Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

4 czerwca 2020 roku

Wyrok ten jest ostateczny. Może podlegać korekcie wydawniczej .

W sprawie Jezior przeciwko Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Pierwsza Sekcja), zasiadając jako Komitet w składzie:

Pere Pastor Vilanova, Przewodniczący,

Krzysztof Wojtyczek,

Pauliine Koskelo, sędziowie,

oraz Renata Degener, zastępca Kanclerza sekcji,

Obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 28 kwietnia 2020 roku,

Wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

  POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 31955/11) wniesionej do Trybunału w dniu 18 maja 2011 roku przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) przez obywatela Polski, pana Andrzeja Jeziora („skarżący”).

2. Skarżący reprezentowany był przez pana A. Bodnara, wówczas prawnika Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w Warszawie („Fundacja Helsińska”), którego zastąpiła później pani D. Bychawska-Siniarska, również prawniczka tej samej Fundacji. Rząd polski („Rząd”) był reprezentowany przez pełnomocników: najpierw panią J. Chrzanowską, a następnie pana J. Sobczaka z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. W dniu 24 września 2012 roku skarga została zakomunikowana Rządowi.

4. Organizacja pozarządowa ARTICLE 19 („strona trzecia składająca interwencję”) otrzymała od Przewodniczącego prawo do interwencji w postępowaniu pisemnym (art. 36 ust. 2 Konwencji i Reguła 44 § 2 Regulaminu Trybunału) i przedstawiła swoje uwagi.

  FAKTY

I.  OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący urodził się w 1961 roku i mieszka w Ryglicach.

A.  Kontekst sprawy

6. Skarżący, który w rozpatrywanym okresie był kandydatem na stanowisko radnego, prowadził blog internetowy poświęcony bieżącym wydarzeniom w gminie, w której mieszkał. Na wspomnianym blogu publikował różne teksty, między innymi na temat kampanii politycznej prowadzonej w związku z odbywającymi się wówczas wyborami samorządowymi. Na blogu skarżącego pojawiały się komentarze, które internauci mogli zamieszczać bez logowania się. Zainteresowany zamieścił na swoim blogu zalecenie dla internautów o treści następującej:

„Proszę o pisanie komentarzy przemyślanych, ilustrujących rzeczywistość, a nie domysły. Komentarze nie mogą obrażać nikogo. Proszę o odwagę przy podpisywaniu komentarzy, aby to nie robić raczej anonimowo. Komentarz podpisany nazwiskiem ma dużo większą wartość”.

7. Zgodnie z warunkami regulaminu wewnętrznego portalu internetowego, na którym znajdował się blog skarżącego, administratorzy blogów na tym portalu odpowiadali za zamieszczane w nich treści. Blog skarżącego miał system powiadamiania o nowych treściach, jednak skarżący korzystał z niego bardzo rzadko. Z.J., syn skarżącego, pomagał mu w administrowaniu blogiem. Doraźnie monitorował treści zamieszczane przez użytkowników i usuwał te, które wydawały mu się obraźliwe wobec innych osób.

8. Dnia 5 listopada 2010 roku, czyli mniej więcej dwa tygodnie przed wyborami, około godziny dwudziestej trzeciej, na blogu skarżącego pojawił się anonimowy komentarz atakujący B.K., burmistrza ubiegającego się o reelekcję, wspieranego przez komitet wyborczy opozycyjny wobec komitetu skarżącego. Komentarz ten zawierał między innymi następujące stwierdzenia:

1. „pochodzi ze starej bandyckiej rodziny z przestępczymi tradycjami”

2. „jego matka zabiła swojego męża” oraz „matka naszego przestępcy położyła trupem swojego ślubnego zadając mu śmiertelny cios prosto w serce”

3. „powodem konfliktu był kochanek matki K.” oraz „Kochanek ten machnął K. dziecko, starszą siostrę burmistrza, która jest półkrwi Czeszką”

4. „dzieci K. kontynuują przestępcze tradycje rodzinne”

5. „…synowie burmistrza…zostali dilerami narkotyków”

6. „jeden z jego synów…aktualnie przebywa w zakładzie karnym”

7. „Siostra B./../ powyłudzała kredyty bankowe i teraz ukrywa się przed wymiarem sprawiedliwości”

8. „Z całej pewności możemy powiedzieć, że burmistrz K. pochodzi z bandyckiej rodziny z przestępczymi tradycjami”

9. „Przestępczą karierę/…/ zaczął B. dwadzieścia lat temu”

10. „Bojąc się o stołek B. sfałszował także ostatnie wybory i obecnie nielegalnie zasiada na fotelu burmistrza”

11. „Wykorzystując niewiedzę ludzi i przestępcze kontakty zaczął on wykupować ziemię w W. L.”

12. „Pozwalał także K. na to aby przetargi w gminie R. wygrywała zaprzyjaźniona firma T. z Z. co z kolei pozwalało na wyprowadzenie państwowych pieniędzy z gminnej kasy”

13. „…tradycje przestępcze w rodzinie K. zostały podtrzymane tym razem przez samego B.”.

9. Z.J. natychmiast usunął ten komentarz z bloga, jednak po kilku minutach został on umieszczony ponownie. J.Z. ponownie usunął komentarz, a następnie włączył system kontroli dostępu i wcześniejszego logowania się użytkowników poprzez adres mailowy. Następnego dnia Z.J. zrezygnował z tego ograniczenia.

10. Dnia 9 listopada 2010 roku na blogu skarżącego został zamieszczony identyczny wpis. Skarżący usunął wpis w tym samym dniu, natychmiast po otrzymaniu informacji o jego pojawieniu się, a następnie przywrócił kontrolę dostępu i obowiązek wcześniejszego logowania się użytkowników. Środki te zostały utrzymane przez okres mniej więcej trzech miesięcy.

