Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

19 lipca 2018 r.

OSTATECZNY

19/10/2018

Wyrok stał się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w art. 44 ust. 2 Konwencji. Wyrok może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Hovhannisyan przeciwko Armenii

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Pierwsza), zasiadając jako Izba w składzie:

Linos-Alexandre Sicilianos, Przewodniczący,
Kristina Pardalos,
Aleš Pejchal,
Krzysztof Wojtyczek,
Armen Harutyunyan,
Tim Eicke,
Jovan Ilievski, sędziowie,
i Abel Campos, Kanclerz Sekcji,

po obradach na posiedzeniu niejawnym w dniach 6 lutego i 26 czerwca 2018 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w ostatniej wskazanej wyżej dacie:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 18419/13) przeciwko Republice Armenii, wniesionej do Trybunału w dniu 6 marca 2013 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencji”) przez obywatelkę Armenii p. Aidę Hovhannisyan („skarżącą”).

2. Skarżąca była reprezentowana przez p. K. Mezhlumyana, adwokata praktykującego w Erywaniu. Rząd armeński („Rząd”) reprezentował p. G. Kostanyan, pełnomocnik Rządu Armenii przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka.

3. Skarżąca zarzucała w skardze w szczególności złe traktowanie jej przez przełożonych w miejscu pracy i odmowę wszczęcia przez władze postępowania karnego w tej sprawie, co stanowiło naruszenie aspektu materialnego i proceduralnego art. 3 Konwencji.

4. W dniu 6 października 2015 r. skargę obejmującą zarzut złego traktowania i braku skutecznego śledztwa zakomunikowano Rządowi, a pozostałą część skargi uznano za niedopuszczalną zgodnie z Regułą 54 § 3 Regulaminu Trybunału.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżąca urodziła się w 1958 r. i mieszka w Erywaniu.

6. Jest urzędniczką służby cywilnej, pracującą dla Ministerstwa Ochrony Środowiska (zwanego dalej „Ministerstwem”) w charakterze inspektora państwowego. Ma problemy kardiologiczne, w tym zaburzenia rytmu serca.

A. Kontekst sprawy

7. Z relacji skarżącej wynika, że w dniu 10 stycznia 2012 r., H.A., kierownik działu, i A.K., zastępca kierownika działu, użyli wobec niej przemocy w gabinecie H.A. W szczególności napadli na nią, chwycili ją za ręce, obrażali i siłą odebrali jej dokument na jej temat, który im przyniosła, aby wpisać swoje zastrzeżenia. W wyniku użytej przemocy straciła przytomność, doznała obrażeń i licznych stłuczeń na rękach oraz została poważnie upokorzona.

8. W dniu 12 stycznia 2012 r. skarżąca złożyła do kierownika personelu Ministerstwa pisemne zgłoszenie, w którym opisała szczegółowo przebieg wydarzeń. Stwierdziła między innymi, że zwróciła H.A. sprawozdanie ewaluacyjne dotyczące jej osoby za drugie półrocze 2011 r., ponieważ nie zgadzała się z otrzymaną oceną. W dniu 10 stycznia 2012 r. została poinformowana przez jednego ze współpracowników, że H.A. chce ją widzieć w swoim gabinecie. Podczas spotkania H.A. wręczył jej sprawozdanie ewaluacyjne i zapytał, czemu go nie podpisała. Odpowiedziała, że chce je omówić. H.A. odmówił udzielenia wyjaśnień, twierdząc, że to on podejmuje decyzje i dostarczy sprawozdanie odpowiedniemu działowi bez jej podpisu. H.A. zażądał wówczas zwrotu sprawozdania ewaluacyjnego, czego skarżąca odmówiła, twierdząc, że wpisze swoje zastrzeżenia, podpisze dokument i wówczas go zwróci. Gdy miała wychodzić, H.A. natychmiast zamknął i zaryglował drzwi do gabinetu i zaczął się do niej zbliżać, krzycząc, że jest złodziejką i ukradła dokument z jego gabinetu. Stosując przemoc fizyczną i obelgi, starał się odzyskać od niej dokument. Gdy wezwała pomoc, do gabinetu wszedł A.K., ale zamiast rozwiązać sytuację, również zaczął ją obrażać i nakazał jej wręczyć mu dokumenty. Dwóch mężczyzn chwyciło ją za ręce, powodując silny ból, i odebrało jej dokumenty siłą. W wyniku stresu i bólu straciła na chwilę przytomność, po czym powiedziano jej, że może wyjść, bo nie mają o czym więcej rozmawiać. Zakończyła relację stwierdzeniem, że w wyniku przemocy H.A. i A.K. doznała obrażeń i silnego stresu oraz miała problemy zdrowotne. Wnosiła o podjęcie stosownych działań przewidzianych prawem.

9. Po zajściu skarżąca poczuła się źle i została poddana badaniu lekarskiemu. Zdiagnozowano u niej ostre zapalenie oskrzeli i zespół Wolffa-Parkinsona-White’a (zaburzenie rytmu serca); w dniach 13–27 stycznia 2012 r. przebywała na zwolnieniu lekarskim.

