Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

27 lutego 2014 roku

OSTATECZNY

07/07/2014

Niniejszy wyrok stał się ostateczny zgodnie z artykułem 44 § 2 Konwencji.

Może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Karaman przeciwko Niemcom,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Piąta), zasiadając jako Izba w składzie:

Mark Villiger, Przewodniczący,
Angelika Nußberger,
Boštjan M. Zupančič,
Ganna Yudkivska,
André Potocki,
Paul Lemmens,
Aleš Pejchal, sędziowie,
oraz Claudia Westerdiek, Kanclerz Sekcji,

Obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 stycznia 2014 roku,

Wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 17103/10) przeciwko Republice Federalnej Niemiec, wniesionej do Trybunału na podstawie artykułu 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) przez obywatela Turcji, pana Zekeriya Karamana („skarżącego”), w dniu 22 marca 2010 roku.

2. Skarżący reprezentowany był przez pana O. Isfena, prawnika prowadzącego praktykę w Wetter, Nadrenii Północnej-Westfalii. Rząd niemiecki („Rząd”) był reprezentowany przez pełnomocnika, pana H.-J. Behrensa, Ministerialrat, z Federalnego Ministerstwa Sprawiedliwości.

3. Skarżący wniósł zarzut na podstawie artykułu 6 § 2 Konwencji, że odniesienia do jego uczestnictwa w popełnieniu przestępstwa zawarte w wyroku dotyczącym współpodejrzanych sądzonych w postępowaniu odrębnym, naruszyły jego prawo do domniemania niewinności.

4. W dniu 18 października 2012 roku skarga została zakomunikowana Rządowi.

5. Skarżący i Rząd wnieśli swoje uwagi co do dopuszczalności i przedmiotu skargi. Rząd turecki, który został powiadomiony o swoim prawie do interwencji zgodnie z artykułem 36 Konwencji, nie skorzystał z tego prawa.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

A. Wprowadzenie do sprawy

6. Skarżący urodził się w 1952 roku i mieszka w Stambule. Jest założycielem tureckiej stacji telewizyjnej Kanal 7 oraz prezesem zarządu jej spółki operacyjnej, Yeni Dünya Iletisim A.S. Treści programowe Kanal 7 są emitowane w skali ogólnokrajowej w Turcji oraz w Niemczech za pośrednictwem stacji telewizyjnej Kanal 7 Int. Ta ostatnia jest prowadzona przez prywatne spółki z ograniczoną odpowiedzialnością założone zgodnie z prawem niemieckim oraz, od 2001 roku, przez Euro 7 Fernseh-und Marketing GmbH ( Gesellschaft mit beschränkter Haftung), w której skarżący jest jednym z udziałowców. W spółkach tych skarżący zajmował kolejno stanowisko dyrektora zarządzającego ( Geschäftsführer) oraz osoby upoważnionej do reprezentacji - prokurenta ( Prokurist).

7. Od 1998 roku, konkretne pasmo programowe w ramach ramówki kanału zostało przydzielone stowarzyszeniu non profit, Deniz Feneri Yardimlasma Dernegi, założonemu m.in. przez szefa ds. zasobów ludzkich Kanal 7, który był również członkiem zarządu stowarzyszenia. Podczas tego programu, emitowanego w Turcji i Niemczech, stowarzyszenie podało informacje na temat realizowanych przez nie charytatywnych projektów pomocowych i wystąpiło o darowizny pieniężne. W 1999 roku, podobne stowarzyszenie zostało założone w Niemczech pod nazwą Deniz Feneri Dernegi e.V. (w dalszej części „Deniz Feneri”) przez G., jednego z pozostałych udziałowców i dyrektorów zarządzających lub, alternatywnie, upoważnionych przedstawicieli Euro 7 Fernseh- und Marketing GmbH. G. został również powołany na stanowisko prezesa stowarzyszenia i pozostał na tym stanowisku do 2006 roku. W swoich apelach o darowizny emitowanych w telewizji, Deniz Feneri podkreślało, że darowane środki zostaną przeznaczone bezpośrednio i wyłącznie na cele charytatywne oraz na finansowanie projektów społecznych.

8. W 2006 roku, organy ścigania we Frankfurcie nad Menem ( Staatsanwaltschaft) wszczęły dochodzenie przeciwko skarżącemu oraz kilku innym współpodejrzanym, w tym G., w związku z podejrzeniem zdefraudowania przez nich większości środków darowanych na rzecz stowarzyszenia i przeznaczenia na cele komercyjne oraz dla ich własnej korzyści.

9. W dniu 11 marca 2008 roku, postępowanie przygotowawcze przeciwko skarżącemu zostało wyłączone z dochodzenia prowadzonego przeciwko współpodejrzanym.

10. W połowie 2008 roku, dochodzenie, oparte o te same zarzuty dotyczące defraudacji, zostało wszczęte przeciwko skarżącemu również w Turcji.

B. Postępowanie karne przeciwko współpodejrzanym

11. Wyrokiem, którego sentencja wraz z podsumowaniem uzasadnienia została ogłoszona ustnie w dniu 17 września 2008 roku (sygn. akt 5/26 Kls 6350 Js 203391/06 4/08), Wielka Izba ds. Przestępstw Gospodarczych ( Große Strafkammer als Wirtschaftsstrafkammer) Sądu Okręgowego we Frankfurcie nad Menem skazała dwóch ze współpodejrzanych skarżącego, G. i T., za popełnienie poważnego oszustwa ( Betrug in einem besonders schweren Fall), przyjmując, że działali jako członkowie zorganizowanej grupy przestępczej kierowanej przez liderów w Turcji. Kolejny współpodejrzany, E., został skazany za pomocnictwo i nakłanianie do popełnienia przestępstwa. G. i T. zostali skazani na karę pozbawienia wolności na okres, odpowiednio, pięciu lat i dziesięciu miesięcy oraz dwóch lat i dziewięciu miesięcy, podczas gdy E. otrzymał karę pozbawienia wolności w zawieszeniu w wymiarze jednego roku i siedmiu miesięcy. Wyrok, z pełnym uzasadnieniem został następnie sporządzony na piśmie w okresie między 17 września a początkiem listopada 2008 roku.

12. Sąd Okręgowy uznał za udowodnione, że G. stworzył i utrzymywał złożony system, w celu ukrycia faktu, że większość darowizn otrzymanych, zgodnie z reklamą Deniz Feneri, na cele charytatywne, została w istocie przeznaczona i wykorzystana na finansowanie działalności gospodarczej prywatnych podmiotów, w których m.in. G. oraz skarżący byli udziałowcami. Na polecenie G., T. przyczynił się do oszukańczego procederu poprzez m.in. sfabrykowanie protokołów z wirtualnych posiedzeń stowarzyszenia Deniz Feneri w celu ukrycia przed organami podatkowymi faktu nieupoważnionego wykorzystania darowanych środków. E., ze swojej strony, również działając na polecenie G., pominął faktyczne wykorzystanie darowizn we wpisach do oficjalnych ksiąg rachunkowych stowarzyszenia i udokumentował je w osobnych, nieoficjalnych księgach ( Nebenbuchhaltung).

13. Ustalenia sądu głównie opierały się na zeznaniach złożonych przez T., E. i G. po zawarciu ugody między sądem, prokuratorem a obrońcą, a także na dalszych dowodach uzyskanych w trakcie rozpraw. Podczas gdy G. utrzymywał, że samodzielnie podjął decyzję na temat sposobu wykorzystania środków, bez konsultacji z żadnymi osobami kontaktowymi w Turcji, T. i E. zeznali, że G. był częścią hierarchii grupy przestępczej, której liderzy znajdowali się w Turcji i w której skarżący odgrywał wiodącą rolę. Zgodnie z zeznaniami T. i E., G. musiał uzyskać wcześniejszą zgodę skarżącego na wszystkie istotne decyzje dotyczące wykorzystania darowizn uzyskanych przez stowarzyszenie. W związku z tym, sąd przyjął fakt, że G. nie znajdował się na samym szczycie hierarchii grupy przestępczej, tylko otrzymywał rozkazy od jej liderów zamieszkałych w Turcji.

14. Uzasadnienie wyroku podzielone jest na sześć części ponumerowanych cyframi rzymskimi. Część I zawiera informacje dotyczące danych osobowych oskarżonych. Część II zawiera opis okoliczności sprawy. Część III opisuje rodzaj dowodów, na jakich Sąd Okręgowy oparł swoje ustalenia, a także ocenę prawdziwości i wiarygodności tych dowodów. Części IV i V zawierają ocenę prawną przestępstw popełnionych przez oskarżonych, stwierdzenie ich winy oraz zasądzenie kary. Część VI przewiduje, że oskarżeni mają ponieść koszty postępowania. Wyrok odnosi się w kilku miejscach do roli, jaką odgrywali przywódcy grupy w Turcji w związku z wykorzystaniem darowanych środków na cele nie będące celami charytatywnymi. W tym kontekście, pełne imię i nazwisko skarżącego zostało wymienione wielokrotnie w wyroku obejmującym około trzydziestu dwóch stron. Do najbardziej istotnych fragmentów wyroku w częściach II do V uzasadnienia należą:

„II.

