Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

SEKCJA CZWARTA

Skarga nr 28863/95

wniesiona przez A. K. i T. K. przeciwko Polsce

OSTATECZNA DECYZJA W KWESTII DOPUSZCZALNOŚCI

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Czwarta), zasiadając w dniu 15 czerwca 2000 r. jako Izba składająca się z następujących sędziów:

Pan G. Ressa, przewodniczący,

Pan A. Pastor Ridruejo,

Pan L. Caflisch,

Pan J. Makarczyk,

Pan V. Butkevych,

Pani N. Vajić,

Pan M. Pellonpää, sędzia,

oraz Pan V. Berger, kanclerz Sekcji,

Biorąc pod uwagę powyższą skargę wniesioną do Europejskiej Komisji Praw Człowieka w dniu 30 listopada 1994 r. i zarejestrowaną 5 października 1995 r.,

Biorąc pod uwagę art. 5 ust. 2 Protokołu nr 11 do Konwencji, na mocy którego przekazano Trybunałowi kompetencję do zbadania skargi,

Biorąc pod uwagę częściową decyzję Komisji z dnia 1 lipca 1998 r.,

Biorąc pod uwagę obserwacje przedłożone przez pozwany Rząd oraz obserwacje skarżących nadesłane w odpowiedzi,

Obradując, podejmuje następującą decyzję:

FAKTY

Skarżący są obywatelami polskimi, urodzonymi, odpowiednio, w 1950 i 1946 r. Są oni małżeństwem i mieszkają w Olsztynie, w Polsce.

I. Okoliczności sprawy

Fakty sprawy, zgodnie z tym jak przedstawiły je strony, mogą być w następujący sposób streszczone.

W dniu 10 maja 1988 r. skarżący kupili za gotówkę akcje w spółce akcyjnej „C”. W dniu 23 maja 1989 r. akcjonariusze firmy podjęli decyzję o podwyższeniu kapitału akcyjnego do 25.000.000 starych złotych (PLZ) i zgodzili się na subskrypcję prywatną nowych akcji. W dniu 30 listopada 1989 r. skarżący podpisali przed notariuszem akt notarialny, w którym zgodzili się nabyć 500 akcji w spółce, w zamian za wniesienie aportu. Ich wkład składał się z obiektu przemysłowego położonego w gminie Barczewo. W tym samym dniu spółka została zarejestrowana jako właściciel nieruchomości w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Olsztynie.

W dniu 15 czerwca 1990 r. drugi skarżący wstąpił do zarządu spółki. Po pewnym czasie skarżący przestał być zadowolony z niektórych decyzji podejmowanych przez innych dyrektorów firmy. W konsekwencji, w dniu 6 kwietnia 1992 r. skarżący zwrócili się do spółki z prośbą o zwrot aportu.

W dniu 28 maja 1992 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie zarejestrował w rejestrze handlowym wzrost kapitału akcyjnego spółki do 25 000 000 PLZ.

W dniu 29 maja 1992 r. akcjonariusze spółki przyjęli uchwałę zobowiązującą zarząd spółki do sfinalizowania porozumienia, na mocy którego majątek wniesiony przez skarżących zostanie im zwrócony, a oni zwrócą akcje spółki. W tym samym czasie akcjonariusze zaaprobowali rezygnację drugiego skarżącego z członkostwa w zarządzie. Następnie skarżący zwrócili się z prośbą do prokuratury o wszczęcie postępowania karnego przeciwko niektórym członkom zarządu spółki. Na dodatek, byli oni zaangażowani w postępowanie sądowe dotyczące wpisu w księdze wieczystej oraz postępowanie upadłościowe dotyczące spółki „C”.

W dniu 16 czerwca 1993 r. skarżący wnieśli do Sądu Rejonowego w Olsztynie wniosek na podstawie artykułu 21 kodeksu handlowego. Domagali się wykreślenia z rejestru handlowego dwóch zapisów dotyczących spółki „C”. Pierwszy zakwestionowany wpis stwierdzał, że kapitał akcyjny spółki wynosi 25 000 000 PLZ. Drugi wpis dotyczył zmian w postanowieniach spółki. Skarżący podnosili, że wpisy te oparte były na nieprawdziwych stwierdzeniach oraz niedokładnej informacji, a także że wpisy te były niezgodne z prawem.

