Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBOURG

z dnia 24 marca 2015 roku

OSTATECZNY

24/06/2015

Ten wyrok uprawomocni ł się na warunkach określonych w Artykule 44 § 2 Konwencji. Może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Stettner przeciwko Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Czwarta), zasiadając jako Izba w składzie:

Guido Raimondi, Przewodniczący,
Päivi Hirvelä,
George Nicolaou,
Ledi Bianku,
Nona Tsotsoria,
Paul Mahoney,
Krzysztof Wojtyczek, sędziowie,
oraz Fatoş Aracı, Zastępca Kanclerza Sekcji,

Obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 marca 2015 roku,

Wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 38510/06) wniesionej do Trybunału w dniu 22 września 2006 roku przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie Artykułu 34 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności ("Konwencja") przez obywatela Polski, Pana Seweryna Stettnera (“skarżący”).

2. Skarżący był reprezentowany pro bono przez Pana D.R. Swensona z Instytutu na Rzecz Państwa Prawa w Lublinie. Rząd polski („Rząd”) był reprezentowany przez pełnomocnika, Pana J. Wołąsiewicza, którego zastąpiła Pani J. Chrzanowska z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. Skarżący sformułował zarzut, że tymczasowe aresztowanie zastosowane wobec niego stanowiło nieludzkie i poniżające traktowanie. Podniósł następnie, że przesłanki uzasadniające jego tymczasowe aresztowanie nie były “odpowiednie i wystarczające”, a wniesione przez niego zażalenie na postanowienie o przedłużeniu tymczasowego aresztowania nie zostało rozpatrzone bezzwłocznie.

4. W dniu 7 września 2009 roku skarga została zakomunikowana Rządowi.

STAN FAKTYCZNY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący urodził się w 1951 i mieszka w Lublinie.

6. Skarżący był chirurgiem w szpitalu nr 4 w Lublinie i posiadał trzydzieści dwa lata praktyki oraz przeprowadzał tam jako pierwszy operacje przeszczepu nerki. Skarżący był także adiunktem na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie.

7. W 1998 roku u skarżącego zdiagnozowano bezdech senny (zaburzenie charakteryzujące się przerwami w oddychaniu podczas snu) i od tego czasu musiał korzystać z respiratora w trakcie snu.

8. O godzinie 6:00 w dniu 1 czerwca 2006 roku pięciu uzbrojonych funkcjonariuszy policji w strojach cywilnych pojawiło się w mieszkaniu skarżącego, by go zatrzymać. Według skarżącego funkcjonariusze gwałtownie pukali do drzwi. Przedstawili prokuratorski nakaz zatrzymania.

9. Około godziny 8:00 skarżący został zabrany w kajdankach do jego kliniki. Zdarzenie obserwował personel szpitala oraz pacjenci. Policja przeszukała szafkę skarżącego. Zatrzymanie skarżącego zostało nagrane przez jednego z funkcjonariuszy policji. Następnie skarżący został zabrany na Komendę Wojewódzką Policji w Lublinie, gdzie został przesłuchany. Skarżący został poinformowany o stawianych mu zarzutach przyjęcia korzyści majątkowej.

10. Po przesłuchaniu, skarżący został zabrany do Wojskowego Szpitala Klinicznego w Lublinie w celu przeprowadzenia badania lekarskiego. Doktor O. wydał zaświadczenie, że skarżący może przybywać w areszcie i zalecił korzystanie z respiratora.

11. Następnie skarżący został przewieziony do Prokuratury Rejonowej Lublin-Północ. Prokurator postawił mu dziesięć zarzutów przyjęcia korzyści majątkowych od pacjentów za przeprowadzenie leczenia oraz/lub uzależnienia przeprowadzenia leczenia od otrzymania korzyści majątkowej (odpowiednio artykuł 228 § 1 oraz artykuł 228 § 4 Kodeksu karnego). Zarzuty odnosiły się do okresu pomiędzy rokiem 1997 i 2004 a kwestionowane kwoty wahały się pomiędzy 100 a 500 złotych (około 25 do 125 euro).

12. Skarżący stwierdził, że funkcjonariusze policji z wydziału do walki z korupcją pojawili się u niego w dniu 1 czerwca dwa razy oraz jeden raz trzy miesiące później. Zdaniem skarżącego, złożono mu obietnicę, że będzie traktowany szczególnie, jeżeli się przyzna i poda nazwiska innych lekarzy, którzy byli zaangażowani w praktyki korupcyjne. Skarżący odmówił.

13. W dniu 1 czerwca 2006 roku Sąd Rejonowy w Lublinie uwzględnił wniosek prokuratora i zastosował wobec skarżącego tymczasowe aresztowanie do dnia 1 września 2006 roku. Postanowienie stanowi co następuje:

“Wniosek prokuratora jest zasadny i zasługuje na uwzględnienie. Dowody zebrane w toku dotychczasowego postępowania wskazują na duże – w rozumieniu art. 249 § 1 k.p.k. – prawdopodobieństwo, że podejrzany dopuścił się dokonania zarzucanych mu występków. Wskazują na to zeznania świadków, którzy w sposób obszerny i szczegółowy opisali okoliczności dotyczące zarzuconych podejrzanemu czynów.

Podejrzanemu zarzuca się popełnienie dziesięciu występków, z których każdy zagrożony jest karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi 8 lat, stąd potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postepowania uzasadniona jest grożącą podejrzanemu surową karą. Realna możliwość jej wymierzania podyktowana jest wielością czynów, ich charakterem i okolicznościami.

Nie stwierdzono istnienia negatywnych przesłanek tymczasowego aresztowania przewidzianych w art. 259 k.p.k. Podejrzany nie posiada na utrzymaniu małoletnich dzieci, zaś odnośnie do jego stanu zdrowia, z przeprowadzonego badania medycznego wynika, że może on przebywać w “pomieszczeniu dla osób zatrzymanych” posiadając respirator oraz leki.”

14. Około godziny 18:00 w dniu 1 czerwca 2006 roku skarżący został skierowany do Aresztu Śledczego w Lublinie. Według skarżącego został on umieszczony w celi mieszkalnej o powierzchni 10 metrów kwadratowych z pięcioma innymi osadzonymi. Skarżący obawiał się, że jeden z nich mógłby odłączyć jego respirator.

15. Skarżący wniósł zażalenie na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania. Podniósł, że zastosowanie tymczasowego aresztowania poważnie zagrażało jego życiu lub zdrowiu, ponieważ cierpiał na bezdech senny. W przypadku awarii zasilania lub odłączenia respiratora przez jednego ze współosadzonych skarżący mógłby zostać narażony na utratę życia. Skarżący sformułował następnie zarzut, że zaświadczenie wydane przez lekarza O. dotyczyło krótkiego okresu osadzenia i nie potwierdzało, że może zostać tymczasowo aresztowany na okres trzech miesięcy. Po drugie, skarżący stwierdził, że nie istniały żadne konkretne okoliczności, które uzasadniały obawę, że będzie on zakłócał prawidłowy tok postępowania, jeżeli zastosuje się środki nieizolacyjne. Przeciwnie, skarżący był chirurgiem cieszącym się dobrą reputacją zawodową oraz praworządnym obywatelem.

16. W dniu 20 czerwca 2006 roku grupa lekarzy ze szpitala nr 4 oraz Uniwersytetu Medycznego w Lublinie wniosła petycję do Prokuratury Rejonowej w Lublinie o zwolnienie skarżącego. Skarżący nie przedstawił żadnych informacji odnośnie dalszego losu tej petycji.

17. W dniu 22 czerwca 2006 roku Sąd Okręgowy w Lublinie utrzymał w mocy postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania z dnia 1 czerwca 2006 roku. Sąd uznał, inter alia, że:

“Podejrzany stoi pod zarzutem popełnienia m.in. przestępstwa z art. 228 § 4 k.k. zagrożonego karą powyżej 8 lat pozbawienia wolności. Należy zauważyć, że okoliczności dotyczące wysokiego stopnia społecznej szkodliwości czynu podejrzanego, niskie motywy i pobudki działania, wielość czynów oraz ich charakter uzasadniają przypuszczenie o realności wymierzenia podejrzanemu surowej kary pozbawienia wolności w rozumieniu art. 258 § 2 k.p.k. W świetle tego przepisu przez “zagrożenie surową karą” należy rozumieć to, że zarzucenie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej osiem lat, rodzi z mocy prawa domniemanie, że groźba wymierzenia surowej kary może skłaniać podejrzanego do podejmowania działań zakłócających prawidłowy tok postępowania (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 2000 roku, sygnatura akt sprawy II KZ 115/00, niepubl.).

Wobec powyższego zastosowanie tymczasowego aresztowania jest konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, zaś środki zapobiegawcze łagodniejszego rodzaju na obecnym etapie postępowania mogłyby okazać się niewystarczające.”

18. W odniesieniu do zdrowia skarżącego, Sąd Okręgowy stwierdził, że nie znajduje podstaw, by uznać, że umieszczenie go w areszcie będzie stanowić poważne zagrożenia dla jego życia lub zdrowia. Sąd zauważył, że skarżącemu zapewniono stałą opiekę medyczną w trakcie osadzenia oraz że może on zostać umieszczony we właściwej jednostce leczniczej, jeżeli wymagać tego będzie jego stan zdrowia.

19. Według skarżącego, w dniu 10 lipca 2006 roku zastosowano wobec niego kajdany zespolone i zabrano go do szpitala na badanie płuc.

20. W dniu 22 sierpnia 2006 roku Okręgowa Izba Lekarska w Lublinie poręczyła za skarżącego oraz zwróciła się do władz, by zmieniły środek zapobiegawczy. Skarżący nie przedstawił dalszych informacji w tej materii.

21. W dniu 28 sierpnia 2006 roku Sąd Rejonowy w Lublinie przedłużył okres stosowania wobec skarżącego tymczasowego aresztowania do dnia 1 grudnia 2006 roku. Sąd stwierdził, że postępowanie przygotowawcze nie mogło zostać zakończone w ciągu trzech miesięcy z uwagi na “szczególne okoliczności sprawy”, mianowicie potrzebę przeprowadzenia przesłuchań bardzo dużej liczby świadków – pacjentów leczonych przez skarżącego. Na tej podstawie na mocy artykułu 263 § 2 Kodeksu postępowania karnego przedłużenie okresu stosowania wobec skarżącego tymczasowego aresztowania poza zwykły termin trzech miesięcy było uzasadnione.