...

Ani przewodniczący stowarzyszenia, ani zarejestrowani członkowie stowarzyszenia [Deniz Feneri] nie decydowali o wykorzystaniu środków uzyskanych w imieniu stowarzyszenia, lecz oskarżony G. we współpracy i na polecenie oskarżonych objętych postępowaniem odrębnym, ( gesondert Verfolgte) Zekeriya Karamana, ..., ... oraz..., ... (str. 8 do 9)

...

Oskarżony G. oraz osoby prowadzące Kanal 7 w Turcji byli ... świadomi, że darowizny zebrane w imieniu niemieckiego stowarzyszenia [Deniz Feneri] będą jedynie w części wykorzystane na cele charytatywne lub projekty społeczne. W każdym razie, od roku 2002, zamiarem G. oraz oskarżonych objętych postępowaniem odrębnym ( Hinterleute) było również wykorzystanie dużej części zebranych środków na potrzeby działalności gospodarczej, w tym na początkowe sfinansowanie projektów przedsiębiorczych prywatnych podmiotów prawnych, w których G. lub oskarżeni objęci postępowaniem odrębnym, Zekeriya Karaman, ..., ... oraz ... stali się udziałowcami. (str. 9 do 10)

...

Z tego powodu, oskarżony G. oraz oskarżony objęty postępowaniem odrębnym, Zekeriya Karaman, polecili współpodejrzanemu E. prowadzenie nieoficjalnych ksiąg rachunkowych ( Nebenbuchhaltung). (str. 11)

...

Co miesiąc, treść nieoficjalnych ksiąg w Niemczech była koordynowana między G. a ..., ... lub Zekeriya Karamanem. (str. 12)

...

Zgodnie z wpisami w nieoficjalnych księgach, łączna kwota 4.504.000 euro została przekazana oskarżonemu Zekeriya Karamanowi objętemu postępowaniem odrębnym (str. 15)

...

Oskarżony objęty postępowaniem odrębnym, Zekeriya Karaman, ..., ..., ... oraz ... podjęli decyzję o wykorzystaniu środków zgromadzonych w formie darowizn. Działając w charakterze prezesa zarządu Yeni Dunya Iletisim A.S., Zekeriya Karaman pełnił wiodącą rolę w tym względzie. (str. 15)

...

Oskarżony T. nie był świadomy dokładnej kwoty darowanych środków, jakie zostały przeznaczone na cele nie będące celami charytatywnymi. Jednakże autoryzował dalsze apele o darowizny, wiedząc, że w dużym stopniu miały być one wykorzystane na nieupoważnione cele... Po aresztowaniu G. w kwietniu 2007 roku, był on osobą kontaktową Zekeriya Karamana we wszystkich sprawach związanych z Deniz Feneri w Niemczech. To on zapewnił mu telefon komórkowy oraz kartę prepaid w związku z podejrzeniem zainstalowania podsłuchu w jego telefonie. (str. 21)

...

III.

Okoliczności sprawy ( Sachverhalt) zostały ustalone ( steht fest) na podstawie zeznań złożonych przez oskarżonych oraz dalszych dowodów uzyskanych w trakcie procesu, udokumentowanych protokołami z rozpraw. (str. 22).

...

Izba nie dała wiary oświadczeniom G., że samodzielnie podejmował decyzje na temat nieupoważnionego wykorzystania środków pochodzących z darowizn bez konsultowania się z osobami stojącymi za kulisami całego procederu w Turcji. Oskarżony E. i oskarżony T. oświadczyli podczas przesłuchań przed sądem, a także podczas wcześniejszych przesłuchań przez policję, że G. stanowił element hierarchii i musiał koordynować wszystkie istotne decyzje z oskarżonymi objętymi postępowaniem odrębnym, Zekeriya Karamanem, ... oraz..., podczas gdy Zekeriya Karaman, działając w charakterze prezesa zarządu Yeni Dunya Iletisim A.S., odgrywał wiodącą rolę. (str. 23)

Opisana przez dwóch współpodejrzanych integracja G. w struktury kontrolowane z Turcji jest w sposób wystarczający udowodniona: wprowadzeniem nieoficjalnego systemu księgowego prowadzonego równolegle ze służącym do zbierania darowizn systemem stacji telewizyjnej i stowarzyszenia Deniz Feneri w Niemczech i w Turcji, udziałami w spółkach zakładanych ze środków pochodzących z darowizn, a także faktem, że wypłaty gotówkowe przekazywane były w pomieszczeniach Kanal 7 w Turcji. Przyjmując na siebie odpowiedzialność za apele o darowizny oraz za nieupoważnione wykorzystanie środków pochodzących z darowizn, oskarżony G. najwyraźniej starał się chronić stojące za nim osoby w Turcji przed postępowaniem karnym w Niemczech oraz/lub Turcji. (str. 23)

...

IV.

...

Oskarżony T. jest winny oszustwa popełnionego w charakterze współsprawcy ( in sukzessiver Mittäterschaft) zgodnie z artykułami 263 i 25 § 2 niemieckiego kodeksu karnego. T. nie tylko chciał wspierać działania pozostałych sprawców, ale również chciał uczestniczyć we wspólnych operacjach ( gemeinschaftliche Tätigkeit) razem z G. i osobami stojącymi za kulisami całego procederu w Turcji. (str. 25)

...

V.

...

Ponadto, na korzyść [G.] zaliczyć należy fakt, że nie stał on na samym szczycie hierarchii odpowiedzialnej za organizację oszukańczego procederu ( Spitze der Organisation des Betrugs), lecz otrzymywał polecenia od osób stojących za kulisami tych działań w Turcji. Nie mógł samodzielnie podejmować decyzji na temat nieupoważnionego wykorzystania środków będących przedmiotem darowizn, a jedynie przedstawiał pomysły, które musiały następnie być zatwierdzone przez osoby stojące za kulisami całego procederu w Turcji. Był organem wykonawczym, a nie decydentem ( mehr ausführendes als bestimmendes Organ). (str. 28)

...

Zeznania [T.] nie były ograniczone tylko do jego własnego udziału w popełnieniu przestępstwa. Ujawnił on również swoją wiedzę na temat okoliczności, a w szczególności danych osób stojących za kulisami całego procederu. Jego wiedza była ograniczona, gdyż G. i osoby za nim stojące celowo dały mu jedynie ograniczony wgląd. W hierarchii mieścił się on dużo niżej niż G. i osoby odpowiedzialne w Turcji. (str. 29)

...

Prowadząc nieoficjalne księgi rachunkowe, [E.] w znacznym stopniu przyczynił się do funkcjonowania całego systemu. Fakt, że działał nie tylko na polecenie G., lecz również bezpośrednio na polecenie oskarżonego Karamana objętego postępowaniem odrębnym, w zakresie nieksięgowania danych transakcji świadczy o znaczeniu tej nieoficjalnej księgowości. (str. 30)

...

Osoby stojące za kulisami całego procederu w Turcji usiłowały uprzednio zapobiec zeznaniom [E.] przed organami dochodzeniowymi poprzez nawiązanie kontaktu z jego pierwszym obrońcą i członkami jego rodziny.” (str. 31)

15. Zgodnie z artykułem opublikowanym w niemieckiej gazecie Frankfurter Rundschau w Internecie w dniu 18 września 2008 roku, p.o. Przewodniczący Wielkiej Izby ds. Przestępstw Gospodarczych Sądu rejonowego we Frankfurcie nad Menem oświadczył podczas ogłaszania wyroku, że środki pochodzące z darowizn zostały wykorzystane przez osoby stojące za kulisami procederu w ich własnych celach gospodarczych i politycznych, choć część środków pieniężnych została faktycznie przeznaczona na projekty pomocowe. Ta sama gazeta podała w artykule opublikowanym w Internecie w dniu 15 września 2008 roku, że organy prokuratury ( Staatsanwaltschaft) określiły skarżącego jako „głównego sprawcę i lidera ( führender Kopf) całej grupy”. Podobne cytaty zostały opublikowane w szeregu tureckich gazetach w dniach 17 i 18 września 2008 roku. Na przykład, zgodnie z artykułem opublikowanym w gazecie tureckiej Hürriyet w dniu 18 września 2008 roku, przewodniczący oświadczył podczas ogłaszania wyroku, że „ sznurki były pociągane na poziomie Kanal 7. G. i T. działali zgodnie z poleceniami, jakie otrzymywali z Kanal 7, w szczególności od Zekyria Karamana, ..., ... oraz ... Główne odpowiedzialne osoby znajdowały się w Turcji.”

