Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

dnia 11 marca 2014 roku

O STATECZNY

11/06/2014

Wyrok stał się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w artykule 44 § 2 Konwencji. Wyrok ten podlega korekcie wydawniczej przed jego opublikowaniem w ostatecznej wersji.

W sprawie Abdu p rzeciwko Bułgarii,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (czwarta sekcja), jako izba składająca się z następujących sędziów :

Ineta Ziemele, przewodnicząca,
Päivi Hirvelä,
George Nicolaou,
Ledi Bianku,
Zdravka Kalaydjieva,
Paul Mahoney,
Krzysztof Wojtyczek, sędziowie,
oraz Françoise Elens-Passos, kanclerz sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 lutego 2014 roku,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 26827/08) wniesionej w dniu 15 kwietnia 2008 roku przeciwko Republice Bułgarii do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na podstawie artykułu 34 Konwencji
o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) przez obywatela Sudanu, Pana Nasredina Rabi Abdu („skarżący”).

2. Skarżący był reprezentowany przez Panią mecenas M. Ilievę, adwokata praktykującego w Sofii. Rząd bułgarski („Rząd”) był reprezentowany przez pełnomocników Panią M. Kotsevę i M. Dimovą
z Ministerstwa Sprawiedliwości.

3. Skarżący zarzucił, że władze nie wywiązały się z obowiązku przeprowadzenia skutecznego śledztwa w sprawie napaści na tle rasowym, której skarżący stał się ofiarą.

4. W dniu 9 września 2010 roku skarga została zakomunikowana Rządowi.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący urodził się w 1968 roku i mieszka w Sofii.

6. W dniu 13 maja 2007 roku, około godziny 19.30, przed Centralną Halą Targową znajdującą się w centrum Sofii, skarżący wraz z Z.N., jego przyjacielem będącym również obywatelem Sudanu, wdali się w bójkę z dwoma młodymi Bułgarami M.V. i R.G. Owi młodzi Bułgarzy uciekli przed przybyciem policji na miejsce wydarzenia, lecz zostali zatrzymani
i tymczasowo aresztowani za zakłócenie porządku publicznego ( хулиганство). W sporządzonym protokole policjanci określili dwóch młodych Bułgarów jako skinheadów i wskazali, że są oni znani służbom
w związku z popełnieniem szeregu czynów zabronionych, takich jak zakłócanie porządku publicznego, kradzieże, kradzieże z włamaniem oraz przemyt środków odurzających.

7. Policja wszczęła postępowanie przygotowawcze. Przesłuchano skarżącego, jego przyjaciela, dwóch młodych Bułgarów oraz świadka zdarzenia. W czasie przesłuchania skarżący zeznał, że kiedy wraz z Z.N. wychodzili z centrum handlowego, zostali zaatakowani przez dwóch młodych ludzi. Pierwszy z nich, z ogoloną głową, powalił skarżącego na ziemię i zaczął go bić. Skarżący podniósł się i zaczął oddawać ciosy. Młodzi Bułgarzy wyzwali ich od „czarnuchów” ( негри) i między innymi wykrzykiwali : „Co tu robicie, brudne czarnuchy?”. Drugi z Bułgarów, z długimi włosami, wyciągnął nóż i zaczął nim grozić Z.N. Skarżący
i Z.N. zdecydowali się na ucieczkę, w czasie której natknęli się na patrol policji, który rozpoczął poszukiwania dwóch Bułgarów i w niedługim czasie doszło do ich zatrzymania. W czasie przesłuchania Z.N. potwierdził w całości zeznania skarżącego.

8. Z zeznań M.V. wynikało, że do bójki doszło, ponieważ jeden
z Sudańczyków uderzył go w ramię, gdy mijali się w wejściu do centrum handlowego. Zeznał, że nie zwracał uwagi na to, co robił jego przyjaciel R.G.. Bójka skończyła się, a on i jego przyjaciel rzucili się do ucieczki, kiedy ktoś uprzedził ich, że policja już jedzie.

9. R.G. potwierdził, że mijając jego przyjaciela M.V., jeden
z Sudańczyków popchnął go i tak zaczęła się bójka. Ciosy padały z jednej
i z drugiej strony, a M.V. miał zakrwawioną twarz. W pewnej chwili R.G. wyjął nóż, co zakończyło bójkę i każdy poszedł w swoją stronę. M.V. i R.G. zostali w niedługim czasie zatrzymani przez policję.

10. Świadek zdarzenia zeznał, że widział jak jeden z Bułgarów, ten
z ogoloną głową, podstawił nogę jednemu z Sudańczyków, który w związku z tym go uderzył. I tak rozpoczęła się bójka między tymi czterema mężczyznami.

11. W dniu 15 maja 2007 roku lekarz sądowy przeprowadził badanie skarżącego. Z wydanego zaświadczenia lekarskiego wynikało, że
u skarżącego stwierdzono obrzęk podstawy nosa, otarcie skóry prawej części nosa na powierzchni około 1 centymetra, strupy, opuchliznę palca prawej ręki oraz prawego kolana. Z zaświadczenia lekarskiego wynikało, że doznane obrażenia spowodowały ból fizyczny. Do obrażeń doszło,
z powodu uderzenia tępymi przedmiotami i mogło do nich dojść
w okolicznościach opisanych przez skarżącego, to znaczy w czasie bójki.

12. Po zakończeniu czynności policja przekazała zebrany materiał dowodowy do prokuratury w celu wszczęcia postępowania w sprawie aktów przemocy o podłożu rasowym, na podstawie artykułu 168 paragraf 2 Kodeksu karnego.

13. Postanowieniem z dnia 15 czerwca 2007 roku prokurator rejonowy odmówił wszczęcia postępowania karnego. Uznał, iż jeśli faktycznie doszło do bójki między czterema mężczyznami, to nie zostało ustalone, że M.V.
i R.G. wdali się w tę bójkę z powodu pochodzenia rasowego skarżącego
i Z.N. Przyczyny tego sporu nie były jasne, a trzy wersje przebiegu wydarzeń - przedstawione przez skarżącego i Z.N., przez M.V. i R.G. oraz przez świadka - były sprzeczne co do okoliczności wszczęcia bójki oraz osoby, która ją zapoczątkowała. Nawet jeśli dwaj Sudańczycy twierdzili, że zostali wyzwani od „brudnych czarnuchów”, to okoliczność, iż właśnie ich pochodzenie rasowe doprowadziło do aktów przemocy nie została potwierdzona w materiale dowodowym. Świadek wydarzenia zeznał, że nie słyszał wymiany zdań między uczestnikami bójki. Prokurator stwierdził, że wobec braku dowodów uzasadniających popełnienie przewidzianego przez prawo czynu zabronionego, do przestępstwa nie doszło.

14. Skarżący złożył zażalenie do prokuratora nadrzędnego na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania. Podniósł w nim, że śledztwo było niepełne oraz, że funkcjonariusze mogli przesłuchać M.V. i R.G. na okoliczność powodów, dla których byli ubrani na czarno, mieli wojskowe obuwie typu „ rangers”, a nawet faszystowskie symbole na ubraniach, gdyż skarżący przypominał sobie, że widział taki symbol na koszulce jednego z nich. Zdaniem skarżącego można było zapytać policjantów obecnych w czasie zatrzymania M.V. i R.G., jak dwaj Bułgarzy byli ubrani. Ponadto powinno być zadane świadkowi wyraźne pytanie, czy słyszał wymianę zdań między uczestnikami bójki, a tak się nie stało.

15. W dniu 15 października 2007 roku Prokuratura dla miasta stołecznego Sofii utrzymała w mocy postanowienie prokuratury rejonowej. Prokuratura uznała, że nie było żadnego dowodu, że do aktu przemocy doszło z powodu pochodzenia rasowego skarżącego, a okoliczność, że jest on osobą czarnoskórą nie jest wystarczająca do stwierdzenia zaistnienia takiego przestępstwa.