B.Dochodzenie prowadzone przez policję

10. W dniu 14 stycznia 2012 r. skarżąca zgłosiła zajście na policję, twierdząc, że w dniu 10 stycznia 2012 r. między nią a H.A., kierownikiem jej działu, doszło do kłótni, podczas której kierownik użył wobec niej przemocy i spowodował obrażenia ciała. Złożyła zeznania, w których przedstawiła relację podobną do zawartej w zgłoszeniu skierowanym do kierownika personelu Ministerstwa.

11. Prowadzący dochodzenie nakazał przeprowadzenie tego samego dnia obdukcji w celu ustalenia, czy skarżąca ma obrażenia ciała, a jeżeli tak – ustalenia ich charakteru, pochodzenia, stopnia oraz czasu i mechanizmu ich powstania.

12. W dniu 15 stycznia 2012 r. H.A. złożył wyjaśnienia na policji. W szczególności stwierdził, że skarżąca odmówiła zwrotu sprawozdania ewaluacyjnego, po czym wyszedł on z gabinetu, zamknął drzwi i wezwał A.K., by ten przyszedł do niego z innymi pracownikami. W tym czasie skarżąca nadal krzyczała i przeklinała. Wezwała ich przełożonego i powiedziała mu, że H.A. zamknął ją w gabinecie. Zaprzeczył on, jakoby stosował wobec skarżącej przemoc fizyczną lub słowną, oraz powiedział, że stosowała ona obelżywe określenia.

13. Tego samego dnia wyjaśnienia złożył A.K., który również zaprzeczył, jakoby stosował przemoc wobec skarżącej. Między 16 a 25 stycznia 2012 r. przeprowadzono rozmowy z szeregiem współpracowników skarżącej, którzy byli w pracy w dniu zajścia. Zaprzeczyli oni, jakoby H.A. i A.K. byli brutalni wobec skarżącej.

14. W dniu 18 stycznia 2012 r. zakończono badanie prowadzone przez lekarza medycyny sądowej. Istotne części opinii biegłego stwierdzały, co następuje:

„Dolegliwości: Obecnie [skarżąca] skarży się na załamanie nerwowe.

Wyniki badania fizykalnego: Niejednorodny, zielono-żółty krwawy wylew podskórny o jednorodnym kształcie i wymiarach 6 × 2 cm obecny w środkowej trzeciej części prawego ramienia (od strony wewnętrznej). Dwa podobne okrągłe krwawe wylewy podskórne obecne na powierzchni wewnętrznej w tym samym obszarze, o średnicy 1 cm: w środkowej trzeciej części lewego ramienia (od strony wewnętrznej) – o średnicy 1 cm; w dolnej trzeciej części lewego ramienia (od strony wewnętrznej) – o wymiarach 2 × 1 cm i 1,5 × 1,2 cm oraz w środkowej trzeciej części lewego przedramienia (od strony zewnętrznej) – o wymiarach 2,5 × 1,5 cm.

Wnioski: Obrażenia [skarżącej] w postaci krwawych wylewów podskórnych [w okolicach] prawego i lewego ramienia i lewego przedramienia zostały zadane tępymi, twardymi przedmiotami, możliwe, że we wspomnianym czasie; [obrażenia] uwzględniane odrębnie, jak i łącznie nie wskazują na skutek w postaci [krótkoterminowego] uszczerbku na zdrowiu”.

15. W dniu 24 stycznia 2012 r. prowadzący dochodzenie ponownie przesłuchał skarżącą. Stwierdziła ona, że nie ma zastrzeżeń do opinii lekarza medycyny sądowej i podtrzymuje zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa.

16. W dniu 25 stycznia 2012 r. prowadzący dochodzenie ponownie przesłuchał skarżącą. Istotne fragmenty zeznań stanowią, co następuje:

„Pytanie: W trakcie gromadzenia materiału dowodowego H.A. i A.K. stwierdzili, że nie uderzyli Pani i że z pewnością nie chwycili Pani za ręce. Co może Pani powiedzieć na ten temat?

Odpowiedź: […] Nie wiem, dlaczego H.A. i A.K. tak powiedzieli, ale to logiczne, że będą zaprzeczać popełnieniu takich czynów. Powtórzę jeszcze raz, że H.A. i A.K. ciągnęli mnie i pchali, i chwycili mnie za ręce, powodując moje obrażenia”.

17. W dniu 27 stycznia 2012 r. prowadzący dochodzenie ponownie przesłuchał skarżącą. Stwierdziła ona, że:

„Informuję, że od czasu, gdy [poszłam] na policję […] [H.A.] i [A.K.] nawet nie przeprosili; co więcej, wprowadzili taką atmosferę, że nie da się pracować, bo inni pracownicy mnie ignorują i unikają ze mną kontaktu z obawy o utratę pracy. Ponieważ H.A. i A.K. nadal się tak zachowują, nadużywając swoich stanowisk, w tych okolicznościach nie mogę zawrzeć z nimi ugody. Składam zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa i żądam postawienia H.A. i A.K. zarzutów. Chcę również dodać, że z powodu ich działań mam problemy zdrowotne i w rezultacie byłam na zwolnieniu lekarskim od 13 do 27 stycznia […]”.