22. Sąd Rejonowy stwierdził, że aktualne pozostają przesłanki, z powodu których zastosowano tymczasowe aresztowanie, mianowicie uzasadnione podejrzenie, że skarżący popełnił zarzucane mu czyny oraz realna groźba orzeczenia surowej kary. Sąd zauważył, że zgromadzony dotychczas w sprawie materiał dowodowy wskazuje na uzasadnione podejrzenie, że skarżący popełnił zarzucane mu czyny. Ponadto, charakter zarzucanych czynów, ich liczba oraz klasyfikacja prawna wskazują na grożącą mu surową karę (osiem lub dziesięć lat pozbawienia wolności w zależności od zarzutów). W ocenie sądu, znaczna szkodliwość społeczna zarzucanych czynów oraz sposób działania skarżącego czyniły realnym prawdopodobieństwo orzeczenia surowej kary. Sąd stał na stanowisku, że inne nieizolacyjne środki zapobiegawcze nie byłyby wystarczające dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania, ponieważ skarżący mógłby niezgodnie z prawem utrudniać postępowanie, gdyby został zwolniony, w szczególności, w sytuacji, gdy postepowanie przygotowawcze było nadal w toku.

23. Sąd Rejonowy uznał, że zwolnienie skarżącego ze względów zdrowotnych nie było konieczne. Zgodnie z treścią zaświadczenia lekarskiego z dnia 28 sierpnia 2006 roku skarżący cierpiał na pewne dolegliwości lecz mógł być leczony w warunkach więziennych. Ponadto zapewniono mu opiekę medyczną.

24. Obrońca skarżącego wniósł zażalenie w dniu 29 sierpnia 2006 roku. Stwierdził, że zarzucane skarżącemu czyny nie powinny być uznawane za przestępstwa lecz za akty wdzięczności o charakterze zwyczajowym. Podkreślił, że ustalenia sądu pierwszej instancji, że skarżący będzie utrudniał postępowanie były w całości bezpodstawne i arbitralne. Co więcej, właściwości osobiste skarżącego przed popełnieniem zarzucanych czynów wskazywały, że grożąca mu kara nie będzie surowa. Obrońca podniósł następnie, że mając na względzie stan skarżącego (bezdech senny) dalsze stosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania będzie miało poważne negatywne skutki dla jego zdrowia. Alternatywnie obrońca zwrócił się do sądu o zastosowanie nieizolacyjnych środków zapobiegawczych.

25. W dniu 31 sierpnia 2006 roku Sąd Okręgowy w Lublinie rozpoznawał zażalenie skarżącego. Wydanie orzeczenia został oodroczone na wniosek obrońcy skarżącego, który chciał uzyskać informacje z aresztu śledczego, czy skarżący może korzystać z respiratora oraz czy może być leczony w jednostce. Skarżący został skonsultowany przez lekarza Aresztu Śledczego w Lublinie w dniu 22 września 2006 roku. Zdiagnozowano u niego, inter alia, nadciśnienie, bezdech senny, kardiomiopatię przerostową (HCM) oraz zaburzenie rytmu serca. Lekarz stwierdził, że ogólny stan zdrowia skarżącego jest dość dobry i wydał opinię, że może on być leczony w warunkach penitencjarnych. Sąd otrzymał zaświadczenie lekarskie tego samego dnia.

26. Sąd wyznaczył termin kolejnego posiedzenia na dzień 28 września 2006 roku. Posiedzenie zostało odroczone, ponieważ sąd uznał za konieczne pozyskanie opinii sądowej z Uniwersytetu Medycznego w Lublinie odnośnie tego, czy skarżący może być leczony w warunkach penitencjarnych. W dniu 16 października 2006 roku Uniwersytet Medyczny w Lublinie poinformował sąd, że wnioskowana opinia nie może zostać sporządzona, ponieważ skarżący był jego pracownikiem. W dniu 17 października sąd zwrócił się do Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, by ten sporządził opinię sądową. Wniosek powtórzono w dniu 8 listopada 2006 roku. Opinia została przedstawiona w dniu 15 listopada 2006 roku. W opinii stwierdzono, że dolegliwości skarżącego mają charakter przewlekły i nie istnieje szansa pełnego wyzdrowienia. Opinia kończyła się stwierdzeniem, że skarżący może być leczony w warunkach penitencjarnych. Mając na względzie jego stan zdrowia należy zapewnić skarżącemu częste konsultacje medyczne, w szczególności kardiologa i pulmonologa oraz regularne podawanie przepisanych leków. Ponadto skarżącemu należy umożliwić korzystanie z jego respiratora.

27. Skarżący stwierdził, że opinia z dnia 15 listopada 2006 roku została przygotowana jedynie w oparciu o dokumentację medyczną. Nie został on skonsultowany lub zbadany przez lekarzy z Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.

28. W dniu 23 listopada 2006 roku Sąd Okręgowy w Lublinie utrzymał w mocy postanowienie Sądu Rejonowego. Sąd podzielił stanowisko sądu niższej instancji, że podstawowa przesłanka zastosowania wobec skarżącego tymczasowego aresztowania, mianowicie uzasadnione podejrzenie popełnienia przez skarżącego zarzucanych mu czynów została spełniona (artykuł 249 § 1 Kodeksu postępowania karnego). Ponadto, szczególna przesłanka określona w artykule 258 § 2 Kodeksu postępowania karnego (surowość grożącej kary) została także spełniona. Sąd Okręgowy przywołał w tym względzie te same okoliczności, które zostały ujęte we wcześniejszych postanowieniach i wskazywały na prawdopodobieństwo orzeczenia wobec skarżącego surowej kary (zob. paragraf 17 powyżej). Sąd zauważył następnie, że artykuł 258 § 2 Kodeksu postępowania karnego ustanawia domniemanie, zgodnie z którym prawdopodobieństwo orzeczenia surowej kary może skłaniać skarżącego do utrudniania toku postępowania. Sąd stwierdził w tym względzie, że:

“Sąd stosujący tymczasowe aresztowanie nie ma zatem obowiązku wykazywania, iż podejrzany na pewno takie działania podejmie [zmierzające do zakłócenia toku postępowania].”

Sąd uznał, że dalsze stosowanie wobec skarżącego tymczasowego aresztowania jest konieczne w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania oraz że żadne inne środki zapobiegawcze nie byłyby wystarczające na tym etapie postępowania.

29. Sąd Okręgowy stwierdził następnie, że stan zdrowia skarżącego nie uzasadniał jego zwolnienia. Sąd powołał się na zaświadczenie lekarskie z dnia 22 września 2006 roku oraz opinię biegłego z dnia 15 listopada 2006 roku. Sąd zauważył ponadto, że skarżący może zostać osadzony we właściwej jednostce leczniczej, jeżeli wymagać tego będzie jego stan zdrowia.

30. W dniu 29 listopada 2006 roku Sąd Rejonowy w Lublinie przedłużył okres stosowania wobec skarżącego tymczasowego aresztowania do dnia 1 marca 2007 roku. Sąd uznał następnie, że skarżący może zostać zwolniony, jeżeli do dnia 13 grudnia 2006 roku wpłaci poręczenie majątkowe w wysokości 30,000 zł. (około 7,500 euro). Sąd uznał, że zasadnym jest przedłużenie okresu stosowania wobec skarżącego tymczasowego aresztowania poza zwykły termin trzech miesięcy. Sąd zauważył, że od sierpnia 2006 roku prokurator przesłuchał kilkudziesięciu świadków, w wyniku czego rozszerzył zarzuty wobec skarżącego o przynajmniej dziesięć kolejnych przestępstw z artykułu 228 § 1 oraz artykułu 228 § 4 Kodeksu karnego. Sąd zauważył ponadto, że sprawa ma charakter rozwojowy, ponieważ prokurator zamierzał przesłuchać wielu innych świadków.

31. Sąd uznał, że nie ustały przesłanki uzasadniające stosowanie wobec skarżącego tymczasowego aresztowania. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie potwierdzał, że istnieje uzasadnione podejrzenie wobec skarżącego. Ponadto, liczba zarzutów (przynajmniej dwadzieścia w chwili wydania postanowienia przez sąd) oraz inne przesłanki, na które powoływał się uprzednio sąd wskazywały na prawdopodobieństwo orzeczenia wobec skarżącego surowej kary. Mając na względzie jednakże fakt, że najbardziej dotkliwy środek zapobiegawczy stosowano już przez okres około sześciu miesięcy oraz że prokurator przeprowadził liczne czynności, sąd uznał, że poręczenie majątkowe będzie wystarczającym środkiem w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postepowania na tym etapie.

32. Na koniec, powołując się na zaświadczenie lekarskie z dnia 22 września 2006 roku oraz opinię biegłego z dnia 15 listopada 2006 roku sąd uznał, że stan zdrowia skarżącego sprzeciwia się stosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania.

33. Poręczenie majątkowe zostało wpłacone i skarżący został zwolniony w dniu 30 listopada 2006 roku.

34. W dniu 7 grudnia 2006 roku Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił zażalenie prokuratora na postanowienie dotyczące zwolnienia skarżącego za poręczeniem majątkowym. Sąd podzielił stanowisko sądu niższej instancji, że przesłanka szczególna określona w artykule 258 § 2 Kodeksu (surowość grożącej kary) została spełniona w sprawie skarżącego. Jednakże fakt, że przedmiotowy warunek został spełniony nie może prowadzić do automatycznego przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania. Zgodnie z artykułem 257 § 1 Kodeksu postępowania karnego stosowanie najbardziej dotkliwego środka zapobiegawczego winno ograniczać się do wyjątkowych przypadków, mianowicie gdy zastosowanie innych środków nie jest wystarczające dla zabezpieczenia prawidłowego toku postepowania. W ocenie sądu, na obecnym etapie postępowania, stosowanie tymczasowego aresztowania nie jest właściwe, ponieważ – zgodnie z zasadą proporcjonalności stosowania środków zapobiegawczych – środki te winny być stosowane w sposób współmierny do istniejącego ryzyka zakłócenia prawidłowego toku postępowania. Sąd stwierdził, że w niniejszej sprawie nie ma podstaw by uznać, że skarżący będzie zakłócał prawidłowy tok postępowania z uwagi na groźbę orzeczenia surowej kary. Skarżący złożył wyjaśnienia w sprawie, nie był wcześniej karany oraz posiadał miejsce stałego zamieszkania. Prokurator błędnie podniósł, że groźbę utrudniania toku postepowania uzasadniał fakt, że sprawa miała charakter rozwojowy oraz wiązała się z koniecznością przesłuchania większej liczby świadków. Sąd podkreślił, że sama surowość grożącej kary nie stanowi wystarczającej przesłanki dla stosowania tymczasowego aresztowania, chyba że wiąże się z uzasadnionym ryzykiem, że podejrzany może podjąć działania utrudniające prawidłowy tok postępowania z zamiarem uniknięcia grożącej kary. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie dawał podstaw do przyjęcia takiego założenia. Sąd uznał w konkluzji, że poręczenie majątkowe stanowi wystarczający środek zapobiegawczy w sprawie skarżącego.

