Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

15 kwietnia 2021 r.

Wyrok ten jest ostateczny, ale może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Dłużewska przeciwko Polsce

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Pierwsza Sekcja), zasiadając jako Komitet w składzie:

Alena Poláčková, Przewodnicząca,
Péter Paczolay,
Gilberto Felici, sędziowie,
oraz Attila Teplán, p.o. Zastępca Kanclerza Sekcji,

mając na uwadze

skargę (nr 39873/18) przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej wniesioną do Trybunału w dniu 13 sierpnia 2018 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencji”) przez obywatelkę polską, panią Alinę Dłużewską („skarżącą”);

decyzję o zakomunikowaniu Rządowi polskiemu („Rządowi”) skargi z art. 3 i art. 5 ust. 3 Konwencji;

uwagi przedstawione przez pozwany Rząd oraz uwagi przedstawione w odpowiedzi przez skarżącą,

uwagi przedstawione przez Helsińską Fundację Praw Człowieka z siedzibą w Warszawie, której Przewodnicząca Sekcji udzieliła zgody na przystąpienie do sprawy w charakterze interwenienta (na podstawie art. 36 ust. 2 Konwencji oraz Reguły 44 § Regulaminu Trybunału);

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 marca 2021 r.

wydaje następujący wyrok, który w tym dniu został przyjęty:

WPROWADZENIE

1. Sprawa dotyczy zarzucanej nadmiernej długości okresu tymczasowego aresztowania oraz nieuwzględnienia wieku i stanu zdrowia skarżącej.

%1  FAKTY

2. Skarżąca urodziła się w 1939 r. i mieszka w Warszawie. Skarżąca była reprezentowana przez pana A. Pasierskiego adwokata praktykującego we Wrocławiu.

3. Rząd reprezentowany był przez pana Jana Sobczaka, Pełnomocnika Ministra Spraw Zagranicznych.

4. Stan faktyczny sprawy, przedstawiony przez strony, można podsumować w następujący sposób.

I.  Zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie skarżącej

5. Skarżąca jest emerytowanym prawnikiem.

6. W dniu 30 stycznia 2017 r. o godz. 6 rano została zatrzymana pod zarzutami oszustwa, posługiwania się podrobionym dokumentem, korupcji i prania pieniędzy. W postępowaniu w sprawie zwanej „aferą reprywatyzacyjną” (dotyczącej odzyskiwania warszawskich nieruchomości znacjonalizowanych przez władze komunistyczne) było dziewięcioro podejrzanych, m.in. mąż oraz syn skarżącej. Ten ostatni zajmował wówczas stanowisko zastępcy dyrektora Biura Gospodarki Nieruchomościami Urzędu miasta stołecznego Warszawy, z uprawnieniami do wydawania decyzji administracyjnych w imieniu Prezydenta m. st. Warszawy.

7. W chwili zatrzymania skarżąca poinformowała władze o swoim stanie zdrowia. Jeszcze w swoim domu została zbadana przez zespół ratownictwa medycznego, następnie została poddana badaniu lekarskiemu przez lekarza wyznaczonego przez sąd.

8. W dniu 1 lutego 2017 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia postanowił o zastosowaniu wobec skarżącej tymczasowego aresztowania na okres trzech miesięcy, do dnia 30 kwietnia 2017 r. Sąd podkreślił, że materiał dowodowy dotychczas zgromadzony w sprawie wskazywał na duże prawdopodobieństwo popełnienia przez skarżącą zarzucanych przestępstw. Sąd uwzględnił także znaczną wartość nieruchomości nabytych przez podejrzanych oraz wysokość maksymalnego zagrożenia karą przewidzianą przez prawo za tego rodzaju przestępstwa. Zwrócił uwagę na to, że niektórzy z pozostałych podejrzanych i świadków byli członkami rodziny lub znajomymi skarżącej i pozostawali z nią w bliskich stosunkach. Zachodziło zatem zwiększone ryzyko, że skarżąca będzie utrudniała postępowanie. Sąd ponadto zauważył, że tymczasowe aresztowanie skarżącej nie będzie zagrażało jej życiu ani zdrowiu. Jednocześnie sąd postanowił, że skarżąca zostanie umieszczona w Zakładzie Karnym nr 1 we Wrocławiu, na terenie którego znajduje się oddział szpitalny.