B.  Postępowanie wszczęte przeciwko skarżącemu na mocy ustawy Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw („ustawa o wyborach samorządowych”)

11. Dnia 12 listopada 2010 roku B.K. pozwał skarżącego z art. 72 wspomnianej ustawy (zob. paragraf 23 poniżej).

12. Postanowieniem z dnia 15 listopada 2010 roku Sąd Okręgowy w Tarnowie uwzględnił żądania B.K. Zakazał skarżącemu dalszego rozpowszechniania treści wskazanych w paragrafie 8 i nakazał mu, aby w ciągu 12 godzin od zakończenia postępowania zamieścił na swoim blogu przeprosiny w formie następującego oświadczenia:

„Przepraszam Pana B.K. – kandydata na Burmistrza (...) – za rozpowszechnianie na moim blogu pod adresem (...) nieprawdziwych i godzących w jego dobra osobiste informacji o nim i jego rodzinie, a zwłaszcza tych wskazujących, że [przytoczone są wpisy wskazane w paragrafie 8].”

Ponadto Sąd nakazał skarżącemu wpłacenie kwoty 5000 zł1 na organizację charytatywną oraz zwrócenie powodowi kosztów postępowania w wysokości 240 zł.

13. W uzasadnieniu postanowienia Sąd podkreślił szczególny charakter postępowania prowadzonego w trybie wyborczym zgodnie z ustawą o wyborach samorządowych, które to postępowanie mogło być wszczęte w przypadku rozpowszechniania materiałów wyborczych o charakterze propagandowym, zawierających nieprawdziwe informacje o kandydacie startującym w wyborach. Sąd wskazał, że celem postępowania było jak najszybsze sprostowanie nieprawdziwych i godzących w dobre imię kandydata informacji. Działając w duchu przytoczonego wyżej artykułu wspomnianej ustawy, w związku z art. 24 Kodeksu cywilnego („k.c.”), Sąd uznał, że wspomniane komentarze stanowiły materiał wyborczy o charakterze propagandowym, a ich treść była nieprawdziwa i szkodziła dobremu imieniu B.K., który był kandydatem w wyborach. Sąd uznał ponadto, że fakt dopuszczenia przez skarżącego do sytuacji, w której tak formułowane wypowiedzi były rozpowszechniane na jego blogu, należy traktować jako popełniony przez niego czyn bezprawny. Sąd stał na stanowisku, że skarżący jako właściciel wspomnianego bloga powinien był czuwać nad zapewnieniem zgodności publikowanych przez internautów komentarzy ze stanem rzeczywistym, zwłaszcza że dysponował w tym zakresie odpowiednimi środkami technicznymi. W tej kwestii Sąd zauważył w szczególności, że skarżący mógł narzucić internautom obowiązek logowania się przed wpisaniem komentarzy. Dodał, że zgodnie z warunkami regulaminu wewnętrznego portalu internetowego, na którym znajdował się blog skarżącego, zainteresowany był odpowiedzialny za treści generowane przez internautów. Sąd uznał ponadto, że środki nałożone na zainteresowanego były proporcjonalne do szkód wyrządzonych powodowi w związku z opublikowaniem wspomnianych komentarzy.

14. Dnia 16 listopada 2010 roku skarżący odwołał się od tego postanowienia do Sądu Apelacyjnego w Krakowie. Podnosił, że sąd pierwszej instancji nie uwzględnił szczególnego charakteru bloga internetowego jako nośnika komunikacji i niesłusznie przypisał skarżącemu odpowiedzialność za komentarze publikowane na jego stronie internetowej przez osoby trzecie. Skarżący argumentował, że sąd pierwszej instancji nie zastosował wyłączeń przewidzianych w art. 14 ustawy z dnia 18 lipca 2002 roku o świadczeniu usług drogą elektroniczną („ustawa z 2002 roku”, zob. paragraf 26), pomimo że on sam usunął sporne komentarze niezwłocznie po otrzymaniu informacji o ich opublikowaniu. Skarżący podniósł ponadto, że zobowiązanie go do odgórnego cenzurowania każdego komentarza zamieszczanego na jego stronie stałoby w sprzeczności z postanowieniami przytaczanego artykułu wyżej wymienionej ustawy. Według niego, rezygnując z zastosowania istotnych postanowień art. 14 ustawy z 2002 roku, sąd pierwszej instancji naruszył względem niego art. 24 k.c.

15. Wyrokiem z dnia 17 listopada 2010 roku, przekazanym skarżącemu dnia 18 listopada 2010 roku, Sąd Apelacyjny w Krakowie oddalił apelację skarżącego. W uzasadnieniu orzeczenia, Sąd Apelacyjny uznał, że skarżący w rzeczy samej ponosi odpowiedzialność za komentarze publikowane przez osoby trzecie, ponieważ nie uniemożliwił ich rozpowszechnienia. Zalecenie skierowane do internautów, które zamieścił zainteresowany, było - jak stwierdził Sąd Apelacyjny - niewystarczające do wyłączenia odpowiedzialności zainteresowanego. Sąd Apelacyjny uznał ponadto, że skarżący niesłusznie powołał się na postanowienia art. 14 ustawy z 2002 roku w związku z postanowieniami art. 23 i 24 k.c. W tej kwestii Sąd Apelacyjny zauważył w szczególności, że skarżący mógłby uchylić się od odpowiedzialności za bezprawne treści generowane przez osoby trzecie tylko wtedy, gdyby w sposób skuteczny zablokował dostęp do tych treści natychmiast po uzyskaniu informacji o ich nielegalności. W omawianej sprawie tak jednak nie było.

C.  Postępowanie mające na celu przestrzeganie prawa B.K. do ochrony dóbr osobistych

16. Dnia 19 kwietnia 2011 roku, po przegranej w wyborach, B.K. wszczął przeciwko skarżącemu powództwo o ochronę dóbr osobistych na podstawie art. 23 i 24 k.c. (zob. paragrafy 24–25). Podstawą skargi wniesionej przez B.K. były fakty identyczne z tymi, które zostały już wcześniej zbadane przez sądy krajowe w ramach postępowania opisanego w paragrafach 11–15.