16. Wyrok opublikowano na stronie internetowej Sądu Okręgowego w dniu 25 listopada 2008 roku. W internetowej wersji wyroku, nazwiska oskarżonych i oskarżonych objętych postępowaniem odrębnym zostały zastąpione literami, a nazwy zaangażowanych spółek liczbami. W uwagach wprowadzających do publikacji internetowej znalazł się akapit stwierdzający, że wyrok stał się prawomocny i jest wiążący tylko dla trzech skazanych osób. Stwierdzono, że odniesienia i ustalenia zawarte w wyroku i odnoszące się do działań innych osób, w szczególności oskarżonych objętych postępowaniem odrębnym, nie są wiążące w stosunku do tych osób oraz, że osoby te nadal podlegają domniemaniu niewinności. Tekst samego wyroku nie zawiera podobnego stwierdzenia.

17. Wyrok stał się prawomocny w dniu 13 listopada 2008 roku.

C. Skarga konstytucyjna skarżącego

18. Pismem z dnia 16 grudnia 2008 roku, skarżący wniósł skargę do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego. Argumentował, że odniesienia do jego roli w defraudacji środków pochodzących z darowizn, zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego z dnia 17 września 2008 roku, naruszają zasadę domniemania niewinności, która stanowi aspekt zagwarantowanego konstytucyjnie prawa do sprawiedliwego procesu w powiązaniu z zasadą praworządności.

19. Na mocy postanowienia z dnia 3 września 2009 roku, doręczonego skarżącemu w dniu 25 września 2009 roku, Federalny Trybunał Konstytucyjny oddalił skargę jako niedopuszczalną (sygn. akt 2 BvR 2540/08).

20. Trybunał Konstytucyjny uznał, że wprawdzie nie uniemożliwia się kategorycznie skarżącym kwestionowania wyroku wydanego w postępowaniu prowadzonym przeciwko osobom trzecim, to jednak skarżący, który nie był stroną postępowania, musi być w stanie wykazać, że jego uprawnione interesy zostały naruszone bezpośrednio kwestionowanym postanowieniem, a nie jedynie w sposób de facto pośredni. Trybunał Konstytucyjny ponownie nawiązał do swojego orzecznictwa, zgodnie z którym, na mocy zagwarantowanej konstytucyjnie zasady domniemania niewinności, żadne środki zasadniczo sprowadzające się do kary nie mogą być zastosowane w stosunku do oskarżonego bez wcześniejszego stwierdzenia jego winy w trakcie rzetelnego procesu. Ponadto, orzeczenie o winie musi stać się prawomocne zanim zostanie wyegzekwowane w odniesieniu do danej osoby. Jednakże, w kontekście postępowania karnego, domniemanie niewinności nie powstrzymuje organów ścigania od oceny, czy i w jakim stopniu można podejrzewać, że dana osoba popełniła przestępstwo.

21. Wracając do okoliczności niniejszej sprawy, Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że domniemanie niewinności nie chroni skarżącego ab initio przed faktycznym wpływem oświadczeń zawartych w orzeczeniu wydanym w postępowaniu karnym przeciwko osobom trzecim w odniesieniu do jego udziału w popełnieniu przestępstwa. Orzeczenie to nie stanowiło decyzji wymagającej stwierdzenia winy skarżącego ani nie pociągało za sobą niekorzystnego rozstrzygnięcia w postaci jego skazania lub nałożenia kary. Oświadczenia złożone w postępowaniu karnym prowadzonym przeciwko osobom trzecim nie miały wiążącego charakteru dla sądów ani dla organów prokuratury, czy to w odniesieniu do postępowania przygotowawczego toczącego się przeciwko skarżącemu, czy to w odniesieniu do innego postępowania sądowego lub administracyjnego, którego skarżący mógłby ewentualnie stać się stroną w przyszłości. Skarżącego nie można było uznać winnym na podstawie tego orzeczenia i nadal znajdował się pod ochroną zasady domniemania niewinności. Fakt, że ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego dotyczyły nie tylko oskarżonych, którzy na końcu postępowania zostali skazani, ale również skarżącego, stanowił nieodzowną konsekwencję faktu, że w złożonym postępowaniu karnym rzadko kiedy istnieje możliwość jednoczesnego przeprowadzenia i zakończenia postępowania przeciwko wszystkim oskarżonym.

D. Dalszy ciąg wydarzeń

22. Wniosek o pomoc prawną został wysłany do władz tureckich w dniu 20 stycznia 2009 roku w celu przesłuchania skarżącego w Turcji. Trybunałowi nie przekazano żadnych informacji dotyczących realizacji tego wniosku.

23. W dniu 20 sierpnia 2009 roku, organy prokuratury we Frankfurcie nad Menem oskarżyły skarżącego i trzech współoskarżonych w związku ze zdarzeniami będącymi przedmiotem sprawy. Ponadto 9 kwietnia 2012 roku Prokuratura Generalna w Ankarze oskarżyła skarżącego w oparciu o podobne zarzuty, a jego proces rozpoczął się w Turcji w dniu 16 stycznia 2013 roku. Zgodnie z twierdzeniami Rządu, Sąd Okręgowy we Frankfurcie nad Menem, na mocy zarządzenia wydanego w dniu 19 sierpnia 2013 roku, otworzył rozprawę główną w postępowaniu przeciwko skarżącemu. Postępowanie to nadal jest w toku.

II. WŁAŚCIWE PRAWO I PRAKTYKA KRAJOWA

A. Kodeks postępowania karnego

24. Zgodnie z artykułem 155 § 1 kodeksu postępowania karnego, postępowanie karne i związane z nim decyzje dotyczą jedynie oskarżonego i stawianych mu zarzutów. Artykuł 264 § 1 stwierdza, że wyrok wydany w postępowaniu karnym powinien odnosić się do przestępstwa określonego w akcie oskarżenia, uszczegółowionego w oparciu o wyniki ustalone w trakcie rozprawy.

25. Artykuł 250 stwierdza, że jeżeli dowody w postępowaniu karnym wynikają z postrzegania okoliczności sprawy przez daną osobę, osoba ta powinna być przesłuchana podczas głównej rozprawy. Przesłuchania nie należy zastępować odczytaniem zeznań z poprzedniego przesłuchania danego świadka ani jego pisemnym oświadczeniem.

26. Zgodnie z artykułem 337 kodeksu postępowania karnego, apelacja dotycząca kwestii prawnych ( Rewizja) przeciwko orzeczeniu sądu karnego może być wniesiona jedynie na podstawie zarzutu, że orzeczenie to opierało się o naruszenie prawa.

B. Ustawa o Federalnym Trybunale Konstytucyjnym

27. Właściwe przepisy ustawy o Federalnym Trybunale Konstytucyjnym ( Bundesverfassungsgerichtsgesetz) brzmią następująco:

Ustęp 90

(1) Każda osoba występująca z zarzutem naruszenia przez organ publiczny jednego z jej podstawowych praw lub jednego z jej praw wynikających z artykułów 20 (4), 33, 38, 101, 103 i 104 Ustawy Zasadniczej, może wnieść skargę konstytucyjną do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego.

(2) Jeżeli w sprawie takiego naruszenia dopuszczalne jest podjęcie działań prawnych, skargę konstytucyjną można wnieść dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych. Jednakże, Federalny Trybunał Konstytucyjny może niezwłocznie rozstrzygnąć skargę konstytucyjną, przed wyczerpaniem wszystkich środków odwoławczych, jeżeli posiada ona walor ogólny lub w przypadku, gdy wcześniejsze wystąpienie do innych sądów pociągnęłoby za sobą poważną i nieuniknioną szkodę dla skarżącego.

...

Ustęp 93a

(1) Skarga w kwestii niekonstytucyjności wymaga zatwierdzenia przed wydaniem postanowienia.

(2) Zostanie zatwierdzona, jeżeli:

(a) podnosi kwestię konstytucyjną o fundamentalnym znaczeniu,

(b) jest to pożądane dla zabezpieczenia praw, o których mowa w ustępie 90(1); lub także w przypadku, gdy odmowa wydania postanowienia w sprawie pociągnęłaby za sobą poważną szkodę dla skarżącego.”

