Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

EUROPEJSKA KOMISJA PRAW CZŁOWIEKA

DRUGA IZBA

DECYZJA

W SPRAWIE DOPUSZCZALNOŚCI

Skargi nr 27714/95

Bogusław BERLIŃSKI

przeciwko Polsce

Europejska Komisja Praw Człowieka (Druga Izba) na posiedzeniu niejawnym
w dniu 2 lipca 1997, w obecności następujących członków:

Pani	G.H. Thune, Przewodnicząca J.-C. Geus G. JÖrundsson A. GÖzÜbÜyÜk J.-C. Soyer H. Danielus F. Martinez M. A. Nowicki I. Cabral Barreto J. Mucha D. ŠvÁby P. Lorenzen E. Bieliunas E. A. Alkema A. Arabadjiev
Pani	M.-T. Schoepfer, Sekretarz Izby

Mając na względzie artykuł 25 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Mając na względzie skargę wniesioną dnia 16 czerwca 1995 przez Bogusława BERLIŃSKI przeciwko Polsce i zarejestrowaną w dniu 26 czerwca 1995 pod numerem 27714/95;

Mając na względzie:

⚫  raport na podstawie artykułu 47 Regulaminu Postępowania komisji;

⚫  uwagi przedłożone przez pozwany Rząd w dniu 8 października 1996 i odpowiedzi na uwagi przedłożone przez skarżącego w dniu 28 października 1996;

Obradując;

Postanowiła co następuje:

FAKTY

Skarżący, obywatel Polski urodzony w 1947 r. jest niezatrudnionym lekarzem zamieszku-jącym w Lublinie.

Fakty w sprawie, jak je przedłożyły strony, można zreasumować następująco:

A.  Szczególne okoliczności sprawy

W 1993 Prokurator Rejonowy w Lublinie wszczął postępowanie karne przeciwko skarżącemu podejrzanemu o fałszerstwo. Psychiatrzy z Instytutu Psychiatrii i Neurologii
w Pruszkowie wyznaczyli datę badania na dzień 1 marca 1994 i wezwali skarżącego na ten dzień. Skarżący nie zastosował się do wezwania i oświadczył, że nie będzie się stosował
w przyszłości. Następnie skarżącemu były proponowane inne terminy.

Wobec braku współpracy skarżącego, w dniu 4 października 1994 Prokurator postanowił, że w dniu 13 października 1994 o godz. 10.00 zostanie on doprowadzony przez policję na badania do szpitala psychiatrycznego.

Policjanci, którzy mieli wcześniej kontakt ze skarżącym przewidzieli trudności w wyegzekwo-waniu od skarżącego zastosowania się do postanowienia. Dlatego też, zdecydowano przeprowadzić aresztowanie skarżącego wcześniej niż było to określone w postanowieniu Prokuratora.

W dniu 12 października 1994 o godz. 6. 00 dwaj policjanci z Rejonowej Komendy Policji w Lublinie przyszli do mieszkania skarżącego. Zażądali aby udał się z nimi do 4-ego posterunku policji w Lublinie. Ostrzegli go, że użyją siły w razie jego oporu. Następnie zabrali go na posterunek policji i poinformowali o decyzji Prokuratora. Został zwolniony o godz. 8.30 po podpisaniu zobowiązania, że stawi się na posterunku policji następnego dnia w celu udania się do szpitala w Pruszkowie.

W dniu 13 października 1994 skarżący nie stawił się na posterunku policji. Skarżący został ujęty przez policję i przewieziony na badania do Szpitala Psychiatrycznego w Pruszkowie.

W dniu 14 października skarżący wniósł o wszczęcie postępowania karnego przeciwko policjantom dotyczącego nadużycia siły.