9. Zażalenie skarżącej na postanowienie zostało oddalone w dniu 1 marca 2017 r.

10. Następnie tymczasowe aresztowanie skarżącej zostało przedłużone przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu w dniu 24 kwietnia 2017 r. (do 27 lipca 2017 r.) oraz w dniu 24 lipca 2017 r. (do 27 października 2017 r.). Sąd stwierdził, że nie ustały pierwotne przyczyny tymczasowego aresztowania skarżącej. Skarżącej groziła długoletnia kara pozbawienia wolności i zachodziła obawa, że po zwolnieniu z aresztu będzie ona utrudniać postępowanie karne. Sąd w szczególności odniósł się do listu wysłanego w dniu 5 lutego 2017 r. przez skarżącą do córki, w którym planowała skontaktowanie się z niektórymi świadkami oraz wpłynięcie na ich zeznania. Sąd zauważył, że zastosowane wobec skarżącej tymczasowe aresztowanie nie było nieodpowiednie do jej wieku i nie zachodziły żadne obawy o jej stan zdrowia. Ponadto w areszcie śledczym skarżąca otrzymała wymaganą opiekę medyczną na odpowiednim poziomie.

11. Zażalenia skarżącej na ww. postanowienia zostały oddalone przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w dniach 8 czerwca i 12 września 2017 r. Sąd ten podtrzymał argumentację Sądu Okręgowego. Ponadto podkreślił, że wiek oraz zdrowie skarżącej nie stanowiły przeszkody dla zastosowania wobec niej tymczasowego aresztowania, zwłaszcza że w areszcie miała dostęp do opieki medycznej , a stan jej zdrowia był stale monitorowany.

12. W dniu 10 października 2017 r. skarżącej postawiono dodatkowy zarzut łapownictwa.

13. W dniu 23 października 2017 r. Sąd Okręgowy w Warszawie przedłużył tymczasowe aresztowanie skarżącej do 25 stycznia 2018 r. Sąd argumentował, że od czasu ostatniego przedłużenia tymczasowego aresztowania skarżącej w lipcu 2017 r. sprawa stała się bardziej złożona. Ponadto zauważył, że z racji bliskich więzi rodzinnych między podejrzanymi inne środki zapobiegawcze nie uniemożliwiłyby im kontaktowania się ze sobą ani prób utrudniania przebiegu postępowania. Ponadto, jeżeli chodzi o wiek i stan zdrowia skarżącej, sąd uznał, że przedłużenie tymczasowego aresztowania nie spowoduje niebezpieczeństwa dla jej życia i zdrowia, ponieważ w areszcie śledczym świadczona jest opieka medyczna. Zażalenie skarżącej zostało oddalone przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w dniu 19 grudnia 2017 r.

14. W dniu 9 stycznia 2018 r. skarżącej postawiono dodatkowe zarzuty oszustwa, posługiwania się fałszywym dokumentem, łapownictwa oraz nielegalnego posiadania broni.

15. W dniu 24 stycznia 2018 r. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu ponownie przedłużył okres tymczasowego aresztowania skarżącej. Sąd powołał się na pierwotne przyczyny tymczasowego aresztowania skarżącej. Dotyczyły one złożoności sprawy oraz potrzeby przesłuchania licznych świadków, w tym osób przebywających za granicą. Ponadto sąd uwzględnił opinię biegłego o stanie zdrowia skarżącej potwierdzającą, że jej stan pozwala na stosowanie wobec niej tymczasowego aresztowania. Zażalenie skarżącej na postanowienie zostało oddalone w dniu 9 marca 2018 r.

16. W dniu 24 kwietnia 2018 r. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu ponownie przedłużył okres tymczasowego aresztowania skarżącej. Sąd powołał się na pierwotne przyczyny tymczasowego aresztowania skarżącej oraz na ryzyko jej ucieczki w razie zwolnienia.

17. W dniu 29 maja 2018 r. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił zażalenie skarżącej na to postanowienie. Jeden z sędziów członków składu orzekającego zgłosił zdanie odrębne. Stwierdził on, że argument, jakoby skarżąca miałaby się ukrywać lub zbiec nie został w żaden sposób uzasadniony przez sąd. Ponadto podkreślił, że tymczasowe aresztowanie stosuje się jedynie, jeżeli inne środki zapobiegawcze okażą się niewystarczające. W przedmiotowej sprawie sąd zaś nie ustalił, czy można było zastosować inne, mniej uciążliwe środki zapobiegawcze.

18. W dniu 16 lipca 2018 r. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu ponownie przedłużył tymczasowe aresztowanie skarżącej. Oprócz pierwotnych przyczyn zastosowania tymczasowego aresztowania sąd powołał się na opinię biegłego z 15 lipca 2018 r. dotyczącą stanu zdrowia skarżącej. Biegły wskazał, że skarżąca odbyła już szereg specjalistycznych konsultacji medycznych, a z uwagi na jej stan zdrowia wymagane było jeszcze kilka specjalistycznych konsultacji. Jej ogólny stan zdrowia pozwalał jednak na stosowanie tymczasowego aresztowania. Zażalenie skarżącej na postanowienie zostało oddalone w dniu 3 sierpnia 2018 r.

19. W dniu 8 października 2018 r. do Sądu Okręgowego w Warszawie wpłynął akt oskarżenia przeciwko skarżącej i ośmiu innym osobom. Skarżąca została oskarżona o liczne czyny wyczerpujące znamiona oszustwa, posługiwania się fałszywym dokumentem, łapownictwa, prania pieniędzy oraz nielegalnego posiadania broni.