C. Zasada domniemania niewinności

28. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego (zobacz, na przykład, BVerfGE 74, 358, 370 i nast. oraz 82, 106, 114 i nast.), zasada domniemania niewinności do czasu udowodnienia winy zgodnie z prawem wynika z zasady praworządności, a podczas interpretacji jej treści i zakresu należy uwzględnić Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, jak również orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Zasada domniemania niewinności jest ściśle związana z prawem osoby, której przedstawiono zarzut popełnienia przestępstwa, do obrony w trakcie rzetelnego procesu. Na mocy tej zasady, żadne środki, które zasadniczo sprowadzają się do kary, nie mogą być podjęte w stosunku do podejrzanego bez wcześniejszego stwierdzenia jego winy w wyniku prawidłowego procesu. Ponadto, zasada ta wymaga, aby wina została udowodniona zgodnie z prawem, zanim może być nią obciążona dana osoba. A zatem, stwierdzenie winy nie będzie uprawnione, o ile nie zostanie ogłoszone w chwili zamknięcia procesu, który osiągnął etap, na jakim można wydać wyrok.

PRAWO

ZARZUT NARUSZENIA ARTYKUŁU 6 § 2 KONWENCJI

29. Skarżący zarzucił, że oświadczenia zawarte w orzeczeniu Sądu Okręgowego z dnia 17 września 2008 roku dotyczące jego zaangażowania w przestępstwo rzekomo popełnione wspólnie ze współoskarżonymi stanowiły naruszenie zasady domniemania niewinności przewidzianej w artykule 6 § 2 Konwencji, który ma następujące brzmienie:

„...

2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.

...”

30. Rząd kwestionował ten argument.

31. Trybunał zauważa na początku, że nie zakwestionowano między stronami faktu, iż skarżący został „oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą” w rozumieniu artykułu 6 konwencji.

32. Rząd argumentował jednak, że skarga jest niedopuszczalna, gdyż skarżący nie może utrzymywać, że jest ofiarą naruszenia zasady domniemania niewinności, a ponadto nie wyczerpał krajowych środków odwoławczych w tym zakresie. Alternatywnie, Rząd utrzymywał, że nie nastąpiło naruszenie artykułu 6 § 2.

A. Dopuszczalność

1. Zarzut braku możliwości uznania, że skarżący był „ofiarą”

(a) Rząd

33. W opinii Rządu, skarżący nie może utrzymywać, że jest ofiarą w rozumieniu artykułu 34 Konwencji naruszenia prawa do domniemania niewinności.

34. Rząd oświadczył w tym kontekście, że z artykułu 155 § 1 w związku z artykułem 264 § 1 kodeksu postępowania karnego (zobacz „Właściwe prawo i praktyka krajowa” powyżej) wynika, że wszelkie decyzje oraz uznanie winy przez sądy karne dotyczą tylko oskarżonych i przestępstw, o których mowa w akcie oskarżenia wniesionym w danym procesie. W niniejszej sprawie, orzeczenie Sądu Okręgowego zostało wydane w odrębnym postępowaniu przeciwko współoskarżonym skarżącego, a zatem, w konsekwencji, wszelkie uznanie winy ograniczone było jedynie do nich, nie rozciągało się zaś na skarżącego i nie mogło być od niego egzekwowane.

35. Dalej Rząd argumentował, że orzeczenie Sądu Okręgowego nie jest wiążące dla sądów lub organów prokuratury w odniesieniu do toczącego się postępowania karnego lub postępowania, jakie zostanie wszczęte przeciwko skarżącemu w przyszłości. Zasada domniemania niewinności uniemożliwia przesądzenie winy skarżącego przez sąd orzekający prowadzący postępowanie przeciwko niemu i w żadnych okolicznościach nie powinno być możliwe jego skazanie w przyszłości w oparciu o zakwestionowane oświadczenia zawarte w wydanym wcześniej orzeczeniu przeciwko jego współoskarżonym. Wręcz przeciwnie, sąd orzekający będzie zobowiązany do bezstronnej oceny wszystkich dostępnych dowodów złożonych przez organy prokuratury w postępowaniu dotyczącym skarżącego. A zatem, zakwestionowane fragmenty orzeczenia Sądu Okręgowego, które nie mają prawnego znaczenia dla prowadzonego następnie wobec skarżącego procesu, mają na niego wpływ jedynie w sposób pośredni i de facto w wyniku, na przykład, nagłośnienia postępowania przez media.

36. Rząd, w pełni zgadzając się z ustaleniami Federalnego Trybunału Konstytucyjnego zawartymi w jego postanowieniu z 3 września 2009 roku (zobacz punkt 20 i nast. powyżej), stwierdził, że domniemanie niewinności nie chroni skarżącego przed wyłącznie faktycznym i pośrednim wpływem orzeczenia wydanego w postępowaniu karnym przeciwko osobom trzecim, które nie zawierało stwierdzenia winy skarżącego ani nie sprowadzało się do niekorzystnego rozstrzygnięcia w postaci skazania lub nałożenia kary.

(b) Skarżący

37. Skarżący zakwestionował stwierdzenia Rządu i utrzymywał, że wąska interpretacja zasady domniemania niewinności przez Rząd i Federalny Trybunał Konstytucyjny nie była zgodna z orzecznictwem Trybunału określającym, że zakres stosowania artykułu 6 § 2 nie jest ograniczony do sytuacji, w których wina osoby została ustalona w drodze formalnego postanowienia sądowego (zacytował Minelli przeciwko Szwajcarii, 25 marca 1983 roku, § 37, Seria A nr 62; Allenet de Ribemont przeciwko Francji, 10 lutego 1995 roku, § 35, Seria A nr 308; oraz Borovský przeciwko Słowacji, nr 24528/02, § 45 i nast., 2 czerwca 2009 roku).

38. Zdaniem skarżącego, twierdzenia zawarte w wyroku wydanym przeciwko osobom trzecim, dotyczące podejrzanego objętego postępowaniem odrębnym, które wykraczały poza niezbędny opis okoliczności i sprawy i sugerowały de facto winę skarżącego, mogą naruszać zasadę domniemania niewinności. Podczas gdy prawdą jest, że oświadczenia i ustalenia zawarte w wyroku Sądu Okręgowego nie były prawnie wiążące dla organów prokuratury i sądu orzekającego zaangażowanych w toczące się lub przyszłe (przygotowawcze) postępowanie karne przeciwko skarżącemu, stworzyły one jednakże faktyczny precedens, który może mieć znaczący negatywny wpływ na takie postępowanie, oraz może doprowadzić do publicznego postrzegania skarżącego jako szefa grupy przestępczej założonej dla celów oszustwa.

39. Skarżący podsumował, że wbrew temu, co twierdzi Rząd i co ustalił Federalny Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 3 września 2009 roku, obciążające odniesienia w orzeczeniu Sądu Okręgowego bezpośrednio naruszyły jego prawo do korzystania z domniemania niewinności oraz że w związku z tym jest on uprawniony do twierdzenia, że jest ofiarą naruszenia artykułu 6 § 2 Konwencji.

(c) Ocena Trybunału

40. Niniejsza sprawa dotyczy kwestii, czy zasada domniemania niewinności może być naruszona oświadczeniami zawartymi w wyroku skierowanym przeciwko współpodejrzanym objętym odrębnym postępowaniem nie mającym prawnie wiążącego skutku dla toczącego się lub przyszłego (przygotowawczego) postępowania karnego przeciwko skarżącemu. Zadaniem Trybunału jest stwierdzenie, czy sytuacja, jaka ma miejsce w niniejszej sprawie, ma wpływ na prawo skarżącego wynikające z artykułu 6 § 2 Konwencji.