18. W dniu 28 stycznia 2012 r. ponownie przesłuchano H.A., który stwierdził między innymi, że skarżąca złożyła fałszywe zeznania. Nie napadł jej ani nie chwycił jej za ręce, a do chwili jej wyjścia cały czas siedział na krześle. Co do obrażeń stwierdzonych na ciele skarżącej, H.A. stwierdził, że nigdy jej nie dotknął i nie wie, w jaki sposób powstały.

19. Wygląda na to, że prowadzący dochodzenie przez około miesiąc nie wydał żadnego postanowienia.

20. W dniu 24 lutego 2012 r. skarżąca skierowała pisemny wniosek do kierownika Rejonu Marash Komendy Głównej Policji o wszczęcie postępowania karnego przeciwko H.A. i A.K. W swoim wniosku stwierdziła między innymi, że poinformowano ją o przepisach art. 183 Kodeksu postępowania karnego, zgodnie z którym postępowanie karne może być wszczęte jedynie na jej wniosek. Następnie stwierdziła, że nie zawarła ugody z H.A. i A.K. i żąda postawienia im zarzutów. Tego samego dnia prowadzący dochodzenie przesłuchał ponownie skarżącą. Kolejne zeznania złożyła ona w dniu 27 lutego 2012 r.

21. W dniu 1 marca 2012 r. prokurator wydał prowadzącemu dochodzenie polecenie odmowy wszczęcia postępowania karnego przeciwko H.A. i A.K. z uwagi na fakt, iż nie doszło do popełnienia przestępstwa. Zasugerowano, że skarżąca subiektywnie postrzegała zdarzenia, a jej przełożeni nigdy nie użyli wobec niej przemocy.

22. W dniu 5 marca 2012 r. prowadzący dochodzenie odmówił wszczęcia postępowania karnego przeciwko H.A. i A.K. z powodu braku corpus delicti. W postanowieniu stwierdził w szczególności, że skarżąca składała niejasne i sprzeczne zeznania na temat zajścia. Następnie stwierdził, że ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że w dniu 10 stycznia 2012 r. najpierw H.A., a następnie A.K., który przyszedł do gabinetu H.A., próbowali uspokoić skarżącą, gdy kierowała obelgi w stronę H.A. W trakcie zajścia A.K. złapał jej rękę i odebrał dokument, który zabrała H.A. Umyślne spowodowanie obrażeń ciała podlegało karze na podstawie art. 118 Kodeksu karnego, ale nieumyślne spowodowanie obrażenia ciała nie podlegało karze. W przedmiotowej sprawie obrażenia skarżącej były spowodowane nieumyślnie przez H.A. i A.K; nie ustalono, aby zadali oni jej obrażenia umyślnie.

23. W dniu 13 marca 2012 r. skarżąca wniosła do prokuratora zażalenie na postanowienie prowadzącego dochodzenie. Stwierdziła między innymi, że wbrew temu, co stwierdzono w postanowieniu, szczegółowo opisała, jak ją potraktowano. W szczególności opisała, że najpierw H.A. chwycił ją za ręce przy użyciu siły, napadł na nią i zamknął ją w gabinecie, by nie mogła wyjść. Następnie przyszedł A.K. i również na nią napadł. Skarżąca podnosiła, że wnioski zawarte w postanowieniu wydanym przez prowadzącego dochodzenie, z których wynika, że H.A. i A.K. spowodowali jej obrażenia nieumyślnie, nie są uzasadnione i służą celowi uwolnienia urzędników publicznych od odpowiedzialności. Dodatkowo podnosiła, że w wyniku celowej przemocy ze strony H.A. i A.K. doznała poważnego cierpienia emocjonalnego jako kobieta, ponieważ jej przełożony poniżył ją i bez powodu zadał jej obrażenia w miejscu pracy. Ponadto skarżąca stwierdziła, że do zajścia doszło w miejscu pracy, a wszyscy świadkowie przesłuchiwani przez prowadzącego dochodzenie podlegają H.A. i A.K. Gdyby wszczęto postępowanie karne, przesłuchano by ich jako świadków i pouczono o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.

24. H.A. również wniósł zażalenie na postanowienie prowadzącego dochodzenie, twierdząc, że nie ustalono, że on lub A.K. kiedykolwiek uderzyli skarżącą.

25. W dniu 15 marca 2012 r. prokurator oddalił zażalenie skarżącej i uwzględnił zażalenie H.A. W szczególności prokurator podtrzymał odmowę wszczęcia postępowania karnego przez prowadzącego dochodzenie, przy czym zmienił uzasadnienie, stwierdzając, że nie doszło do popełnienia przestępstwa z udziałem H.A i A.K. W postanowieniu stwierdzono, że nie uzyskano dowodu pozwalającego ustalić, że H.A. i A.K. spowodowali obrażenia skarżącej, jeżeli nie liczyć jej własnych niedookreślonych i sprzecznych zeznań. Co się tyczy skarżącej, w postanowieniu stwierdzono między innymi, że z powodu stresu doznanego w wyniku zajścia w gabinecie H.A. postrzegała i opisywała przebieg zdarzeń w sposób subiektywny. W tych okolicznościach jej sprzeczne zeznania nie odpowiadają zgromadzonemu materiałowi dowodowemu, ale nie dawało to podstaw do ścigania jej za składanie fałszywych zeznań.