17. Postanowieniem z dnia 3 października 2011 roku Sąd Okręgowy w Tarnowie uwzględnił roszczenie, nakazując skarżącemu przeproszenie B.K. w formie ogłoszenia prasowego oraz zasądził od niego zapłatę na rzecz B.K. kwoty 1000 zł z tytułu odszkodowania.

18. Skarżący odwołał się od tego postanowienia.

19. Wyrokiem z dnia 19 stycznia 2012 roku Sąd Apelacyjny w Krakowie uchylił zaskarżone orzeczenie i oddalił roszczenie B.K., stwierdzając, że stanowisko skarżącego, dotyczące kierowanego przeciwko niemu zarzutu naruszenia art. 24 k.c. w związku z art. 14 i 15 ustawy z 2002 roku, było uzasadnione. Zauważając, że nie ma żadnych wątpliwości co do tego, iż sporne komentarze zawierały treści nieprawdziwe i naruszały dobra osobiste B.K., ani co do tego, że skarżący nie był źródłem tych stwierdzeń, Sąd Apelacyjny uznał, że w tych okolicznościach istotne jest ustalenie, czy i w jakim stopniu sam zainteresowany może odpowiadać za wyrządzoną szkodę polegającą na naruszeniu dóbr osobistych B.K. w związku z opublikowaniem wspomnianych komentarzy. Sąd Apelacyjny zauważył, że chcąc ocenić ewentualną nielegalność czynów zarzucanych skarżącemu, sąd niższej instancji powinien był wziąć pod uwagę postanowienia ustawy z 2002 roku. Zdaniem Sądu, skarżącego jako udostępniającego blog internetowy należało traktować jako usługodawcę świadczącego usługi hostingu („ hosting”), o czym jest mowa we wspomnianej ustawie.

20. Sąd Apelacyjny uznał, że wymogi wolności wyrażania opinii oraz specyfika usług hostingu internetowego wykluczają wszelką formę prewencyjnej kontroli hostowanych treści przez usługodawcę hostingu, w związku z czym art. 15 ustawy z 2002 roku nie zawiera żadnych zobowiązań w tym zakresie. Sąd stwierdził, że nawet w przypadku zamieszczenia na stronie internetowej treści potencjalnie naruszających dobra osobiste osoby trzeciej, jakakolwiek kontrola prewencyjna takich treści przez udostępniającego stronę stałaby w sprzeczności z wolnością wyrażania opinii.

21. Sąd Apelacyjny zauważył, że pytanie o konkretne warunki, od których spełnienia skarżący uzależniał możliwość publikowania przez internautów komentarzy na swojej stronie internetowej, było pozbawione jakiegokolwiek znaczenia dla wyniku niniejszej sprawy. Według Sądu przypisywanie zainteresowanemu odpowiedzialności za komentarze publikowane przez osobę trzecią, jako konsekwencji domniemanego braku prewencyjnej kontroli treści oraz braku działań umożliwiających identyfikację autora takich komentarzy, było nieuzasadnione, ponieważ odpowiedzialność udostępniającego stronę internetową za treści generowane przez osoby trzecie nie zależy od możliwości ustalenia tożsamości tych osób. Sąd Apelacyjny uznał, że dopuszczenie przez skarżącego do sytuacji, w której internauci pozostawiali komentarze anonimowo, w żadnym razie nie może być traktowane jako popełnienie przez niego czynu bezprawnego.

22. Sąd Apelacyjny uznał, że skarżący mógłby ponosić odpowiedzialność za wspomniane komentarze tylko wówczas, gdyby zbagatelizował obowiązek ich bezzwłocznego usuwania wynikający z art. 15 ustawy z 2002 roku. Tymczasem, zainteresowany usunął wspomniane komentarze niezwłocznie po otrzymaniu informacji o ich opublikowaniu na swojej stronie internetowej. Tym samym nie popełnił żadnego czynu bezprawnego, który naruszałby dobra osobiste B.K.

II.  Odpowiednie PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

A.  Ustawa o wyborach samorządowych w brzmieniu obowiązującym w czasie omawianych zdarzeń

23. Art. 72 tej ustawy we fragmentach mających znaczenie w omawianej sprawie ma brzmienie następujące:

„§ 1. Jeżeli [...] plakaty, ulotki, hasła i wypowiedzi lub inne formy prowadzonej w okresie kampanii wyborczej agitacji zawierają informacje nieprawdziwe, kandydat na radnego lub pełnomocnik wyborczy zainteresowanego komitetu wyborczego ma prawo wnieść do sądu okręgowego wniosek o wydanie orzeczenia:

1. zakazu rozpowszechniania takich informacji [przez pozwanego];

2. przepadku materiałów wyborczych zawierających takie informacje;

3. nakazania sprostowania takich informacji;

4. nakazania publikacji odpowiedzi na stwierdzenia naruszające dobra osobiste;

5. nakazania przeproszenia osoby, której dobra osobiste zostały naruszone;

6. nakazania uczestnikowi postępowania wpłacenia kwoty do 10 000 złotych na rzecz instytucji charytatywnej.

(..)”.

B.  Kodeks cywilny

24. Art. 23 Kodeksu cywilnego zawiera niewyczerpującą listę praw zwanych „dobrami osobistymi”. Artykuł ten ma brzmienie następujące:

„Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach”.

25. Art. 24 Kodeksu cywilnego przewiduje środki służące naprawieniu szkód wynikających z naruszenia dóbr osobistych. Na mocy tego artykułu ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia poszkodowany może żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, lub może żądać od niej zadośćuczynienia pieniężnego. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać odszkodowania.

