniczne w Terespolu. W świetle ich oświadczenia, za każdym razem wyrażali chęć złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, a w rozmowie ze strażą graniczną wyrażali obawy o swoje bezpieczeństwo w przypadku powrotu do Czeczenii. Pierwsza skarżąca twierdziła, że kiedy przebywała w Czeczenii, była prześladowana przez mężczyznę, którego zaloty odrzuciła i który miał powiązania z wojskiem. Twierdziła, że mężczyzna, o którym mowa, groził jej po ślubie z drugim skarżącym. Skarżący twierdzili ponadto, że drugi skarżący został zatrzymany przez policję na podstawie fałszywych zarzutów. Został zabrany w nieznane miejsce, gdzie był torturowany i zastraszany. Później niezidentyfikowane osoby próbowały podpalić dom skarżących. Następnie skarżący opuścili swój dom i udali się na Białoruś z zamiarem dalszej podróży do Polski. Nie mogli pozostać na Białorusi, ponieważ ich wizy miały wkrótce wygasnąć, a w praktyce niemożliwe byłoby uzyskanie tam przez nich ochrony międzynarodowej. Kiedy próbowali przekroczyć polską granicę, Straż Graniczna odmówiła im wjazdu w postępowaniu uproszczonym i odesłała ich na Białoruś.

3. Za każdym razem, gdy skarżący zgłaszali się na przejście graniczne w Terespolu, wydawano decyzje administracyjne o odmowie wjazdu do Polski, uzasadniając to faktem, iż nie posiadali żadnych dokumentów zezwalających na wjazd do Polski i nie oświadczyli, że są narażeni na prześladowania w swoim kraju, lecz raczej, że próbują wyemigrować z powodów ekonomicznych lub osobistych. Skarżący nie odwołali się od decyzji administracyjnych.

4. W marcu i kwietniu 2017 r. skarżący trzykrotnie udali się na przejście graniczne w Terespolu. Tym razem mieli ze sobą pisemny wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, który – według ich twierdzeń – próbowali złożyć u funkcjonariuszy Straży Granicznej. Skarżącym ponownie odmówiono wjazdu do Polski i odesłano ich na Białoruś.

II.  Środek tymczasowy wskazany przez Trybunał I dalszy rozwój sytuacji

5. W dniu 13 czerwca 2017 r., kiedy skarżący zgłosili się ponownie na przejście graniczne w Terespolu, ich pełnomocnik złożył wniosek na podstawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału, zwracając się do Trybunału o zapobieżenie ich wydaleniu na Białoruś.

6. W dniu 13 czerwca 2017 r., o godz. 10.48, Trybunał (sędzia dyżurny) postanowił zastosować Regułę 39, wskazując Rządowi polskiemu, że skarżący nie powinni być wydalani na Białoruś do dnia 27 czerwca 2017 r. Rząd został poinformowany o środku tymczasowym przed planowanym terminem wydalenia. Niemniej jednak o godz. 11.25 skarżący zostali odesłani na Białoruś. W notatce służbowej sporządzonej przy tej okazji przez funkcjonariuszy Straży Granicznej stwierdzono, że będąc na granicy, skarżący wyrazili chęć wjazdu do Polski oraz wyjazdu do Niemiec w celu dołączenia do przebywającej tam siostry drugiego skarżącego, zamieszkania tam i podjęcia pracy.

7. W dniu 19 czerwca 2017 r. skarżący powrócili do punktu odprawy granicznej w Terespolu, mając przy sobie wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej oraz kopię pisma informującego ich pełnomocnika o postanowieniu Trybunału w sprawie środka tymczasowego. Tym razem zezwolono im na wjazd do Polski i złożyli wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej.

8. W dniu 27 czerwca 2017 r. Trybunał (sędzia dyżurny) przedłużył stosowanie środka tymczasowego do dnia 27 lipca 2017 r.

9. Biorąc pod uwagę fakt, że skarżącym zezwolono na wjazd do Polski i że – do czasu zakończenia postępowania dotyczącego ich wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej – nie groziło im wydalenie, w dniu 20 lipca 2017 r. Trybunał (sędzia dyżurny) postanowił uchylić środek tymczasowy na podstawie Reguły 39.

10. W dniu 20 kwietnia 2018 r. Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców odmówił udzielenia im ochrony międzynarodowej. Decyzja ta została podtrzymana przez Radę do Spraw Uchodźców w dniu 2 października 2019 r.