W dniu 8 lutego 1994 r. sąd przeprowadził rozprawę oraz odebrał zeznania stron.

W dniu 23 stycznia 1995 r. skarżący złożyli zażalenie do Sądu Najwyższego w związku z przewlekłością postępowania przed Sądem Rejonowym w Olsztynie. Skarżący twierdzili, że postępowanie w ich sprawie było nierozsądnie długie, mimo tego, że ich wniosek mógł być rozstrzygnięty na pierwszym posiedzeniu.

W dniu 24 lutego 1995 r. Sąd Najwyższy zawiadomił Prezesa Sądu Rejonowego w Olsztynie o wniesieniu powyższej skargi oraz poinstruował sąd pierwszej instancji o podjęciu dalszych działań w tym zakresie.

W dniu 23 marca 1995 r. odbyło się posiedzenie przed Sądem Rejonowym w Olsztynie, podczas którego uwzględniono wniosek skarżących z dnia 16 czerwca 1993 r. W szczególności sąd wykreślił dwa wpisy w rejestrze handlowym, dotyczące zwiększenia kapitału akcyjnego oraz zmian w statucie spółki. Sąd nakazał również zarządowi, by zmiany w statucie spółki zostały dokonane tak, by zapewnić ich zgodność z prawem krajowym. Co więcej, sąd nakazał zarządowi podjęcie kilku innych działań wymaganych przez kodeks handlowy w związku ze zwiększeniem kapitału akcyjnego.

II. Prawo krajowe

Kodeks handlowy z 1934 r. przewiduje, że spółka akcyjna powinna zostać zarejestrowana w rejestrze handlowym prowadzonym przez Sąd Rejonowy. Rejestr zawiera wpisy dotyczące inter alia nazwy firmy, siedziby spółki, przedmiotu działalności spółki, akcjonariuszy, kapitału akcyjnego, ilości akcji oraz wkładów. Spółka jest zobowiązana poinformować o jakichkolwiek zmianach w rejestrze w przeciągu dwóch tygodni.

Artykuł 21 Kodeksu handlowego, w istotnej części, stanowi:

„§ 1. (...) w przypadku wniosku o sprostowanie lub o wykreślenie wpisu jako nieuzasadnionego, sąd rejestrowy może zarządzić wpisanie do rejestru odpowiedniej wzmianki. (...).”

skarga

Skarżący podnoszą zarzut na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji, że postępowanie dotyczące ich wniosku do Sądu Rejonowego w Olsztynie o wykreślenie wpisów z rejestru handlowego nie zostało zakończone w rozsądnym terminie.

POSTĘPOWANIE

Skarga została wniesiona do Europejskiej Komisji Praw Człowieka w dniu 30 listopada 1994 r. i zarejestrowana 5 października 1995 r.

W dniu 1 lipca 1998 r. Komisja zdecydowała, że pozwany Rząd powinien być powiadomiony o skardze i że powinno się go zaprosić do przedstawienia pisemnych obserwacji o dopuszczalności i meritum skargi skarżących na to, że postępowanie dotyczące ich wniosku do Sądu Rejonowego w Olsztynie o wykreślenie wpisów do rejestru handlowego przejawia nierozsądną zwłokę.

W dniu 1 listopada 1998 r., na podstawie art. 5 ust. 2 Protokołu 11 do Konwencji, sprawa została poddana zbadaniu przez Trybunał, zgodnie z postanowieniami Konwencji.

W dniu 2 października 1998 r. Rząd przedłożył swoje obserwacje. Skarżący przedłożyli swoją odpowiedź w dniu 5 grudnia 1998 r.

PRAWO

Skarżący, powołując się na art. 6 ust. 1 Konwencji, twierdzą że postępowanie dotyczące ich wniosku do Sądu Rejonowego w Olsztynie o wykreślenie wpisów z rejestru handlowego nie zostało zakończone w rozsądnym terminie. Art. 6 ust. 1, w swej istotnej części, stwierdza:

„Każdy ma prawo do ... rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie ... przez sąd ... przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym ...”