C.  Ustawa z dnia 18 lipca 2002 roku

26. Postanowienia tej ustawy, właściwe w omawianej sprawie, mają brzmienie następujące:

Art. 14

„1. Nie ponosi odpowiedzialności za przechowywane dane ten, kto udostępniając zasoby systemu teleinformatycznego w celu przechowywania danych przez usługobiorcę nie wie o bezprawnym charakterze danych lub związanej z nimi działalności, a w razie otrzymania urzędowego zawiadomienia lub uzyskania wiarygodnej wiadomości o bezprawnym charakterze danych lub związanej z nimi działalności niezwłocznie uniemożliwi dostęp do tych danych.

2. Usługodawca, który otrzymał urzędowe zawiadomienie o bezprawnym charakterze przechowywanych danych dostarczonych przez usługobiorcę i uniemożliwił dostęp do tych danych, nie ponosi odpowiedzialności względem tego usługobiorcy za szkodę powstałą w wyniku uniemożliwienia dostępu do tych danych.

3. Usługodawca, który uzyskał wiarygodną wiadomość o bezprawnym charakterze przechowywanych danych dostarczonych przez usługobiorcę i uniemożliwił dostęp do tych danych, nie odpowiada względem tego usługobiorcy za szkodę powstałą w wyniku uniemożliwienia dostępu do tych danych, jeżeli niezwłocznie zawiadomił usługobiorcę o zamiarze uniemożliwienia do nich dostępu.

4. Przepisów ust. 1–3 nie stosuje się, jeżeli usługodawca przejął kontrolę nad usługobiorcą w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów”.

Art. 15

„Podmiot, który świadczy usługi określone w art. 12–14, nie jest obowiązany do sprawdzania przekazywanych, przechowywanych lub udostępnianych przez niego danych, o których mowa w art 12–14”.

D.  Odpowiednie orzecznictwo Sądu Najwyższego Rzeczpospolitej Polskiej

27. W wyroku z dnia 8 lipca 2011 roku (sprawa IV CSK 665/10), Sąd Najwyższy stwierdził, że usługodawca świadczący drogą elektroniczną usługi polegające na umożliwieniu bezpłatnego dostępu do utworzonego przez siebie portalu dyskusyjnego nie ma obowiązku zapewnienia możliwości identyfikacji usługobiorcy dokonującego wpisu na tym portalu i nie ponosi odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych innych osób [w rezultacie takiego wpisu], chyba że wiedział, iż wpis narusza te dobra i nie usunął go niezwłocznie.

III.  ODPOWIEDNIE INSTRUMENTY MIĘDZYNARODOWE I STANDARDY UNII EUROPEJSKIEJ

28. Instrumenty międzynarodowe i standardy Unii Europejskiej właściwe w omawianej sprawie są przedstawione w paragrafach 44–57 wyroku w sprawie Delfi A.S. p. Estonii [WI], nr 64569/09, 16 czerwca 2015 roku.

%1  PRAWO

I.  WNIOSEK RZĄDU O SKREŚLENIE Skargi Z LISTY spraw NA podstawie art. 37 KONWENCJI

29. W piśmie z dnia 25 czerwca 2013 roku Rząd zwrócił się do Trybunału o skreślenie skargi z listy spraw i załączył deklarację jednostronną. We wspomnianej deklaracji Rząd przyznał, że w niniejszej sprawie doszło do naruszenia art. 10 Konwencji w zakresie dotyczącym orzeczeń wydanych w dniach 15 i 17 listopada 2010 roku przez sądy krajowe orzekające w trybie wyborczym. Rząd zaproponował również wypłacenie skarżącemu kwoty 3000 EUR z tytułu słusznego zadośćuczynienia i zwrócił się do Trybunału o skreślenie skargi z listy spraw na mocy art. 37 ust. 1 lit. c Konwencji.

30. Skarżący nie przyjął oferty Rządu i poprosił Trybunał o orzeczenie w formie wyroku. Podkreślił, że sprawa ma znaczenie dla orzecznictwa i ustawodawstwa europejskiego i krajowego, że deklaracja Rządu nie pozwala mu skutecznie domagać się wznowienia postępowania krajowego i że w każdym razie kwota proponowana z tytułu słusznego zadośćuczynienia jest niewystarczająca.

31. Trybunał uważa, że w pewnych okolicznościach może być wskazane skreślenie sprawy z listy na mocy art. 37 ust. 1 lit. c Konwencji na podstawie deklaracji jednostronnej pozwanego rządu, nawet jeżeli skarżący życzy sobie, by sprawa podlegała dalszemu rozstrzygnięciu sądowemu. Od szczegółowych okoliczności sprawy zależeć będzie ustalenie, czy deklaracja jednostronna stanowi wystarczającą podstawę, aby Trybunał uznał, że przestrzeganie praw człowieka zagwarantowanych Konwencją nie wymaga od niego dalszego rozstrzygania w sprawie ( Tahsin Acar p. Turcji [WI], nr 26307/95, § 75, ETPC 2004‑III, i Melnic p. Republice Mołdowy, nr 6923/03, § 22, 14 listopada 2006 roku).

32. W omawianej sprawie Trybunał zbadał warunki deklaracji jednostronnej Rządu. W świetle okoliczności omawianej sprawy Trybunał jest zdania, że deklaracja nie daje wystarczających podstaw, aby uznać za bezzasadne dalsze rozstrzyganie w sprawie.

33. W konkluzji Trybunał odrzuca wniosek Rządu o skreślenie skargi z listy spraw na podstawie art. 37 ust. 1 lit. c Konwencji i tym samym postanawia kontynuować badanie dopuszczalności oraz przedmiotu skargi.

II.  ZARZUT NARUSZENIA art. 10 KONWENCJI

34. Powołując się na art. 10 Konwencji, skarżący skarży się, że postanowienia wydawane przeciwko niemu w wyniku postępowania, jakie sądy krajowe prowadziły na mocy ustawy o wyborach samorządowych, spowodowały naruszenie jego prawa do wolności wyrażania opinii zagwarantowanego w art. 10 Konwencji, który we fragmentach właściwych w omawianej sprawie ma następujące brzmienie:

„1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. (...)