III.  zarzuty SKARGI

11. Skarżący zarzucili się, że zostali zawróceni z polskiej granicy na Białoruś bez rozpatrzenia ich wniosków o azyl. Powołali się na art. 3 Konwencji, art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji oraz art. 13 w związku z art. 3 Konwencji i art. 4 Protokołu nr 4.

%1  OCENA TRYBUNAŁU

I.  Dopuszczalność

12. Rząd twierdził, że skarżący nie odwołali się od decyzji odmawiających im wjazdu do Polski, pozbawiając tym samym polskie władze administracyjne, a dalej sądy administracyjne, możliwości rozpatrzenia ich zarzutów naruszenia Konwencji.

13. Wszystkie zarzuty podniesione przez skarżących dotyczą tych samych okoliczności, a mianowicie faktu, że skarżący zostali zawróceni na polskiej granicy i odesłani na Białoruś bez wszczęcia procedury azylowej. Dlatego też należy zbadać skuteczność dostępnej im drogi odwoławczej pod kątem wdrożenia tego środka, łącznie dla wszystkich skarg.

14. Trybunał zbadał już skuteczność środka odwoławczego, na który powołuje się Rząd, i stwierdził, że sam fakt, iż odwołanie od decyzji o odmowie wjazdu nie miałoby skutku zawieszającego (i w konsekwencji nie mogłoby zapobiec zawróceniu skarżących na Białoruś), wystarcza, aby uznać, że takie odwołanie i wszelkie dalsze odwołania do sądów administracyjnych, które mogłyby być wniesione w jego następstwie, nie stanowiły skutecznego środka odwoławczego w rozumieniu Konwencji ( M.K. i Inni przeciwko Polsce, nr 40503/17 i 2 inne sprawy, §§ 147-49, 23 lipca 2020 r.). Trybunał nie widzi powodu, aby uznać inaczej w obecnej sprawie.

15. W związku z powyższym, Trybunał oddala zastrzeżenie Rządu dotyczące niewyczerpania krajowych środków odwoławczych.

16. Trybunał zauważa, że skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Należy ją zatem uznać za dopuszczalną.

II.  ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 3 KONWENCJI

17. Odpowiednie zasady ogólne dotyczące zasady non-refoulement i zawracania osób ubiegających się o azyl w kontekście zakazu tortur i innego poniżającego lub nieludzkiego traktowania zostały streszczone w wyroku w sprawie M.K. i Inni przeciwko Polsce, cyt. powyżej, §§ 166-73.

18. W tym wyroku Trybunał rozpatrywał bardzo podobną sytuację dotyczącą skarżących, którzy próbowali przekroczyć granicę w Terespolu w 2017 r., a w szczególności, czy skarżący mogli być uznani za osoby ubiegające się o azyl i czy uzasadnili swoje twierdzenia, że Białoruś nie jest dla nich bezpiecznym krajem i że grozi im „odesłanie łańcuchowe” („ chain refoulement”) do Czeczenii, co naruszałoby ich prawa wynikające z art. 3 Konwencji. W tym przypadku Trybunał stwierdził, że państwo polskie miało obowiązek zapewnienia skarżącym bezpieczeństwa, w szczególności poprzez umożliwienie im pozostania w obrębie polskiej jurysdykcji oraz zapewnienia gwarancji przed przymusowym powrotem do kraju pochodzenia do czasu rzetelnego rozpatrzenia ich zarzutów przez właściwy organ krajowy. Trybunał uznał zatem, że do czasu rozpatrzenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej państwo nie może odmówić dostępu do swojego terytorium osobie stawiającej się w punkcie odprawy granicznej, która utrzymuje, że może zostać poddana złemu traktowaniu, jeżeli pozostanie na terytorium państwa sąsiadującego, chyba że zostaną podjęte odpowiednie środki w celu wyeliminowania takiego ryzyka. Trybunał nie widzi powodu, aby uznać inaczej w obecnej sprawie, w której skarżący podobnie nie korzystali ze skutecznych gwarancji, które chroniłyby ich przed narażeniem na realne ryzyko nieludzkiego lub poniżającego traktowania, a także tortur.

19. W świetle powyższego fakt, że gdy skarżący przebywali na polskim przejściu granicznym, nie zostało wszczęte żadne postępowanie, w toku którego możliwe byłoby rozpatrzenie wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej skarżących, stanowił naruszenie art. 3 Konwencji. Ponadto, biorąc pod uwagę sytuację w sąsiednim państwie ( M.K. i Inni przeciwko Polsce, cyt. powyżej, §§116-17), władze polskie, nie zezwalając skarżącym na pozostanie na terytorium Polski do czasu rozpatrzenia ich wniosków, świadomie naraziły ich na poważne ryzyko „odesłania łańcuchowego” i traktowania zakazanego przez art. 3 Konwencji.