35. Skarżący stwierdził, że w trakcie osadzenia był zastraszany przez władze w różny sposób. Jego respirator został rzeczywiście uszkodzony przez funkcjonariuszy Służby Więziennej w trakcie dokonywania przeszukania jego celi mieszkalnej. Musiał oczekiwać pięć tygodni w bólu na wizytę u dentysty. Nie zapewniono mu żadnych tanich leków na nadciśnienie. Przez dwa tygodnie przebywał w celi mieszkalnej nr 60 z pięcioma palaczami, co było bardzo trudne mając na uwadze jego stan zdrowia. Następnie został umieszczony w celi mieszkalnej nr 38, która była uprzednio zajmowana przez osadzonych cierpiących na gruźlicę i nie została odkażona. W tej celi znajdował się kącik sanitarny, który nie zapewniał żadnej prywatności.

36. Zgodnie z treścią zaświadczenia lekarskiego z dnia 1 grudnia 2006 roku, które zostało wydane przez specjalistę chorób płuc objawy zaburzeń snu u skarżącego uległy nasileniu. Zalecił on leczenie skarżącego w specjalistycznym instytucie w Warszawie.

37. W grudniu 2006 oraz kwietniu 2007 roku skarżący był hospitalizowany i zdiagnozowano u niego chorobę niedokrwienną serca. Z treści zaświadczenia lekarskiego z dnia 28 grudnia 2006 roku wynika, że skarżący stracił na wadze 26 kg. Ze względu na stan zdrowia po zwolnieniu, skarżący nie mógł wykonywać praktyki lekarskiej przez pewien okres.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE

A. Opieka medyczna w jednostkach penitencjarnych

38. Przepisy odnoszące się do opieki medycznej w jednostkach penitencjarnych i ogólnych warunków osadzenia oraz właściwe prawo krajowe i praktyka zostały ujęte w wyrokach wydanych przez Trybunał w sprawach Kaprykowski przeciwko Polsce, skarga nr 23052/05, §§ 36–39, z dnia 3 lutego 2009 roku; Sławomir Musiał przeciwko Polsce, skarga nr 28300/06, §§ 48–61, z dnia 20 stycznia 2009 roku; oraz Orchowski przeciwko Polsce, skarga nr 17885/04, §§ 74–85, z dnia 13 października 2009 roku.

B. Środki zapobiegawcze, w tym tymczasowe aresztowanie

39. Kodeks postępowania karnego z 1997 roku, który wszedł w życie w dniu 1 września 1998 roku, określa tymczasowe aresztowanie jako jeden z tak zwanych “środków zapobiegawczych” Innymi środkami są poręczenie majątkowe, dozór policji, poręczenie osoby godnej zaufania, poręczenie społeczne, zawieszenie oskarżonego w określonej działalności oraz zakaz opuszczania kraju.

Artykuł 249 §1 określa ogólne przesłanki stosowania środków zapobiegawczych. Przepis ten stanowi:

“Środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa; można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo.”

Przepisy dotyczące tymczasowego aresztowania opierają się na zasadzie, że tymczasowe aresztowanie, najbardziej dotkliwy środek zapobiegawczy, nie powinno być stosowane w sytuacji, gdy łagodniejszy środek jest wystarczający.

Artykuł 257 w istotnym dla sprawy zakresie stanowi:

“1. Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy”.

Artykuł 258 wymienia przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania. W istotnym dla sprawy zakresie stanowi:

“1. Tymczasowe aresztowanie możne nastąpić, jeżeli:

(1) zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu [w Polsce];

(2) zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał [świadków lub współoskarżonych] do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.

2. Jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą.”

Artykuł 259 § 1 stanowi:

“1. Jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności:

(1) spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo;

(2) pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny.”

C. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2012 roku, sygnatura akt I KZP 18/11

40. W dniu 19 stycznia 2012 roku Sąd Najwyższy orzekając w składzie siedmiu sędziów Izby Karnej, przyjął uchwałę o sygnaturze akt I KZP 18/11 w odpowiedzi na pytanie prawne wniesione przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się z pytaniem, czy przesłanki określone w artykule 258 § 2 k.p.k. stanowią samodzielne i wystarczające podstawy do zastosowania tymczasowego aresztowania oraz czy tworzą domniemanie, że podejrzany może podjąć działania zakłócające prawidłowy tok postępowania, co zwalnia z powinności wskazywania konkretnych okoliczności godzących w prawidłowy tok postępowania.

Sąd Najwyższy uznał w odpowiedzi co następuje:

“Podstawy stosowania tymczasowego aresztowania, określone w artykule 258 § 2 k.p.k., przy spełnieniu przesłanek wskazanych w artykule 249 § 1 i artykule 257 § 1 k.p.k. i przy braku przesłanek negatywnych określonych w art. 259 § 1 i 2 k.p.k., stanowią samodzielne przesłanki szczególne stosowania tego środka zapobiegawczego.”

W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy stwierdził, że przepis artykułu 258 § 2 k.p.k. może stanowić szczególną podstawę stosowania tymczasowego aresztowania tylko w wypadku spełnienia ogólnych przesłanek stosowania środków zapobiegawczych, określonych w artykule 249 § 1 k.p.k., a także przesłanki wskazanej w artykule 257 § 1 k.p.k., stanowiącej o subsydiarnym charakterze izolacyjnego środka zapobiegawczego. Sąd Najwyższy stwierdził ponadto, że takie unormowanie jest zgodne z Konwencją.

PRAWO

I. ZARZUT NARUSZENIA ARTYKUŁU 3 KONWENCJI

41. Skarżący sformułował zarzut, że stosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania stanowiło zagrożenie dla jego życia i zdrowia, mając na względzie jego zaburzenia snu oraz potrzebę korzystania z respiratora. Podniósł, że nie zapewniono mu właściwej opieki medycznej w jednostce penitencjarnej. Skarżący był mocno zaniepokojony możliwością wystąpienia awarii zasilania w więzieniu lub odłączeniem jego respiratora przez współosadzonych, co mogło być fatalne w skutkach. Poinformował on władze o fakcie uszkodzenia respiratora przez funkcjonariuszy Służby Więziennej jednak nie przyniosło to skutku. Zapewnił, że w wyniku stosowania wobec niego tymczasowego aresztowania jego stan psychiczny i fizyczny uległ znacznemu pogorszeniu. Skarżący nie odwołał się do żadnego z postanowień Konwencji. Trybunał stwierdza, że jego skarga podlega rozpoznaniu na mocy Artykułu 3 Konwencji, który stanowi co następuje:

“Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.”

A. Stanowisko Rządu

42. Rząd podniósł, że skarżący nie wyczerpał krajowych środków odwoławczych w związku z wniesioną przez niego skargą na podstawie Artykułu 3 Konwencji. Nie wystąpił on z powództwem cywilnym o zadośćuczynienie na mocy artykułów 23 oraz 24 w związku z artykułem 448 Kodeksu cywilnego stanowiącym, że osoby pozbawione wolności, których dobra osobiste zostały naruszone w związku z warunkami osadzenia mogą wystąpić z powództwem cywilnym przeciwko Skarbowi Państwa. Rząd przedstawił przykłady praktyki krajowej w tym względzie.

43. Odnosząc się do meritum skargi wniesionej na podstawie Artykułu 3, Rząd stwierdził, że skarga jest oczywiście bezzasadna, ponieważ nieuniknione dolegliwości wynikające z osadzenia zostały zminimalizowane przez władze, które regularnie monitorowały stan zdrowia skarżącego oraz zapewniły mu wymaganą pomoc medyczną, w tym badania poza terenem jednostki penitencjarnej. Rząd podniósł, że władze wywiązały się z obowiązku ochrony dobrego samopoczucia osób pozbawionych wolności zgodnie ze standardami wynikającymi z wyroku Mouisel przeciwko Francji. Sądy wydając rozstrzygnięcie w przedmiocie stosowania tymczasowego aresztowania wobec skarżącego opierały się na zaświadczeniu lekarskim z dnia 22 września 2006 roku oraz opinii biegłego z dnia 15 listopada 2006 roku, które stwierdzały, że skarżący może być leczony w warunkach penitencjarnych. Ponadto tymczasowe aresztowanie było stosowane wobec skarżącego jedynie przez okres niezbędny dla zabezpieczenia prawidłowego toku postepowania karnego.

44. Skarżącemu zapewniono właściwą opiekę medyczną w jednostce penitencjarnej. Był on regularnie badany przez lekarzy i konsultowany przez specjalistów, w szczególności pulmonologa oraz psychiatrę. W okresie tymczasowego aresztowania skarżący mógł korzystać z respiratora w nocy zgodnie z zaleceniami pulmonologa. Rząd podkreślił, że ryzyko wystąpienia awarii zasilania w jednostce penitencjarnej nie był wyższe niż poza terenem więzienia, a ponadto Areszt Śledczy w Lubienie posiadał generator prądu, który mógłby zostać wykorzystany w sytuacji awarii zasilania.

B. Stanowisko skarżącego

45. Skarżący utrzymywał, że wyczerpał wszystkie skuteczne środki odwoławcze, które były dostępne w czasie wniesienia skargi.

46. Odnosząc się do meritum skargi, skarżący podniósł, że zastosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania stanowiło poniżające i nieludzkie traktowanie. Bezspornym pozostawał fakt, że skarżący cierpiał na poważną chorobę (bezdech senny), która wymagała użycia respiratora każdej nocy. Brak możliwości korzystania z respiratora mógł doprowadzić skarżącego do śmierci, co potwierdzały opinie lekarskie w sprawie. Pomimo świadomości poważnej choroby oraz dalszej potrzeby leczenia, władze nie podjęły w odpowiedzi właściwych działań. Respirator skarżącego został uszkodzony przez funkcjonariuszy Służby Więziennej w trakcie przeszukania celi mieszkalnej, a skarżący musiał go sam naprawić. Skarżącemu towarzyszył ciągły strach, że jeden ze współosadzonych, z którymi dzielił przeludnioną celę mieszkalną, zakłóci pracę respiratora lub że wystąpi awaria zasilania. Odnosząc się do wyroku w sprawie Kaprykowski przeciwko Polsce, skarżący stwierdził, że fakt, iż był zależny od respiratora wywołał u niego poczucie strachu i cierpienia, które wykraczało poza próg związany z normalnym pozbawieniem wolności.