41. Po pierwsze, Trybunał zauważa, że ani treść artykułu 6 § 2, ani prace przygotowawcze nad tym przepisem nie dostarczają wyjaśnienia tej kwestii. Opierając się na swoim orzecznictwie dotyczącym tej problematyki, Trybunał podkreśla, że zasada domniemania niewinności zagwarantowana w artykule 6 § 2 stanowi jeden z elementów rzetelnego procesu karnego wymaganego zgodnie z artykułem 6 § 1 (zobacz, między innymi, Daktaras przeciwko Litwie, nr 42095/98, § 41, ECHR 2000-X; Janosevic przeciwko Szwecji, nr 34619/97, § 96, ECHR 2002-VII; oraz Yassar Hussain przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 8866/04, § 19, ECHR 2006-III). W swoim niedawnym wyroku w sprawie Allen przeciwko Zjednoczonemu Królestwu ([Wielka Izba], nr 25424/09, ECHR 2013), Wielka Izba podkreśliła, że postrzegana jako gwarancja procesowa w kontekście procesu karnego „zasada domniemania niewinności stawia wymogi odnoszące się do, między innymi, ... zbyt wczesnego stwierdzenia przez sąd orzekający lub przez innych urzędników państwowych winy podejrzanego” (zobacz Allen, cytowany powyżej, § 93). W tym kontekście, Trybunał poprzednio stwierdził, że artykuł 6 § 2 ma na celu zapobieganie zagrożeniu rzetelnego procesu karnego przez stronnicze oświadczenia składane w bliskim związku z postępowaniem. Nie tylko zabrania on zbyt wczesnego wyrażania przez sam sąd opinii, że osoba „oskarżona o popełnienie czynu zagrożonego karą” jest winna, zanim udowodniono jej winę zgodnie z prawem, lecz również obejmuje swoim zakresem oświadczenia składane przez innych urzędników państwowych w sprawie toczącego się dochodzenia, które zachęca ogół społeczeństwa do przekonania o winie podejrzanego i przesądza ocenę okoliczności przez właściwy organ sądowy. Wystarczające jest, nawet w braku wszelkich formalnych ustaleń, że mamy do czynienia z rozumowaniem sugerującym, iż sąd lub urzędnik uznaje oskarżonego winnym (zobacz, między innymi, Minelli, cytowany powyżej, § 37; Allenet de Ribemont, cytowany powyżej, § 35; Butkevičius przeciwko Litwie, nr 48297/99, § 49, ECHR 2002–II (fragmenty); Lavents przeciwko Łotwie, nr 58442/00, § 125 i nast., 28 listopada 2002 roku; oraz Borovský, cytowany powyżej, §§ 45 i nast., 2 czerwca 2009 roku). W tym kontekście, Trybunał stwierdza, że może dojść do naruszenia zasady domniemania niewinności w związku ze stronniczymi uwagami dotyczącymi zaangażowania podejrzanego w popełnienie przestępstwa dokonanymi przez urzędnika państwowego w czasie, w którym toczyło się dochodzenie dotyczące podejrzanego, i zanim został formalnie oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą (zobacz Allenet de Ribemont, cytowany powyżej). Dalej Trybunał stwierdził, że artykuł 6 § 2 może mieć zastosowanie, jeżeli postanowienie sądu wydane w postępowaniu, które nie było skierowane przeciwko skarżącemu występującemu w charakterze „oskarżonego”, ale jednak dotyczyło i było związane z postępowaniem karnym jednocześnie prowadzonym przeciwko niemu, implikuje przedwczesne osądzenie jego winy (zobacz Böhmer przeciwko Niemcom, nr 37568/97, § 67, 3 października 2002 roku, oraz Diamantides przeciwko Grecji (nr 2), nr 71563/01, § 35, 19 maja 2005 roku).

42. Trybunał uznaje, w przeciwieństwie do stwierdzeń Rządu, że – teoretycznie – zasada domniemania niewinności może również być naruszona w związku z przedwczesnym uznaniem winy oskarżonego wyrażonym w orzeczeniu wydanym przeciwko współoskarżonym objętym postępowaniem odrębnym, jak to zarzuca skarżący w niniejszej sprawie. W tym kontekście podkreśla, że przedmiot i cel Konwencji, jako instrumentu ochrony jednostek, wymaga, aby jej postanowienia były interpretowane i stosowane w taki sposób, by przewidziane w niej gwarancje były praktyczne i skuteczne. Trybunał wyraźnie stwierdził, że ma to również zastosowanie do prawa przewidzianego w artykule 6 § 2 (zobacz, na przykład, Allenet de Ribemont, cytowany powyżej, § 35; Lavents, cytowany powyżej, § 126; oraz Allen, cytowany powyżej, § 92).

43. W związku z powyższym, Trybunał zauważa, że w czasie wydania wyroku Sądu Okręgowego we Frankfurcie nad Menem przeciwko współpodejrzanym skarżącego, wszczęto postępowanie przygotowawcze przeciwko skarżącemu w sprawie popełnienia oszustwa w Niemczech i w Turcji oraz że został on „oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą” w rozumieniu artykułu 6 § 2, chociaż nie został on jeszcze formalnie postawiony w stan oskarżenia (zobacz Eckle przeciwko Niemcom, 15 lipca 1982 roku, § 73, Seria A nr 51 oraz Šubinski przeciwko Słowenii, nr 19611/04, § 62, 18 stycznia 2007 roku). Odpowiednie fragmenty omawianego wyroku dotyczyły jego zaangażowania w defraudację środków pochodzących z darowizn, która była również przedmiotem toczącego się równolegle dochodzenia w sprawie karnej wszczętego przeciwko niemu, a zatem miały bezpośredni związek z tym postępowaniem. Trybunał uznaje, że takie oświadczenia, bez względu na fakt, że nie są wiążące w odniesieniu do skarżącego, mogą mieć szkodliwy skutek dla postępowania toczącego się przeciwko niemu tak samo, jak ma to mieć miejsce w przypadku przedwczesnego stwierdzenia winy podejrzanego dokonanego przez każdy inny organ publiczny w ścisłym związku z toczącym się postępowaniem karnym (porównaj Diamantides, cytowany powyżej, § 44). Trybunał uznaje za istotne zauważyć w tym kontekście, że w sytuacji, takiej jak sytuacja leżąca u podstaw niniejszej skargi, oskarżony, wobec którego postępowanie prowadzone jest odrębnie i który zatem nie jest stroną postępowania toczącego się przeciwko jego współoskarżonym, jest w rzeczywistości pozbawiony wszelkiej możliwości zakwestionowania zarzutów postawionych w trakcie tego postępowania dotyczących jego zaangażowania w popełnienie przestępstwa.

44. Uwzględniając potrzebę zapewnienia, by prawo zagwarantowane przez artykuł 6 § 2 było praktyczne i skuteczne, Trybunał stwierdza zatem, że domniemanie niewinności ma zastosowanie w niniejszym wypadku oraz że skarżący może domagać się uznania go za ofiarę ewentualnego naruszenia prawa do domniemania niewinności.

2. Zarzut braku wyczerpania krajowych środków odwoławczych

(a) Rząd

45. Dalej Rząd zarzucił, że skarżący nie wyczerpał wszystkich krajowych środków odwoławczych, zgodnie z wymogiem zawartym w artykule 35 § 1 Konwencji.

46. W opinii Rządu, skarżący powinien był poczekać na wynik swojego własnego procesu, a następnie mógł zaskarżyć ewentualny wyrok skazujący na tej podstawie, że sąd orzekający nie dokonał bezstronnej oceny dowodów dostępnych przeciwko niemu. Rząd argumentował, że dopiero po przeprowadzeniu postępowania karnego zakończonego wyrokiem skazującym istniała możliwość stwierdzenia, czy rozumowanie sądu orzekającego sugerowało, iż z góry uznał on skarżącego winnym, z naruszeniem zasady domniemania niewinności.

47. Ponadto, w zakresie, w jakim skarżący skarżył się na uwagę mediów, jaką skupił na sobie wyrok Sądu Okręgowego, w szczególności w Turcji, Rząd utrzymywał, że – nawet zakładając, że ochrona przed zainteresowaniem publicznym stanowi element zasady domniemania niewinności – należało oczekiwać od skarżącego uprzedniego wyczerpania właściwych środków cywilno-prawnych w tym zakresie. W każdym razie, Rząd nie może być odpowiedzialny za oświadczenia, jakie padły w mediach tureckich.

(b) Skarżący

48. Skarżący uznał, że wnosząc do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego skargę, iż kwestionowane oświadczenia w wyroku Sądu Okręgowego naruszyły jego prawo do domniemania niewinności, wyczerpał on dostępne krajowe środki odwoławcze.

49. Wyjaśnił również, że jego skarga dotyczy głównie naruszenia zasady domniemania niewinności z uwagi na rzeczone stwierdzenia zawarte w wyroku wydanym przeciwko jego współpodejrzanym, a relacjonowanie wyroku przez media, jakie miało miejsce po jego w wydaniu, nie jest istotne, jego zdaniem, z punktu widzenia ewentualnego uznania naruszenia artykułu 6 § 2. W konsekwencji, sprzeciwił się on oświadczeniu Rządu, że powinien był kwestionować przed sądami cywilnymi szkodliwe doniesienia medialne dotyczące wyroku Sądu Okręgowego.