C.Postępowanie sądowe

26. W dniu 4 kwietnia 2012 r. skarżąca wniosła skargę do Sądu Rejonowego Kentron i Nork-Marakash (zwanego dalej „Sądem Rejonowym”), żądając wszczęcia postępowania karnego. Powtórzyła wcześniejsze argumenty i zarzucała, w szczególności, że w postanowieniu prokuratora wcale nie odniesiono się do kwestii jej obrażeń, ignorując wyniki badania przeprowadzonego przez lekarza medycyny sądowej. Koniec końców, nie ustalono, kto spowodował jej obrażenia. Skarżąca zarzucała ponadto, że prokuratura oparła się na zeznaniach osób podległych sprawcom przedmiotowego przestępstwa. Ich oświadczeń nie można uznać za obiektywne ani wiarygodne w świetle poważnej obawy tych osób o utratę pracy. Gdyby wszczęto postępowanie karne, osobom tym przysługiwałby status świadka i pouczono by je o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.

27. W dniu 18 maja 2012 r. Sąd Rejonowy oddalił zażalenie skarżącej. W ten sposób sąd uznał sporne postanowienie za zgodne z prawem, a argumenty skarżącej za wynikające z indywidualnej i subiektywnej interpretacji przedmiotowych wydarzeń oraz środków proceduralnych zastosowanych w związku z nimi.

28. Skarżąca odwołała się od orzeczenia Sądu Rejonowego. Podnosiła między innymi, że nie zbadano jej argumentów. W szczególności wcale nie ustosunkowano się do kwestii istnienia szeregu obrażeń na jej ciele, których obecność stwierdzono w badaniu przeprowadzonym przez lekarza medycyny sądowej.

29. W dniu 12 lipca 2012 r. Sąd Karny Apelacyjny oddalił apelację skarżącej i utrzymał w mocy orzeczenie Sądu Rejonowego. Stwierdził, że skarżąca składała niejasne i sprzeczne zeznania na okoliczność zajścia, które nie znalazły potwierdzenia w pozostałym materiale dowodowym, a mianowicie wyjaśnieniach H.A., A.K. i oświadczeniach innych osób przesłuchiwanych w związku z zajściem.

30. W dniu 2 sierpnia 2012 r. skarżąca wniosła kasację. Podnosiła, że w orzeczeniach Sądu Rejonowego i Sądu Karnego Apelacyjnego nie wyjaśniono istnienia obrażeń na jej ciele ani faktu, że H.A. zamknął ją w swoim gabinecie. Powtórzyła też argumenty dotyczące odmowy wszczęcia postępowania i braku wiarygodności oświadczeń jej współpracowników.

31. W dniu 6 września 2012 r. Sąd Kasacyjny uznał kasację skarżącej za niedopuszczalną ze względu na brak podstaw.

II. ISTOTNE PRZEPISY PRAWA KRAJOWEGO

A.Kodeks karny (obowiązujący od dnia 1 sierpnia 2003 r.)

32. Artykuł 118 stanowi, że pobicie lub inne akty przemocy, które nie powodują konsekwencji, o których mowa w art. 117 (umyślne spowodowanie obrażeń ciała powodujących krótkoterminowy uszczerbek na zdrowiu) podlegają karze grzywny w wysokości do stukrotności płacy minimalnej lub karze dwóch miesięcy aresztu.

33. Zgodnie z art. 338 ust. 1 składanie fałszywych zeznań w postępowaniu karnym podlega karze grzywny w wysokości od stukrotności do trzystukrotności płacy minimalnej, karze aresztu do dwóch miesięcy lub karze pozbawienia wolności do dwóch lat.

34. Zgodnie z art. 339 odmowa składania zeznań podlega karze grzywny w wysokości od piędziesięciokrotności do stukrotności płacy minimalnej lub karze aresztu do dwóch miesięcy.

B.Kodeks postępowania karnego (obowiązujący od dnia 12 stycznia 1999 r.)

35. Artykuł 180 ust. 1 stanowi, że zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa muszą zostać przeanalizowane, a decyzje w ich sprawie podjęte bezzwłocznie i nie później niż w terminie dziesięciu dni, jeżeli konieczne jest zweryfikowanie, czy istnieją zgodne z prawem i dostateczne podstawy do wszczęcia postępowania ( հետաքննություն, zwanego dalej „dochodzeniem”). W tym okresie władze mogą podejmować określone czynności, takie jak żądanie wyjaśnień i zlecanie badań medycyny sądowej (art. 180 ust. 2).

36. Zgodnie z art. 182 prokurator, prowadzący dochodzenie lub organ dochodzeniowo-śledczy może podjąć decyzję o wszczęciu postępowania karnego ( նախաքննություն, zwanego dalej „śledztwem”), jeżeli istnieją ku temu podstawy. Zgodnie z art. 183 ust. 1 postępowanie karne w związku ze sprawami między innymi z art. 118 Kodeksu karnego może być wszczęte wyłącznie na podstawie zawiadomienia złożonego przez pokrzywdzonego i zostaje umorzone, jeżeli pokrzywdzony zawrze ugodę z podejrzanym lub oskarżonym.