16. Pismem z dnia 29 lipca 2008 roku, adwokat skarżącego wniosła
o uzyskanie kopii akt sprawy, nie przedstawiając jednak uzasadnienia dla złożonego wniosku. W dniu 6 sierpnia 2008 roku prokurator rejonowy odmówił udostępnienia wnioskowanych kopii akt sprawy, z tego powodu, że obrońcy zostały już doręczone postanowienia prokuratury oraz, że
w związku z oddaleniem zażalenia, sprawa została zamknięta.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

A. Kodeks karny

17. Artykuł 162 Kodeksu karnego przewiduje karę za nawoływanie do wrogości, nienawiści i stosowania aktów przemocy, miedzy innymi, na tle różnic rasowych, jak również za szerzenie takich zachowań. W okresie objętym przedmiotowym postępowaniem Kodeks karny stanowił :

„1. [Kto] nawołuje do wrogości lub nienawiści na tle różnic (…) rasowych lub do dyskryminacji rasowej, bądź szerzy takie zachowania, podlega karze 3 lat pozbawienia wolności oraz karze podania wyroku do publicznej wiadomości.

2. [Kto] [stosuje] przemoc wobec innej osoby lub niszczy [jej] mienie ze względu na [jej] (...) pochodzenie rasowe (...) podlega karze 3 lat pozbawienia wolności oraz karze podania wyroku do publicznej wiadomości.”

18. Przepis ten został zmieniony w latach 2009 i 2011 – w ten sposób, że kary przewidziane za popełnienie wyżej określonego przestępstwa stały się surowsze.

19. Ponadto Kodeks karny wymienia czyny zabronione takie jak spowodowanie lekkiego, średniego i ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (artykuły 128-130 kodeksu). Spowodowanie bólu i cierpienia, które nie powodują pogorszenia stanu zdrowia, stanowią lekki uszczerbek na zdrowiu i czyny te podlegają karze 6 miesięcy pozbawienia wolności (artykuł 130 paragraf 2 Kodeksu karnego). Co do zasady ściganie tego przestępstwa nie odbywa się z urzędu, lecz na wniosek pokrzywdzonego, który występuje bezpośrednio do sądu ( по тъжба на пострадалия). W tym przypadku pokrzywdzony musi wystąpić do sądu w terminie 6 miesięcy od powzięcia wiedzy o popełnieniu przestępstwa lub po otrzymaniu informacji, że postępowanie karne zostało zakończone z tego powodu, iż ściganie tego przestępstwa odbywa się na wniosek pokrzywdzonego, który występuje bezpośrednio do sądu (artykuł 81 paragraf 3 Kodeksu postępowania karnego).

B. Ustawa o ochronie przed dyskryminacją

20. Obowiązująca od dnia 1 stycznia 2004 roku ustawa o ochronie przed dyskryminacją zakazuje wszelkiej dyskryminacji pośredniej i bezpośredniej, szczególnie, ze względu na pochodzenie rasowe, i ma na celu stworzenie mechanizmu zapewniającego skuteczną ochronę przed dyskryminacją. Każdy, kto uważa się za pokrzywdzonego taką dyskryminacją, może złożyć wniosek o wszczęcie postępowania przed Komisją do spraw ochrony przed dyskryminacją, to jest przed specjalnym organem utworzonym na mocy tej ustawy, lub wystąpić z powództwem o odszkodowanie do sądu cywilnego lub administracyjnego.

21. Komisja do spraw ochrony przed dyskryminacją może stwierdzić, czy doszło lub nie doszło do dyskryminującego traktowania, nałożyć grzywnę lub postanowić o środkach mających na celu zakończenie tego traktowania (artykuł 65 ustawy). Można wystąpić bezpośrednio do sądu lub po decyzji komisji. Sąd stwierdza, czy doszło do dyskryminującego tratowania i w razie potrzeby przyznaje rekompensatę za spowodowaną szkodę. W razie wystąpienia szkody spowodowanej aktem bezprawnym, działaniem lub zaniechaniem władz publicznych, roszczenie o odszkodowanie może być wniesione na mocy ustawy o odpowiedzialności państwa (artykuł 74). Artykuł 9 ustawy przewiduje odwrócenia ciężaru przedstawienia dowodu w sprawach dotyczących dyskryminacji. Zgodnie z tym przepisem, w przypadku, gdy zgłaszający wykaże okoliczności pozwalające dojść do wniosku, że doszło do traktowania dyskryminującego, to na pozwanym ciąży obowiązek wykazania, że nie doszło do naruszenia prawa do równego traktowania.

C. Ustawa o odpowiedzialności państwa

22. Artykuł 2 ustawy z 1988 roku o odpowiedzialności państwa i wspólnot terytorialnych za szkodę przewiduje, w brzmieniu obowiązującym w odnośnym czasie, iż państwo jest odpowiedzialne za szkodę spowodowaną przez służby śledcze i prokuraturę, między innymi, w związku:

« 1. z aresztowaniem, w szczególności z tymczasowym aresztowaniem,
w przypadku gdy środek ten został uchylony wobec braku podstawy prawnej ;

2. z oskarżeniem w sprawie karnej, gdy oskarżony został uniewinniony lub gdy zaniechano ścigania karnego, z tego powodu, że nie był on sprawcą, oraz, gdy czyn nie wypełnia znamion przestępstwa lub gdy postępowanie karne zostało wszczęte, gdy już nastąpiło przedawnienie ścigania karnego lub została ogłoszona amnestia.

III. POZOSTAŁE WŁAŚCIWE REGULACJE KRAJOWE
I MIĘDZYNARODOWE

A. Międ zynarodowa Konwencja w sprawie l ikwidacji wsze lkich form dyskryminacji rasowej

23. Ratyfikowana przez Bułgarię w 1966 roku i obowiązująca od dnia 4 lutego 1969 roku Konwencja stanowi w szczególności :

Artykuł 4

„Państwa Strony Konwencji potępiają wszelką propagandę i wszelkie organizacje oparte na ideach lub teoriach o wyższości jednej rasy lub grupy osób określonego koloru skóry lub pochodzenia etnicznego bądź usiłujące usprawiedliwić lub popierać nienawiść i dyskryminację rasową w jakiejkolwiek postaci oraz zobowiązują się podjąć niezwłocznie środki zmierzające do wykorzenienia wszelkiego podżegania do tego rodzaju dyskryminacji bądź też aktów dyskryminacji i w tym celu (…) zobowiązują się między innymi:

a) uznać za przestępstwo podlegające karze zgodnie z prawem (...) wszelkie akty przemocy lub podżeganie do tego rodzaju aktów wobec jakiejkolwiek rasy bądź grupy osób o innym kolorze skóry lub innego pochodzenia etnicznego (...)”

Artykuł 6

„Państwa Strony Konwencji zapewnią za pośrednictwem właściwych sądów krajowych i innych instytucji państwowych wszystkim osobom podległym ich jurysdykcji skuteczną obronę i środki ochrony przeciwko wszelkim aktom dyskryminacji rasowej, naruszającym wbrew postanowieniem niniejszej Konwencji prawa człowieka i podstawowe wolności, jak również zagwarantują im prawo dochodzenia przed tymi sądami słusznego i odpowiedniego odszkodowania lub zadośćuczynienia za wszelkie szkody poniesione w wyniku tego rodzaju dyskryminacji.”

B. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania

24. Zgodnie z postanowieniami tej Konwencji, ratyfikowanej przez Bułgarię w dniu 16 grudnia 1986 roku, Państwa strony zobowiązują się do zapobiegania stosowaniu tortur i innych aktów - które nie są tak poważne by można je uznać za tortury - okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania (artykuły 1-16 Konwencji). Gdy doszło do popełnienia takich aktów, władze państwowe mają obowiązek przeprowadzenia bezstronnego dochodzenia a ofiary mają prawo do dostępu do wymiaru sprawiedliwości oraz uzyskania zadośćuczynienia (artykuły 10 -14). Artykuł 1 Konwencji określa tortury jako „każde działanie, którym jakiejkolwiek osobie umyślnie zadaje się ostry ból lub cierpienie, fizyczne bądź psychiczne, w celu uzyskania od niej lub od osoby trzeciej informacji lub wyznania, w celu ukarania jej za czyn popełniony przez nią lub osobę trzecią albo o którego dokonanie jest ona podejrzana, a także w celu zastraszenia lub wywarcia nacisku na nią lub trzecią osobę albo w jakimkolwiek innym celu wynikającym z wszelkiej formy dyskryminacji, gdy taki ból lub cierpienie powodowane są przez funkcjonariusza państwowego lub inną osobę występującą w charakterze urzędowym lub
z ich polecenia albo za wyraźną lub milczącą zgodą.”

C. Uwagi końcowe Komitetu do spraw likwidacji dyskryminacji r asowej (CERD)

25. W przyjętych w dniu 23 marca 2009 roku uwagach końcowych po przeanalizowaniu raportów przedstawionych przez władze bułgarskie (CERD/C/BGR/CO/19), Komitet do spraw likwidacji dyskryminacji rasowej ONZ wyraził następujące stwierdzenia i zalecenia dotyczące Bułgarii:

„17. Komitet stwierdza, że przepisy prawa karnego dotyczące aktów rasizmu są nieczęsto stosowane.

Komitet chciałby uzyskać od Państwa Strony szczegółowe statystki sądowe dotyczące złożonych zawiadomień, wszczętych postępowań karnych i zapadłych wyroków w sprawie aktów rasizmu, lecz również dotyczące rodzaju przestępstw na tle rasistowskim, pokrzywdzonych takimi przestępstwami oraz przedstawienie najnowszych tendencji w tym zakresie.

18. Komitet wyraża zaniepokojenie informacjami na temat propagowania rasistowskich stereotypów i nawoływania do nienawiści wobec osób należących do mniejszości przez niektóre organizacje, wydawnictwa prasowe, media i partie polityczne, w szczególności przez partię „ATAKA”. Komitet wyraża także zaniepokojenie aktami nienawiści i rasizmu popełnionymi, w szczególności przez grupy neonazistowskie/skinheadów wobec osób należących do mniejszości.

Komitet zaleca Państwu Stronie podjęcie skutecznych działań w celu ukarania organizacji, wydawnictw prasowych, mediów i partii politycznych, które są winne popełnienia tych działań. Komitet zaleca również Państwu Stronie podjęcie działań mających na celu wspieranie tolerancji pomiędzy grupami etnicznymi (artykuły 4
i 6).”

D. Raport Europejskiej Komisji przeciw rasizmowi i nietolerancji (ECRI)

26. W opublikowanym w dniu 24 lutego 2009 roku czwartym raporcie na temat Bułgarii (CRI(2009) 2), Europejska Komisja przeciw rasizmowi
i nietolerancji Rady Europy wyraziła zaniepokojenie dotyczące braku ścigania przestępstw popełnionych na tle rasowym:

„111. Władze bułgarskie poinformowały ECRI, że nie wpłynęły zawiadomienia
o popełnieniu aktów rasizmu. Władze wyjaśniły, że jest prowadzony rejestr zawiadomień i wyroków skazujących, w którym figurują nazwiska osób, które dopuściły się aktów chuligaństwa oraz, że akty te nie podlegają ściganiu karnemu. Władze poinformowały ERCI, iż w żadnym z aktów chuligaństwa, za które została wymierzona kara, nie stwierdzono, że mógł być popełniony z pobudek rasistowskich. Jednak ECRI obserwuje z niepokojem pojawiające się raporty, z których wynika, że doszło do aktów przemocy na tle rasowym wobec „rzucających się
w oczy” mniejszości takich jak Romowie czy osoby czarnoskóre, lecz składane skargi nie są skutecznie rozpatrywane. Sprawcami tych aktów przemocy byli niekiedy skinheadzi i dochodziło do nich, na przykład, w miejscach publicznych lub w trakcie meczów piłki nożnej (...)

112. ECRI chciałaby zwrócić uwagę władz bułgarskich na znaczenie rozpatrywania każdego zawiadomienia otrzymanego, w sprawie przestępstwa o charakterze rasistowskim, oraz prowadzenia postępowań w tym zakresie mających na celu wszczęcie ścigania w sytuacji, w której doszło do złamania prawa (...) ECRI odnotowuje informacje z których wynika, że okoliczność, iż osoby popełniające przestępstwa na tle rasistowskim rzadko stają przed wymiarem sprawiedliwości, daje poczucie braku bezpieczeństwa i zaufania co do woli i umiejętności władz
w zwalczaniu tego rodzaju aktów.”

E. Publiczne oświadczenie Rzecznika Praw Obywatelskich Republiki Bułgarii

27. W oświadczeniu, opublikowanym w dniu 6 listopada 2013 roku, Rzecznik Praw Obywatelskich Republiki wypowiedział się w następujący sposób:

Jako Rzecznik Praw Obywatelskich Republiki Bułgarii chciałbym wyrazić głębokie zaniepokojenie w obliczu coraz częstszych przejawów przemocy spowodowanych nienawiścią na tle rasowym, etnicznym czy religijnym. Kategorycznie potępiam wszystkie ideologie, poglądy polityczne lub język, podżegające do nienawiści na tle rasowym, do stosowania przemocy lub dyskryminacji, jak również wszelkie zachowania mogące pogłębić strach i napięcie wśród członków różnych grup rasowych, etnicznych, narodowych, religijnych czy społecznych oraz doprowadzić do stanu, w którym cywilizowany dialog między tymi grupami stałby się niemożliwy.

W ostatnich dniach miały miejsce gwałtowne zajścia, które przykuły uwagę społeczeństwa. Zajścia te stały się okazją do zachowań rasistowskich, ksenofobicznych i pełnych uprzedzeń wobec osób, które się różnią, i stworzyły klimat nietolerancji, nowe podziały i brak zgody w społeczeństwie. I dlatego chciałbym przypomnieć definicję „ mowy nienawiści” przedstawioną w Rekomendacji nr R (97) 20 Komitetu Ministrów Rady Europy w stosunku do Państw członkowskich. Według tej definicji mowa nienawiści obejmuje wszelkie formy wypowiedzi, które szerzą, propagują czy usprawiedliwiają nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm oraz inne formy nienawiści bazujące na nietolerancji (...).

Zwracam raz jeszcze uwagę właściwym władzom odpowiedzialnym za prowadzenie postępowań w sprawie przejawów ksenofobii i rasizmu, na konieczność dochowania wyjątkowej staranności w tych kwestiach. Chodzi o to, by nie sprowadzać tych aktów wyłącznie do kategorii „wykroczeń polegających na zakłócaniu porządku publicznego”, jak to często ma miejsce, lecz rozpoznawać i prowadzić postępowania w sprawie możliwych „przestępstw z nienawiści (...)”.

PRAWO

I. ZARZUT NARUSZENIA ARTYKUŁÓW 3 ORAZ 14 KONWENCJI DOTYCZĄCY NIESKUTECZNOŚCI ŚLEDZTWA

28. Skarżący zarzucił, że władze nie wywiązały się z obowiązku przeprowadzenia skutecznego śledztwa w sprawie napaści na tle rasowym, której skarżący stał się ofiarą, a w szczególności, że nie dołożyły starań, by ustalić ewentualne rasistowskie pobudki tego ataku. Przywołał artykuły 3 i 14 Konwencji, które brzmią jak następuje :

Artykuł 3

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu.”

Artykuł 14

„Korzystanie z praw i wolności wymienionych w (...) Konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź
z jakichkolwiek innych przyczyn.”

A. Dopus zczalność skargi

29. Rząd podniósł, że skarżący nie wykorzystał krajowych środków odwoławczych. Zdaniem Rządu skarżący mógł wystąpić bezpośrednio do sądu o wszczęcie postępowania w sprawie o spowodowanie lekkiego uszczerbku na zdrowiu ( по тъжба на пострадалия). Mógł również wnieść powództwo cywilne przeciw M.V. i R.G. w celu pociągnięcia do odpowiedzialności cywilnoprawnej za czyn niedozwolony.