(c) Ocena Trybunału

50. Trybunał zauważa, że skarżący wniósł skargę przeciwko wyrokowi Sądu Okręgowego we Frankfurcie nad Menem do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego z zarzutem naruszenia jego prawa do domniemania niewinności, która stanowiła tę samą skargę, co skarga wniesiona następnie do niniejszego Trybunału. Trybunał zauważa również, że brak jest podstaw do stwierdzenia – czemu Rząd nie zaprzecza – że skarżący miał do dyspozycji jakiekolwiek inne krajowe środki odwoławcze, na mocy których mógł bezpośrednio wystąpić z zarzutem naruszenia jego praw konstytucyjnych w wyniku wyroku wydanego przeciwko osobom trzecim. Trybunał ponadto wskazuje, że w swoim postanowieniu z 3 września 2009 roku, Federalny Trybunał Konstytucyjny sam nie odrzucił skargi skarżącego z tytułu braku wyczerpania krajowych środków odwoławczych, lecz na tej podstawie, że jego zdaniem zakwestionowane postanowienie nie miało bezpośredniego wpływu na uprawnione interesy skarżącego. W związku z tym, Trybunał jest usatysfakcjonowany, że skarżący dał sądom krajowym możliwość zapobieżenia lub naprawienia zarzucanego naruszenia jego praw wynikających z Konwencji przed wniesieniem tego zarzutu do Trybunału, zgodnie z założeniem artykułu 35 § 1 Konwencji (zobacz, między innymi, Slimani przeciwko Francji, nr 57671/00, § 38, ECHR 2004–IX (fragmenty), oraz ASBL Church of Scientology przeciwko Belgii (dec.), nr 43075/08, § 26, 27 sierpnia 2013 roku).

51. W świetle swoich ustaleń, że zasada domniemania niewinności może być naruszona nawet w przypadku braku formalnego stwierdzenia winy podejrzanego (zobacz punkty 40-44 powyżej), Trybunał odrzuca argument Rządu, że skarżący powinien poczekać na wynik postępowania karnego toczącego się przeciwko niemu, zanim wniesie zarzut o ewentualne naruszenie jego prawa do domniemania jego niewinności. Trybunał uznaje, że choć zastrzeżenie takie mogłoby być uzasadnione w sytuacji, gdyby skarżący wnosił skargę o naruszenie jego gwarancji procesowych przewidzianych w artykule 6 §§ 1 i 3 w kontekście samego procesu karnego i gdyby zadaniem Trybunału była ocena rzetelności postępowania karnego traktowanego jako całość (zobacz, na przykład, Taxquet przeciwko Belgii [Wielka Izba], nr 926/05, § 84, ECHR 2010), to jednak nie można odbierać skarżącemu prawa do wnoszenia zarzutu o naruszenie jego prawa do domniemania niewinności przed zakończeniem toczącego się przeciwko niemu postępowania.

52. Trybunał nie podziela również poglądu Rządu, że skarżący powinien w pierwszej kolejności skorzystać ze środków odwoławczych dostępnych na gruncie prawa cywilnego, jeżeli chodzi o nagłośnienie wyroku Sądu Okręgowego w mediach. Trybunał zauważa, że przedmiot takiego postępowania cywilnego różniłby się od przedmiotu niniejszej skargi złożonej przez skarżącego (zobacz powyżej punkt 49), a mianowicie stwierdzenia, czy dane fragmenty wyroku Sądu Okręgowego naruszyły prawo skarżącego do domniemania niewinności. A zatem, nie stanowiłyby one skutecznego środka odwoławczego w tym zakresie (zobacz Shuvalov przeciwko Estonii, nr 39820/08 i 14942/09, § 73, 29 maja 2012 roku).

53. Z tego tytułu, Trybunał uznaje, że skarżący wyczerpał krajowe środki odwoławcze, zgodnie z wymogiem zawartym w artykule 35 § 1 Konwencji.

3. Podsumowanie

54. Mając na uwadze powyższe względy, Trybunał odrzuca zarzuty Rządu co do niedopuszczalności. Trybunał nie uznaje też skargi za w sposób oczywisty nieuzasadnioną w rozumieniu artykułu 35 § 3 lit. a) Konwencji lub za niedopuszczalną na jakiejkolwiek innej podstawie. A zatem uznaje skargę za dopuszczalną.

B. Przedmiot sprawy

1. Stanowiska stron

(a) Skarżący

55. Zdaniem skarżącego, obciążające stwierdzenia zawarte w wyroku Sądu Okręgowego we Frankfurcie nad Menem wydanym przeciwko jego współpodejrzanym, sądzonym w postępowaniu odrębnym, wyraźnie sugerują, że sąd uznał go winnym zarzucanego mu przestępstwa. Został opisany jako osoba pełniąca wiodącą rolę w organizacji przestępstwa, bez możliwości jakiegokolwiek skomentowania stawianych mu oskarżeń. Wyrok nie tylko ustanowił faktyczny precedens, jeżeli chodzi o dalszy tok postępowania przeciwko niemu w Niemczech i Turcji, ale sprawił również, że zaczął on być publicznie postrzegany jako szef grupy przestępczej założonej dla celów oszustwa.

56. Skarżący przyznał, że odniesienia w wyrokach sądów karnych do udziału współpodejrzanych, objętych postępowaniem odrębnym, są konieczne w celu określenia okoliczności sprawy obejmującej swoim zakresem szereg podejrzanych oraz w celu ustalenia ich indywidualnego wkładu do popełnienia przestępstwa. Zauważył jednak, że wszelkie takie odniesienia powinny być ograniczone do opisu stanu podejrzenia w sprawie udziału podejrzanych objętych postępowaniem odrębnym, a nie sprowadzać się do stwierdzania ich winy.

57. Jego zdaniem, wyrok Sądu Okręgowego zawierał nie tylko ustalenie winy oskarżonego, ale również stwierdzenia dotyczące odpowiedzialności karnej skarżącego, co wykraczało poza sam opis podejrzeń. Uzasadnienie wyroku nie ograniczało się do neutralnego opisu zarzucanego udziału skarżącego w popełnieniu przestępstwa, lecz również czyniło odniesienia do jego motywacji, zamiaru oraz innych subiektywnych elementów leżących u podstaw jego zaangażowania w przedmiotowe zdarzenia. Ponadto, Sąd Okręgowy zastosował terminologię i wyrażenia prawne, które wyraźnie sugerowały, iż udział skarżącego można zakwalifikować jako oszustwo w świetle prawa karnego, popełnione wspólnie z oskarżonymi.

58. A zatem, kwestionowane stwierdzenia zawarte w uzasadnieniu wyroku, oceniane jako całość, były równoznaczne z uznaniem winy skarżącego, co stanowi naruszenie jego prawa do domniemania niewinności.

(b) Rząd

59. Rząd argumentował, że skoro istniał faktyczny związek między oskarżeniami stawianymi współpodejrzanym skarżącego a jego własną rolą w procederze stanowiącym podstawę ich skazania, odniesienia do jego udziału w popełnieniu przestępstwa były nieodzowne do oceny wkładu każdego ze współoskarżonych w popełnienie przestępstwa, a w konsekwencji do określenia stopnia ich winy i właściwego wyroku. Stanowi to typowe podejście stosowane przez sądy karne w postępowaniach o złożonym charakterze, obejmujących szereg podejrzanych, w których rzadko kiedy istnieje możliwość jednoczesnego przeprowadzenia i zakończenia postępowania przeciwko wszystkim oskarżonym. Na przykład, podczas ustalania winy podejrzanych sądzonych, w postępowaniu odrębnym. o podżeganie lub pomocnictwo w popełnieniu przestępstwa ( Anstifter oder Gehilfen), sąd orzekający zobowiązany jest stwierdzić, czy przestępstwo zostało faktycznie popełnione; samo założenie nie byłoby wystarczające w tym zakresie. Podejście to jest zgodne z regułą przewidzianą w ramach zasady praworządności stanowiącą, że postępowanie karne musi być prowadzone w sposób sprawny, w szczególności w sytuacji, gdy mamy do czynienia z tymczasowym aresztowaniem oskarżonego, jak to miało miejsce w przypadku współoskarżonych skarżącego w niniejszej sprawie.

60. Ponadto, Rząd stwierdził, że odniesienia do skarżącego w wyroku Sądu Okręgowego dotyczyły głównie pozycji, jaką miał skarżący w różnych przedsiębiorstwach i stowarzyszeniach zaangażowanych w organizację i utajnienie przedmiotowego przestępstwa. Rząd podkreślał, że wszelkie takie odniesienia były ograniczone do neutralnego opisu faktów i nie nawiązywały do jego odpowiedzialności karnej. W żadnym punkcie uzasadnienie Sądu Okręgowego we Frankfurcie nad Menem nie stwarzało wrażenia, że skarżący, do którego w całej treści wyroku odnoszono się jako do „sądzonego w postępowaniu odrębnym”, był uznany za winnego popełnienia jakiegokolwiek przestępstwa.