20. W dniu 18 października 2018 r. Sąd Okręgowy w Warszawie przedłużył tymczasowe aresztowanie skarżącej do 19 stycznia 2019 r. Jednocześnie uznał, że skarżąca może zostać zwolniona za poręczeniem majątkowym i ustalił wysokość poręczenia na kwotę 500 000 PLN (równowartość ok. 125 000 EUR). Termin złożenia poręczenia majątkowego został wyznaczony do 16 listopada 2019 r. Sąd uznał, że na tym etapie postępowania można było zastosować inne środki zapobiegawcze, bardziej odpowiednie ze względu na wiek i stan zdrowia skarżącej.

21. Prokuratura Regionalna we Wrocławiu wniosła zażalenie na to postanowienie sądu.

22. W dniu 19 października 2018 r. Sąd Okręgowy w Warszawie wstrzymał wykonanie postanowienia z 18 października 2018 r. do czasu rozpatrzenia zażalenia wniesionego przez prokuraturę.

23. W dniu 19 listopada 2018 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie zmienił postanowienie z 18 października 2018 r. Sąd podniósł wysokość poręczenia majątkowego do 1 500 000 PLN (równowartość ok. 375 000 EUR) i przedłużył termin wniesienia poręczenia do 19 grudnia 2018 r.

24. Skarżąca wpłaciła wymaganą przez sąd kwotę poręczenia i została zwolniona w dniu 4 grudnia 2018 r.

II.  Stan zdrowia skarżącej i opieka medyczna świadczona w areszcie

25. Przed zatrzymaniem skarżąca chorowała na raka. Została poddana mastektomii oraz artroplastyce stawu biodrowego, a ponadto cierpiała na entezopatię mięśni przywodzicieli, chorobę zwyrodnieniową stawów, nadciśnienie tętnicze i chorobę wieńcową.

26. Skarżąca przebywała w trzech następujących zakładach: Zakładzie Karnym nr 1 we Wrocławiu (od 1 lutego do 1 grudnia 2017 r. oraz od 11 grudnia 2017 r. do 22 listopada 2018 r.); Areszcie Śledczym w Gdańsku (od 1 do 11 grudnia 2017 r.); oraz w Areszcie Śledczym w Warszawie-Grochowie (od 22 listopada do 4 grudnia 2018 r.).

A.  Zakład Karny nr 1 we Wrocławiu

27. Początkowo, do 2 lutego 2017 r. skarżąca przebywała sama w celi o powierzchni 3,90 m kw.

28. Następnie została przeniesiona na oddział „K” przeznaczony dla kobiet i umieszczona w celi dwuosobowej, o powierzchni od 3,95 m kw. do 4,33 m kw. na osobę. Cela była wyposażona w wydzielony sanitariat z nieograniczonym dostępem do ciepłej wody. Skarżąca mogła również używać czajnika, czytać prasę i oglądać telewizję we wspólnej świetlicy w porze dziennej. Co najmniej dwa razy w tygodniu mogła odbywać kąpiel we wspólnej łaźni, a także mogła spacerować po dziedzińcu. Nie zgłaszała żadnych zastrzeżeń dotyczących monitorowania cel.

29. W dniu 25 maja 2017 r. Prokuratura Regionalna we Wrocławiu otrzymała informacje o warunkach pobytu skarżącej w areszcie. Odnotowano, że skarżąca znajdowała się pod regularnym nadzorem lekarskim w zakładzie karnym oraz odbywała konsultacje u lekarzy specjalistów w zakładzie i poza nim. W szczególności w dniach 22 lutego, 22 marca i 17 maja 2017 r. odbyła konsultacje u lekarza ortopedy, 23 lutego 2017 r. u ginekologa, 14 marca 2017 r. u okulisty, a 22 marca 2017 r. u neurologa. Ponadto wykonano jej prześwietlenia rentgenowskie odcinka lędźwiowego kręgosłupa, miednicy i stawów kolanowych, a także ginekologiczne badanie USG. Skarżąca ośmiokrotnie konsultowała się z lekarzem zakładowym oraz kontynuowała specjalistyczne leczenie i przyjmowanie leków przepisanych przed aresztowaniem.

30. W dniu 9 sierpnia 2017 r. została wydana kolejna opinia lekarska, według której skarżącej zapewniono wymaganą opiekę medyczną w zakładzie karnym i mogła ona kontynuować tam leczenie.

31. Zgodnie z treścią następnej opinii lekarskiej z 27 listopada 2017 r. skarżąca odbyła cztery konsultacje u ortopedy, jedną u ginekologa, dwie u okulisty, siedem u neurologa, jedną u chirurga, dwie u psychiatry, jedną u onkologa w Centrum Onkologii we Wrocławiu oraz dwadzieścia sześć konsultacji u lekarza zakładowego. Zakładowy personel medyczny monitorował stan zdrowia skarżącej i postępował według zaleceń specjalistów.