20. W związku z powyższym nastąpiło naruszenie art. 3 Konwencji.

III.  INNE ZARZUCANE NARUSZENIA NA PODSTAWIE UGRUNTOWANEGO ORZECZNICTWA

21. Skarżący podnieśli również inne zarzuty, które są objęte ugruntowanym orzecznictwem Trybunału. Po przeanalizowaniu wszystkich przedstawionych mu materiałów Trybunał stwierdza, że ujawniają one naruszenie art. 4 Protokołu nr 4, jak również art. 13 Konwencji w związku z art. 3 Konwencji i art. 4 Protokołu nr 4 w świetle jego ustaleń w poprzednich wyrokach (zob. M.K. i Inni przeciwko Polsce, cyt. powyżej, §§ 204-11 i 219-20, oraz D.A. i Inni przeciwko Polsce, nr 51246/17, §§ 81-84 i 89-90, 8 lipca 2021 r.).

%1  ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

22. Skarżący, którzy byli reprezentowani przez adwokata z wyboru i otrzymali pomoc prawną, domagali się po 28.000 euro (EUR) tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową, łącznie 704 euro (EUR) tytułem zadośćuczynienia za szkodę majątkową z tytułu wydatków poniesionych na bilety kolejowe z Brześcia do Terespola dla całej rodziny w dwudziestu dwóch przypadkach oraz 1.300 euro (EUR) tytułem kosztów i wydatków poniesionych w postępowaniu przed sądami krajowymi oraz 29,29 euro (EUR) tytułem kosztów i wydatków poniesionych w postępowaniu przed Trybunałem.

23. Rząd twierdził, że kwoty wskazane przez skarżących są całkowicie nieuzasadnione i wygórowane.

24. Trybunał, orzekając na zasadzie słuszności, przyznaje skarżącym 28.000 euro (EUR) łącznie tytułem zadośćuczynienia za szkodę majątkową i niemajątkową.

25. W odniesieniu do kosztów i wydatków, mając na uwadze dokumenty znajdujące się w jego posiadaniu, Trybunał uważa za zasadne zasądzenie pełnej żądanej kwoty w zaokrągleniu do 1.330 euro (EUR), pomniejszonej o 850 euro (EUR) otrzymane w ramach systemu pomocy prawnej Trybunału, obejmującej koszty ze wszystkich tytułów, plus wszelkie podatki, jakie mogą obciążać skarżących.

%1  Z TYCH WZGLĘDÓW TRYBUNAŁ JEDNOMYŚLNIE

1.  Uznaje skargę za dopuszczalną;

2.  Uznaje, że nastąpiło naruszenie art. 3 Konwencji;

3.  Uznaje, że doszło do naruszenia art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji oraz art. 13 Konwencji w związku z art. 3 Konwencji i art. 4 Protokołu nr 4 w odniesieniu do pozostałych zarzutów podniesionych na podstawie ugruntowanego orzecznictwa Trybunału;

4.  Uznaje

(a)  że pozwane państwo powinno, w terminie trzech miesięcy, uiścić na rzecz skarżących wspólnie następujące kwoty, przeliczone na walutę pozwanego państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności:

(i)  28.000 EUR (dwadzieścia osiem tysięcy euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem zadośćuczynienia za szkodę majątkową i niemajątkową;

(ii)  480 EUR (czterysta osiemdziesiąt euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem poniesionych kosztów i wydatków;

(b)  że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, należne będą odsetki zwykłe od określonej powyżej kwoty, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

5.  Oddala pozostałą część żądania skarżących o słuszne zadośćuczynienie.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie w dniu 13 października 2022 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Liv Tigerstedt Lorraine Schembri Orland
Zastępca Kanclerza Przewodniczący

ZAŁĄCZNIK

Nr	Imię i nazwisko skarżącego	Rok urodzenia	Obywatelstwo
1	Pani Z.T.	1981	rosyjskie
2	Pan M.M.	1976	rosyjskie
3	D.M.	2009	rosyjskie
4	S.M.	2010	rosyjskie
5	S.M.	2012	rosyjskie
6	K.M.	2014	rosyjskie