30. Skarżący odpowiedział, że odnośnie możliwości wszczęcia postępowania w sprawie lekkiego uszczerbku na zdrowiu, taka kwalifikacja nie uwzględniała zasadniczego elementu zastosowanej wobec niego przemocy, to jest jej rasistowskiego podłoża. Co do możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności cywilnej dwóch napastników, skarżący podkreślił, że zapewniona przez artykuł 3 Konwencji ochrona stawia wymóg, by nawet w przypadku nieludzkiego lub poniżającego traktowania zostało wszczęte urzędowe postępowanie, które w prawie bułgarskim, powinno przyjąć postać postępowania karnego prowadzonego z urzędu.

31. Trybunał stwierdza, że zastrzeżenia zgłoszone przez Rząd są ściśle związane z istotą zarzutu skarżącego, dotyczącego wypełnienia pozytywnego obowiązku władz przeprowadzenia skutecznego śledztwa w sprawie zarzutu złego traktowania. Dlatego Trybunał jest zdania, że należy dołączyć ten zarzut do badania zasadności zarzutu podniesionego przez skarżącego w zakresie artykułów 3 i 14. Ponadto Trybunał stwierdza, że skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu artykułu 35 § 3 lit. a) Konwencji i że nie ma żadnego innego powodu, by uznać ją za niedopuszczalną. Trybunał uznaje ją zatem za dopuszczalną.

B. Przedmiot sprawy

1. Argumenty stron

32. Rząd podniósł, że sposób, w jaki został potraktowany skarżący, nie osiągnął minimalnego stopnia dolegliwości wymaganego w rozumieniu artykułu 3. Ponadto Rząd uznał, że władze podjęły wszelkie środki dochodzeniowe niezbędne do wyjaśnienia ewentualnych rasistowskich pobudek przemocy zastosowanej wobec skarżącego. Rząd wyjaśnił, że funkcjonariusze policji udali się na miejsce zdarzenia, zatrzymali sprawców, wszczęli postępowanie karne, w czasie którego przesłuchano świadków i rozważono przedstawienie zarzutów o zastosowanie przemocy na tle rasistowskim. Jednak z zebranego materiału dowodowego wynikało, że jedynie skarżący i jego przyjaciel twierdzili, że zostały wypowiedziane obraźliwe wyzwiska takie jak „brudne czarnuchy”, a okoliczność ta nie została potwierdzona przez jedynego świadka, ani przez inny dowód w sprawie.

33. Rząd potwierdził wolę władz bułgarskich wyjaśniania i ścigania wszelkich aktów przemocy na tle rasowym, ale uważał, że w przedmiotowej sprawie nie zostało udowodnione, że takie zachowania miały miejsce. Rząd powtórzył argumenty podniesione w zarzucie dotyczącym niewyczerpania krajowych środków odwoławczych, a mianowicie, że skarżący miał możliwość spowodowania wszczęcia postępowania karnego przeciwko sprawcom o spowodowanie lekkiego uszczerbku na zdrowiu lub wytoczenia powództwa cywilnego.

34. Skarżący nie zgodził się z argumentami Rządu. Podniósł, że nawet jeśli fizyczne obrażenia, jakich doznał, nie były bardzo poważne, to ocena stopnia dolegliwości wymagana przez artykuł 3 musi uwzględnić rasistowskie pobudki zastosowanej przemocy oraz jej skutki, to jest uczucie strachu, udręki i poczucie niższości.

35. Odnośnie do skutecznego charakteru prowadzonego postępowania, skarżący twierdził, że prokurator nie miał wiedzy o zebranym przez policję materiale dowodowym, w którym zostało wskazane, że do ataku doszło
z pobudek rasistowskich. Podkreślił, że w latach 2000-2009 nie wydano żadnego wyroku skazującego na podstawie artykułu 162 oraz innych przepisów Kodeksu karnego, w których przewidziano kary za przestępstwa dyskryminacji i nienawiści.

2. Ocena Trybunału

a) W odniesieniu do kwestii stopnia dolegliwości potraktowania skarżącego

36. Trybunał przypomina, że złe traktowanie, które wchodzi w zakres artykułu 3 Konwencji, powinno odznaczać się pewnym minimalnym stopniem dolegliwości. Ocena tego minimum jest co do zasady względna; zależy od wszystkich elementów stanu faktycznego, a szczególnie od czasu trwania traktowania, jego skutków dla stanu psychofizycznego, a także niekiedy od płci, wieku i stanu zdrowia ofiary. Pośród innych czynników które należy uwzględnić znajduje się cel takiego traktowania, jak również intencje i pobudki, które do niego doprowadziły (zob. na przykład, El Masri przeciwko „Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii” [Wielka Izba], nr 39630/09, § 196, ETPCz 2012). Trybunał uznawał w przeszłości pewne rodzaje traktowania za „nieludzkie” – w szczególności, gdy było ono stosowane przez wiele godzin i z premedytacją oraz spowodowało albo rzeczywiste uszkodzenie ciała, albo przynajmniej dotkliwe cierpienia fizyczne lub psychiczne, a także za „poniżające”, gdy było ono tego rodzaju, że wywoływało w ofiarach uczucie strachu, udręki i niższości, które mogło powodować ich poniżenie i upokorzenie (zob. pośród wielu innych, Labita przeciwko Włochom [Wielka Izba], nr 26772/95, § 120, ETPCz 2000-IV).

37. Nawet przy braku poważnych i trwałych obrażeń Trybunał uznał, że kara cielesna wymierzona nastolatkowi powinna być uznana za „poniżającą” w zakresie, w jakim naruszyła to co właśnie chroni artykuł 3, to jest godność i nietykalność fizyczną osoby ( Tyrer przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 25 kwietnia 1978 roku, § 33, seria A nr 26). Podobnie w sprawie dotyczącej przypadku nękania osoby niepełnosprawnej fizycznie i umysłowo, Trybunał uznał, iż uczucie strachu i bezradności spowodowane takim traktowaniem były na tyle dolegliwe, aby osiągnąć poziom dolegliwości wymagany w celu zastosowania postanowień artykułu 3 Konwencji, chociaż skarżący doznał obrażeń fizycznych tylko w jednym przypadku ( Đorđević przeciwko Chorwacji, nr 41526/10, § 96, ETPCz 2012). Trybunał wielokrotnie rozpatrywał pod kątem artykułu 3 sytuacje,
w których skarżący nie doznali obrażeń fizycznych (zob. na przykład, Gäfgen przeciwko Niemcom [Wielka Izba], nr 22978/05, § 131, ETPCz 2010, wyrok dotyczący gróźb zastosowania tortur, oraz Kurt przeciwko Turcji, 25 maja 1998 roku, § 133-134, Zbiór wyroków i decyzji 1998-III dotyczący zaginięcia bliskiej osoby).

38. Ponadto, była Europejska Komisja Praw Człowieka uznała, że dyskryminacja ze względu na rasę może, w niektórych okolicznościach, stanowić sama w sobie poniżające traktowanie w rozumieniu artykułu 3 ( East African Asians przeciwko Zjednoczonemu Królestwu nr 4403/70 i inne, raport Komisji z dnia 14 grudnia 1973 roku, Decyzje
i raporty 78, str. 57 i 62, § 196 i 207). Uwagi o dyskryminującym charakterze bądź obelgi o zabarwieniu rasistowskim mogą być w każdym przypadku uznane za okoliczność obciążającą w trakcie rozpatrywania określonego traktowania pod kątem artykułu 3 ( Moldovan i Inni przeciwko Rumunii (nr 2), nr 41138/98 i 64320/01, § 111, ETPCz 2005-VII (fragmenty), B.S. przeciwko Hiszpanii nr 47159/08, § 41, 24 lipca 2012 roku).