32. W dniu 10 stycznia 2018 r. Prokuratura Regionalna we Wrocławiu wniosła o wydanie opinii biegłego dotyczącej stanu zdrowia skarżącej celem sprawdzenia, czy jej stan zdrowia oraz uprzednio zdiagnozowane choroby pozwalają na jej dalsze tymczasowe aresztowanie. W treści opinii z 14 stycznia 2018 r. biegły stwierdził, że problemy zdrowotne skarżącej mogą być leczone w areszcie.

33. W dniu 2 marca 2018 r. przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości odwiedzili Zakład Karny nr 1 we Wrocławiu w celu sprawdzenia warunków pobytu skarżącej w areszcie. Odnotowali w szczególności, że od 13 września 2017 skarżąca przebywała w monitorowanej celi. Taki środek był uzasadniony potrzebą zapewnienia jej bezpieczeństwa z uwagi na jej zaawansowany wiek oraz wrażliwość sprawy. Skarżąca i jej obrońca nie wnieśli zażaleń od tych postanowień. Przedstawiciele ministerstwa stwierdzili, że skarżąca przebywała w warunkach odpowiednich do jej wieku i stanu zdrowia.

34. W okresie od 6 do 9 sierpnia 2018 r. skarżąca była hospitalizowana w Klinice Kardiologii Szpitala Wojskowego we Wrocławiu, gdzie przeszła operację angioplastyki tętnic szyjnych.

B.  Areszt Śledczy w Gdańsku

35. Skarżąca spędziła dziesięć dni w Areszcie Śledczym w Gdańsku w związku z udziałem w postępowaniu dowodowym. Umieszczono ją w dwuosobowej, monitorowanej celi. Miała tam nieograniczony dostęp do wydzielonego sanitariatu z ciepłą i zimną bieżącą wodą. Kontynuowała leczenie według wskazań wrocławskich lekarzy specjalistów.

C.  Areszt Śledczy w Warszawie-Grochowie

36. W okresie od 22 listopada do 4 grudnia 2018 r. skarżąca przebywała w Areszcie Śledczym w Warszawie-Grochowie. Umieszczono ją w trzyosobowej celi, którą zajmowała tylko z jeszcze jedną osobą. Cela, która była monitorowana, miała wydzielony kącik sanitarny z ciepłą wodą dostępną trzy razy dziennie oraz zimną wodą dostępną bez ograniczeń.

%1  WŁAŚCIWE RAMY PRAWNE I PRAKTYKA

37. Przepisy dotyczące opieki medycznej w aresztach śledczych, właściwe prawo krajowe oraz praktyka zostały określone w wyrokach Trybunału w sprawach Sławomir Musiał przeciwko Polsce (nr 28300/06, §§ 48–61, 20 stycznia 2009 r.) oraz Kaprykowski przeciwko Polsce (nr 23052/05, §§ 36–39, 3 lutego 2009 r.).

38. Właściwe prawo krajowe i praktyka dotyczące tymczasowego aresztowania, przesłanki jego przedłużenia, uchylenie tymczasowego aresztowania oraz zasady dotyczące innych tzw. „środków zapobiegawczych” zostały określone w wyrokach Trybunału w sprawach Gołek przeciwko Polsce (nr 31330/02, §§ 27-33, 25 kwietnia 2006 r.), Celejewski przeciwko Polsce (nr 17584/04, §§ 22-23, 4 maja 2006 r.) oraz Kauczor przeciwko Polsce (nr 45219/06, § 26-27, 3 lutego 2009 r.).

%1  PRAWO

I.  Zastrzeżenie wstępne

39. Rząd podniósł, że skarga jest niedopuszczalna w całości z uwagi na nadużycie prawa do skargi. Argumentował, że skarżąca nie powiadomiła Trybunału, że jej stan zdrowia był stale monitorowany przez zakładowy personel medyczny oraz że świadczono jej odpowiednią opiekę medyczną.

40. Skarżąca temu zaprzeczyła i zaznaczyła, że w formularzu skargi udzieliła stosownych informacji o swoim leczeniu w areszcie.

41. Trybunał przypomina w związku z tym, że skargę można odrzucić ze względu na nadużycie prawa do skargi tylko w nadzwyczajnych przypadkach, w szczególności jeśli wiadomo, że jest oparta na nieprawdziwych faktach, lub kiedy Trybunałowi przedstawiono niepełne, a przez to wprowadzające w błąd informacje dotyczące istoty sprawy (zob. Gross przeciwko Szwajcarii [WI], nr 67810/10, § 28, ETPC 2014).

42. Biorąc pod uwagę linię swojego orzecznictwa oraz wyżej wymienione względy, Trybunał nie widzi żadnych przesłanek pozwalających orzec, że przedmiotowa sprawa została wniesiona z nadużyciem prawa do skargi w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji.