2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym (...) z uwagi (…) na ochronę dobrego imienia i praw innych osób (...)”.

A.  Dopuszczalność

35. Stwierdzając, że skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji i że nie zachodzi ponadto żaden inny powód niedopuszczalności, Trybunał uznaje ją za dopuszczalną.

B.  Przedmiot skargi

1.  Argumenty stron

36. Skarżący utrzymuje, że wspomniane orzeczenia oznaczają nieuzasadnioną ingerencję w jego prawo do wolności wyrażania opinii, a ingerencja ta nie była, według niego, „przewidziana przez ustawę” ani „niezbędna w społeczeństwie demokratycznym”.

37. Rząd się nie wypowiedział.

2.  Uwagi strony trzeciej składającej interwencję

38. Organizacja pozarządowa Article 19 uważa, że blogi internetowe cechują się przede wszystkim możliwością samodzielnego publikowania treści online przez każdego użytkownika i bez żadnej wcześniejszej kontroli edytorskiej publikowanych treści, a także możliwością pozostawienia komentarza na aktualny temat. Oprócz tego, pojawienie się Internetu oraz imponująca ilość informacji umieszczanych w nim każdego dnia zwiększają ryzyko każdej publikującej osoby, że zostanie ona pociągnięta do odpowiedzialności ze względu na publikowane w Internecie treści. Odnośnie do podmiotów pośredniczących w realizacji usług internetowych, w większości krajów ich odpowiedzialność za treści generowane przez osoby trzecie jest co do zasady wyłączona, chociaż takie wyłączenie nie ma charakteru nieograniczonego.

39. Article 19 stoi na stanowisku, że podmioty pośredniczące w realizacji usług internetowych nie mogą odpowiadać za treści generowane przez internautów, jeżeli nie uczestniczyły bezpośrednio w zmianach wprowadzanych w tych treściach. Według Article 19 podmioty te powinny mieć jedynie obowiązek usuwania takich treści, ale pod warunkiem że ich nielegalność zostanie wcześniej potwierdzona orzeczeniem sądu. Zdaniem Article 19 stwierdzenie to staje się jeszcze bardziej znaczące, jeżeli podmiot pośredniczący wdrożył wcześniej system kontroli treści generowanych przez osoby trzecie. W ocenie Article 19 podjęcie decyzji przeciwnej ograniczałoby wolność wyrażania opinii w Internecie.

40. Article 19 uważa, że udostępniający blogi internetowe nie powinni ponosić odpowiedzialności za treści generowane przez osoby trzecie, jeżeli zastosowali środki niezbędne do usunięcia bezprawnych twierdzeń z chwilą powzięcia wiedzy o ich zamieszczeniu.

3.  Ocena przez Trybunał

41. Nie ma żadnych wątpliwości, że orzeczenia wydane przeciwko skarżącemu stanowiły ingerencję władz publicznych w korzystanie przez niego z wolności wyrażania opinii w rozumieniu art. 10 Konwencji.

42. Trybunał przypomina, że aby nie naruszać art. 10 Konwencji, taka ingerencja winna była być „przewidziana przez ustawę”, winna dążyć do realizacji uprawnionego celu w świetle ust. 2 i ponadto być niezbędna w społeczeństwie demokratycznym dla osiągnięcia tego celu ( Magyar Tartalomszolgáltatók Egyesülete i Index.hu Zrt p. Węgrom, nr 22947/13, § 46, 2 lutego 2016 roku).

43. Trybunał zauważa, że w omawianej sprawie skarżący utrzymuje, że ingerencja była pozbawiona podstaw prawnych, ponieważ nałożono na niego sankcje ze względu na domniemany brak prewencyjnej kontroli treści generowanych przez internautów, mimo że nie był związany żadnym zobowiązaniem prawnym w tym zakresie.

44. Trybunał zauważa, że sądy krajowe obu instancji, chcąc zastosować sankcję wobec skarżącego, wykorzystały postanowienia art. 72 ustawy o wyborach samorządowych w związku z postanowieniami art. 23 i 24 k.c. Trybunał zauważa, że Sąd Apelacyjny w Krakowie wprost odrzucił możliwość zastosowania art. 14 ustawy z 2002 roku, uznając, że skarżący nie mógł powołać się na podstawy wyłączenia odpowiedzialności z tego postanowienia, ponieważ nie przeszkodził skutecznie w rozpowszechnieniu spornych komentarzy (zob. paragraf 15).

45. Trybunał przypomina w tym kontekście, że w pierwszej kolejności to do władz krajowych należy interpretowanie i stosowanie prawa wewnętrznego (zob., na przykład, wyrok Rekvényi p. Węgrom [WI], nr 25390/94, § 35, ETPC 1999–III). Nie należy do zadań Trybunału wypowiadanie się na temat celowości technik regulowania takiej czy innej dziedziny, wybranych przez ustawodawcę pozwanego państwa; rola Trybunału ogranicza się do sprawdzania, czy przyjęte metody i konsekwencje z nich wynikające są zgodne z Konwencją ( Gorzelik p. Polsce [WI], nr 44158/98, § 67, ETPC 2004-I). W związku z tym Trybunał ograniczy się do zbadania, czy zastosowanie przez sądy krajowe postanowień art. 72 ustawy o wyborach samorządowych w związku z postanowieniami art. 23 i 24 k.c. było przewidywalne dla celów art. 10 ust. 2 Konwencji.