39. W przedmiotowej sprawie skarżący wraz z przyjacielem wdali się
w bójkę z dwoma młodymi ludźmi, którzy, według ich zeznań, brutalnie ich zaatakowali. W czasie bójki doszło do wymiany ciosów, a skarżącemu
i jego przyjacielowi grożono nożem. W sporządzonym po wydarzeniu zaświadczeniu lekarskim wskazano, że skarżący doznał szeregu obrażeń ciała - obrzęku podstawy nosa, otarcia skóry prawej części nosa oraz miał spuchnięty palec prawej ręku oraz prawe kolano (zob. powyżej, paragraf 11). Do tych urazów fizycznych dochodzą również możliwe rasistowskie pobudki zastosowania przemocy: skarżący twierdził, że skierowano wobec niego obraźliwe określenia o zabarwieniu rasistowskim, a w raporcie policyjnym, dwaj młodzi ludzie, którzy zaatakowali skarżącego i jego przyjaciela, zostali opisani jako skinheadzi. Trybunał uważa, że wobec tych wszystkich przytoczonych argumentów, a w szczególności z powodu naruszenia godności ludzkiej, jaką stanowią rasistowskie pobudki ataku, takie traktowanie, jak zarzucane przez skarżącego, wchodzi w zakres stosowania artykułu 3 Konwencji (zob., mutatis mutandis, B.S. przeciwko Hiszpanii, op. cit., § 41).

b) W odniesieniu do kwestii wypełnienia pozytywnych obowiązków państwa

i) Zasady ogólne

40. Trybunał przypomina, że obowiązek, nałożony na Wysokie Układające się Strony przez artykuł 1 Konwencji w związku z artykułem 3, zapewnienia jednostkom pozostającym pod ich jurysdykcją praw i wolności określonych w Konwencji, wymaga od nich podjęcia właściwych działań mających na celu ochronę przed wszelkimi formami złego traktowania, nawet jeśli sprawcami złego traktowania są osoby prywatne ( A. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 23 września 1998 roku, § 22, Zbiór, 1998-VI ; Z. i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [Wielka Izba], nr 29392/95, §§ 73-75, ETPCz 2001-V, M.C. przeciwko Bułgarii, nr 39272/98, § 149, ETPCz 2003-XII).

41. Dla tej ochrony istotne jest, między innymi, ustanowienie ram legislacyjnych umożliwiających skuteczną ochronę przed traktowaniem sprzecznym z artykułem 3 (zob. A. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, op. cit., § 24, M.C. przeciwko Bułgarii, op. cit., § 153, Nikolay Dimitrov przeciwko Bułgarii, nr 72663/01, § 66, 27 września 2007 roku). Ciążące na państwu pozytywne obowiązki mogą także spowodować,
w przypadku szczególnie groźnych czynów popełnionych przez osoby prywatne, konieczność ustanowienia przepisów z zakresu prawa karnego (zob. wyroki M.C. przeciwko Bułgarii, op. cit., §§ 150-153 oraz Nikolay Dimitrov, op. cit., § 67).

42. Ponadto, jeśli osoba zarzuca w wiarygodny sposób, że jest ofiarą czynów sprzecznych z artykułem 3, artykuł ten nakłada na władze krajowe obowiązek przeprowadzenia formalnego i skutecznego śledztwa
w celu ustalenia stanu faktycznego, zidentyfikowania sprawcy
i wymierzenia kary osobom odpowiedzialnym za jego popełnienie. Podobne wymagania są zawarte w Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania (zob. powyżej, paragraf 24). Trybunał uznał w swoim orzecznictwie, że obowiązki te mają zastosowanie bez względu na status osoby, która te czyny popełniła, nawet jeśli jest to osoba prywatna ( Šečić przeciwko Chorwacji, nr 40116/02, § 53, 31 maja 2007 i Nikolay Dimitrov, op. cit., § 68).

43. Obowiązek przeprowadzenia skutecznego śledztwa nie jest zobowiązaniem rezultatu, ale zobowiązaniem użycia środków: władze winny podjąć, będące w ich dyspozycji, odpowiednie środki, aby uzyskać dowody w sprawie. W tym kontekście wymóg przestrzegania terminów i należytej staranności rozumie się sam przez się (zob. wyroki Šečić, op. cit., § 54 oraz Nikolay Dimitrov, op. cit., § 69).

44. Jeśli władze państwowe prowadzą śledztwo w sprawie przypadków przemocy i gdy istnieje podejrzenie, że u ich podłoża są zachowania rasistowskie, to ponadto obowiązkiem władz jest podjęcie wszelkich odpowiednich kroków mających na celu wykrycie, czy czyny zostały popełnione z pobudek rasistowskich, oraz ustalenie, czy uczucie nienawiści lub uprzedzenia ze względu na pochodzenie etniczne odegrały rolę w tych wydarzeniach. Traktowanie przemocy i brutalności, do której dochodzi
z pobudek rasistowskich, na równi ze sprawami bez zabarwienia rasistowskiego równałoby się z ignorowaniem szczególnego charakteru czynów wpływających szczególnie destrukcyjnie na prawa podstawowe. Brak poczynienia rozróżnienia w sposobie traktowania sytuacji całkowicie różnych może stanowić nieuzasadnione traktowanie niemożliwe do pogodzenia z artykułem 14 Konwencji (zob. Šečić, op. cit., §§ 66-67, Beganović przeciwko Chorwacji, nr 46423/06, § 93-94, 25 czerwca 2009 roku oraz mutatis mutandis, Seidova i Inni przeciwko Bułgarii, nr 310/04, § 70, 18 listopada 2010 roku, i Natchova i Inni przeciwko Bułgarii [Wielka Izba], nr 43577/98 i 43579/98, § 160, ETPCz 2005-VII). Obowiązek ten ma zastosowanie także, gdy do traktowania sprzecznego z artykułem 3 doprowadzają osoby prywatne (zob. wyroki Šečić, op. cit., § 67 oraz Beganović, op. cit., § 94).

45. Oczywiście, w praktyce zdarzają się często przypadki, w których niezwykle trudno jest udowodnić, że czyn został popełniony z pobudek rasistowskich. Obowiązek pozwanego państwa przeprowadzenia śledztwa w sprawie ewentualnych rasistowskich konotacji w akcie przemocy jest zobowiązaniem użycia środków a nie bezwzględnego rezultatu; władze muszą podjąć odpowiednie kroki biorąc pod uwagę okoliczności sprawy (zob. wyroki Šečić, op. cit., § 66, Beganović, op. cit., § 93, Seidova i Inni, op. cit., § 70 i Natchova i Inni, op. cit., § 160).

46. Obowiązek państwa zbadania istnienia związku między postawami rasistowskimi a aktem przemocy, jest częścią odpowiedzialności ciążącej na państwie na mocy artkułu 14 Konwencji w związku z artykułem 3, ale stanowi również aspekt obowiązków proceduralnych wynikających z artykułu 3 Konwencji. Zważywszy na wzajemne oddziaływanie tych dwóch postanowień, można uznać, że kwestie, takie jak w przedmiotowej sprawie, albo powinny być rozpatrywane jedynie z perspektywy jednego z tych postanowień i że nie pojawia się żadna odrębna kwestia na gruncie drugiego z postanowień, albo, że wymagają rozpatrzenia pod kątem obydwu postanowień. Kwestię tę należy rozważyć w każdym przypadku, biorąc pod uwagę stan faktyczny i charakter podniesionych zarzutów (zob. mutatis mutandis, Natchova i Inni, op. cit., § 161, oraz B.S. przeciwko Hiszpanii, op. cit., § 68). Biorąc pod uwagę zarzuty podniesione w niniejszej sprawie przez skarżącego, który twierdził, że brak skuteczności postępowania wywodził się właśnie z faktu, że władze niewystarczająco zbadały rasistowski aspekt zastosowanej przemocy, Trybunał uważa, że należy rozpatrzyć zarzut pod kątem dwóch wspominanych postanowień - artykułu 3 rozpatrywanego odrębnie oraz artykułu 14 w związku z artykułem 3.

ii) Zastosowanie tych zasad w przedmiotowej sprawie

47. Trybunał zauważa, że artykuł 162 bułgarskiego Kodeksu karnego uznaje za przestępstwo stosowanie przemocy wobec innej osoby
z powodów rasowych oraz przewiduje za nie karę pozbawienia wolności. Poprzez przyjęcie tego przepisu, władze bułgarskie wypełniły obowiązek wynikający z Międzynarodowej Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej, na podstawie której Państwa Strony zobowiązały się do kryminalizowania przemocy opartej na względach rasistowskich (paragraf 23 powyżej). Nie może być wątpliwości, że postanowienia bułgarskiego prawa karnego zakazują złego traktowania zarzucanego przez skarżącego, którego skarga w istocie nie dotyczy obowiązujących ram prawnych. W konsekwencji, Trybunał nie może zarzucić władzom bułgarskim zaniechania wdrożenia ustawodawstwa mającego na celu zapobieganie złemu traktowaniu o wydźwięku rasistowskim.