47. Skarżący podniósł następnie, że władze nie zapewniły mu właściwego leczenia w trakcie osadzenia w jednostce penitencjarnej. Musiał oczekiwać pięć tygodni w bólu na wizytę u dentysty. Nie zapewniono mu taniego leku na nadciśnienie. Przez dwa tygodnie przebywał w celi mieszkalnej z pięcioma palaczami, co było szczególnie trudne mając na uwadze jego stan zdrowia. Został następnie umieszczony w celi mieszkalnej, która była uprzednio zajmowana przez osadzonych cierpiących na gruźlicę i nie została odkażona. Dowodem wskazującym na brak właściwego leczenia było dalsze znaczne pogorszenie stanu zdrowia skarżącego. Skarżący powołał się na zaświadczenie lekarskie z grudnia 2006 roku oraz hospitalizację, do której doszło w związku z chorobą niedokrwienną serca. Rząd nie zakwestionował tych faktów, które nie świadczyły o właściwym poziomie opieki medycznej zapewnionej skarżącemu. Skarżący stwierdził ponadto, że opinia biegłego z dnia 15 listopada 2006 roku dotycząca jego stanu zdrowia została sporządzona bez poddania go badaniom przez biegłych. Taka praktyka stała w sprzeczności z przyjętymi standardami medycznymi w Polsce.

C. Stanowisko Trybunału

48. Trybunał przypomina, że Artykuł 3 Konwencji nie może być interpretowany jako ustanawiający generalne zobowiązanie do zwolnienia tymczasowo aresztowanego ze względów zdrowotnych lub przeniesienia go do szpitala publicznego, nawet gdy cierpi na chorobę, która jest szczególnie trudna do leczenia (zob., między innymi, Mouisel przeciwko Francji, skarga nr 67263/01, § 40, ECHR 2002–IX). Jednakże przepis ten wymaga od Państwa zapewnienia, aby więźniowie byli osadzeni w warunkach, które są zgodne z poszanowaniem godności ludzkiej, a sposób i metody wykonywania środków przymusu nie narażały ich na cierpienia lub trudności o intensywności przekraczającej nieunikniony poziom cierpienia, właściwy dla pozbawienia wolności, jak również, uwzględniając praktyczne wymogi osadzenia, by ich zdrowie i dobre samopoczucie były odpowiednio zagwarantowane poprzez, między innymi, zapewnienie wymaganej pomocy medycznej (zob. Kudła przeciwko Polsce [WJ], skarga nr 30210/96, § 94, ECHR 2000–XI; Sławomir Musiał przeciwko Polsce, skarga nr 28300/06, § 86, z dnia 20 stycznia 2009 roku oraz Kaprykowski przeciwko Polsce, skarga nr 23052/05, § 69, z dnia 3 lutego 2009 roku). Istnieją trzy szczególne elementy, które należy uwzględnić w odniesieniu do stanu zdrowia skarżącego podczas jego osadzenia: (a) stan zdrowia więźnia, (b) adekwatność pomocy medycznej i opieki zapewnionej w więzieniu oraz (c) celowość utrzymywania pozbawienia wolności z punktu widzenia stanu zdrowia skarżącego (zob. Mouisel przeciwko Francji, cytowany powyżej, §§ 40–42; Melnik przeciwko Ukrainie, skarga nr 72286/01, § 94, z dnia 28 marca 2006 roku).

49. Trybunał zauważa, że zarzut sformułowany przez skarżącego na podstawie Artykułu 3 jest podwójny. Po pierwsze, skarżący podniósł, że nie powinien przebywać w warunkach osadzenia z uwagi na zaburzenia snu oraz brak właściwej opieki medycznej w jednostce penitencjarnej. Po drugie, skarżący zarzucił, że jego stan zdrowia uległ znacznemu pogorszeniu na skutek niewłaściwej opieki zapewnionej w jednostce. Trybunał zbada po kolei przedmiotowe kwestie.

50. Odnosząc się do pierwszej części skargi wniesionej na podstawie Artykułu 3, Trybunał zauważa, że skarżący regularnie wskazywał w zażaleniach na postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania na rzekome ryzyko, jakie niesie tymczasowe aresztowanie dla jego zdrowia. Kwestia ta była przedmiotem rozważań sądów rozstrzygających w przedmiocie stosowania wobec niego tymczasowego aresztowania, a zatem skarżący nie musiał wstępować na inną drogę dochodzenia roszczeń cywilnych, co sugeruje Rząd.

51. Odnosząc się do meritum skargi, Trybunał zauważa, że zasadność stosowania tymczasowego aresztowania wobec skarżącego z uwagi na jego stan zdrowia podlegała regularnej ocenie, dokonywanej przez sądy. Od pierwszego badania przeprowadzonego w dniu jego zatrzymania do czasu sporządzenia ostatniej opinii biegłego, która została wydana w dniu 15 listopada 2006 roku lekarze oraz biegli sądowi wielokrotnie stwierdzali, że skarżący może być odpowiednio leczony w jednostce penitencjarnej pod warunkiem, że będzie mógł korzystać z respiratora oraz podawane mu będą właściwe lekarstwa. Trybunał stwierdza, że liczba opinii lekarskich uzyskanych w przeciągu sześciu miesięcy stosowania wobec skarżącego tymczasowego aresztowania wskazuje, że sądy zwracały uwagę na to, czy skarżący powinien przebywać w warunkach penitencjarnych. W świetle tych ustaleń medycznych, które były jednolite przez cały istotny dla sprawy okres, Trybunał stwierdza, że nie istnieją przesłanki, by uznać, że tymczasowe aresztowanie skarżącego winno być uchylone ze względów medycznych (porównaj i skontrastuj, Rokosz przeciwko Polsce, skarga nr 15952/09, §§ 39–40, z dnia 27 lipca 2010 roku oraz zob. Turzyński przeciwko Polsce (dec.), skarga nr 61254/09, z dnia 17 kwietnia 2012 roku). Co więcej, sądy krajowe wskazały, że skarżący może zostać umieszczony w odpowiedniej jednostce leczniczej, jeżeli wymagać tego będzie jego stan zdrowia (zob. paragrafy 18 oraz 29 powyżej).

52. Skarżący położył szczególny nacisk na ryzyko związane z korzystanie z respiratora w warunkach penitencjarnych. Prawdą jest, że lekarze zalecili, by umożliwić skarżącemu korzystanie z respiratora, a Rząd stwierdził, że mógł z niego korzystać zgodnie z odpowiednimi zaleceniami. Skarżący nie stwierdził, że uniemożliwiono mu korzystanie z respiratora. Podniósł, że jego respirator został uszkodzony przez funkcjonariuszy Służby Więziennej, jednakże jego zarzut nie znajduje potwierdzenia w żadnym dokumencie lub skardze wniesionej do władz. Odnosząc się do obawy skarżącego związanej z awarią zasilania w jednostce lub wyłączeniem urządzenia przez więźnia, Trybunał nie chce lekceważyć obawy skarżącego lecz nie stwierdza, by ustalono, że rzekome ryzyko wykraczało poza trudności związane zwykle z pozbawieniem wolności. Trybunał zwrócił ponadto uwagę na argument Rządu, że jednostka penitencjarna posiadała generator prądotwórczy.

53. Odnosząc się do odpowiedniego poziomu opieki medycznej, Trybunał zauważa, że skarżący był regularnie badany przez lekarzy pierwszego kontaktu w areszcie śledczym oraz konsultowany przez specjalistów, również spoza jednostki penitencjarnej. Skarżący sformułował szereg zarzutów dotyczących rzekomego nieodpowiedniego poziomu opieki medycznej wskazując, że nie zapewniono mu lekarstw na nadciśnienie oraz że musiał oczekiwać przed długi czas na wizytę u dentysty. Skarżący podniósł ponadto, że został umieszczony w celi mieszkalnej z osobami palącymi lub w celi, w której przebywały wcześniej osoby chore na gruźlicę. Trybunał zauważa jednak, że twierdzenia te nie znajdują poparcia w materiale dowodowym, a zatem pozostają bezpodstawne. W świetle dostępnych dowodów Trybunał nie dopatruje się żadnych oznak, jakoby opieka medyczna zapewniona skarżącemu była niedostateczna lub poniżej poziomu opieki zdrowotnej dostępnej dla ogółu społeczeństwa (zob. Nitecki przeciwko Polsce (dec.), skarga nr 65653/01, z dnia 21 marca 2002 roku; Kaprykowski, cytowany powyżej, § 75; Michajlov przeciwko Austrii (dec.), skarga nr 13796/09, z dnia 27 marca 2012 roku, § 35 oraz Turzyński, cytowany powyżej).

54. Trybunał uznaje w konkluzji, że ta część skargi wniesiona na podstawie Artykułu 3 jest oczywiście bezzasadna i musi zostać odrzucona zgodnie z Artykułem 35 §§ 3 lit. a oraz 4 Konwencji.

55. Skarżący sformułował następnie zarzut, że jego stan zdrowia uległ pogorszeniu na skutek niedostatecznej opieki, jaką otrzymywał w jednostce, co stanowi drugą cześć skargi wniesionej na podstawie Artykułu 3. Na poparcie tego twierdzenia skarżący powołał się na zaświadczenie lekarskie z dnia 28 grudnia 2006 roku oraz hospitalizację z grudnia 2006 roku oraz kwietnia 2007 roku.

56. Trybunał zauważa, że skarga odnosi się do zarzutu pogorszenia się stanu zdrowia skarżącego rzekomo na skutek nieodpowiedniej opieki medycznej zapewnionej w jednostce, a nie do innych aspektów osadzenia, takich jak przeludnienie lub nieodpowiednie warunki bytowe. Objawy zarzucanego pogorszenia wystąpiły po zwolnieniu skarżącego w dniu 30 listopada 2006 roku. Rząd podniósł, że skarżący powinien wystąpić z powództwem cywilnym o zadośćuczynienie za doznaną szkodę majątkową i niemajątkową w związku z zarzucanym pogorszeniem jego stanu zdrowia.

57. Trybunał stwierdza, że w okolicznościach sprawy skarżącego środki cywilnoprawne wydają się rzeczywiście odpowiednie. Po pierwsze, sytuacja, która doprowadziła do zarzucanego naruszenia Artykułu 3 Konwencji zakończyła się po zwolnieniu skarżącego. Po drugie, skarżący podniósł, że jego niewłaściwie leczona choroba spowodowała szkodę materialną w postaci uszczerbku na jego zdrowiu, co miało długotrwałe skutki. Kategorycznie zapewniał, że jego obecny stan zdrowia jest skutkiem niewłaściwego leczenia, które zostało mu zapewnione w jednostce. Trybunał nie jest upoważniony ani nie jest właściwy, by otrzymać i dokonać analizy materiału dowodowego, który jest niezbędny dla rozstrzygnięcia kwestii, czy istnieje związek pomiędzy leczeniem skarżącego w warunkach penitencjarnych, a jego stanem zdrowia po zwolnieniu z aresztu. Przeciwnie, cywilny sąd krajowy jest właściwy do badania przedmiotowej kwestii oraz, jeżeli jest to konieczne, do przyznania skarżącemu słusznego zadośćuczynienia za doznane krzywdy (zob., mutatis mutandis, Nocha przeciwko Polsce (dec.), skarga nr 21116/09, z dnia 27 września 2011 roku).