43. Wynika z tego, iż zastrzeżenie Rządu co do zarzucanego nadużycia prawa do skargi należy oddalić.

II.  ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 3 KONWENCJI

44. Skarżąca zarzucała, że jej tymczasowe aresztowanie, zważywszy na jej wiek i zły stan zdrowia, stanowiło nieludzkie i poniżające traktowanie z naruszeniem art. 3 Konwencji, który stanowi:

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”.

A.  Argumenty stron

1.  Rząd

45. Rząd podniósł na wstępie, że skarżąca nie wyczerpała dostępnych krajowych środków odwoławczych przed wniesieniem skargi. W szczególności nie złożyła skargi do kierownictwa zakładu karnego na warunki aresztu, ani nie wystąpiła z powództwem cywilnym o odszkodowanie na podstawie art. 23 i art. 24 w związku z art. 448 Kodeksu cywilnego.

46. Ponadto stwierdził, że od początku okresu tymczasowego aresztowania brano pod uwagę wiek i stan zdrowia skarżącej. Jej stan był regularnie monitorowany. Podczas pobytu w areszcie skarżąca odbyła ponad osiemdziesiąt wizyt lekarskich u rozmaitych specjalistów. Ponadto władze krajowe, przedłużając tymczasowe aresztowanie, zasięgały opinii biegłego na temat stanu zdrowia skarżącej. Według akt medycznych i raportów biegłych stan zdrowia skarżącej był stabilny i nie uległ pogorszeniu w okresie tymczasowego aresztowania.

2.  Skarżąca

47. Skarżąca utrzymywała, że jej skarga nie dotyczyła nieodpowiednich warunków aresztu, ale ogólnej niezgodności tymczasowego aresztowania z jej wiekiem i stanem zdrowia, i w tym względzie wyczerpała wszystkie dostępne środki odwoławcze.

48. Ponadto stwierdziła, że tymczasowe aresztowanie, zważywszy na jej wiek i stan zdrowia, stanowiło nieludzkie i poniżające traktowanie. Podniosła w szczególności, że zamykanie starszych osób o złym stanie zdrowia w areszcie jest praktyką niedopuszczalną w demokratycznym państwie. Stwierdziła, że jej stan zdrowa uległ pogorszeniu ze względu na długotrwały pobyt w odosobnieniu, przy nieodpowiednim żywieniu, bez dostępu do światła słonecznego, w permanentnym stresie.

49. W szczególności zarzuciła, że przed tymczasowym aresztowaniem planowała poddać się operacji kolana. Podczas jej pobytu w areszcie lekarz ortopeda w dniu 10 października 2017 r. potwierdził konieczność takiej operacji. Wyznaczono nawet termin operacji, ale ostatecznie jej nie przeprowadzono. Ponadto podniosła, że jej cela była monitorowana. Jej zdaniem został tym samym naruszony art. 3 Konwencji;

3.  Interweniująca strona trzecia

50. Helsińska Fundacja Praw Człowieka przedstawiła dane statystyczne oraz ogólne informacje dotyczące polityki penitencjarnej oraz sytuacji osób starszych pozbawionych wolności w Polsce. Interwenient zwrócił uwagę, że mimo rosnącej liczby osób pozbawionych wolności w wieku powyżej 60 lat ani ustawodawstwo krajowe ani służba więzienna nie traktują ich jako osobnej, szczególnie wrażliwej grupy. Zdaniem interwenienta pozbawienie wolności osób starszych wymaga dostosowania warunków w zakładach karnych do ich potrzeb oraz zapewnienia opieki medycznej na odpowiednim poziomie.

B.  Ocena Trybunału

1.  Zasady ogólne

51. Trybunał zauważa, że aby niewłaściwe traktowanie podlegało art. 3 Konwencji, musi ono osiągnąć pewien minimalny poziom dotkliwości. Ocena owego minimalnego poziomu jest z natury rzeczy względna: zależy od wszystkich okoliczności sprawy, takich jak charakter i kontekst traktowania, sposób i czas trwania owego traktowania, jego fizyczne i psychiczne skutki, oraz – w niektórych przypadkach – zależy od płci, wieku i stanu zdrowia osoby pokrzywdzonej (zob. Kudła przeciwko Polsce [WI], nr 30210/96, § 91, ETPC 2000–XI).

52. W przedmiotowej sprawie skarżąca odwoływała się do swojego wieku i stanu zdrowia. Mimo braku w Konwencji wyraźnego zakazu pozbawiania wolności osób w pewnym zaawansowanym wieku, Trybunał niejednokrotnie stwierdzał, że w pewnych okolicznościach pozbawianie wolności osoby starszej przez dłuższy czas może stanowić problem w kontekście art. 3. Niemniej jednak należy mieć wzgląd na szczególne okoliczności każdej indywidualnej sprawy (zob. Priebke przeciwko Włochom (dec.), nr 48799/99, 5 kwietnia 2001 r.; Sawoniuk przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (dec.), nr 63716/00, ETPC 2001-VI; and Papon przeciwko Francji (nr 1) (dec.), nr 64666/01, ETPC 2001–VI).