48. Odnośnie obowiązku prowadzenia skutecznego śledztwa Trybunał zauważa, że wszczęto niezwłocznie postępowanie przygotowawcze
w sprawie przedmiotowego zajścia. W trakcie tego postępowania przesłuchano skarżącego, jego przyjaciela Z.N., dwóch młodych mężczyzn M.V. i R.G., jak również naocznego świadka. Zebrany w czasie śledztwa materiał dowodowy, jak również wydane skarżącemu zaświadczenie lekarskie zostały przekazane do prokuratury, która miała zadecydować, czy należy postawić zarzut stosowania przemocy na tle rasistowskim, na podstawie artykułu 162 paragraf 2 Kodeksu karnego. Prokuratura stwierdziła jednak, że popełniony czyn nie wypełnia znamion czynu zabronionego oraz w szczególności, że nie ustalono, żeby akt przemocy miał charakter rasistowski. Do Trybunału nie należy wypowiadanie się na temat zastosowania prawa krajowego oraz rozstrzyganie o winie podejrzanych osób, niemniej jednak musi sprawdzić, czy można uznać, że przed dojściem do takiego czy innego wniosku właściwe władze rozpatrzyły sprawę, która do nich wpłynęła, w sposób wypełniający obowiązki proceduralne wynikające z Konwencji (zob. mutatis mutandis, Vasil Petrov przeciwko Bułgarii, nr 57883/00, § 78, 31 lipca 2008 roku).

49. Trybunał zauważa w tym względzie, że postępowanie prowadzone
w prokuraturze skoncentrowało się na ustaleniu, kto sprowokował bójkę między dwoma Sudańczykami a dwoma Bułgarami. Ograniczono się w ten sposób do ustalenia elementu materialnego przestępstwa z artykułu 162 paragraf 2 Kodeksu karnego, to jest zastosowanej przemocy, oraz stwierdzono po prostu, że brak jest dowodów, że ten akt przemocy miał podłoże rasistowskie. W ten sposób władze nie uznały za koniecznie, by w czasie przesłuchania wyraźnie zadać świadkowi pytanie dotyczące wymiany zdań w czasie bójki, którą przecież mógł słyszeć, ani też by zadać dwóm Bułgarom pytania dotyczącego możliwych rasistowskich pobudek czynów, których się dopuścili. A przecież skarżący od samego początku śledztwa twierdził, że padały wobec niego rasistowskie obelgi, a dwaj Bułgarzy zostali określeni w raporcie policyjnym jako skinheadzi, znani z ekstremistycznych i rasistowskich poglądów (zob. Šečić, op. cit., § 68). Skarżący wskazał te uchybienia w zażaleniu na umorzenie postępowania, zwracając uwagę prokuratury na ubiór tych młodych ludzi oraz na konieczność przesłuchania ich na okoliczność pobudek ich działania, lecz wniosek ten został zignorowany przez prokuratora nadrzędnego (zob. powyżej, paragrafy 7 oraz 14-15).

50. Biorąc powyższe pod uwagę Trybunał uznaje, że wobec przedstawionych przez skarżącego i popartych dowodami zarzutów
w zakresie postępowania karnego właściwe władze dysponowały wiarygodnymi dowodami wskazującymi na możliwe rasistowskie pobudki przemocy zastosowanej wobec skarżącego i uchybiły obowiązkowi podjęcia wszelkich uzasadnionych działań w celu przeprowadzenia śledztwa
w sprawie ewentualnych rasistowskich pobudek tego aktu przemocy.

51. Rząd podniósł jednak, że skarżący dysponował innymi środkami prawnymi, z których nie skorzystał, a które były w stanie zapewnić realizację obowiązków proceduralnych wynikających z Konwencji, takimi jak wszczęcie postępowania karanego w sprawie doznania lekkiego uszczerbku na zdrowiu poprzez wystąpienie z tym wnioskiem bezpośrednio do sądu lub też wystąpienie z powództwem cywilnym przeciw M.V. i R.G.
w celu pociągnięcia ich do odpowiedzialności cywilnoprawnej za czyn niedozwolony (zob. powyżej paragrafy 28 i 32). Odnośnie obrażeń fizycznych skarżącego Trybunał zauważa, że można było wszcząć postępowanie w sprawie spowodowania lekkiego uszczerbku na zdrowiu poprzez wniesienie sprawy bezpośrednio przez zainteresowaną osobę do sądu, co mogłoby pozwolić na ustalenie okoliczności faktycznych, jak również na zidentyfikowanie i ukaranie sprawców i w ten sposób uznać, że obowiązki z artykułu 3 zostały dopełnione. Takie postępowanie nie byłoby jednak prowadzone w sprawie rasistowskich obelg kierowanych wobec skarżącego, ani w sprawie rasistowskich pobudek dokonanego wobec niego aktu przemocy, co jest przecież zasadniczą kwestią w postawionym przez skarżącego zarzucie. Odnośnie do możliwości wniesienia powództwa cywilnego, Trybunał zauważa, że w takim postępowaniu mogłoby być orzeczone odszkodowanie, ale nie zajmowano by się ściganiem sprawców, takie postępowanie nie wypełniłoby więc obowiązków proceduralnych, jakie ciążą na państwie na gruncie artykułu 3 w przypadku umyślnych aktów przemocy (zob. Biser Kostov przeciwko Bułgarii, nr 32662/06, § 72, 10 stycznia 2012 roku). W okolicznościach przedmiotowej sprawy nie można zatem uznać przywołanych przez Rząd środków prawnych, za środki, które mogłyby spełnić ciążące na państwie obowiązki proceduralne, a zatem należy oddalić podniesiony w tym względzie przez Rząd zarzut niewyczerpania środków krajowych.

52. Ponadto Trybunał przypomina ustalenia dokonane przez różne organy krajowe i międzynarodowe dotyczące braku skutecznego wdrożenia przez władze bułgarskie przepisów dotyczących kar za akty przemocy rasistowskiej. Europejska Komisja przeciw Rasizmowi i Nietolerancji Rady Europy stwierdziła, w raporcie z 2009 roku, że skargi dotyczące napadów rasistowskich „nie są skutecznie rozpatrywane” i zwróciła uwagę władz na konieczność zajmowania się takimi sprawami w skuteczny sposób (zob. powyżej, paragraf 26). Komitet do spraw Likwidacji Dyskryminacji Rasowej ONZ zauważył również, że „przepisy prawa karnego dotyczące aktów rasizmu są nieczęsto stosowane” (zob. powyżej, paragraf 25). Niedawno, bo w 2013 roku Rzecznik Praw Obywatelskich Republiki Bułgarii wyraził zaniepokojenie wobec rosnącej liczby aktów nienawiści na tle rasowym i wezwał władze by „nie sprowadzały takich aktów wyłącznie do kategorii wykroczeń polegających na zakłócaniu porządku publicznego, […], lecz by rozpoznawały i prowadziły postępowania w sprawie popełnienia możliwych przestępstw z nienawiści”.