30 listopada 1994 Prokurator Rejonowy w Lublinie umorzył postępowanie karne przeciwko policjantom, którzy aresztowali skarżącego. Ustalono, że w dniu 4 października 1994 r. Prokurator postanowił o przewiezieniu skarżącego na obserwację do szpitala psychiatrycznego, dla celów postępowania karnego przeciwko niemu. Obserwacja rozpoczęła się w dniu 13 października 1994. Mając na względzie fakt, że skarżący wcześniej kilkakrotnie odmówił uczestniczenia w postępowaniu i musiał być doprowadzany do biura Prokuratora przez policję, policja zdecydowała, że powinien zostać aresztowany jeden dzień wcześniej, w dniu 12 października 1994. W dniu 12 października 1994 o godz. 6.00 rano dwaj policjanci przyszli do mieszkania skarżącego. Nakazali aby udał się z nimi do 4-ego posterunku policji w Lublinie. Skarżący został zwolniony o godz. 8.30. Prokurator uznał, że postanowienie o aresztowaniu skarżącego było nieprawidłowe „z formalnego punktu widzenia”, ponieważ aresztowanie nie zostało dokonane w dniu wskazanym w postanowieniu z dnia 4 października 1994. Jednakże, ta decyzja została podjęta w celu zapewnienia obecności skarżącego na obserwacji. Można było przewidzieć, uwzględniając wrogi stosunek skarżącego w przeszłości, że się nie stawi. Ponadto Prokurator stwierdził, że skarżący nie został zatrzymany na 48 godzin, jak to wcześniej wskazano oraz, że został zwolniony, po tym jak zgodził się przybyć do szpitala następnego dnia. Prokurator odnotował, że następnie skarżący nie stawił się, jak ustalono. Prokurator konkludował, że aresztowanie skarżącego nie narusza w żaden sposób prawa skarżącego do wolności osobistej, nawet jeśli data aresztowania nie była taka sama jak data wskazana na postanowieniu Prokuratora. Dlatego też, nie było podstaw do kontynuowania postępowania karnego przeciwko policjantom, jako że żadne przestępstwo nie zostało popełnione.

Skarżący zaskarżył powyższą decyzję. Zarzucił, że jego aresztowanie było bezprawne
i nieuzasadnione. Stwierdził, że nigdy nie odmówił przyjęcia wezwania dotyczącego postępo-wania karnego przeciwko niemu. Następnie stwierdził, że został doprowadzony przez policję do szpitala w dniu 13 października 1994, tj. w dniu wskazanym w postanowieniu Prokuratora, co, w jego opinii dowodzi, że aresztowanie w dniu 12 października 1994 nie służyło żadnemu celowi.

Oświadczył, że jego aresztowanie stanowi naruszenie praw człowieka i było rozumiane jako nękanie.

W dniu 17 lutego 1995 Prokurator Wojewódzki w Lublinie nie uwzględnił zażalenia skarżącego. Prokurator uznał, że w toku wyjaśniania zażalenia skarżącego Prokurator Rejonowy wziął pod uwagę wystarczającą ilość dowodów i prawidłowo je ocenił. W szczególności, miał rację biorąc pod uwagę fakt, że skarżący kilkakrotnie nie stawiał się na wezwania na badania psychiatryczne. Był to decydujący fakt w tej sprawie, który wskazywał, że aresztowanie skarżącego było uzasadnione, uwzględniając jego cel, to znaczy konieczność ustalenia stanu zdrowia psychicznego skarżącego, na użytek postępowania karnego przeciwko skarżącemu. Naruszenia wolności osobistej skarżącego czy praw człowieka w ogólności nie ustalono.

B.  Właściwe prawo krajowe

Na podstawie Rozdziału 23 Kodeksu Postępowania Karnego, bezprawność decyzji prokuratora o aresztowaniu osoby, może być zakwestionowana przed sądem. Sąd Najwyższy postanowił w jednej ze swoich decyzji, że właściwy sąd bada bezprawność aresztowania nawet po tym, jak osoba zostanie zwolniona (SN WZP 1/91, OSNW, pz. 10).

Rozdział 50 Kodeksu Postępowania Karnego gwarantuje odszkodowanie, odnoszące się do szkód, powstałych w konsekwencji uwięzienia wynikającego ze skazania, które następnie uchylono i osoba skazana została uniewinniona, za oczywiście niesłuszne tymczasowe areszto-wanie oraz za aresztowanie i zatrzymanie trwające powyżej 48 godzin. Sąd Wojewódzki
w okręgu którego osoba zatrzymana została zwolniona jest właściwy do zbadania czy przesłanki dla zagwarantowania odszkodowania są wypełnione. Decyzja Sądu Wojewódzkiego może być zaskarżona do Sądu apelacyjnego. Roszczenie odszkodowania za oczywiście niesłuszne, areszto-wanie musi zostać wniesione w terminie trzech miesięcy od daty zwolnienia.