53. Jeżeli chodzi o zgodność pobytu w areszcie względem stanu zdrowia skarżącego, należy wziąć pod rozwagę co najmniej trzy poszczególne elementy: a) stan zdrowia osoby pozbawionej wolności; b) adekwatność pomocy i opieki medycznej w placówce tymczasowego aresztowania, oraz c) celowość utrzymania tymczasowego aresztowania, zważywszy na stan zdrowia osoby skarżącej (zob. Farbtuhs przeciwko Łotwie, nr 4672/02, § 53, 2 grudnia 2004 r., oraz Contrada przeciwko Włochom (nr 2), nr 7509/08, § 78, 11 lutego 2014 r.).

2.  Zastosowanie zasad ogólnych w niniejszej sprawie

54. Co się tyczy zarzutu Rządu, że skarga wniesiona przez skarżącą powinna zostać odrzucona z powodu niewyczerpania krajowych środków odwoławczych, Trybunał zauważa, że skarżąca nie skarży się na przeludnienie ani na słabe warunki bytowe w areszcie (por. Łatak przeciwko Polsce (dec.), nr 52070/08, §§ 78-82, 12 października 2010 r.), a raczej podnosi, że jej długotrwałe tymczasowe aresztowanie stanowiło nadmierną dolegliwość i przyczynę cierpienia z uwagi na wiek oraz rozmaite problemy zdrowotne.

55. Trybunał uznaje jednak, że nie ma potrzeby badania, czy skarżąca wyczerpała krajowe środki odwoławcze, gdyż nawet zakładając, że to uczyniła, jej skarga jest i tak niedopuszczalna z niżej wymienionych względów.

56. W przedmiotowej sprawie niewłaściwe traktowanie zarzucane przez skarżącą polega na ogólnej nieodpowiedniości środka w postaci tymczasowego aresztowania do jej stanu zdrowia oraz wieku (w chwili zatrzymania miała 78 lat oraz szereg schorzeń – zob. par. 25 powyżej).

57. Trybunał zauważa, że przez cały okres tymczasowego aresztowania skarżąca przebywała w zakładzie z oddziałem szpitalnym. Znajdowała się pod regularnym nadzorem medycznym oraz konsultowała się z lekarzami specjalistami zarówno na terenie zakładu jak i poza nim. Poddano ją licznym badaniom lekarskim, a nawet zabiegowi angioplastyki tętnic szyjnych (zob. par. 28, 29, 31 i 34 powyżej).

58. Trybunał ponadto zauważa, że sądy krajowe starannie oceniały odpowiedniość zastosowania tymczasowego aresztowania pod względem wieku i stanu zdrowia skarżącej, zwłaszcza biorąc pod uwagę informacje od więziennego personelu medycznego (zob. par. powyżej). Żaden z lekarzy nie uznał jednak, że jej stan zdrowia nie pozwala na stosowanie tymczasowego aresztowania, stwierdzając za to, że skarżąca ma regularny dostęp do opieki medycznej w zakładzie karnym, a jej stan zdrowia jest stale monitorowany (por. Papon, op. cit., oraz Ion Popescu przeciwko Rumunii (dec.), nr 4206/11, §§ 35-36, 17 marca 2015 r.).

59. Trybunał zaznacza także, że kolejne postanowienia sądów oparte były na raporcie medycznym sporządzonym przez niezależnego biegłego z zakresu medycyny w celu oceny możliwości dalszego stosowania tymczasowego aresztowania zważywszy na stan zdrowia skarżącej. Biegły stwierdził, że stan zdrowia skarżącej pozwala na jej tymczasowe aresztowanie, a jej rozmaite dolegliwości można leczyć w areszcie (zob. par. 15 i 18 powyżej). I chociaż nie ulega wątpliwości, że jakość życia skarżącej nie była taka sama jak na wolności, to Trybunał zauważa, że władze krajowe uwzględniły – na ile to tylko możliwe – jej wiek i stan zdrowia.

60. Mając na uwadze powyższe rozważania, Trybunał podziela pogląd, że zaawansowany wiek skarżącej w połączeniu z licznymi chorobami mógł czynić z niej osobę bardziej wrażliwą niż przeciętny aresztant, a tymczasowe aresztowanie w pewnym zakresie pogłębiło jej poczucie cierpienia (por. Giorgini przeciwko Włochom (dec.), nr 20034/11, 1 września 2015 r.). Jednakże na podstawie przedstawionych dowodów Trybunał uznaje za nieudowodnione, jakoby skarżąca doświadczyła niewłaściwego traktowania o poziomie dotkliwości uzasadniającym objęcie zakresem art. 3 Konwencji.