53. W związku z powyższym Trybunał uznaje, że doszło do naruszenia artykułu 3 w jego aspekcie proceduralnym, rozpatrywanego zarówno odrębnie, jak i w związku z artykułem 14 Konwencji.

II. INNE ZARZUCANE NARUSZENIA

A. Zarzucane naruszenie artykułu 14 w związku z artykułem 3 d otyczące stanowiska prokuratury

54. Skarżący utrzymywał, że nieprzeprowadzenie skutecznego śledztwa w sprawie zarzucanego złego traktowania było spowodowane uprzedzeniem prokuratury i zarzucił naruszenie artykułu 14 w związku z artykułem 3 Konwencji w tym względzie.

55. Rząd podniósł, że skarżący nie wykorzystał krajowych środków odwoławczych dotyczących tego zarzutu. Rząd uznał, że w zakresie, w jakim skarżący utrzymuje, że prokuratura z powodów dyskryminacyjnych odmówiła wszczęcia postępowania lub nie przeprowadziła skutecznego śledztwa, mógł skorzystać ze środków odwoławczych przewidzianych przez ustawę o ochronie przed dyskryminacją. Ustawa ta przewiduje między innymi przesunięcie ciężaru przedstawienia dowodu, w przypadku gdy zgłaszający wykaże okoliczności pozwalające domniemywać, że doszło do dyskryminacji. Rząd uznał, że skarżący miał również możliwość wniesienia powództwa na podstawie artykułu 2 ustawy o odpowiedzialności państwa, zgodnie z którym służby śledcze i prokuratura są odpowiedzialne za szkodę będącą skutkiem ich niezgodnych z prawem działań lub zaniechań.

56. Skarżący uznał, że te środki odwoławcze nie są skuteczne
i podkreślił, że ustawa o odpowiedzialności państwa przewiduje ograniczony katalog przypadków, w których można pociągnąć do odpowiedzialności organy wymiaru sprawiedliwości, oraz, że żaden z nich nie ma zastosowania w przedmiotowej sprawie.

57. Trybunał przypomina, że zasada wykorzystania dostępnych krajowych środków odwoławczych wymaga od skarżących wykorzystania środków odwoławczych dostępnych w zwykły sposób i wystarczających do uzyskania naprawienia naruszenia, które zarzucają. Istnienie takich środków odwoławczych musi być rzeczą wystarczająco pewną nie tylko w teorii, ale i w praktyce, jako że w przeciwnym wypadku nie będą one spełniać wymogu dostępności i skuteczności, muszą one także zapewniać rozsądne szanse powodzenia; (zob. pośród wielu innych, Đorđević, op. cit., §§ 100-101). W przedmiotowej sprawie Trybunał zauważa, że artykuł 2, przywołanej przez Rząd, ustawy o odpowiedzialności państwa przewiduje, że organy wymiaru sprawiedliwości, takie jak prokuratura czy sądy, mogą być pociągnięte do odpowiedzialności jedyne w enumeratywnie wymienionych przypadkach, które nie mają zastosowania w niniejszej sprawie (zob. powyżej, paragraf 22). Rząd nie przedstawił zresztą żadnego przykładu z orzecznictwa, w którym przepisy te miały zastosowanie w celu wymierzenia kary za dyskryminujące traktowanie przejawiające się w sposobie prowadzenia lub zamknięcia postepowania. Jednakże, uznając, że skarga w tym zakresie jest niedopuszczalna z innego powodu, Trybunał nie uważa za konieczne rozstrzyganie kwestii wyczerpania krajowych środków odwoławczych.

58. Trybunał zauważa, że skarżący nie uzasadnił swoich argumentów. Nie przywołał żadnego obiektywnego faktu na poparcie tezy, że przyczyną takiego a nie innego wykonywania czynności przez funkcjonariuszy policji i prokuraturę były uprzedzenia rasistowskie. Sam Trybunał nie znajduje żadnej informacji, takiej jak tendencyjne uwagi czy obelgi o charakterze rasistowskim, na poparcie tezy o takim zachowaniu (zob. Seidova i Inni, op. cit., § 68). Co za tym idzie, skarga w tym zakresie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona i na podstawie artykułu 35 § 3 lit. a) i § 4 Konwencji winna być oddalona.

B. Inne zarzuty skarżącego

59. Ponadto, w odniesieniu do zarzutu skarżącego, w świetle artykułów 3 i 13, iż został pozbawiony możliwości dochodzenia odszkodowania cywilnego od sprawców oraz, że władze naruszyły jego prawo do skargi indywidualnej, przewidziane w artykule 34 Konwencji, poprzez odmowę wydania mu kopii akt śledztwa, uwzględniając będące w jego posiadaniu materiały i w zakresie, w jakim sporne kwestie wchodzą w zakres jego kompetencji, Trybunał uznaje, że nie ujawniają one żadnego naruszenia praw i obowiązków wymienionych w Konwencji i jej Protokołach. Ta część skargi jest zatem w sposób oczywisty nieuzasadniona i na podstawie artykułu 35 § 3 lit. a) i § 4 winna być oddalona.

III. ZASTOSOWANIE ARTYKUŁU 41 KONWENCJI

60. Zgodnie z artykułem 41 Konwencji,

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów oraz jeśli prawo wewnętrzne Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi taka potrzeba, o przyznaniu słusznego zadośćuczynienia pokrzywdzonej stronie.”

A. Szkoda

61. Skarżący domagał się 8 000 euro (EUR) z tytułu doznanej szkody niematrialnej.

62. Rząd uznał te roszczenia za wygórowane.

63. Trybunał uznaje, że należy przyznać skarżącemu 4 000 EUR z tytułu szkody niematerialnej.

B. Koszty i wydatki

64. Skarżący nie przedstawił roszczeń z tytułu kosztów i wydatków. Trybunał uznaje zatem, że nie ma potrzeby przyznawania mu kwoty pieniężnej z tego tytułu.

C. Odsetki za zwłokę

65. Trybunał uznaje, że odsetki z tytułu niewypłacenia zasądzonych kwot w terminie powinny być naliczone według stopy równej krańcowej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego, powiększonej o trzy punkty procentowe.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ

1. Dołącza jednogłośnie zarzut Rządu dotyczący braku wyczerpania krajowych środków odwoławczych do badania zasadności skargi na podstawie artykułów 3 i 14 Konwencji;

2. Uznaje jednogłośnie skargę za dopuszczalną w części dotyczącej zarzutu nieprzeprowadzenia skutecznego śledztwa na podstawie artykułu 3 Konwencji, rozpatrywanego odrębnie i w związku z artykułem 14, oraz za niedopuszczalną w pozostałej części;

3. Stwierdza, stosunkiem głosów pięć do dwóch, że doszło do naruszenia artykułu 3 w jego aspekcie proceduralnym, rozpatrywanego odrębnie i w związku z artykułem 14, oraz oddala podniesiony przez Rząd zarzut niewyczerpania krajowych środków odwoławczych;

4. Stwierdza, stosunkiem głosów sześć do jednego,

a) że pozwane Państwo winno wypłacić skarżącemu w ciągu trzech miesięcy od dnia, w którym wyrok stanie się ostateczny zgodnie z artykułem 44 § 2 Konwencji, kwotę 4 000 EUR (cztery tysiące euro) z tytułu szkody niematerialnej, powiększoną o wszelkie możliwe podatki, która będzie przeliczona na lewy bułgarskie po kursie z dnia zapłaty;

b) że od upływu wyżej wspomnianego terminu do momentu zapłaty należne będą zwykłe odsetki według stopy procentowej równej krańcowej stopie Europejskiego Banku Centralnego stosowanej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe.