a) Rząd wnosił do Trybunału o uznanie, że skarga jest niedopuszczalna, jako niezgodna ratione materiae z Konwencją. W tym kontekście, Rząd podnosił, że art. 6 ust. 1 nie ma zastosowania do postępowania dotyczącego rejestru handlowego, ponieważ nie dotyczy ono dwóch spornych stron. Co więcej, w niektórych sprawach tego rodzaju postępowanie może zostać wszczęte ex officio przez sąd i może zostać zakończone w oparciu o pisemne i ustne dowody, bez przeprowadzenia rozprawy. Rząd podkreślał również, że sąd nie decyduje o prawach i obowiązkach, ale jedynie potwierdza ich istnienie. Na zakończenie, Rząd powołał się na glosy prawne, w których uznaje się, że postępowania dotyczące rejestru handlowego są podobne do postępowań administracyjnych.

Skarżący wnosili, że art. 6 ust. 1 Konwencji ma zastosowanie do postępowania dotyczącego rejestru handlowego. Uznają oni, że postępowanie dotyczyło ich praw cywilnych. Co więcej, skarżący zaznaczyli, że kodeks handlowy był kiedyś częścią prawa cywilnego.

Trybunał przypomina, że zastosowanie art. 6 ust. 1 na „podstawie cywilnej” wymaga istnienia sporu o „prawa”, które przynajmniej na dyskusyjnych podstawach uznawane są przez prawo krajowe. Spór musi być autentyczny i poważny; może dotyczyć nie tylko istnienia prawa, ale jego zakresu oraz sposobu jego wykonywania. Co więcej, wynik postępowania musi być bezpośrednio decydujący dla przedmiotowych praw (zobacz między innymi wyrok w sprawie Rolf Gustafson przeciwko Szwecji z 1 lipca 1997, Reports of Judgments and Decisions 1997-IV, s. 1160, § 38).

Przechodząc do faktów obecnej sprawy, Trybunał odnotowuje, że skarżący byli zaangażowani w spór dotyczący tytułu prawnego do majątku położonego w gminie Barczewo. Podważali oni podwyższenie kapitału akcyjnego firmy „C” do 25 000 000 PLZ, który pokrywał przekazanie majątku od skarżących do firmy. W celu uzyskania tytułu prawnego do majątku, skarżący inter alia zwrócili się do Sądu Rejonowego w Olsztynie o wykreślenie wpisu w rejestrze handlowym, który to wpis został dokonany na wniosek spółki i który potwierdzał, że była ona właścicielem majątku. Analiza ta skłania Trybunał do konkluzji, że w konkretnych okolicznościach tej sprawy art. 6 ust. 1 ma zastosowanie do postępowania przed Sądem Rejonowym w Olsztynie, w którym skarżący wnioskowali o wykreślenie wpisów z rejestru handlowego.

b) Rząd w dalszej części wnosił, że jeżeli Trybunał uzna, że art. 6 ust. 1 ma zastosowanie do przedmiotowego postępowania, to skarga skarżących jest niedopuszczalna jako oczywiście bezzasadna. Rząd twierdził, że sprawa miała skomplikowany charakter. Wniosek złożony przez skarżących do Sądu Rejonowego w Olsztynie zarzucał, że wpisy do rejestru handlowego zostały oparte na fałszywych stwierdzeniach i nieprecyzyjnej informacji, i że były prawnie niedopuszczalne. W celu oceny tych twierdzeń Sąd Rejonowy musiał poddać je badaniom i zapoznać się z okolicznościami sporu. Na dodatek, udział skarżących w postępowaniu sądowym dotyczącym zmian w akcie własności w rejestrze hipotecznym, skomplikował postępowanie dotyczące rejestru handlowego.