37. Zgodnie z art. 206 ust. 4 przed przesłuchaniem prowadzący śledztwo weryfikuje tożsamość świadka, informuje, w jakiej sprawie karnej wezwano go do złożenia zeznań i poucza go o obowiązku przekazania wszystkiego, co jest mu wiadome w sprawie, jak również o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, odmowę lub unikanie składania zeznań.

C.Ustawa o służbie cywilnej (przyjęta w dniu 4 grudnia 2001 r.)

38. Zgodnie z art. 32 ustawy

„1. W razie … nadużycia władzy, naruszenia wewnętrznych zasad dyscyplinarnych … wobec urzędnika służby cywilnej można zastosować następujące kary dyscyplinarne:

a) ostrzeżenie;

b) nagana;

c) surowa nagana;

d) obniżenie wynagrodzenia … ;

e) zwolnienie … ;

f) przeniesienie do niższej grupy zaszeregowania ….

2. Przed zastosowaniem kary dyscyplinarnej właściwy urzędnik zwraca się do urzędnika służby publicznej, który popełnił przewinienie dyscyplinarne, o złożenie wyjaśnienia na piśmie.

…

4. We wszystkich sprawach i procedurach prowadzonych przez Radę Służby Cywilnej kary dyscyplinarne określone w ust. 1 niniejszego artykułu stosuje się po przeprowadzeniu wewnętrznego postępowania wyjaśniającego.

…”.

PRAWO

I. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 3 KONWENCJI

39. Skarżąca na podstawie art. 3 Konwencji zarzucała, iż została umyślnie poddana złemu traktowaniu w miejscu pracy przez przełożonych będących urzędnikami służby publicznej, a władze nie przeprowadziły skutecznego śledztwa w tej sprawie.

40. Artykuł 3 Konwencji stanowi:

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”.

41. Rząd kwestionował ten argument.

A. Dopuszczalność

42. Trybunał wskazuje, że skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Ponadto zauważa, że nie jest ona też niedopuszczalna na żadnej innej podstawie. Należy ją zatem uznać za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

1. Stanowiska stron

a) Skarżąca

43. Skarżąca twierdziła, że H.A. i A.K. umyślnie zadali jej obrażenia. W wyniku ich przemocy doznała obrażeń ciała i szeregu stłuczeń i straciła przytomność. Była niezdolna do pracy przez okres czternastu dni. Jej obrażenia potwierdziła opinia biegłego medycyny sądowej z dnia 18 stycznia 2012 r. Ponieważ nie wszczęto postępowania karnego, nie przeprowadzono właściwego śledztwa i nikt nie został przesłuchany. Niektórzy świadkowie rozmawiali z policją podczas dochodzenia, ale nie można tego uznać za zeznania, ponieważ nie zeznawali oni pod przysięgą. Naoczni świadkowie z większym prawdopodobieństwem złożyliby zeznania zgodne z prawdą, gdyby zeznawali pod przysięgą.

b) Rząd

44. Co się tyczy aspektu materialnego art. 3, Rząd zauważył, że w okolicznościach niniejszej sprawy nie wystąpiły znamiona tortur, a interpretacja faktów sugerująca tortury była w sposób oczywisty przesadzona i błędna. Po stronie przełożonych skarżącej nie było też zamiaru ani motywu złego traktowania. Ich jedynym zamiarem było rozwiązanie w cywilizowany sposób konfliktu między współpracownikami dotyczącego oceny pracy. Kłótnia między skarżącą a jej przełożonym nie doprowadziła do faktycznych obrażeń ciała ani poważnego cierpienia fizycznego lub psychicznego, nie wzbudziła obiektywnego poczucia strachu lub niższości i nie można powiedzieć, by skarżąca została poniżona.

45. W aktach sprawy nie znajduje się nic, co potwierdzałoby zarzut złego traktowania podnoszony przez skarżącą. Całość materiału w niniejszej sprawie de facto sugeruje sytuację przeciwną: H.A. i A.K. starali się uspokoić skarżącą, gdy krzyczała i używała bardzo niestosownego języka. Po dokładnym, obiektywnym i kompleksowym dochodzeniu formułowane przez nią oskarżenia pod adresem H.A i A.K. uznano za sprzeczne i nieuzasadnione, jak również zupełnie niewiarygodne. Skarżąca zgłosiła sprawę na policję dopiero po czterech dniach. Co więcej, opisywała zdarzenia w sposób sprzeczny i nie przedstawiła żadnych opinii biegłych z dziedziny psychologii, medycyny lub innych, które potwierdzałyby rzekome skutki dla jej zdrowia fizycznego i psychicznego. Nie można „ponad uzasadnioną wątpliwość” uznać, że jej obrażenia spowodowali jej przełożeni. Nie było dowodów, że jej problemy ze zdrowiem, które rzekomo miała, były związane ze spornym zajściem, ponieważ została poddana badaniu lekarskiemu dopiero pięć dni po zajściu. Obrażenia nie były zatem dostatecznie poważne, aby przekroczony został próg dotkliwości umożliwiający zastosowanie art. 3 Konwencji.