5. Oddala pozostałą część roszczenia dotyczącego słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku francuskim i obwieszczono pisemnie w dniu 11 marca 2014 roku, zgodnie z artykułem 77 § 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Françoise Elens-Passos Ineta Ziemele
Kanclerz Przewodniczący

Zgodnie z artykułami 45 § 2 Konwencji oraz 74 § 2 Regulaminu Trybunału, do niniejszego wyroku zostaje dołączona opinia odrębna, którą złożyli sędziowie P. Mahoney i K. Wojtyczek.

I.Z.
F.E.P.

CZĘŚCIOWO ROZBIEŻNA OPINIA ODRĘBNA,
KTÓRĄ ZŁOŻYLI SĘDZIOWIE MAHONEY I WOJTYCZEK

1. Pozostaje nam jedynie całkowicie zgodzić się z naszymi kolegami w kwestii potępienia rasizmu, który, naruszając godność ludzką, jest szczególnie nikczemną formą łamania praw człowieka, i w pełni popieramy ich stanowisko, że zgodnie z treścią szeregu obowiązujących aktów międzynarodowych obowiązkiem państwa jest podjęcie działań zwalczających tę plagę społeczną.

Natomiast nie zgadzamy się ze zdaniem większości w kwestiach związanych z interpretacją Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Po pierwsze, należy tu podkreślić, że właściwość Europejskiego Trybunału Praw Człowieka została określona w artykule 19 Konwencji w sposób zawężający. Trybunał został utworzony w celu zapewnienia przestrzegania zobowiązań wynikających dla Wysokich Układających się Stron z Konwencji i jej protokołów. Konwencja i jej protokoły przewidują zbiorowe zagwarantowanie niektórych praw człowieka uznanych normą powszechnie obowiązującą, poprzez określenie, w stosunku do selektywnego katalogu praw i wolności w nich wymienionych, minimalnego standardu ochrony, który obowiązuje wszystkie Państwa Strony. Jeśli ustawodawstwo krajowe państw lub akty międzynarodowe mogą narzucać wyższy standard ochrony bądź uzupełniać luki w ochronie praw człowieka przyznanej przez Konwencję i jej protokoły dodatkowe, nie rozszerza to samo w sobie uprawnień przyznanych Trybunałowi.

2. Artykuł 3 Konwencji zakazuje stosowania tortur, jak również karania oraz nieludzkiego i poniżającego traktowania. Przepis ten nakłada na Państwa Strony Konwencji nie tylko obowiązek powstrzymania się od jakichkolwiek działań, których ten przepis zakazuje, lecz także obowiązek zapewnienia skutecznej ochrony przed takimi działaniami, niezależnie czy byłyby one popełnione przez funkcjonariuszy państwowych, czy przez osoby prywatne. Nieludzki lub poniżający charakter działania winien być jednak oceniany z uwzględnieniem wszystkich istotnych okoliczności. I tak, by wchodzić w zakres artykułu 3 złe traktowanie powinno odznaczać się pewnym minimalnym stopniem dolegliwości. Wynika z tego, że mogą się zdarzyć akty przemocy, które choć są godne potępienia z moralnego punktu widzenia i na ogół podlegają karze przewidzianej w prawie krajowym Układających się Stron, nie są jednak objęte zakresem artykułu 3 Konwencji ( Irlandia przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 18 stycznia 1978 roku, § 167, seria A nr 25). Ponadto, standard stosowany wobec funkcjonariuszy publicznych jest nieuchronnie bardziej wymagający niż standard stosowany w relacjach między osobami prywatnymi. W konsekwencji próg, od którego zaczyna się nieludzkie lub poniżające traktowanie, jest niższy w przypadku czynów popełnionych przez władzę publiczną niż w przypadku czynów popełnionych przez osoby prywatne. Ponadto, zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunału w tym ostatnim przypadku obowiązek prowadzenia śledztwa ma zastosowanie jedynie, gdy istnieją wystraczające dowody na potwierdzenie podejrzenia, że doszło do popełnienia przez osobę prywatną czynów o dostatecznej dolegliwości.

W niniejszej sprawie skarżący przyznał, że doznane przez niego obrażenia nie były ciężkie. Ponadto istnieją cztery wersje okoliczności faktycznych: pierwsza, przedstawiona przez skarżącego, druga przedstawiona przez M.C., trzecia przedstawiona przez R.G. i w końcu wersja świadka zdarzenia, która nie potwierdzała żadnej z poprzednich wersji. Naszym zadaniem, w szczególnych okolicznościach tej sprawy, nie został osiągnięty minimalny stopień uruchamiający obowiązek przeprowadzenia śledztwa, wynikający z artykułu 3. W tym względzie uważamy, że zacytowanie (w paragrafie 39 in fine wyroku) sprawy B.S. przeciwko Hiszpanii (nr 47159/08, §39-40, 24 lipca 2012 roku) nie potwierdza wniosku, do jakiego doszła większość, gdyż w odróżnieniu do okoliczności faktycznych przedstawionych w B.S., w niniejszej sprawie złego traktowania o charakterze rasistowskim nie można zarzucić urzędnikom państwowym sprawującym kontrolę nad ofiarą.

Podzielamy stanowisko, iż pobudki, a w szczególności pobudki rasistowskie, stanowią istotny element dla oceny dolegliwości traktowania
w świetle artykułu 3 Konwencji. Niemniej jednak, przywołanie przez większość domniemanych pobudek rasistowskich, w okolicznościach niniejszej sprawy, po to by przedstawić popełniony przez osoby prywatne akt przemocy o niewielkiej wadze jako złe traktowanie, które miałoby osiągnąć stopień dolegliwości przewidziany w artykule 3 Konwencji, nie jest przekonujące. W naszej opinii, rozumując w ten sposób, większość,
w dążeniu, z chwalebnych powodów, do uzupełnienia luki w ochronie, którą daje Konwencja, wypaczyła sens tekstu artykułu 3.

3. Władze bułgarskie stwierdziły, że osoby zamieszane w tę sytuację nie popełniły przestępstwa. Wyrok Trybunału stwierdza jedynie naruszenie artykułu 3 Konwencji z powodu nieprzeprowadzenia śledztwa w sprawie możliwych pobudek rasistowskich zastosowanej przemocy. Większość nie wypowiada się na temat samego śledztwa w sprawie aktu przemocy i nie kwestionuje stanu faktycznego ustalonego w następstwie śledztwa. W tym kontekście metodologia przyjęta przez większość budzi zastrzeżenia. Pierwsze logicznie pojawiające się pytanie to, czy skarżący faktycznie padł ofiarą napaści. Dopiero po ustaleniu, że doszło do napaści, można się zastanowić, z jakiego powodu miała miejsce. Obowiązek przeprowadzenia śledztwa w sprawie aktu przemocy powstaje jedynie w przypadku, gdy funkcjonariusze ustalą, że taki fakt miał miejsce. Nie można karać państwa za nieprzeprowadzenie śledztwa w sprawie napaści z pobudek rasistowskich bez uprzedniego ustalenia, że taki fakt miał miejsce, lub przynajmniej bez stwierdzenia istnienia nieprawidłowości w samym śledztwie w sprawie napaści.

4. Większość kładzie nacisk na szereg dokumentów międzynarodowych, w których można znaleźć potwierdzenie istnienia problemu rasizmu
w Bułgarii, starając się przedstawić specyfikę sytuacji w tym kraju. Szczególnie niepokojący charakter sytuacji w Bułgarii jest przytaczany
w celu uzasadnienia obniżenia progu stosowania artykułu 3 Konwencji. Podejście to nie wydaje się nam przekonujące, gdyż rasizm jest problemem, który generalnie dotyczy wszystkich krajów Rady Europy. Ponadto, cytowane dokumenty dotyczą ogólnych kwestii i nie wydają się być właściwe do dokonania oceny okoliczności niniejszej sprawy.

5. Głosowaliśmy odmiennie w kwestii przyznania odszkodowania. Z szacunku dla większości sędzia Mahoney głosował za przyznaniem odszkodowania skarżącemu. Sędzia Wojtyczek sprzeciwił się temu rozstrzygnięciu.