ZARZUTY

Skarżący zarzuca na podstawie artykułu 5 §§ 1, 2 i 5 Konwencji, że jego detencja była nieuzasadniona, gdyż jest zdrowy psychicznie. Ponadto skarży się, że jego aresztowanie było bezprawne, w szczególności w świetle faktu, że było ono dokonane jeden dzień przed datą, na którą zostało zarządzone przez Prokuratora.

POSTĘPOWANIE PRZED KOMISJĄ

Skarga została wniesiona 16 czerwca 1995 i zarejestrowana w dniu 26 czerwca 1995.

W dniu 27 czerwca 1996 Komisja postanowiła zakomunikować skargę pozwanemu Rządowi.

Pisemne uwagi Rządu zostały przedłożone w dniu 8 października 1996. Skarżący odpowiedział w dniu 28 października 1996.

PRAWO

1.  Skarżący zarzuca na podstawie artykułu 5 §§ 1, 2 i 5 Konwencji, że jego detencja była nieuzasadniona, gdyż jest zdrowy psychicznie. Ponadto skarży się, że jego aresztowanie było bezprawne, w szczególności, w świetle faktu, że było ono dokonane jeden dzień przed datą, na którą zostało zarządzone przez Prokuratora.

Artykuł 5 w stosownej części brzmi jak następuje:

„1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:...

a.  zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przypadku niepodporząd-kowania się wydanemu zgodnie z prawem, orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określonego w ustawie obowiązku;

2.  Każdy, kto został zatrzymany, powinien zostać niezwłocznie i w zrozumiałym dla niego języku, poinformowany o przyczynach zatrzymania i o stawianych mu zarzutach. ...

5. Każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo do odszkodowania.”

Na podstawie artykułu 26 Konwencji, Komisja może rozpatrywać sprawę dopiero po wykorzystaniu wszystkich wewnętrznych środków odwoławczych.

Rząd podnosi w związku z tym, że skarżący nie wykorzystał wszystkich wewnętrznych środków odwoławczych dostępnych mu na gruncie polskiego prawa w odniesieniu do zarzutów na podstawie artykułu 5 § 1 Konwencji o bezprawności aresztowania. Skarżący miał do dyspozycji odwołanie do sądu. W takim postępowaniu sąd badałby bezprawność jego aresztowania. Ten środek powinien być uznany za efektywny i wystarczający, co jasno wynika z decyzji Sądu Najwyższego, że właściwy sąd bada bezprawność aresztowania nawet po tym jak osoba zostanie zwolniona (SN WZP 1/91, OSNW, pz. 10). Skarżący mógł skorzystać
z tego środka, pomimo że jego aresztowanie było bardzo krótkie. Wykorzystanie tego szczególnego środka, otworzyłoby mu drogę roszczenia o odszkodowanie za bezprawne aresztowanie przed sądem cywilnym, jeśli sąd orzeknie na jego korzyść.

Rząd konkluduje, że skarżący nie wykorzystał żadnych właściwych środków krajowych.

Skarżący przedkłada, że środki powołane przez Rząd, tj. zażalenie do sądu na bezprawne aresztowanie, były skazane na przegraną. Sąd ograniczyłby się do stwierdzenia, że aresztowanie było zgodne z prawem i nie jest równoznaczne z pozbawieniem wolności. On stwierdził, że nie będąc prawnikiem nie wiedział o dostępnych środkach.

Komisja przypomina, że obowiązek wykorzystania krajowych środków wymaga wyko-rzystania tych środków, które odnoszą się do rzekomych naruszeń i które są dostępne, odpowiednie i wystarczające (No. 11681/85, Dec. 11.12.87, D.R. 54, p. 101).