46. Co się tyczy aspektu proceduralnego art. 3, Rząd twierdził, że prawo armeńskie przewiduje wszystkie mechanizmy i procedury dochodzeniowo-śledcze wymagane do odpowiedniego karania sprawców złego traktowania. W niniejszej sprawie władze przeprowadziły skuteczne śledztwo, w którym doszły do wniosku, że podczas przedmiotowego zajścia nie doszło do popełnienia przestępstwa. Śledztwo było dokładne, bezzwłoczne i niezależne, a skarżącej zapewniono odpowiedni udział w tym procesie. Organy dochodzeniowo-śledcze podjęły wszystkie konieczne czynności, ale żadne z zeznań świadków nie potwierdzało zarzutów skarżącej. Odmowę wszczęcia postępowania karnego przez organy dochodzeniowo-śledcze utrzymały w mocy sądy krajowe trzech instancji. Dochodzenie rozpoczęło się w dniu zgłoszenia sprawy przez skarżącą na policję. Wyniki badań lekarskich zostały wzięte pod uwagę i rozpatrzone razem z pozostałym materiałem dowodowym. Dochodzenie było całkowicie niezależnie, a skarżąca była w pełni zaangażowana w jego przebieg.

47. Z tego względu nie doszło do naruszenia art. 3 Konwencji w jego aspekcie materialnym ani proceduralnym.

2. Ocena Trybunału

a) Zasady ogólne

48. Trybunał powtarza na wstępie, że dopuszczalność zastosowania art. 3 wymaga, by złe traktowanie osiągnęło pewien minimalny poziom dotkliwości. Ocena wspomnianego minimum jest względna: zależy od wszystkich okoliczności sprawy, takich jak charakter i kontekst traktowania, czas trwania, skutki fizyczne i psychiczne, a w niektórych przypadkach płeć, wiek oraz stan zdrowia ofiary (zob. przykładowo Bouyid p. Belgii [WI], skarga nr 23380/09, § 86, ETPC 2015; M. i M. p. Chorwacji, skarga nr 10161/13, § 131, 3 września 2015 r.; i D.M.D. p. Rumunii, skarga nr 23022/13, § 40, 3 października 2017 r.).

49. Trybunał orzekł, że traktowanie jest „poniżające ‒ a więc wchodzące w zakres zakazu przewidzianego w art. 3 Konwencji ‒ jeżeli powoduje u ofiary strach, trwogę i poczucie niższości (zob. przykładowo Irlandia p. Wielkiej Brytanii, 18 stycznia 1978 r., § 167, Seria A nr 25, Stanev p. Bułgarii [WI], skarga nr 36760/06, § 203, ETPC 2012), jeżeli powoduje poniżenie osoby (poniżenie ofiary w jej własnych oczach, zob. Raninen p. Finlandii, 16 grudnia 1997 r., § 32, Zbiór wyroków i orzeczeń 1997–VIII, lub w oczach innych osób – zob. Gutsanovi p. Bułgarii, skarga nr 34529/10, § 136, ETPC 2013 (fragmenty)), niezależnie od tego, czy było to celem (zob. Labita p. Włochom [WI], skarga nr 26772/95, § 120, ETPC 2000–IV), jeżeli powoduje złamanie oporu fizycznego lub moralnego osoby lub skłania ją do działania wbrew jej woli lub sumieniu (zob. Jalloh p. Niemcom [WI], skarga nr 54810/00, § 68, ETPC 2006–IX), lub jeżeli świadczy o braku poszanowania ludzkiej godności lub urąga ludzkiej godności (zob. Svinarenko i Slyadnev p. Rosji [WI], skargi nr 32541/08 i 43441/08, §§ 118 i 138, 17 lipca 2014 r.).

50. Trybunał powtarza, że jeżeli jednostka występuje z dającym się uzasadnić roszczeniem ( arguable claim), że podlegała złemu traktowaniu przez policję lub innych funkcjonariuszy publicznych z naruszeniem art. 3, postanowienie to wymaga w sposób dorozumiany przeprowadzenia skutecznego, formalnego śledztwa. Obowiązek przeprowadzenia skutecznego śledztwa w przedmiocie zarzucanego traktowania z naruszeniem art. 3, którego dopuszczają się funkcjonariusze publiczni, jest utrwalony w orzecznictwie Trybunału (zob. Bouyid, op.cit., §§ 114–123; wyrok wydany w ostatnim czasie – Jeronovičs p. Łotwie [WI], skarga nr 44898/10, § 103, ETPC 2016).

51. Aby śledztwo było „skuteczne”, podobnie jak ma to miejsce w przypadku art. 2, musi być w pierwszej kolejności adekwatne (zob. Ramsahai i Inni p. Niderlandom [WI], skarga nr 52391/99, § 324, ETPC 2007–II, Mustafa Tunç i Fecire Tunç p. Turcji [WI], skarga nr 24014/05, § 172, 14 kwietnia 2015 r.). Oznacza to, że musi ono móc prowadzić do ustalenia faktów i rozstrzygnięcia, czy użycie siły było uzasadnione czy też nie, jak również do ustalenia tożsamości, a w razie konieczności ukarania, osób odpowiedzialnych (zob. między innymi Giuliani i Gaggio p. Włochom [WI], skarga nr 23458/02, § 301, ETPC 2011 (fragmenty); Mustafa Tunç i Fecire Tunç, op.cit., § 172; Jeronovičs, op.cit., § 107; i Armani Da Silva p. Wielkiej Brytanii [WI], skarga nr 5878/08, § 233, ETPC 2016). Obowiązek prowadzenia śledztwa „nie jest obowiązkiem wyniku, ale obowiązkiem środka”: nie każde śledztwo musi zakończyć się powodzeniem ani doprowadzić do ustaleń zbieżnych z wersją wydarzeń przedstawioną przez powoda (zob. D.M.D., op.cit., § 40).