58. Trybunał uwzględnia zatem sprzeciw Rządu w odniesieniu do tej części skargi wniesionej na podstawie Artykułu 3. Wynika z tego, że skarga musi zostać odrzucona zgodnie z Artykułem 35 §§ 1 oraz 4 Konwencji z uwagi na niewyczerpanie środków krajowych.

II. ZARZUT NARUSZENIA ARTYKUŁU 5 UST. 3 KONWENCJI

59. Skarżący sformułował zarzut naruszenia Artykułu 5 ust. 1 lit. c oraz Artykułu 5 ust. 3 Konwencji z tego powodu, że władze nie uzasadniły w sposób właściwy stosowania wobec niego tymczasowego aresztowania. W szczególności, stosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania nie mogło być uzasadnione groźbą orzeczenia wobec niego surowej kary wobec braku konkretnych okoliczności, które wskazywałyby na obawę, że będzie on utrudniał postępowanie. Skarżący stwierdził w tym względzie, że nie miał możliwości zakłócania toku postępowania, ponieważ policja miała zamiar przesłuchać 2000 jego byłych pacjentów. Stwierdził następnie, że sądy nie wzięły pod uwagę jego nieposzlakowanej reputacji oraz poreczeń udzielonych przez Okręgową Izbę Lekarską w Lublinie oraz lekarzy z jego kliniki.

60. Trybunał stwierdza, że skarga podlega rozpoznaniu na mocy Artykułu 5 ust. 3 Konwencji. Postanowienie to stanowi co następuje:

“Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego Artykułu …ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę.”

A. Dopuszczalność skargi

61. Trybunał stwierdza, że skarga nie jest oczywiście bezzasadna w rozumieniu Artykułu 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Trybunał stwierdza ponadto, że nie jest niedopuszczalna z jakichkolwiek innych przyczyn. Musi zatem zostać uznana za dopuszczalną.

B. Meritum skargi

1. Rozpatrywany okres

62. Skarżący został zatrzymany w dniu 1 czerwca 2006 roku i został zwolniony za poręczeniem majątkowym w dniu 30 listopada 2006 roku. Rozpatrywany okres wynosi zatem sześć miesięcy.

2. Stanowsiko stron

(a) Skarżacy

63. Skarżący utrzymywał, że stosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania nie było oparte na “właściwych i wystarczających” podstawach. Odniósł się do spraw Castravet przeciwko Mołdawii oraz Sarban przeciwko Mołdawii, w których Trybunał uznał, że rozstrzygnięcia sądów krajowych ograniczające się do parafrazowania przesłanek stosowania tymczasowego aresztowania określonych w Kodeksie postępowania karnego nie mogą zostać uznane za “właściwe i wystarczające podstawy”. Skarżący podniósł, że analogiczna sytuacja miała miejsce w jego sprawie. W każdym postanowieniu dotyczącym stosowania wobec niego tymczasowego aresztowania sądy krajowe przywoływały tylko jedną przesłankę w celu przetrzymywania skarżącego w areszcie, mianowicie domniemanie wynikające z artykułu 258 § 2 Kodeksu postępowania karnego.

64. W ocenie skarżącego artykuł 258 § 2 k.p.k. był odczytywany w sposób umożliwiający sądom krajowym przetrzymywanie podejrzanego w areszcie w każdej sprawie, w której zarzuty były poważne, ponieważ sąd może domniemywać na tej podstawie, że podejrzany będzie usiłował zakłócać postępowanie przygotowawcze. Domniemanie dotyczące zwolnienia na czas postępowania było odrzucane w każdym przypadku, gdy zarzuty były poważne. Nie było konieczne przeprowadzenie indywidualnych ustaleń, czy dany oskarżony będzie utrudniał postępowanie przygotowawcze, by przetrzymywać daną osobę w areszcie.

65. Stosowanie przez Polskę artykułu 258 § 2 k.p.k. naruszało Artkuł 5 ust. 3 w zakresie ochrony przed nieuzasadnionym stosowaniem tymczasowego aresztowania, poza przypadkami, gdy było oparte na właściwych i wystarczających podstawach. Przepis ten przyznawał sądom generalną władzę w zakresie stosowania tymczasowego aresztowania wobec każdej osoby oskarżonej o dokonanie poważnego przestępstwa. Znosił on zasadę domniemania niewinności oraz możliwość zwolnienia takich osób z aresztu, a zamiast tego nakładał nowy ciężar udowodnienia przeciwieństwa, mianowicie tego, że podczas, gdy każdy oskarżony o dokonanie przestępstwa może zakłócać postępowanie, on tego nie uczyni. To na władzach powinien spoczywać ciężar wykazania, że istnieje prawdopodobieństwo, że dany podejrzany (oskarżony) będzie zakłócał postępowanie przebywając na wolności. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, sama groźba orzeczenia surowej kary, chociaż jest czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę, nie może samoistnie uzasadniać stosowania tymczasowego aresztowania.

66. Ten rodzaj władzy polegający na przetrzymywaniu osoby w areszcie bez indywidualnego uzasadnienia stanowił dokładnie rodzaj władzy, któremu Artykuł 5 Konwencji ma zapobiegać. Szczególnie odnosi się to do sytuacji, gdy domniemanie stosowane było przez funkcjonariuszy oraz prokuratorów, by zmusić podejrzanego do przyznania się lub współpracy pod groźbą w zasadzie gwarantowanego zastosowania tymczasowego aresztowania. Do takiej sytuacji doszło w sprawie skarżącego. W toku postępowania przygotowawczego po co najmniej trzech funkcjonariuszy policji zaproponowało mu współpracę w prowadzonym przez nich śledztwie przeciwko innym lekarzom i złożyli mu obietnicę korzystnego traktowania w zamian za współpracę. W obliczu realnej pewności, że mogliby oni być trzymani przez trzy lub więcej miesięcy w złych warunkach z powodu przedmiotowego domniemania, pomysł przyznania się lub współpracy w zamian za natychmiastowe zwolnienie stanowiły dla podejrzanych (oskarżonych) silny bodziec do współpracy, nawet jeżeli nie leżało to w ich interesie.

67. Skarżący podniósł, że przestępstwa o popełnienie, których został oskarżony nie były na tyle poważne, by uzasadniać stosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania. Skarżącemu postawiono dziesięć zarzutów przyjęcia korzyści majątkowej od swoich pacjentów obejmujących okres ośmiu lat w kwotach wahających się od 100 do 500 złotych (EUR 25–125), o łącznej wartości mniejszej niż 1,500 złotych (EUR 375). Zamiarem skarżącego nie było podważenie powagi korupcji lub jej wpływu na społeczeństwo, lecz pragnienie wskazania, że Rząd uznał zasadniczo, że domniemanie przyjęcie od pacjentów korzyści majątkowej w kwocie niższej niż 50 euro rocznie stanowi na tyle poważne przestępstwo, że uzasadnia automatyczne stosowanie tymczasowego aresztowania bez stwierdzenia, nie mówiąc już o dowodzie, że skarżący będzie utrudniał postępowanie przygotowawcze. Jeżeli waga przestępstwa wystarczyła, by zagwarantować zastosowanie tymczasowego aresztowania to istniało kilka przestępstw, które powinny zostać wyłączone. W przeciwieństwie do innych spraw rozstrzyganych przez Trybunał, w których zastosowanie tymczasowego aresztowania zostało uznane za właściwe, przedmiotowa sprawa nie była szczególnie złożona, nie dotyczyła aktów przemocy lub zagrożenia dla bezpieczeństwa publicznego, nie obejmowała przestępczości zorganizowanej lub innych wyjątkowych okoliczności uzasadniających stosowanie tymczasowego aresztowania.

68. Bezprawność postanowienia w przedmiocie stosowania wobec skarżącego tymczasowego aresztowania w oparciu o bezpodstawne domniemanie, że będzie on utrudniał postępowanie była tym bardziej skandaliczna w kontekście szczególnego stanu zdrowia skarżącego. Zagrożenie związane z poważnymi konsekwencjami dla zdrowia lub śmiercią z pewnością przeważa nad niepotwierdzonymi zarzutami, że podejrzany może utrudniać postępowanie przygotowawcze. Ponadto sądy zlekceważyły twierdzenie skarżącego, że nie utrudniał oraz nie będzie utrudniał postępowania, a także jego twierdzenie, że nie istniały konkretne okoliczności uzasadniające groźbę matactwa. Sądy zignorowały następnie petycję wystosowaną przez grupę lekarzy, by zwolnić skarżącego oraz czekały aż do momentu upływu sześciu miesięcy stosowania tymczasowego aresztowania, by w końcu rozważyć alternatywne środki dla tymczasowego aresztowania. Skarżący podniósł, że sądy krajowe nie rozważyły na żadnym z wcześniejszych etapów postępowania zastosowania alternatywnych środków dla tymczasowego aresztowania, co samo w sobie stanowiło naruszenie Artykułu 5 ust. 3. W sprawie Kauczor przeciwko Polsce Trybunał stwierdził, że samo domniemanie ingerencji nie jest wystarczające, by uzasadniać dalsze stosowanie tymczasowego aresztowania. Sytuacja nie wyglądała inaczej w sprawie skarżącego. Rząd powinien był wiedzieć, że eliminacja domniemania zwolnienia poprzez stworzenie domniemania tymczasowego aresztowania stanowi naruszenie Artykułu 5 ust. 3, chyba że Rząd jest w stanie przedstawić “właściwe i wystarczające” uzasadnienie w tej konkretnej sprawie, która dotyczy tego konkretnego oskarżonego.

(b) Rząd

69. Rząd stwierdził, że zastosowanie tymczasowego aresztowania w sprawie skarżącego było uzasadnione. Spełniono zarówno wymóg generalny w zakresie zastosowania wobec skarżącego tymczasowego aresztowania, który został określony w artykule 249 § 1 oraz szczególny wynikający z artykułu 258 § 2 Kodeksu postępowania karnego.

70. Skarżący został zatrzymany i postawiono mu dziesięć zarzutów przyjęcia korzyści materialnej od swoich pacjentów oraz/lub uzależnienia leczenie od otrzymania korzyści majątkowej (odpowiednio artykuł 228 §§ 1 oraz 4 Kodeksu karnego). W odniesieniu do każdego z tych przestępstw groziła mu kara pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej osiem lat. Materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania wskazywał na duże prawdopodobieństwo, że skarżący popełnił zarzucane mu czyny. Materiał dowodowy obejmował zeznania świadków, którzy opisali w sposób obszerny i szczegółowy okoliczności czynów zarzucanych skarżącemu.

71. Postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania z dnia 1 czerwca 2006 roku zostało utrzymane w mocy w postępowaniu odwoławczym. W postanowieniu wydanym w dniu 22 czerwca 2006 roku Sąd Okręgowy w Lublinie zauważył, inter alia, że wysoki stopień społecznej szkodliwości czynów podejrzanego, niskie motywy działania, wielość czynów oraz ich charakter uzasadniają przypuszczenie o realności wymierzenia surowej kary pozbawienia wolności w rozumieniu artykułu 258 § 2 Kodeksu postępowania karnego. Przepis ten rodzi z mocy prawa domniemanie, że groźba wymierzenia surowej kary może skłaniać podejrzanego do podejmowania działań zakłócających prawidłowy tok postepowania. W konsekwencji, zastosowanie tymczasowego aresztowania było konieczne, a inne mniej dotkliwe środki zapobiegawcze na ówczesnym etapie postępowania mogłyby okazać się niewystarczające.

3. Stanowisko Trybunału

(a) Zasady ogólne

72. Domniemanie stosuje się na korzyść uchylenia aresztu. Zgodnie z ustaleniami zawartymi w sprawie Neumeister przeciwko Austrii (wyrok z dnia 27 czerwca 1968 roku, strona 37, § 4, Seria A nr 8) druga część Artykułu 5 ust. 3 nie daje organom sądowym wyboru pomiędzy doprowadzeniem w rozsądnym terminie oskarżanego przed sąd a udzieleniem mu tymczasowego zwolnienia na czas procesu. Do momentu wydania wyroku skazującego musi być on uznany za niewinnego a celem omawianego postanowienia jest co do zasady warunkowe uchylenie aresztu w sytuacji, gdy dalsze stosowanie tymczasowego aresztowania jest niezasadne (zob. McKay przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [GC], skarga nr 543/03, § 41, ECHR 2006-X).

73. Dalsze stosowanie tymczasowego aresztowania może być zatem uznane za zasadne w konkretnej sprawie jedynie w sytuacji, gdy zaistnieją szczególne wskazania z uwagi na rzeczywisty interes publiczny, które pomimo istnienia zasady domniemania niewinności przeważą nad zasadą poszanowania wolności jednostki określoną w Artykule 5 Konwencji (zob., między innymi, Kudła przeciwko Polsce [WJ], cytowany powyżej, §§ 110–111 z kolejnymi odniesieniami).

74. W pierwszej kolejności krajowe organy sądowe winny upewnić się, że w konkretnej sprawie okres stosowania tymczasowego aresztowania nie wykracza poza uzasadniony termin. W tym celu, uwzględniając zasadę domniemania niewinności, organy te winny zbadać wszelkie fakty przemawiające za lub przeciw istnieniu wskazanej powyżej przesłanki interesu publicznego, uzasadniającej odstąpienie od zasady określonej w Artykule 5 oraz winny uwzględnić to w wydawanych postanowieniach w przedmiocie wniosków o uchylenie tymczasowego aresztowania. Co do zasady w oparciu o przesłanki wskazane w tych postanowieniach oraz ustalone fakty, które zostały przedstawione przez skarżącego w zażaleniach na te postanowienia, zadaniem Trybunału jest rozstrzygnięcie czy nastąpiło naruszenie Artykułu 5 ust. 3 Konwencji (zob., na przykład, Labita przeciwko Włochom [WJ], skarga nr 26772/95, § 152, ECHR 2000-IV oraz Kudła, cytowany powyżej, § 110).

75. Nieprzerwane istnienie uzasadnionego podejrzenia, że osoba zatrzymana popełniła przestępstwo jest warunkiem sine qua non legalności dalszego stosowania tymczasowego aresztowania, jednakże po upływie pewnego czasu warunek ten nie jest już wystarczający. Trybunał musi wtedy ustalić, czy inne przesłanki przywoływane przez organy sądowe nadal uzasadniają pozbawienie wolności. W przypadku, gdy takie podstawy są „właściwe” i „wystarczające” Trybunał musi ponadto być przekonany, że organy krajowe dochowały „szczególnej staranności” w prowadzeniu postępowania. Złożoność oraz wyjątkowy charakter postępowania przygotowawczego są czynnikami, które należy uwzględnić w tym zakresie (zob., na przykład, Scott przeciwko Hiszpanii, wyrok z dnia 18 grudnia 1996 roku, Raporty 1996-VI, strony 2399-2400, § 74, oraz I.A. przeciwko Francji, wyrok z dnia 23 września 1998 roku, Raporty 1998-VII, strona 2978, § 102).

76. Reasumując, sądy krajowe są zobowiązane do kontrolowania dalszego stosowania tymczasowego aresztowania w toku postepowania, z uwzględnieniem konieczności zwolnienia w sytuacji, gdy okoliczności nie uzasadniają już dalszego pozbawiania wolności. Istnienie uzasadnionego podejrzenia może uzasadniać tymczasowe aresztowanie przynajmniej na początkowym etapie postępowania, jednakże w pewnym momencie nie jest już wystarczające. Kwestia czy okres tymczasowego aresztowania był uzasadniony czy też nie, nie może być oceniana w oderwaniu od konkretnej sprawy, lecz winna być oceniana w każdej sprawie z uwzględnieniem jej charakterystycznych cech przy założeniu, że nie istnieją ściśle określone ramy czasowe, które można stosować zawsze i do każdej sprawy (zob. McKay, cytowany powyżej, § 45).

(b) Zastosowanie powyższych zasad w niniejszej sprawie

77. Sądy krajowe przywołały zasadniczo dwie przesłanki, by uzasadnić stosowanie wobec skarżącego tymczasowego aresztowania. Po pierwsze, powołały się na uzasadnione podejrzenie skarżącego, podstawowy warunek określony w artykule 249 § 2 in fine.

78. Po drugie, powołały się na surowość grożącej kary, szczególny warunek, o którym stanowi artykuł 258 § 2 Kodeksu postępowania karnego. Przepis ten przewiduje we właściwym zakresie, że w sprawach, w których oskarżonemu zarzucono popełnienie przestępstwa zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, zastosowanie tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadnione surowością grożącej kary. Trybunał zauważa, że przywołanie podmiotowej przesłanki jest wyraźnie związane z koniecznością zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania a w tym sensie, to zwyczajnie nie surowość grożącej kary stanowi przesłankę zastosowania lub przedłużenia okresu stosowania tymczasowego aresztowania.

79. Sądy krajowe twierdziły ponadto, że przyjęcie surowości grożącej kary wynika z szeregu istotnych okoliczności, takich jak wielość czynów oraz ich charakter, ich stopień społecznej szkodliwości oraz niskie motywy działania skarżącego. Trybunał zauważa zatem, że sądy krajowe nie przywołały po prostu przesłanki surowej kary lecz usiłowały wykazać, że przedmiotowa kara zostanie prawdopodobnie orzeczona w okolicznościach niniejszej sprawy.

80. Co więcej Sąd Okręgowy w Lublinie, powołując się na orzeczenie Sądu Najwyższego, przywołał także domniemanie wynikające z artykułu 258 § 2 k.p.k., zgodnie z którym prawdopodobieństwo orzeczenia wobec skarżącego surowej kary może skłonić go do utrudniania postępowania. Odnosząc się do przedmiotowego domniemania, które spotkało się z ostrą krytyką ze strony skarżącego, Trybunał zauważa, że w szeregu wcześniejszych spraw przeciwko Polsce dotyczących skarg wniesionych na podstawie Artykułu 5 ust. 3, sądy krajowe powołały się na kwestionowane domniemanie. Trybunał nie dyskwalifikuje domniemania jako niezgodnego per se z Artykułem 5 ust. 3, jednakże stale stwierdza, że w sytuacji, gdy surowość grożącej kary stanowi istotny element oceny ryzyka ukrywania się przed wymiarem sprawiedliwości lub ponownego popełnienia przestępstwa, sama waga zarzutów nie może uzasadniać długich okresów tymczasowego aresztowania (zob., między innymi, Kankowski przeciwko Polsce, skarga nr 10268/03, § 54, z dnia 4 października 2005 roku; Michta przeciwko Polsce, skarga nr 13425/02, § 49, z dnia 4 maja 2006 roku; Kąkol przeciwko Polsce, skarga nr 3994/03, § 51, z dnia 6 września 2007 roku; Łaszkiewicz przeciwko Polsce, skarga nr 28481/03, § 58, z dnia 15 stycznia 2008 roku; Kauczor przeciwko Polsce, skarga nr 45219/06, § 46, z dnia 3 lutego 2009 roku; Jamroży przeciwko Polsce, skarga nr 6093/04, § 38, z dnia 15 września 2009 roku; Jarkiewicz przeciwko Polsce, skarga nr 23623/07, § 53, z dnia 6 lipca 2010 roku; Finster przeciwko Polsce, skarga nr 24860/08, § 40, z dnia 8 lutego 2011 roku; Bogusław Krawczak przeciwko Polsce, skarga nr 24205/06, § 85, z dnia 31 maja 2011 roku; M.B. przeciwko Polsce, skarga nr 11887/07, § 39, z dnia 26 lipca 2011 roku; Dochnal przeciwko Polsce, skarga nr 31622/07, § 79, z dnia 18 września 2012 roku). W niektórych sprawach Trybunał uznał następnie, że po upływie pewnego okresu samo kwestionowane domniemanie nie może uzasadniać dalszego stosowania tymczasowego aresztowania wobec danej osoby oraz że sąd jest zobowiązany do wskazania konkretnych faktów potwierdzających istnienie groźby utrudniania postępowania (zob. Szydłowski przeciwko Polsce, skarga nr 1326/04, § 55, § 55; Osiński przeciwko Polsce, skarga nr 13732/03, § 53, Malikowski przeciwko Polsce, skarga nr 15154/03, § 54, wszystkie trzy orzeczenia z dnia 16 października 2007 roku; Barbara Górecka przeciwko Polsce, skarga nr 41230/04, § 42, z dnia 23 października 2007 roku; Dzitkowski przeciwko Polsce, skarga nr 35833/03, § 45, z dnia 27 listopada 2007 roku).

81. W ocenie Trybunału, artykuł 258 § 2 k.p.k. oraz kwestionowane domniemanie winny zostać poddane analizie w ogólnym kontekście przepisów k.p.k. regulujących stosowanie tymczasowego aresztowania. Należy zauważyć, że zgodnie z artykułem 249 § 1 k.p.k. środki zapobiegawcze, w tym tymczasowe aresztowanie winny być stosowane z uwzględnieniem potrzeby zapewnienia właściwego toku postepowania. Ten sam przepis nakłada obowiązek stosowania środków zapobiegawczych jedynie w sytuacji, gdy istnieje podejrzenie popełnienia zarzucanego przestępstwa. Nie można pominąć, że artykuł 257 § 1 zawiera ważną zasadę stanowiącą, że tymczasowe aresztowanie winno być stosowane tylko wówczas, gdy inne środki zapobiegawcze są niewystarczające.