46. W omawianej sprawie Trybunał stwierdza, że sporne komentarze zostały opublikowane na stronie skarżącego w okresie przedwyborczym, mniej więcej dwa tygodnie przed dniem wyborów, i że atakowały one urzędującego burmistrza kandydującego ponownie na to stanowisko. Trybunał stwierdza następnie, że sądy krajowe uznały wspomniane komentarze za materiał wyborczy o charakterze propagandowym, zawierający - jak stwierdziły sądy - informacje nieprawdziwe i naruszające cześć powoda jako kandydata w wyborach. W tych okolicznościach i ze względu na brzmienie wspomnianych komentarzy Trybunał jest zdania, że skarżący mógł co do zasady przewidzieć, iż zostanie uznany za odpowiedzialnego za ich rozpowszechnianie na swoim blogu na podstawie art. 72 ustawy o wyborach samorządowych w związku z art. 23 i 24 k.c. Trybunał uważa w związku z tym, że wspomniana ingerencja była „przewidziana przez ustawę” w rozumieniu art. 10 Konwencji ( mutatis mutandis, Magyar Tartalomszolgáltatók Egyesülete i Index.hu Zrt p. Węgrom, wyżej wymieniony, § 51).

47. Trybunał zauważa, że ingerencja miała uprawniony cel przewidziany w art. 10 ust. 2, czyli ochronę dobrego imienia innych osób, w szczególności B.K. jako kandydata w wyborach samorządowych. Pozostaje do ustalenia, czy była ona „niezbędna w społeczeństwie demokratycznym”.

48. Trybunał odnosi się w tym względzie do podstawowych zasad, które wywodzą się z jego orzecznictwa w tym zakresie (zob., wśród wielu innych, Hertel p. Szwajcarii, 25 sierpnia 1998, § 46, Zbiór orzeczeń 1998-VI; Steel i Morris p. Wielkiej Brytanii, nr 68416/01, § 87, ETPC 2005-II, Mouvement raëlien suisse p. Szwajcarii [WI], nr 16354/ 06, § 48, ETPC 2012, Animal Defenders International p. Wielkiej Brytanii [WI], nr 48876/08, § 100, ETPC 2013 i, z mniej odległej przeszłości, Delfi AS p. Estonii [WI], nr 64569/09, § 131, ETPC 2015).

49. Trybunał przypomina ponadto swoje wcześniejsze stwierdzenie, że strony internetowe, charakteryzujące się dostępnością, a także możliwością przechowywania i rozpowszechniania dużej ilości danych, znacząco przyczyniają się do zwiększenia dostępności bieżących informacji dla ogółu społeczeństwa i ogólnie ułatwiają przekazywanie informacji ( Ahmet Yıldırım p. Turcji, nr 3111/10, § 48, ETPC 2012, Delfi AS, wyżej wymieniony, § 133). Równocześnie nie ulega wątpliwości, że w przypadku treści i komunikacji w Internecie ryzyko szkód związanych z wykonywaniem i korzystaniem z praw człowieka i podstawowych wolności, w szczególności z prawa do poszanowania życia prywatnego, jest wyższe niż w przypadku publikacji prasowych ( Komitet redakcyjny Pravoye Delo i Shtekel p. Ukrainie, nr 33014/05, §§ 63–64, ETPC 2011, Delfi AS, wyżej wymieniony, § 128).

50. Trybunał przypomina też, że prawo do ochrony dobrego imienia wynika - jako element prawa do poszanowania życia prywatnego - z art. 8 Konwencji ( Pfeifer p. Austrii, nr 12556/03, § 35,15 listopada 2007 roku, i Polanco Torres i Movilla Polanco p. Hiszpanii, nr 34147/06, § 40, 21 września 2010 roku). Niemniej jednak, aby art. 8 znalazł zastosowanie, naruszenie dobrego imienia musi być odpowiednio poważne i dokonane w sposób szkodzący korzystaniu z osobistego prawa do poszanowania życia prywatnego ( A. p. Norwegii, nr 28070/06, § 64, 9 kwietnia 2009 roku, i Axel Springer AG p. Niemcom [WI], nr 39954/08, § 83, 7 lutego 2012 roku).

51. Przy badaniu konieczności ograniczenia wolności wyrażania opinii w społeczeństwie demokratycznym w celu „ochrony dobrego imienia i praw innych osób” może zaistnieć potrzeba sprawdzenia przez Trybunał, czy władze krajowe zapewniły właściwą równowagę dwóch wartości gwarantowanych przez Konwencję, które w niektórych sprawach mogą ze sobą kolidować, czyli z jednej strony wolności wyrażania opinii gwarantowanej przez art. 10, a z drugiej - prawa do poszanowania życia prywatnego gwarantowanego przez art. 8 ( Hachette Filipacchi Associés p. Francji, nr 71111/01, § 43, 14 czerwca 2007 roku, MGN Limited p. Wielkiej Brytanii, nr 39401/04, § 142, 18 stycznia 2011 roku, i Axel Springer AG, wyżej wymieniony, § 84).

52. Trybunał stwierdził już w poprzednich sprawach, że prawa gwarantowane odpowiednio przez art. 8 i art. 10 co do zasady zasługują na równe poszanowanie, a wynik sprawy normalnie nie może różnić się w zależności od tego, czy została wniesiona do Trybunału pod kątem art. 10 Konwencji przez wydawcę obraźliwego artykułu, czy pod kątem art. 8 Konwencji przez osobę będącą obiektem takiego artykułu. Tym samym, margines oceny winien być w obu przypadkach co do zasady taki sam ( Axel Springer AG, wspomniany wyżej, § 87, i Von Hannover p. Niemcom (nr 2) [WI], nry 40660/08 i 60641/08, § 106, ETPC 2012, wraz z odniesieniami do spraw Hachette Filipacchi Associés, wyżej wymieniony, § 41, Timciuc p. Rumunii (dec.), nr 28999/03, § 144, 12 października 2010 roku, i Mosley p. Wielkiej Brytanii, nr 48009/08, § 111, 10 maja 2011 roku). Jeżeli do zrównoważenia tych dwóch praw przez władze krajowe doszło przy poszanowaniu kryteriów ustanowionych w orzecznictwie Trybunału, to Trybunał musiałby mieć poważne powody, aby zastąpić opinię sądów krajowych swoją własną opinią ( Axel Springer AG, wyżej wymieniony, § 88, i Von Hannover (nr 2), wyżej wymieniony, § 107, wraz z odniesieniami do MGN Limited, wyżej wymieniony, §§ 150 i 155, i Palomo Sánchez i Inni p. Hiszpanii [WI], nry 28955/06, 28957/06, 28959/06 i 28964/06, § 57, 12 września 2011 roku). Innymi słowy, Trybunał przyznaje ogólnie państwu szeroki margines oceny w sytuacji konieczności znalezienia równowagi pomiędzy sprzecznymi interesami prywatnymi lub różnymi prawami gwarantowanymi przez Konwencję ( Evans p. Wielkiej Brytanii [WI], nr 6339/05, § 77, ETPC 2007-I, Chassagnou i Inni p. Francji [WI], nry 25088/94, 28331/95 i 28443/95, § 113, ETPC 1999-III, i Ashby Donald i Inni p. Francji, nr 36769/08, § 40, 10 stycznia 2013 roku).