61. Z powyższego wynika, że skarga ta jest w sposób oczywisty nieuzasadniona i podlega odrzuceniu zgodnie z art. 35 ust. 3 lit. a oraz ust. 4 Konwencji.

III.  ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 5 UST. 3 KONWENCJI

62. Skarżąca zarzucała nadmiernie długi czas trwania tymczasowego aresztowania stosowanego wobec niej. Powołała się na art. 5 ust. 3 Konwencji, w brzmieniu:

„Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c niniejszego artykułu [...] ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę”.

A.  Dopuszczalność

63. Trybunał stwierdza, że skarga nie jest ani w sposób oczywisty nieuzasadniona, ani niedopuszczalna z innych powodów wymienionych w art. 35 Konwencji. Musi zatem zostać uznana za dopuszczalną.

B.  Przedmiot skargi

1.  Rozpatrywany okres

64. Okres tymczasowego aresztowania w przedmiotowej sprawie trwał od 30 stycznia 2017 r., kiedy to skarżąca została zatrzymana pod zarzutami oszustwa, posługiwania się sfałszowanym dokumentem, korupcji i prania pieniędzy, do 4 grudnia 2018 r., kiedy to skarżąca została zwolniona z aresztu za poręczeniem majątkowym (zob. par. 6 i 24 powyżej). Wobec tego okres, który należy wziąć pod uwagę w przedmiotowej sprawie, wynosił jeden rok i dziesięć miesięcy.

2.  Argumenty stron

(a)  Skarżąca

65. Skarżąca zarzuciła bezzasadnie długi czas trwania tymczasowego aresztowania.

66. Podkreśliła, że czynności w postępowaniu przygotowawczym polegały głównie na analizie dokumentów, którymi prokuratura już dysponowała. Sugestia, jakoby mogła utrudniać postępowanie przez cały czas trwania tymczasowego aresztowania, miała charakter czysto hipotetyczny.

(b)  Rząd

67. Rząd oświadczył, że czas trwania tymczasowego aresztowania skarżącej był zgodny ze standardami art. 5 ust. 3 Konwencji. Utrzymywał, że przesłanki wskazane w postanowieniach sądów krajowych były „odpowiednie” i „wystarczające”, by uzasadnić cały czas trwania tymczasowego aresztowania skarżącej, zważywszy zwłaszcza na złożoność postępowania i liczbę podejrzanych. W szczególności przez cały okres pozbawienia wolności utrzymywało się uzasadnione podejrzenie popełnienia przez skarżącą przestępstw. Zachodziło ponadto wysokie prawdopodobieństwo, że skarżąca będzie próbowała utrudniać przebieg postępowania.

3.  Ocena Trybunału

(a)  Zasady ogólne

68. Trybunał przypomina, że ogólne zasady dotyczące prawa do „bycia sądzonym w rozsądnym terminie albo zwolnionym na czas postępowania, zagwarantowanego w art. 5 ust. 3 Konwencji” zostały zawarte w szeregu wcześniejszych wyroków (zob. m.in. Kudła przeciwko Polsce [WI], nr 30210/96, §§ 110 i nast., ETPC 2000–XI, McKay przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [WI], nr 543/03, §§ 41-44, ETPC 2006-X, z dalszymi odniesieniami, oraz Buzadji przeciwko Republice Mołdowy [WI], nr 23755/07, §§ 84-91, 5 lipca 2016 r.).

(b)  Zastosowanie powyższych zasad w przedmiotowej sprawie

69. W postanowieniach dotyczących tymczasowego aresztowania skarżącej sądy krajowe, oprócz uzasadnionego podejrzenia ciążącego na skarżącej, powołały się także na inne przesłanki, mianowicie 1) powagę przestępstw zarzucanych skarżącej, 2) wysokość zagrożenia karą, oraz 3) ryzyko utrudniania postępowania. Sądy uznały również, że zważywszy na złożoność sprawy oraz wielu podejrzanych, tymczasowe aresztowanie skarżącej było nieodzowne dla zabezpieczenia prawidłowego przebiegu postępowania.

70. Trybunał zgadza się, że zachodziło uzasadnione podejrzenie popełnienia przez skarżącą poważnych przestępstw. Jednakże wraz z upływem czasu ta przesłanka stawała się coraz mniej istotna. Trybunał musi zatem ustalić, czy inne przesłanki przytoczone przez sądy – mianowicie ryzyko, że skarżąca będzie utrudniać postępowanie i manipulować dowodami – były „odpowiednie” i „wystarczające” (zob. Trzaska przeciwko Polsce, nr 25792/94, § 63, 11 lipca 2000 r.; Drabek przeciwko Polsce, nr 5270/04, § 46, 20 czerwca 2006; oraz Kudła, op. cit., § 111).