82. Ocena tego czy przesłanki są “właściwe i wystarczające” nie może być dokonana w oderwaniu od rzeczywistej długości tymczasowego aresztowania. W niniejszej sprawie skarżący przebywał w areszcie przez sześć miesięcy, co nie stanowi szczególnie długiego okresu w zestawieniu z szeregiem podobnych spraw przeciwko Polsce, które zostały rozpoznane przez Trybunał. Trybunał przypomina, że Artykuł 5 ust. 3 Konwencji nie może być interpretowany jako upoważnienie do bezwarunkowego zastosowania tymczasowego aresztowania bez uzasadnionej przyczyny, pod warunkiem, że nie trwa dłużej niż określony okres. Uzasadnienie każdego okresu tymczasowego aresztowania, nie ważne jak krótkiego, musi zostać przekonywująco wykazane przez władze (zob. Shishkov przeciwko Bułgarii, skarga nr 38822/97, § 66, ECHR 2003–I (fragmenty); Belchev przeciwko Bułgarii, skarga nr 39270/98, § 82, z dnia 8 kwietnia 2004 roku; Pyrak przeciwko Polsce, skarga nr 54476/00, § 47, z dnia 12 lutego 2008 roku).

83. Decydującą rolę w ocenie Trybunału odgrywa fakt, że po upływie niemal sześciu miesięcy stosowania tymczasowego aresztowania sądy krajowe uznały, że środek ten nie jest już niezbędny, mimo, że pozostaje spełniony warunek określony w artykule 258 § 2 k.p.k. nadal obowiązują (zobacz paragrafy 31 oraz 34 powyżej). Sąd Okręgowy w Lublinie odniósł się do zasady określonej w artykule 257 § 1 k.p.k., że tymczasowe aresztowanie stanowi ultima ratio wśród środków zapobiegawczych. Sąd stwierdził wyraźnie, że sama surowość grożącej kary (tj. warunek określony w artykule 258 § 2 k.p.k.) nie stanowi wystarczającej przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania, chyba że wiąże się z uzasadnioną obawą utrudniania postępowania. Wobec braku jakichkolwiek wskazań, z których powyższe by wynikało, Sąd Okręgowy nie znalazł uzasadnienia dla dalszego stosowania tymczasowego aresztowania. Trybunał stwierdza, że podejście to jest zgodne z zasadą utrwaloną w orzecznictwie Trybunału, która odnosi się przedmiotowej kwestii. Co więcej, jest spójne z późniejszą uchwałą Sądu Najwyższego w zakresie interpretacji artykułu 258 § 2 k.p.k. (zob. paragraf 40 powyżej). Takie podejście sądów krajowych wskazuje, wbrew twierdzeniu skarżącego, że nie miało miejsca bezwarunkowe i automatyczne stosowanie artykułu 258 § 2 oraz kwestionowanego domniemania, a sądy krajowe dokonywały wnikliwej analizy okoliczności przemawiających za i przeciw stosowaniu tymczasowego aresztowania wobec skarżącego. Powyższe potwierdza następnie fakt, że w toku postępowania przygotowawczego skarżącemu postawiono przynajmniej dziesięć zarzutów popełnienia podobnych przestępstw, a mimo to sądy stwierdziły, że nie istnieje potrzeba dalszego stosowania tymczasowego aresztowania. Mając na względzie powyższe Trybunał nie może zgodzić się z twierdzeniem skarżącego, że postanowienia sądów krajowych ograniczały się do parafrazowania przesłanek stosowania tymczasowego aresztowania, które zostały określone w Kodeksie postępowania karnego, bez wyjaśnienia jakie mają zastosowanie w sprawie skarżącego (porównaj i skontrastuj, Castravet przeciwko Mołdawii, skarga nr 23393/05, § 34, z dnia 13 marca 2007 roku).

84. Trybunał zauważa, że sądy krajowe rozważyły czy inne niż tymczasowe aresztowanie środki zapobiegawcze, byłyby wystarczające do zabezpieczenia prawidłowego toku postepowania. W pierwszych dwóch postanowieniach w przedmiocie stosowania tymczasowego aresztowania Sąd Rejonowy w Lublinie odniósł się do tej kwestii negatywnie. W drugim postanowieniu, z dnia 28 sierpnia 2006 roku, Sąd Rejonowy stwierdził, że środki zapobiegawcze o charakterze wolnościowym nie byłyby wystarczające, biorąc pod uwagę obawę, że skarżący może utrudniać postępowanie, ponieważ postępowanie przygotowawcze było w toku. Natomiast, w trzecim postanowieniu, z dnia 29 listopada 2006, Sąd Rejonowy uznał, że poręczenie majątkowe będzie wystarczającym środkiem zapobiegawczym z uwagi na okres dotychczasowego stosowania wobec skarżącego tymczasowego aresztowania oraz zaawansowany etap postępowania przygotowawczego. Odnosząc się do zarzutu skarżącego, że sądy krajowe nie uwzględniły poręczenia udzielonego przez Okręgową Izbę Lekarską w Lublinie oraz lekarzy zatrudnionych w jego klinice, Trybunał zauważa, że na podstawie akt sprawy nie można ustalić, czy stosowny wniosek został złożony w sądzie zgodnie z Kodeksem postępowania karnego. Ponadto, nie podniesiono tej kwestii w żadnym z zażaleń wniesionych przez skarżącego na postanowienia w przedmiocie przedłużenia okresu stosowania tymczasowego aresztowania. Skarżący sformułował także zarzut, że w toku postępowania przygotowawczego funkcjonariusze policji złożyli mu obietnicę korzystnego traktowania w zamian za współpracę w postępowaniu toczącym się przeciwko innym lekarzom. Trybunał stwierdza jednak, że zarzuty te są bezpodstawne.

85. Powyższe względy są wystarczające dla Trybunału do stwierdzenia w konkluzji, że przesłanki przywołane w celu zastosowania wobec skarżącego tymczasowego aresztowania są “właściwe” i “wystarczające”, by uzasadnić umieszczenie go w areszcie przez cały okres obejmujący sześć miesięcy.

86. Pozostaje zatem ustalić, czy władze krajowe wykazały “szczególną staranność” w prowadzeniu postępowania. Trybunał zauważa w tym względzie, że postępowanie przygotowawcze było dość złożone, ze względu na ilość świadków w powiązaniu z zakresem postepowania dowodowego do przeprowadzenia. Trybunał nie dostrzega żadnych znaczących okresów bezczynności w postępowaniu przygotowawczym. Z tych względów, Trybunał stwierdza, że w omawianym okresie władze krajowe rozpoznawały sprawę skarżącego dość sprawnie.

87. Mając na względzie powyższe Trybunał stwierdza, że nie doszło do naruszenia Artykułu 5 ust. 3 Konwencji.

III. ZARZUT NARUSZENIA ARTYKUŁU 5 UST. 4 KONWENCJI

88. Skarżący sformułował zarzut na podstawie Artykułu 5 ust. 4, z uwagi na to, że doszło do zwłoki w rozpoznaniu jego zażalenia na postanowienie Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 28 sierpnia 2006 roku przedłużające stosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania Artykuł ten stanowi co następuje:

“4. Każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia bezzwłocznie przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem.”

A. Dopuszczalność skargi

89. Trybunał stwierdza, że skarga nie jest oczywiście bezzasadna w rozumieniu Artykułu 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Trybunał stwierdza ponadto, że nie jest niedopuszczalna z jakichkolwiek innych przyczyn. Musi zatem zostać uznana za dopuszczalną.

B. Meritum skargi

1. Stanowisko skarżącego

90. Skarżący utrzymywał, że wniesione przez niego zażalenie nie zostało bezzwłocznie rozpoznane. Sprzeciwiał się uznaniu go odpowiedzialnym za zwłokę w rozpoznaniu jego zażalenia. W jego ocenie Rząd nie przedstawił odpowiednich wyjaśnień dotyczących kwestionowanej zwłoki. Miejscowi lekarze zostali wyłączeni z możliwości przedstawienia opinii w zakresie stanu zdrowia skarżącego, ponieważ byli z nim powiązani. Skarżący zarzucił, że biegły sądowy z zakresu medycyny z Poznania nie dochował terminu. Przygotowanie opinii o stanie zdrowia skarżącego zajęło mu ponad dwa i pół miesiąca, nawet mimo tego, że nie badał skarżącego, a nawet z nim nie rozmawiał na temat jego stanu zdrowia. Praktyka ta stanowiła naruszenie profesjonalnych standardów medycznych obowiązujących w Polsce.

2. Stanowisko Rządu

91. Rząd stwierdził, że w świetle orzecznictwa Trybunału dopuszczalne terminy rozpoznawania zażaleń wniesionych na podstawie Artykułu 5 ust. 4 winny być liczone w dniach lub tygodniach, nie zaś w miesiącach. Jednak w sprawie skarżącego pierwszy termin posiedzenia dotyczącego zażalenia skarżącego na postanowienie z dnia 28 sierpnia 2006 roku został wyznaczony niezwłocznie po wniesieniu zażalenia. Termin wydania rozstrzygnięcia w zakresie zażalenia skarżącego został odroczony dwukrotnie na wniosek obrońcy skarżącego, który powoływał się na potrzebę uzyskania dodatkowych informacji dotyczących zdrowia skarżącego. Rząd podniósł, że pewna zwłoka w rozpoznawaniu kwestionowanego zażalenia była uzasadniona okolicznościami sprawy.

3. Stanowisko Trybunału

92. Trybunał przypomina, że Artykuł 5 ust. 4 w zakresie, w jakim gwarantuje osobom zatrzymanym lub aresztowanym prawo kontroli legalności ich osadzenia, ustanawia także prawo, w następstwie wszczęcia takiego postępowania, do bezzwłocznego wydania postanawiania sądowego dotyczącego legalności osadzenia oraz do zarządzenia zwolnienia, w sytuacji gdy okaże się, że osadzenie jest bezprawne (zob., na przykład, Baranowski przeciwko Polsce, skarga nr 28358/95, § 68, ECHR 2000-III).