53. Trybunał przypomina, że dokonując takiej oceny w sprawach, w których główny podmiot pełnił rolę podmiotu pośredniczącego w realizacji usług internetowych, sam wymienił szereg istotnych czynników: kontekst, w jaki wpisują się komentarze; środki zastosowane przez nośnik publikacji, aby zapobiec publikowaniu zniesławiających komentarzy lub je usunąć; ustalenie, czy odpowiedzialność powinna ciążyć raczej na autorze komentarza, czy podmiocie pośredniczącym, a także konsekwencje postępowania wewnętrznego dla danego nośnika publikacji ( Delfi AS, wyżej wymieniony, §§ 142-143).

54. W omawianej sprawie, odnośnie do kontekstu, w jakim pojawiały się wspomniane komentarze, Trybunał stwierdza, że sądy krajowe uznały je za zniesławiające B.K. i naruszające jego dobre imię jako kandydata w wyborach samorządowych (zob. paragrafy 13–15). Trybunał nie dostrzega żadnego powodu, aby odstąpić od wniosku, do jakiego doszły w tej kwestii sądy krajowe, zważywszy na brzmienie spornych komentarzy.

55. Trybunał zauważa następnie, że strona internetowa, na której zostały opublikowane sporne komentarze, była administrowana przez skarżącego bezpłatnie i że w praktyce miała ona znaczenie tylko dla mieszkańców gminy, w której mieszkał też sam zainteresowany ( mutatis mutandis Magyar Tartalomszolgáltatók Egyesülete i Index.hu Zrt, wyżej wymieniony, § 64, Phil, wyżej wymieniony, § 31, i a contrario Delfi AS, wyżej wymieniony, § 144). Trybunał stwierdza ponadto, że sądy krajowe uznały przydatność wspomnianej strony internetowej dla wspomnianej społeczności. Zauważa, że w omawianej sprawie nie zostało podniesione, iż sporne komentarze miałyby być reakcją na słowa samego skarżącego lub że on sam miałby je w jakikolwiek sposób podsycać ( Magyar Tartalomszolgáltatók Egyesülete i Index.hu Zrt, wyżej wymieniony, § 73).

56. Trybunał stwierdza, że w omawianej sprawie skarżący zdecydował się umożliwić internautom pozostawianie komentarzy bez wcześniejszego logowania, ale równocześnie zastosował pewne środki w celu wykrywania treści potencjalnie bezprawnych. Stwierdza tym samym, że strona internetowa zainteresowanego miała system powiadamiania o nowych treściach, a treści na niej publikowane były doraźnie kontrolowane przez osobę bliską zainteresowanemu. Trybunał zauważa ponadto, że skarżący zamieścił zalecenie dla internautów, by stosowali zasady dobrego wychowania i przestrzegali praw innych osób (zob. paragrafy 6–7).

57. Trybunał odnotowuje, że skarżący usunął sporne komentarze niezwłocznie po otrzymaniu informacji o ich opublikowaniu (porównaj z Delfi AS i Phil, sprawy wyżej wymienione, w których bezprawne treści pozostawały dostępne w Internecie odpowiednio przez sześć tygodni i przez dziewięć dni). Dodatkowo zastosował on czasową kontrolę dostępu i obowiązek wcześniejszego logowania się użytkowników poprzez adres mailowy (zob. paragrafy 9–10).

58. Trybunał zauważa, że sądy krajowe zarzuciły skarżącemu zastosowanie niewystarczających środków w celu przeciwdziałania rozpowszechnianiu wspomnianych komentarzy. Jednak sam Trybunał stoi na stanowisku, że wymaganie od skarżącego, by wychodził z założenia, że niektóre nieprzefiltrowane komentarze mogą być sprzeczne z prawem, oznaczałoby wymaganie od niego nadmiernej i nierealistycznej zdolności przewidywania, co mogłoby zagrozić prawu do przekazywania informacji przez Internet ( Magyar Tartalomszolgáltatók Egyesülete i Index.hu Zrt, wyżej wymieniony, § 82, Phil, wyżej wymieniony, § 31).

59. Odnośnie do możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności autora wspomnianych komentarzy, Trybunał zauważa, że poza jedną deklaracją złożoną przez samego skarżącego, wedle której istnienia takiej możliwości nie można wykluczyć, strony nie przekazały mu żadnych istotnych informacji w tej kwestii. Trybunał zauważa, że nie wydaje się, by sam B.K. podjął kiedykolwiek jakiekolwiek działania w tym celu; zamiast tego wolał zwrócić się bezpośrednio przeciwko skarżącemu jako udostępniającemu stronę internetową, na której zostały opublikowane komentarze na jego temat. Trybunał podnosi ponadto, że w dniu złożenia przez B.K. pozwu przeciwko skarżącemu, spornych komentarzy nie było już na stronie zainteresowanego.