71. Jeżeli chodzi o ryzyko utrudniania postępowania, Trybunał zauważa, że oprócz listu do córki (zob. par. 10 powyżej) władze nie wskazały żadnych konkretnych okoliczności mogących wskazywać, że takie ryzyko wykraczało poza czysto hipotetyczną możliwość. Trybunał nie jest zatem przekonany, że ów argument może uzasadniać cały okres tymczasowego aresztowania skarżącej, gdyż nic nie wskazywało na to, by na którymkolwiek z wcześniejszych etapów postępowania skarżąca manipulowała materiałem dowodowym lub podejmowała próby wpłynięcia na świadków, by składali oni fałszywe zeznania.

72. Trybunał zwraca uwagę, że ryzyko utrudniania postępowania może być o wiele większe, jeśli zachodzi poważne podejrzenie, że kilku oskarżonych działało w zorganizowanej grupie przestępczej, gdyż taka grupa może próbować uciekać się do rozmaitych bezprawnych środków, aby usiłować uniemożliwić organom ścigania ustalenie okoliczności faktycznych. Jednak mimo że skarżącej postawiono zarzuty popełnienia przestępstw wspólnie z ośmioma innymi podejrzanymi, to nie zarzucono jej udziału w zorganizowanej grupie przestępczej (por. Bąk przeciwko Polsce, nr 7870/04, § 57, 16 stycznia 2007 r.).

73. Trybunał ponadto zauważa, że co do zasady właściwe organy powinny stosować najmniej dolegliwe środki w celu zapewnienia prawidłowego przebiegu postępowania karnego. Jednakże w sprawie skarżącej nic nie wskazywało na to, by w którymkolwiek momencie w całym rozpatrywanym okresie władze brały pod uwagę możliwość zastosowania wobec skarżącej mniej dolegliwych środków zapobiegawczych, takich jak poręczenie majątkowe czy dozór policji. W postanowieniach sądów w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania zabrakło wyjaśnienia kwestii, dlaczego mniej dolegliwe środki uznawano za niewystarczające w przedmiotowej sprawie (zob. Jabłoński przeciwko Polsce, nr 33492/96, § 83, 21 grudnia 2000 r.; Iłowiecki przeciwko Polsce, nr 27504/95, §§ 63-64, 4 października 2001 r.; oraz Celejewski przeciwko Polsce, nr 17584/04, § 39, 4 maja 2006 r.).

74. W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że przesłanki wskazane przez władze krajowe nie były „odpowiednie” ani „wystarczające” dla uzasadnienia przetrzymywania skarżącej w areszcie przez cały rozpatrywany okres. W tych okolicznościach nie zachodzi konieczność badania, czy postępowanie prowadzono ze szczególną starannością.

75. W związku z powyższym doszło do naruszenia art. 5 ust. 3 Konwencji.

IV.  ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

76. Art. 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

A.  Szkoda

77. Skarżąca zażądała kwoty 25 000 EUR tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

78. Rząd kwestionował to roszczenie.

79. Trybunał, dokonując oceny w oparciu o zasadę słuszności, przyznaje skarżącej kwotę 2600 EUR tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

B.  Koszty i wydatki

80. Skarżąca domagała się również kwoty 15 552,98 PLN (równowartości ok. 3600 EUR) tytułem kosztów i wydatków poniesionych w postępowaniu przed Trybunałem. Trybunał zauważa, że skarżąca wniosła roszczenie po upływie wyznaczonego terminu i nie wskazała żadnych powodów uzasadniających naruszenie wymogów określonych w Regule 60 § 2 Regulaminu Trybunału. W takich okolicznościach Trybunał uznaje, że roszczenie skarżącej o zwrot kosztów i wydatków należy odrzucić jako wniesione po terminie.

C.  Odsetki za zwłokę

81. Trybunał uznaje za właściwe, aby odsetki za zwłokę były oparte na marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego, powiększonej o trzy punkty procentowe.

  Z POWYŻSZYCH WZGLĘDÓW JEDNOGŁOŚNIE,

1.  Oddala, zastrzeżenie wstępne Rządu;

2.  Uznaje skargę na gruncie art. 5 ust. 3 Konwencji za dopuszczalną, pozostałą zaś część skargi za niedopuszczalną;

3.  Orzeka, że doszło do naruszenia art. 5 ust. 3 Konwencji;

4.  Stwierdza,

(a)  że pozwane państwo winno, w terminie trzech miesięcy, uiścić na rzecz skarżącej kwotę 2600 EUR (dwa tysiące sześćset euro) plus wszelkie należne podatki, tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową, przeliczoną na walutę pozwanego państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności;

(b)  że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, należne będą odsetki zwykłe od określonej powyżej kwoty, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

5.  Oddala pozostałą część żądania skarżącej w zakresie słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie dnia 15 kwietnia 2021 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Attila Teplán Alena Poláčková
p.o. Zastępca Kanclerza Przewodnicząca