93. Kwestia, czy prawo do bezzwłocznego wydania postanowienia było respektowane – jak w przypadku warunku “rozsądnego terminu” wynikającego z Artykułu 5 ust. 3 oraz 6 ust. 1 Konwencji – musi zostać ustalona w świetle okoliczności każdej sprawy (zob. Rehbock przeciwko Słowieni, skarga nr 29462/95, § 84, ECHR 2000-XII; Idalov przeciwko Rosji [WJ], skarga nr 5826/03, § 154, 22 May 2012), z uwzględnieniem stopnia złożoności postępowania, sposobu prowadzenia go przez władze krajowe i skarżącego, a także jego konsekwencji dla tego ostatniego (zob. Mooren przeciwko Niemcom [WJ], skarga nr 11364/03, § 106, z dnia 9 lipca 2009 roku). Niekiedy złożoność zagadnień medycznych – lub innych kwestii – wymagających określenia tego czy osoba winna zostać zatrzymana lub zwolniona może stanowić czynnik, który należy uwzględnić przy ocenie zgodności z wymogami wynikającymi z Artykułu 5 ust. 4. Nie oznacza to jednak, że złożoność dokumentacji – nawet wyjątkowa - zwalnia władze krajowe z zasadniczego obowiązku ustanowionego w tym postanowieniu (zob., mutatis mutandis, Baranowski przeciwko Polsce, cytowany powyżej, § 72; Musiał przeciwko Polsce [WJ], skarga nr 24557/94, § 43, ECHR 1999-II; Jabłoński przeciwko Polsce, skarga nr 33492/96, § 92, z dnia 21 grudnia 2000 roku; Frasik przeciwko Polsce, skarga nr. 22933/02, § 63, ECHR 2010 (fragmenty)).

94. Zażalenie skarżącego na postanowienie Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 28 sierpnia 2006 roku przedłużające stosowanie tymczasowego aresztowania zostało rozpoznane w dniu 23 listopada 2006 roku. Zatem brany pod uwagę na mocy Artykułu 5 ust. 4 okres wynosił osiemdziesiąt sześć dni.

95. Rząd zasugerował, że skarżący przyczynił się do zwłoki w rozpoznaniu jego zażalenia poprzez złożenie dwóch wniosków o uzyskanie materiału dowodowego z zakresu medycyny dotyczącego jego stanu zdrowia. Trybunał przyznaje, że stan zdrowia skarżącego stanowił bez wątpienia istotną kwestię, którą należało wziąć pod uwagę w odniesieniu do przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania. Pozostaje dokonać oceny, czy sądy krajowe podjęły działania w tym względzie bezzwłocznie, zgodnie z wymogiem określonym w Artykule 5 ust. 4.

96. Trybunał zauważa, że w dniu 31 sierpnia 2006 roku Sąd Okręgowy w Lublinie postanowił uzyskać opinię lekarza z aresztu śledczego, w którym przebywał skarżący. Opinia została sporządzona i przedstawiona po upływie ponad trzech tygodni, tj. w dniu 22 września 2006 roku. W dniu 28 września 2006 roku ten sam sąd zlecił sporządzenie opinii z zakresu medycyny sądowej dotyczącej stanu zdrowia skarżącego Uniwersytetowi Medycznemu w Lublinie. Wniosek sądu był bezskuteczny, ponieważ Uniwersytet Medyczny w Lublinie nie mógł sporządzić opinii dotyczącej własnego pracownika. Wniosek spowodował kolejne opóźnienie w postępowaniu, które trwało około trzech tygodni. Sąd zwrócił się następnie do Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu i ostatecznie uzyskał opinię z zakresu medycyny sądowej po upływie prawie miesiąca. Nastąpiła kolejna zwłoka w wymiarze ośmiu dni pomiędzy otrzymaniem opinii (w dniu 15 listopada 2006 roku), a faktycznym wydaniem postanowienia Sądu Okręgowego (w dniu 23 listopada 2006 roku). Przedmiotowa opinia została sporządzona jedynie na podstawie dokumentacji medycznej skarżącego. Trybunału nie przekonuje zatem stanowisko Rządu, że potrzeba pozyskania materiału dowodowego z zakresu medycyny uzasadnia ogólną zwłokę w rozpoznaniu zażalenia skarżącego. Mając na względzie sztywne standardy określone przez Trybunał w orzecznictwie dotyczącym kwestii stosowania się państwa do wymogów “szybkości procedowania” określonych w Artykule 5 ust 4 (zob., w szczególności, G.B. przeciwko Szwajcarii, skarga nr 27426/95, § 33, z dnia 30 listopada 2000 roku; Rehbock, cytowany powyżej; Sarban przeciwko Mołdawii, skarga nr 3456/05, § 120, z dnia 4 października 2005 roku; Mamedova przeciwko Rosji, skarga nr 7064/05, § 96, z dnia 1 czerwca 2006 roku; Idalov, cytowany powyżej, § 157), Trybunał stwierdza, że Sąd Okręgowy w Lublinie nie rozpoznał legalności stosowania wobec skarżącego tymczasowego aresztowania “bezzwłocznie”.

97. Doszło zatem do naruszenia Artykułu 5 ust. 4 Konwencji.

IV. POZOSTAŁE ZARZUTY DOTYCZĄCE NARUSZENIA KONWENCJI

98. Na koniec skarżący podniósł, że w dniu 10 lipca 2006 roku został rzekomo zabrany na badanie do szpitala w kajdanach zespolonych oraz zarzucił okropne warunki sanitarne osadzenia. Skarżący sformułował następnie zarzut naruszenia zasady domniemania niewinności w odniesieniu do budzącego grozę sposobu, w jaki przeprowadzono jego zatrzymanie. Podniósł ponadto, że jego sprawa została przedstawiona w sposób stronniczy w mediach. Stwierdził, że sprawa przeciwko niemu została zaaranżowana politycznie przez policję oraz organy ścigania. Skarżący utrzymywał, ze policja wpływała na świadków (jego byłych pacjentów), którzy cierpieli na poważne dolegliwości i mieli problemy z pamięcią. W niektórych przypadkach świadkowie zeznawali na temat zdarzeń, które rzekomo miały miejsce aż dziesięć lat przed wszczęciem postepowania przygotowawczego. Skarżący zarzucił policji prowadzenie wobec niego postępowania opartego na spekulacjach, ponieważ przeprowadzono przesłuchanie 1200 jego byłych pacjentów.

99. Trybunał zbadał pozostałe zarzuty przedstawione przez skarżącego. Jednakże w świetle całości zgromadzonego materiału dowodowego oraz w zakresie, w jakim podnoszone kwestie mieszczą się w jego kompetencji, Trybunał stwierdza, że nie wskazują one na naruszenie praw i wolności określonych w Konwencji i jej Protokołach. Wynika z tego, że ta część skargi jest oczywiście bezzasadna i musi zostać odrzucona zgodnie z Artykułem 35 ust. 3 lit. a oraz ust. 4 Konwencji.

V. ZASTOSOWANIE ARTYKUŁU 41 KONWENCJI

100. Artykuł 41 Konwencji stanowi:

“Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie.”

A. Szkoda

101. Skarżący dochodził kwoty 24,000 euro (EUR) z tytułu szkody majątkowej; suma ta odpowiada kwocie jego średniego dochodu w wysokości 2,000 euro miesięcznie przez okres dwunastu miesięcy. Powołując się na szereg zaświadczeń lekarskich utrzymywał, że jego tymczasowe aresztowanie doprowadziło do znacznego pogorszenia się jego stanu zdrowia oraz utraty możliwości pracy przez okres sześciu miesięcy po jego zwolnieniu.

102. Skarżący dochodził ponadto kwoty 6,000 euro z tytułu szkody niemajątkowej w związku z nieuzasadnionym stosowaniem wobec niego tymczasowego aresztowania przez okres sześciu miesięcy, warunkami osadzenia oraz wpływem tymczasowego aresztowania na niego oraz jego rodzinę. Powyższe spowodowało znaczne cierpnienie fizyczne i psychiczne.

103. Odnosząc się do zarzutu poniesienia szkody majątkowej, Rząd podniósł, że był on hipotetyczny i nie miał zwyczajnego związku przyczynowego z zarzucanymi naruszeniami Konwencji. Odnosząc się do zarzutu poniesienia szkody niemajątkowej, Rząd podniósł, że roszczenie było nadmierne. Na wypadek gdyby Trybunał ustalił, że doszło do naruszenia Artykułów 3, 5 ust. 3 oraz 5 ust. 4 Konwencji, Rząd zwrócił się do Trybunału o wydanie rozstrzygnięcia, że samo stwierdzenie naruszenia stanowi wystarczające zadośćuczynienie. Alternatywnie, Rząd zwrócił się do Trybunału o oszacowanie w zakresie przyznania słusznego zadośćuczynienia w oparciu o jego linię orzeczniczą w podobnych sprawach oraz z uwzględnieniem krajowych warunków ekonomicznych.

104. Trybunał zauważa, że z trzech zarzucanych naruszeń Konwencji stwierdził jedynie, że doszło do naruszenia Artykułu 5 ust. 4. Trybunał nie dostrzega żadnego związku przyczynowego pomiędzy stwierdzonym naruszeniem, a zarzucaną szkodą majątkową; a zatem nie uwzględnia roszczenia. Z drugiej strony, Trybunał przyjmuje, że skarżący poniósł szkodę niemajątkową – taką jak cierpienie i frustracja – czego nie rekompensuje w sposób wystarczający stwierdzenie naruszenia Artykułu 5 ust. 4 Konwencji. Mając na względzie charakter naruszenia oraz oceniając roszczenie z uwzględnieniem zasady sprawiedliwości, Trybunał przyznaje skarżącemu kwotę 2,000 euro, powiększoną o wszelkie podatki, które mogą zostać nałożone na tę kwotę, tytułem poniesionej szkody niematerialnej.

B. Koszty i wydatki

105. Skarżący był reprezentowany pro bono oraz nie dochodził zwrotu kosztów i wydatków.

C. Odsetki za zwłokę

106. Trybunał uznaje za właściwe, aby odsetki za zwłokę były oparte na marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego, powiększonej o trzy punkty procentowe.

Z TYCH PRZYCZYN, TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1. Uznaje skargę w zakresie Artykułów 5 ust. 3 oraz 5 ust. 4 za dopuszczalną a pozostałą część skargi za niedopuszczalną;

2. Stwierdza, że nie doszło do naruszenia Artykułu 5 ust. 3 Konwencji;

3. Stwierdza, że doszło do naruszenia Artykułu 5 ust. 4 Konwencji;

4. Stwierdza

(a) że pozwane państwo ma zapłacić skarżącemu w terminie trzech miesięcy od daty uprawomocnienia się wyroku zgodnie z Artykułem 44 ust. 2 Konwencji kwotę 2,000 euro (dwa tysiące euro), powiększoną o wszelkie podatki, które mogą zostać nałożone na tę kwotę, tytułem poniesionej szkody niemajątkowej, przeliczoną na walutę polską po kursie obowiązującym w dniu wydania rozstrzygnięcia;

(b) że po upływie powyższego trzymiesięcznego terminu, do momentu zapłaty, winny zostać naliczone od tych kwot odsetki zwykłe według marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe;

5. Oddala pozostałą część roszczenia skarżącego o słuszne zadośćuczynienie.

Sporządzono w języku angielskim oraz obwieszczono pisemnie dnia 24 marca 2015 roku, zgodnie z Regułą 77 ust. 2 i ust. 3 Regulaminu Trybunału.

Fatoş Aracı Guido Raimondi
Zastępca Kanclerza Sekcji Przewodniczący