Komisja zauważa, że skarżący miał do swojej dyspozycji szczególny środek sądowy zaskarżenia na rzekomo bezprawne aresztowanie, tj. zażalenie do sądu na podstawie Rozdziału 23 Kodeksu Postępowania Karnego. Ten środek ma na celu uzyskanie rozstrzygnięcia, czy aresztowanie było zgodne z prawem i uzasadnione. Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że może ono być złożone po zwolnieniu osoby zatrzymanej. Skarżący wolał nie wykorzystywać tego środka, ale wniósł o wszczęcie postępowania karnego. Komisja uważa, że procedura powołana przez Rząd stanowi właściwy i wystarczający środek zaskarżenia na rzekomo bezprawne aresztowanie.

Komisja konkluduje, że skarżący nie wykorzystał wewnętrznych środków dostępnych na gruncie prawa polskiego w odniesieniu do jego zarzutów na podstawie artykułu 5 § 1 Konwencji. Wynika z tego, że ta część skargi musi być odrzucona ze względu na niewykorzystanie wewnętrznych środków na podstawie artykułu 27 § 3 Konwencji.

2.  Odnośnie zarzutów skarżącego dotyczących aresztowania na podstawie artykułu 5 § 2 Konwencji, Komisja zauważa, że skarżący nie uzasadnił swojego zarzutu że nie został właściwie poinformowany o przyczynach aresztowania.

Wynika z tego, że ten zarzut jest oczywiście bezpodstawny w rozumieniu artykułu 27 § 2 Konwencji.

3.  Co do zarzutu skarżącego opartego na artykule 5 § 5 Konwencji, Rząd prosi o wzięcie pod uwagę, że stosownie do Rozdziału 50 Kodeksu Postępowania Karnego odszkodowanie za niesłuszne aresztowanie może być dochodzone przed sądem. Stosowne powództwo musi być złożone w terminie trzech miesięcy od daty uwolnienia. Skarżący nie złożył takiego pozwu. Prawdą jest, że wnosił o wszczęcie postępowania karnego przeciwko policjantom, ale to nie może być traktowane jako środek zarówno w stosunku do bezprawnego aresztowania, jak
i mający na celu uzyskanie odszkodowania za niesłuszne aresztowanie.

Skarżący wychodzi z założenia, że w świetle odmowy przez prokuratora wszczęcia postępowania karnego przeciwko policjantom, jego pozew o odszkodowanie był pozbawiony jakichkolwiek perspektyw powodzenia.

Komisja zauważa, że polskie prawo zapewnia odszkodowanie dotyczące szkód powstałych w wyniku niesłusznego aresztowania i zatrzymania powyżej czterdziestu ośmiu godzin. Pozew
o odszkodowanie za oczywiście niesłuszne aresztowanie musi zostać złożony do Sądu Woje-wódzkiego, w okręgu którego osoba zatrzymana została uwolniona, w terminie trzech miesięcy od daty zwolnienia. Na gruncie tych przepisów, decyzja innego organu stwierdzająca, że aresztowanie było bezprawne, nie jest niezbędną przesłanką wszczęcia postępowania odszko-dowawczego; wystarczającym jest zarzut, że aresztowanie było nieuzasadnione. W przedmiotowej sprawie komisja uznała, że brak decyzji wydanej w drodze sądowej procedury odwoławczej dotyczącej bezprawności aresztowania skarżącego, nie uniemożliwiał mu wszczęcia takiego postępowania. Ponadto w świetle stwierdzenia w decyzji prokuratora, że aresztowanie skarżącego było "nieprawidłowe", taki środek nie był pozbawiony perspektyw powodzenia. Jednakże, skarżący nie złożył pozwu o odszkodowanie.

Komisja konkluduje, że skarżący miał do swojej dyspozycji środek spełniający wymogi artykułu 5 § 5 oraz, że jego zarzut w tym względzie jest oczywiście nieuzasadniony
w rozumieniu artykułu 27 § 2 Konwencji.

Z tych powodów, Komisja większością głosów,

UZNAJE SKARGĘ ZA NIEDOPUSZCZALNĄ.

M.-T. Schoepfer Sekretarz Drugiej Izby

G. H. Thune Przewodniczący Drugiej Izby