61. Było to tym bardziej ewidentne, jeżeli uwzględnimy fakt, że postępowanie przed Sądem Okręgowym nie było skierowane przeciwko skarżącemu, a zatem nie wymagało ustalenia jego odpowiedzialności karnej. Wyrok Sądu Okręgowego nie miał żadnego wiążącego skutku dla postępowania karnego toczącego się przeciwko skarżącemu lub jakiegokolwiek innego postępowania, którego mógł być stroną w przyszłości, a w konsekwencji nie wywoływał żadnego szkodliwego rezultatu w tym względzie. Ustalenie winy w odniesieniu do skarżącego było zastrzeżone dla jego własnego procesu, w którym miał możliwość zakwestionowania okoliczności leżących u podstaw wydanego wcześniej wyroku Sądu Okręgowego przeciwko jego współpodejrzanym. Z tego powodu, nie było też konieczności przesłuchiwania skarżącego w postępowaniu przeciwko jego współpodejrzanym.

62. Na zakończenie Rząd stwierdził, że poprzez podkreślenie w uwagach wprowadzających do internetowej publikacji wyroku w dniu 25 listopada 2008 roku, iż wszelkie odniesienia i ustalenia dotyczące współpodejrzanych objętych postępowaniem odrębnym nie są wiążące i że nadal objęci są oni przywilejem domniemania niewinności, władze krajowe zapewniły, że skarżący nie mógł być przedwcześnie publicznie postrzegany jako winny.

2. Ocena Trybunału

63. W odniesieniu do swojej interpretacji zakresu stosowania artykułu 6 § 2, opisanej powyżej w punktach 40-44, Trybunał podkreśla ponownie, że zasada domniemania niewinności będzie naruszona, jeżeli postanowienie sądu lub oświadczenie urzędnika państwowego dotyczące osoby, której postawiono zarzut popełnienia przestępstwa, odzwierciedla opinię, że osoba ta jest winna, zanim została jej udowodniona wina zgodnie z prawem. Należy poczynić podstawowe rozróżnienie pomiędzy oświadczeniem, że kogoś jedynie podejrzewa się o popełnienie przestępstwa, od wyraźnej deklaracji, w braku prawomocnego wyroku, że osoba ta popełniła dane przestępstwo. W tym kontekście, Trybunał podkreśla znaczenie doboru słów przez urzędników państwowych w ich oświadczeniach składanych przed osądzeniem i uznaniem osoby za winną popełnienia danego przestępstwa (zobacz Daktaras, cytowany powyżej, § 41; Böhmer, cytowany powyżej, §§ 54 i 56; Nešťák przeciwko Słowacji, nr 65559/01, §§ 88 i 89, 27 lutego 2007 roku; Khuzhin i inni przeciwko Rosji, nr 13470/02, § 94, 23 października 2008 roku; oraz Borovský, cytowany powyżej, §§ 45 i nast.). Choć zastosowanie języka ma zasadnicze znaczenie w tym względzie, Trybunał podkreślił ponadto, że to, czy dane oświadczenie urzędnika państwowego stanowi naruszenie zasady domniemania niewinności, winno być stwierdzone w kontekście konkretnych okoliczności, w których złożono kwestionowane oświadczenie (zobacz Daktaras, cytowany powyżej, § 43; Y.B. i inni przeciwko Turcji, nr 48173/99 i 48319/99, § 44, 28 października 2004 roku; A.L. przeciwko Niemcom, nr 72758/01, § 31, 28 kwietnia 2005 roku; oraz Allen, cytowany powyżej, §§ 125 i 126). Jednak nawet zastosowanie niefortunnego sformułowania nie może mieć decydującego charakteru, jeżeli uwzględnimy charakter i kontekst danego postępowania (zobacz Allen, cytowany powyżej, § 126).

64. Trybunał akceptuje argument Rządu, że w złożonym postępowaniu karnym, obejmującym szereg osób, które nie mogą być osądzone we wspólnym procesie, odniesienia ze strony sądu orzekającego do udziału osób trzecich, które mogą następnie być osądzone w postępowaniu odrębnym, mogą okazać się niezbędne dla oceny winy osób sądzonych w danym procesie. Sądy karne są zobowiązane ustalić okoliczności sprawy istotne dla oceny odpowiedzialności karnej oskarżonych na tyle dokładnie i precyzyjnie, na ile jest to możliwe, przy czym nie mogą przedstawiać ustalonych faktów jako jedynie domniemywań lub przypuszczeń. Ma to również zastosowanie do faktów związanych z zaangażowaniem osób trzecich. Jednakże, jeżeli okoliczności takie muszą być wprowadzone, sąd powinien unikać podawania większej ilości informacji niż jest to niezbędne dla oceny odpowiedzialności prawnej tych osób, które są oskarżone w toczącym się przed nim procesie.

65. Wracając do okoliczności niniejszej sprawy, Trybunał w pierwszej kolejności zauważa, że przepisy prawa niemieckiego wyraźnie wskazują, że nie można wyciągać żadnych wniosków na temat winy osoby z postępowania karnego, w którym osoba taka nie uczestniczy. Kwestionowane stwierdzenia w wyroku Sądu Okręgowego we Frankfurcie nad Menem należy odczytywać w tym kontekście (zobacz, mutatis mutandis, Allen, cytowany powyżej, § 125). Niemniej jednak, Trybunał musi również przeanalizować, czy uzasadnienie sądu karnego w niniejszej sprawie zostało sformułowane w taki sposób, że może dawać podstawę do powstania wątpliwości co do potencjalnego przesądzenia o winie skarżącego, a przez to narazić na uszczerbek sprawiedliwą ocenę postawionych mu zarzutów w postępowaniu odrębnym w Niemczech oraz/lub Turcji.

66. W przedmiotowej sprawie, Sąd Okręgowy we Frankfurcie nad Menem musiał ocenić, między innymi, zakres, w jakim G., zgodnie z jego twierdzeniami, samodzielnie podjął decyzję o wykorzystaniu darowanych środków bez konsultacji z żadną osobą w Turcji, lub, zgodnie z twierdzeniami świadków i współoskarżonych, w jakim stopniu G. był zintegrowany z hierarchią grupy przestępczej posiadającej swoich liderów w Turcji. W celu znalezienia odpowiedzi na to pytanie, sąd musiał ustalić, kto czynił plany zdefraudowania darowizn oraz, na tej podstawie, kto komu udzielił jakich poleceń. Trybunał przyjmuje, że w tym kontekście sąd musiał w nieodzowny sposób wspomnieć o konkretnej odgrywanej roli, a także o zamierzonych intencjach wszystkich osób stojących za kulisami całego procederu w Turcji, w tym o skarżącym.

67. Trybunał zbada również, czy sąd karny wystarczająco wyraźnie podkreślił, że nie ustala winy skarżącego również w sposób dorozumiany.

68. Jeżeli chodzi o oświadczenie przewodniczącego ustnie ogłaszającego postanowienie sądu w dniu 17 września 2008 roku, Trybunał podkreśla, że nie otrzymał dokładnej treści tego oświadczenia. Skarżący nawiązał jedynie do doniesienia, jakie ukazało się w artykule prasowym opublikowanym na stronie internetowej w dniu 18 września 2008 roku. Sam wyraził pogląd, że zainteresowanie mediów, jakie następnie miało miejsce w odniesieniu do wyroku, nie miało znaczenia dla ewentualnego stwierdzenia naruszenia artykułu 6 § 2 (zobacz punkt 49 powyżej). Na podstawie materiałów będących w jego posiadaniu, Trybunał nie może zatem uznać, że sędzia przewodniczący wygłosił oświadczenie, które naruszyło zasadę domniemania niewinności skarżącego. W każdym wypadku, oświadczenia te były zastąpione pisemną wersją wyroku, która została sporządzona w późniejszym terminie.

69. Prawdą jest, że sąd użył pełnego imienia i nazwiska skarżącego w pisemnej wersji wyroku przesłanego oskarżonym, podczas gdy użył inicjałów w wersji wyroku opublikowanej w Internecie w dniu 25 listopada 2008 roku. Trybunał nie uważa jednak, że zastosowanie inicjałów w oficjalnej wersji było niezbędne w celu uniknięcia jakichkolwiek błędnych wniosków. Bardziej istotna jest uwaga, że, odnosząc się do skarżącego w całym wyroku jako do „sądzonego w postępowaniu odrębnym”, sąd podkreślił fakt, że nie miał za zadanie stwierdzić winy skarżącego, lecz, zgodnie z przepisami prawa krajowego regulującego postępowanie karne, zajmował się jedynie oceną odpowiedzialności karnej tych oskarżonych, którzy byli objęci zakresem postępowania w tej sprawie. Ocena prawna w części III wyroku odnosi się do „osób stojących za kulisami” i nie zawiera żadnych stwierdzeń, które mogą być zinterpretowane jako ustalenie winy skarżącego.