W dalszej części Rząd twierdził, że skarżący nie doznali żadnej szkody materialnej w wyniku spornego postępowania, ponieważ ostrzeżenie o ich wniosku zostało wpisane do rejestru handlowego zgodnie z art. 21 Kodeksu handlowego, i ich prawa zostały zabezpieczone. W kwestii postępowania władz krajowych Rząd zaobserwował, że sprawa została rozstrzygnięta prawie natychmiast po tym, jak Sąd Najwyższy poinstruował Sąd Rejonowy w Olsztynie o zajęciu się skargą skarżących na postępowanie. Na dodatek Rząd zaznaczył, że przejście od gospodarki centralnie planowanej do wolnorynkowej spowodowało drastyczny wzrost ilości skarg wnoszonych do sądów przez prywatnych przedsiębiorców. Mimo dodatkowych funduszy, sądy nadal nie posiadają odpowiednich pomieszczeń oraz doświadczyły pewnych kłopotów w radzeniu sobie z tą sytuacją. Ostatecznie Rząd uznał, że skarżący przyczynili się do zwłoki w postępowaniu, ponieważ zainicjowali postępowanie sądowe dotyczące rejestru hipotecznego i złożyli skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich, twierdząc, że sądy krajowe błędnie pojmowały prawo i źle zinterpretowały fakty. Skarżący wnosili, że długość postępowania przekroczyła rozsądny termin, naruszając art. 6 ust. 1 Konwencji. Na dodatek, skarżący podważyli decyzję Komisji z 1 lipca 1998 r. uznającą część ich skargi za niedopuszczalną.

Trybunał po pierwsze przypomina, że rozsądna długość postępowania musi być oceniana w świetle konkretnych okoliczności sprawy, a także mając na uwadze kryteria przedstawione w orzecznictwie Trybunału, w szczególności skomplikowany charakter sprawy, postępowanie skarżącego oraz właściwych władz krajowych oraz znaczenie, jakie dla skarżącego ma dane postępowanie (zobacz między innymi sprawę Humen przeciwko Polsce nr 26614/95, 15 X 1999, § 60).

Przechodząc do faktów obecnej sprawy Trybunał odnotowuje, że sporne postępowanie sądowe rozpoczęło się 16 czerwca 1993 r. a zakończyło 23 marca 1995 r. Tak więc, postępowanie trwało 1 rok, 9 miesięcy i 7 dni. Postępowanie miało miejsce w kontekście trwającego sporu między skarżącymi a firmą „C”, który dotyczył inter alia tytułu do majątku przemysłowego położonego w gminie Barczewo. Skarżący wnioskowali do Sądu Rejonowego w Olsztynie o wykreślenie pewnych wpisów w rejestrze handlowym twierdząc, że rzekomo były one oparte na fałszywych stwierdzeniach i niedokładnej informacji, i że były prawnie niedopuszczalne. Ocena sądu w kwestii tych zarzutów skutkowała wydaniem decyzji z dnia 23 marca 1995 r., w której przystano na roszczenia skarżących i wydano kilka instrukcji zarządowi spółki. Instrukcje te odnosiły się w co najmniej 13 przypadkach do postanowień kodeksu handlowego i wykazały, że w kilku przypadkach zarząd nie przestrzegał wymagań prawa handlowego. Tym samym, postępowanie było w pewnym stopniu skomplikowane.

Co więcej, Trybunał uznaje, że nie ma oznak tego, że skarżący przyczynili się do długości postępowania, albo że konsekwencje postępowania dla skarżących wymagały szybkiej decyzji w sprawie ich wniosku. Co do twierdzeń Rządu, że sądy nie posiadały odpowiednich pomieszczeń, by poradzić sobie ze wzrostem liczby skarg wniesionych przez prywatnych przedsiębiorców Trybunał przypomina, że art. 6 ust. 1 nakłada na Wysokie Układające się Strony obowiązek zorganizowania swojego wymiaru sprawiedliwości w taki sposób, by ich sądy mogły sprostać każdemu z wymagań stawianych przez ten artykuł, włącznie z obowiązkiem osądzania spraw w rozsądnym terminie (zobacz między innymi wyrok w sprawie Duclos przeciwko Francji z 17 grudnia 1996, Reports 1996-VI, s. 2180-2181, § 55 in fine). Tym samym, brak odpowiednich warunków w wymiarze sprawiedliwości nie może usprawiedliwiać długości postępowania.

Podsumowując, biorąc pod uwagę skomplikowany charakter sprawy i całkowitą długość postępowania, Trybunał uznaje, że sporne postępowanie nie przejawiało nierozsądnej zwłoki w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji. W konsekwencji skarga ta jest oczywiście nieuzasadniona, w rozumieniu art. 35 ust. 3 Konwencji, i musi zostać odrzucona zgodnie z art. 35 ust. 4.

Z tych powodów Trybunał jednogłośnie

UZNAJE SKARGĘ ZA NIEDOPUSZCZALNĄ.

Vincent Berger	Georg Ress
Kanclerz	Przewodniczący