60. Odnośnie do konsekwencji postępowania krajowego, Trybunał zauważa, że skarżący otrzymał nakaz zaprzestania rozpowszechniania spornych wypowiedzi oraz przeproszenia za nie w formie opublikowanego ogłoszenia. Dodatkowo został zobowiązany do wpłacenia kwoty 5000 zł na rzecz organizacji charytatywnej oraz do zwrócenia powodowi kosztów postępowania w wysokości 240 zł (zob. paragraf 12). Trybunał uważa, że wskutek łącznego zastosowania przeciwko niemu wspomnianych środków skarżący poniósł karę, która mogła zniechęcić do działania kogoś, kto - tak jak skarżący w omawianej sprawie - administrował w pełni bezpłatnie blog internetowy poświęcony tematom ważnym dla społeczności. W tej kwestii Trybunał przytacza swoje wcześniejsze stwierdzenia, wedle których przypisywanie odpowiedzialności w odniesieniu do komentarzy pochodzących od osób trzecich może mieć negatywne skutki dla zamieszczania komentarzy na portalach internetowych i zadziałać odstraszająco w zakresie wolności wyrażania opinii w Internecie ( Magyar Tartalomszolgáltatók Egyesülete i Index.hu Zrt, wyżej wymieniony § 86, Phil, wyżej wymieniony, § 35).

61. Trybunał zauważa na koniec, że sądy krajowe, które prowadziły postępowanie wszczęte przeciwko skarżącemu na mocy ustawy o wyborach samorządowych, nie zapewniły właściwej równowagi między prawem zainteresowanego do wolności wyrażania opinii a sprzecznym z nim prawem B.K. do poszanowania jego dobrego imienia jako kandydata w wyborach samorządowych. Orzeczenia sądów krajowych stanowiły nieproporcjonalną ingerencję w prawo do wolności wyrażania opinii skarżącego, nie były zatem niezbędne w społeczeństwie demokratycznym.

62. W związku z tym doszło do naruszenia art. 10 Konwencji.

III.  ZASTOSOWANIE art. 41 KONWENCJI

63. Zgodnie z art. 41 Konwencji

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

A.  Szkoda

64. Skarżący dochodzi kwoty 2020 euro (EUR) z tytułu szkody majątkowej, dzieląc ją w sposób następujący: 1250 EUR z tytułu kwoty, którą wpłacił zgodnie z orzeczeniami krajowymi, 360 EUR z tytułu pożyczki bankowej, którą musiał zaciągnąć, aby spłacić tę kwotę oraz różne koszty postępowania krajowego, 60 EUR z tytułu spłaty kosztów postępowania krajowego i 350 EUR z tytułu kosztów związanych z leczeniem, jakiemu się poddał w związku z wszczętym przeciwko niemu postępowaniem krajowym. Dodatkowo domaga się kwoty 7000 EUR z tytułu słusznego zadośćuczynienia.

65. Rząd uważa, że żądana kwota słusznego zadośćuczynienia jest wygórowana i że nie istnieje żaden związek przyczynowy między zarzutem naruszenia a kwotą odpowiadającą wydatkom poniesionym przez skarżącego na leczenie. Rząd uważa, że kwota żądana z tytułu kosztów postępowania krajowego odpowiada kosztom i wydatkom, a nie szkodzie majątkowej.

66. Trybunał zauważa, że kwota 1250 EUR wynika ze szkody majątkowej i że skarżący wystarczająco uzasadnił swoje żądanie w tej sprawie. W związku z tym, Trybunał uznaje, że kwotę tę należy skarżącemu przyznać. Odnośnie do elementów dotyczących kosztów postępowania krajowego, Trybunał uważa, podobnie jak Rząd, że odpowiadają one żądaniu w zakresie kosztów i wydatków ( mutatis mutandis Dinu p. Rumunii, nr 64356/14, § 90, 7 lutego 2017 roku). Odnośnie do pozostałych kwot, jakich dochodzi skarżący z tytułu szkody majątkowej, Trybunał nie dostrzega żadnego związku przyczynowego pomiędzy nimi a stwierdzonym naruszeniem i oddala tę część wniosku. Trybunał uważa jednak, że istnieją podstawy do przyznania skarżącemu kwoty 7000 EUR z tytułu szkody moralnej.

B.  Koszty i wydatki

67. Skarżący domaga się zwrotu 150 EUR za koszty i wydatki poniesione w postępowaniu przed sądami krajowymi oraz 1800 EUR za koszty reprezentacji przed Trybunałem.

68. Rząd uważa, że wobec braku jakichkolwiek dowodów żadna kwota nie powinna zostać wypłacona z tego tytułu.

69. Uwzględniając dokumenty, którymi dysponuje, oraz istniejące orzecznictwo, Trybunał przyznaje skarżącemu 60 EUR z tytułu kosztów postępowania krajowego.

70. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe..

  Z TYCH WZGLĘDÓW TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE,

1.  Uznaje skargę za dopuszczalną;

2.  Uznaje, że doszło do naruszenia art. 10 Konwencji;

3.  Uznaje,

1.  że pozwane państwo winno wypłacić skarżącemu w ciągu trzech miesięcy następujące kwoty, które należy przeliczyć na walutę pozwanego państwa, według kursu z dnia realizacji wyroku:

1.  1250 EUR (jeden tysiąc dwieście pięćdziesiąt euro) oraz każdą kwotę, jaka może być należna z tytułu podatku, za szkodę materialną;

2.  7000 EUR (siedem tysięcy euro) oraz każdą kwotę, jaka może być należna z tytułu podatku, za szkodę moralną;

3.  60 EUR (sześćdziesiąt euro) oraz każdą kwotę, jaka może być należna z tytułu podatku przez skarżącego, z tytułu kosztów i wydatków.

2.  że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu płatności, od powyższych kwot należne będą odsetki zwykłe, w stawce równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w okresie zwłoki, powiększonej o trzy punkty procentowe.

4.  Oddala roszczenie o słuszne zadośćuczynienie w pozostałej części.

Sporządzono w języku francuskim i notyfikowano pisemnie dnia 4 czerwca 2020 roku zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Renata Degener Pere Pastor Vilanova Zastępca Kanclerza Przewodniczący

1 Około 1250 EUR