52. Śledztwo w sprawie poważnych zarzutów dotyczących złego traktowania należy przeprowadzić w sposób dogłębny. Oznacza to, że władze muszą w każdym przypadku podjąć realną próbę ustalenia, jaki był przebieg wydarzeń, i nie powinny pochopnie czy bezzasadnie zamykać śledztwa lub polegać na pochopnych lub bezzasadnych wnioskach w uzasadnieniach swoich decyzji. Muszą podjąć wszystkie rozsądnie dostępne działania umożliwiające zabezpieczenie materiału dowodowego związanego z zajściem, w tym zeznania naocznych świadków, dowody kryminalistyczne itp. Wszelkie uchybienia śledztwa, które wpływają negatywnie na możliwość ustalenia przyczyny obrażeń lub określenia tożsamości osoby odpowiedzialnej, oznaczają ryzyko uchybienia temu standardowi (zob. Mikheyev p. Rosji, skarga nr 77617/01, § 108, 26 stycznia 2006 r., Virabyan p. Armenii, skarga nr 40094/05, § 162, 2 października 2012 r.).

53. Zarzuty dotyczące złego traktowania sprzecznego z art. 3 muszą być poparte odpowiednimi dowodami. Aby dokonać oceny dowodów, Trybunał przyjmuje standard dowodowy „ponad uzasadnioną wątpliwość”, przy czym dodaje, że taki dowód może wynikać ze współistnienia wystarczająco mocnych, jasnych i zbieżnych wniosków lub podobnych niewzruszalnych domniemań faktycznych (zob. między innymi orzecznictwo: Irlandia p. Zjednoczonemu Królestwu, op.cit., § 161 in fine; Labita, op.cit., § 121; Jalloh, op.cit., § 67; Bouyid, op.cit., § 82).

b) Zastosowanie powyższych zasad w niniejszej sprawie

54. W niniejszej sprawie skarżąca utrzymywała, że zachowanie jej przełożonych w miejscu pracy skutkowało doznaniem obrażeń, a mianowicie licznych stłuczeń na rękach, oraz że została poważnie upokorzona. W orzecznictwie Trybunału upokarzające traktowanie osoby – czy to z perspektywy ofiary, czy innych osób – stanowi poniżające traktowanie (zob. par. 49 powyżej). Skarżąca przedstawiła zatem dające się uzasadnić roszczenie dotyczące złego traktowania, które osiągnęło pewien minimalny poziom dotkliwości przewidziany dla art. 3.

55. Trybunał zauważa, że skarżąca zarzuca w skardze złe traktowanie jej przez przełożonych będących urzędnikami służby cywilnej w Ministerstwie. Niezależnie od tego, czy do traktowania sprzecznego z art. 3 doszło z udziałem funkcjonariuszy publicznych czy osób prywatnych, wymogi dotyczące oficjalnego śledztwa są podobne (zob. V.K. p. Rosji, skarga nr 68059/13, § 185, 7 marca 2017 r.). Trybunał zbada zatem, czy pozwane państwo w sprawie skarżącej naruszyło pozytywne obowiązki wynikające z art. 3 Konwencji.

(i) Aspekt proceduralny art. 3 Konwencji

56. Trybunał zauważa, że skarżąca zgłosiła zajście na policję w dniu 14 stycznia 2012 r. Tego samego dnia prowadzący dochodzenie zarządził obdukcję, którą przeprowadzono w dniu 18 stycznia 2012 r. Na pytania organu odpowiadali: skarżąca, domniemani sprawcy – H.A. i A.K. – i niektórzy współpracownicy skarżącej z Ministerstwa. Nigdy nie wszczęto jednak śledztwa ( նախաքննություն) w sprawie ani też nie przeprowadzono wewnętrznego postępowania wyjaśniającego w Ministerstwie (zob. par. 38 powyżej).

57. W niniejszej sprawie w obdukcji potwierdzono, iż skarżąca miała stłuczenia na różnych częściach ręki. Niemniej jednak wszyscy jej współpracownicy, którzy odpowiadali na pytania organu, a którzy podlegali rzekomym sprawcom, zaprzeczali wersji wydarzeń przedstawionej przez skarżącą. Na podstawie tych odpowiedzi prowadzący dochodzenie odmówił wszczęcia postępowania karnego. Skarżąca zaskarżyła postanowienie prowadzącego dochodzenie, wnosząc zażalenie do prokuratora. Wniosła również skargę do Sądu Rejonowego, domagając się wszczęcia postępowania karnego. Żadne z tych działań nie było skuteczne. Chociaż badanie lekarskie wskazywało, że skarżąca doznała obrażeń, prowadzący dochodzenie ani sądy krajowe nie przedstawiły wyjaśnienia w przedmiocie ich pochodzenia.