70. Na zakończenie Trybunał zauważa, że w uwagach wprowadzających do internetowej publikacji wyroku, a także w postanowieniu Federalnego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 września 2009 roku odrzucającego skargę konstytucyjną skarżącego, podkreślono, że sprzeczne z zasadą domniemania niewinności byłoby przypisywanie jakiejkolwiek winy skarżącemu oraz że ocenę jego ewentualnego zaangażowania w popełnienie przestępstwa należy pozostawić w gestii głównego postępowania, jakie będzie prowadzone przeciwko niemu. A zatem, Trybunał jest usatysfakcjonowany, że sądy uniknęły, w zakresie, w jakim to możliwe – w kontekście wyroku obejmującego kilku współoskarżonych, z których nie wszyscy byli obecni – sprawiania wrażenia, że przesądzały o winie skarżącego. Brak jest jakichkolwiek elementów w wyroku Sądu Okręgowego we Frankfurcie nad Menem, które uniemożliwiałyby przeprowadzenie rzetelnego procesu wobec skarżącego w sprawach, w które był zaangażowany.

71. W świetle powyższych rozważań, Trybunał doszedł do wniosku, że kwestionowane stwierdzenia w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego we Frankfurcie nad Menem z dnia 17 września 2008 roku nie naruszyły zasady domniemania niewinności. Nie nastąpiło zatem naruszenie artykułu 6 § 2.

Z TYCH PRZYCZYN, TRYBUNAŁ

1. Uznaje jednogłośnie, że skarga jest dopuszczalna;

2. Orzeka większością pięciu głosów do dwóch, że nie nastąpiło naruszenie artykułu 6 § 2 Konwencji.

Sporządzono w języku angielskim oraz obwieszczono na piśmie w dniu 27 lutego 2014 roku, zgodnie z artykułem 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Claudia Westerdiek Mark Villiger
Kanclerz Przewodniczący

M.V.

C.W.

Zgodnie z artykułem 45 § 2 Konwencji i artykułem 74 § 2 Regulaminu Trybunału, do niniejszego wyroku została załączona opinia odrębna, którą złożyli Sędziowie Villiger i Yudkivska.

ROZBIEŻNA OPINIA ODRĘBNA, KTÓRĄ ZŁOŻYLI WSPÓLNIE SĘDZIOWIE VILLIGER I YUDKIVSKA

Przykro nam, ale nie możemy się przychylić do rozstrzygnięcia większości. Uważamy, że kwestionowane stwierdzenia zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego we Frankfurcie nad Menem z dnia 17 września 2008 roku stanowiły naruszenie prawa skarżącego do domniemania niewinności.

Podobnie jak większość przyznajemy, że w postępowaniu karnym, mającym złożony charakter, obejmującym szereg podejrzanych, którzy nie mogą być osądzeni w jednym procesie, odniesienia do uczestnictwa współpodejrzanych, sądzonych w postępowaniu odrębnym, przez sąd orzekający mogą być niezbędne dla osądzenia winy oskarżonych. Skarżący sam przyznał, że takie odniesienia były konieczne w celu określenia okoliczności sprawy obejmującej swoim zakresem szereg oskarżonych oraz w celu ustalenia ich indywidualnego zaangażowania w popełnienie przestępstwa.

Ponadto przyjmujemy, że w przedmiotowym postępowaniu zadaniem Sądu Okręgowego we Frankfurcie nad Menem nie było stwierdzenie winy skarżącego, a jego jurysdykcja, zgodnie z postanowieniami prawa krajowego dotyczącymi postępowania karnego, została ograniczona do oceny odpowiedzialności karnej oskarżonych w ramach danego prowadzonego przez niego procesu.

Jednakże, naszym zdaniem, względy te nie są wystarczające, by dojść do wniosku, że kwestionowane odniesienia do zaangażowania skarżącego w popełnienie przestępstw objętych dochodzeniem, nie stanowiły naruszenia zasady domniemania niewinności, jednej z podstawowych zasad zagwarantowanych w Konwencji.

W tym kontekście, pragniemy odnieść się do orzecznictwa Trybunału, zgodnie z którym, podczas stwierdzania, czy postanowienie sądowe lub oświadczenie złożone przez urzędnika państwowego sprowadza się do przesądzenia o winie osoby, należy poczynić zasadnicze rozróżnienie pomiędzy oświadczeniem, że w stosunku do kogoś istnieje jedynie podejrzenie o popełnienie przestępstwa, a wyraźną deklaracją, w braku prawomocnego wyroku, że dana osoba popełniła dane przestępstwo. Podczas gdy dobór słów przez urzędników państwowych ma zasadnicze znaczenie w tym względnie (patrz, między innymi, Daktaras przeciwko Litwie, nr 42095/98, § 41, ECHR 2000–X), Trybunał podkreślił w swoim niedawnym wyroku w sprawie Allen przeciwko Zjednoczonemu Królestwu ([Wielka Izba], nr 25424/09, ECHR 2013), że nawet zastosowanie pewnych niefortunnych sformułowań nie może mieć charakteru decydującego, jeżeli uwzględnimy charakter i kontekst danego postępowania (ibid., § 126).

Domniemanie niewinności zakłada, że moralna i prawna kwalifikacja czynów oskarżonego może być dokonana wyłącznie przez sąd i jedynie w ramach kontradyktoryjnego postępowania sądowego. W niniejszej sprawie, jednakże, sąd wydał ocenę i prawną kwalifikację czynów skarżącego w postępowaniu odrębnym prowadzonym przeciwko jego współoskarżonym. W przeciwieństwie do większości, uważamy, że odniesienia do uczestnictwa skarżącego w grupie przestępczej oraz sformułowania użyte przez Sąd Okręgowy w tym względzie, nawet przy uwzględnieniu kontekstu konkretnego postępowania, sprowadzają się do przesądzenia o winie skarżącego.

W wyroku Sądu Okręgowego nie tylko podaje się przy wielu okazjach pełne imię i nazwisko skarżącego, ale z tych odniesień, czytanych łącznie z fragmentami opisującymi wkład innych sprawców za granicą, jasno wynika również, że „osoby za kulisami” w Turcji pociągały za sznurki przedsięwzięcia karnego, a skarżący odgrywał „wiodącą rolę” w tym względzie.

Tak więc, Sąd Okręgowy ustalił actus reus czynów skarżącego w trakcie postępowania odrębnego prowadzonego przeciwko współoskarżonym, podczas gdy jedynym zadaniem sądu w takim postępowaniu było ustalenie, czy współoskarżeni popełnili przestępstwo. Prawdą jest, że kwestie te są w pewnym stopniu połączone i wzajemnie zależne, a wzajemne odniesienia są nieuniknione, tak jak napisano powyżej. Jednakże, w celu ustalenia udowodnionego zasięgu działań współoskarżonych, sąd nie był zobowiązany do precyzyjnego określenia roli skarżącego; odniesienie do domniemanej roli osoby sądzonej w postępowaniu odrębnym byłoby wystarczające.

W tym kontekście pragniemy podkreślić, że Sąd Okręgowy oświadczył w wyroku, że okoliczności sprawy ( Sachverhalt), w tym rola skarżącego, „zostały stwierdzone” ( steht fest) na podstawie dostępnych środków dowodowych (zobacz str. 22 wyroku Sądu Okręgowego). Nie można by oczekiwać jaśniejszego stwierdzenia!

W świetle tych rozważań uznajemy, że właściwe fragmenty uzasadnienia wyroku nie były ograniczone jedynie do opisu „podejrzeń” w stosunku do skarżącego, a w konsekwencji wykroczyły poza to, co było niezbędne dla ustalenia winy oskarżonych. Przeciwnie, sugerowały one, że Sąd Okręgowy uznał za wykazane, iż skarżący był jednym z głównych sprawców zaangażowanych we wspólne przedsięwzięcie przestępcze, w ten sposób przesądzając o wyniku przyszłego postępowania karnego przeciwko niemu. Oświadczenia te, uwzględnione całościowo, nie mogły nie zachęcać ogółu społeczeństwa do postrzegania skarżącego jako szefa grupy przestępczej zawiązanej do celów oszustwa – a wszystko to pomimo faktu, że skarżący nie był stroną postępowania karnego.

Naszym zdaniem, kwalifikacja statusu skarżącego w uzasadnieniu wyroku jako „sądzonego w postępowaniu odrębnym” nie stanowi wystarczającego zastrzeżenia w tym względzie, podobnie uwagi wstępne do internetowej publikacji wyroku nie były w stanie naprawić krzywdzącego efektu uzasadnienia wyroku.

Dlatego też podsumowujemy, że właściwe fragmenty wyroku Sądu Okręgowego we Frankfurcie nad Menem wzięte razem i postrzegane jako całość są przeciwne prawu skarżącego do domniemania niewinności oraz że nastąpiło naruszenie artykułu 6 § 2 Konwencji.