58. Ponieważ skarżąca przedstawiła przed władzami krajowymi dające się uzasadnić roszczenie związane ze złym traktowaniem, powinno dojść do przeprowadzenia niezależnego i skutecznego śledztwa w sprawie, które mogłoby doprowadzić do ustalenia okoliczności faktycznych, a jeżeli zarzuty okazałyby się prawdziwe – do ustalenia i ewentualnego ukarania osób odpowiedzialnych. Niemniej jednak w niniejszej sprawie nie wszczęto śledztwa ani nie przeprowadzono wewnętrznego postępowania wyjaśniającego w Ministerstwie. Podczas dochodzenia organy krajowe nie podjęły poważnych prób ustalenia przebiegu wydarzeń. Nie podjęto działań służących, na przykład, przeprowadzeniu dowodu ze składanych pod przysięgą zeznań współpracowników skarżącej w celu uniknięcia ewentualnych problemów wynikających z faktu, że podlegali oni służbowo domniemanym sprawcom. Nie ustalono, w jaki sposób powstały obrażenia skarżącej, w jakich okolicznościach do tego doszło ani czy miały one związek ze spornym zajściem. Co więcej, nie podjęto żadnych starań, by rozstrzygnąć pewne sprzeczności w oświadczeniach H.A. (zob. par. 12 i 18 powyżej) lub zbadać prawdziwość tych twierdzeń. Kierownik personelu Ministerstwa ani inne organy administracyjne też nie podjęli żadnych działań (zob. par. 8 powyżej) przed 14 stycznia 2012 r., gdy skarżąca zgłosiła sprawę na policję.

59. Mając na uwadze powyższe uchybienia, Trybunał uznaje, że władze państwa nie przeprowadziły właściwego śledztwa w sprawie zarzucanego przez skarżącą złego traktowania. W związku z tym doszło do naruszenia art. 3 Konwencji w jego aspekcie proceduralnym.

(ii) Aspekt materialny art. 3 Konwencji

60. Z uwagi na brak skutecznego śledztwa dowody przedłożone Trybunałowi nie pozwalają mu na stwierdzenie ponad wszelką uzasadnioną wątpliwość, że skarżąca był traktowana w sposób sprzeczny z art. 3. Trybunał jest zatem zdania, że brak jest wystarczających dowodów, by stwierdzić, że doszło do naruszenia art. 3 Konwencji w jego aspekcie materialnym.

II. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

61. Artykuł 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

A. Szkoda

62. Skarżąca domagała się kwoty 7000 euro (EUR) tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

63. Rząd uznał roszczenie za nadmierne i nieuzasadnione. Skarżąca nie wykazała związku przyczynowo-skutkowego z zajściem. Roszczenie było zatem hipotetyczne i powinno zostać oddalone. W każdym razie, gdyby Trybunał postanowił o przyznaniu zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową, kwota powinna być niższa.

64. Trybunał przyznaje skarżącej kwotę 3000 EUR tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

B. Koszty i wydatki

65. Skarżąca domagała się również kwoty 3510 EUR tytułem kosztów i wydatków poniesionych przed Trybunałem.

66. Rząd uznał tę kwotę za wygórowaną. Ponadto skarżąca nie przedstawiła informacji o faktycznie zrealizowanej pracy, liczbie godzin ani stawce godzinowej. Co więcej, nie przedstawiono szczegółowych informacji na temat żądanych kosztów tłumaczenia ani ich związku z niniejszą sprawą. Nie przedstawiono też dokumentacji na potwierdzenie kosztów korespondencji.

67. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału skarżącemu przysługuje prawo do zwrotu poniesionych kosztów i wydatków wówczas, kiedy wykazał, że były one rzeczywiście i koniecznie poniesione i były uzasadnione co do wysokości. W niniejszej sprawie, mając na uwadze posiadane dokumenty oraz powyższe kryteria, Trybunał nie uwzględnia żądania zwrotu kosztów i wydatków poniesionych w postępowaniu przed Trybunałem ze względu na brak stosownej dokumentacji.

C. Odsetki za zwłokę

68. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1. uznaje skargę za dopuszczalną;

2. orzeka, iż doszło do naruszenia art. 3 Konwencji w odniesieniu do obowiązku przeprowadzenia odpowiedniego i skutecznego śledztwa w przedmiocie zarzutu złego traktowania;

3. orzeka, że nie doszło do naruszenia art. 3 Konwencji w jego aspekcie materialnym;

4. orzeka

a) że pozwane państwo winno, w terminie trzech miesięcy od daty, w której niniejszy wyrok stanie się ostateczny zgodnie z art. 44 ust. 2 Konwencji, uiścić na rzecz skarżącej kwotę 3000 EUR (trzech tysięcy euro) plus wszelkie podatki należne od skarżącej, tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową, przeliczoną na walutę pozwanego państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności.

b) że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, należne będą odsetki zwykłe od określonej powyżej kwoty, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

5. oddala pozostałą część roszczenia skarżącej dotyczącego słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie w dniu 19 lipca 2018 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Abel Campos Linos-Alexandre Sicilianos
Kanclerz Przewodniczący