Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

4 czerwca 2020 r.

Wyrok jest ostateczny, ale może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie A.B. i Inni przeciwko Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Pierwsza), zasiadając jako Komitet w składzie:

Pere Pastor Vilanova, Przewodniczący,
Krzysztof Wojtyczek,
Pauliine Koskelo, sędziowie,
i Renata Degener, Zastępca Kanclerza Sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 28 kwietnia 2020 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

  POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się z dwóch skarg (nr 15845/15 i 56300/15) przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, wniesionych do Trybunału
w dniu 4 listopada 2015 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencji”) przez troje obywateli rosyjskich, pana A.B. i panią T.K oraz ich syna, S.B. („skarżący”). Przewodniczący Sekcji z urzędu postanowił zapewnić skarżącym anonimowość (Reguła 47 § 4 Regulaminu Trybunału).

2. Skarżący byli reprezentowani przez pana J. Białasa, adwokata praktykującego w Warszawie. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej („Rząd”) był reprezentowany przez swojego pełnomocnika, p. J. Chrzanowską, a następnie przez p. J. Sobczaka, z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. W dniu 14 czerwca 2016 r. skargi zostały zakomunikowane Rządowi. Zgodnie z wyrokiem Trybunału w sprawie I przeciwko Szwecji (skarga nr 61204/09, §§ 40–46, 5 września 2013 r.) niniejszej skargi nie zakomunikowano Rządowi rosyjskiemu.

4. Rząd sprzeciwił się rozpatrzeniu skargi przez komitet. Po zbadaniu sprzeciwu Rządu Trybunał go oddalił.

  FAKTY

I.  OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący w pierwszej sprawie, p. A.B. („pierwszy skarżący”), urodził się w 1972 r. Skarżąca w drugiej sprawie, p. T.K. („druga skarżąca”), urodziła się w 1986 r. Pierwszy skarżący i druga skarżąca są małżeństwem i mają syna, S.B., który urodził się w dniu 5 lutego 2014 r. („trzeci skarżący”).

A.  Kontekst

6. W 2004 r. pierwszy skarżący złożył wniosek o nadanie statusu uchodźcy w Polsce, ale następnie wyjechał do Austrii, gdzie bez powodzenia złożył wniosek o nadanie statusu uchodźcy. Postępowanie w Polsce zostało umorzone. W 2011 r. pierwszy skarżący ponownie wjechał na terytorium Polski i ponownie złożył wniosek o nadanie statusu uchodźcy. Został wydalony z kraju w tym samym roku, a postępowanie umorzono.

7. W styczniu 2015 r. wszyscy troje skarżący czterokrotnie bezskutecznie starali się wjechać na terytorium Polski. Według skarżących we wszystkich czterech przypadkach Straż Graniczna nie zezwoliła im na złożenie wniosków o nadanie statusu uchodźcy.

B.  Zatrzymanie i umieszczenie skarżących w ośrodku strzeżonym

8. W dniu 26 stycznia 2015 r. w położonym na granicy polsko-białoruskiej polskim mieście Terespol skarżący złożyli wnioski o nadanie statusu uchodźcy w Polsce. Pierwszy skarżący i druga skarżąca otrzymali tymczasowy dokument tożsamości umożliwiający im pobyt wraz z synem na terytorium Polski na czas postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy. Tego samego dnia wszyscy troje skarżący zostali zatrzymani przez Straż Graniczną.

9. W dniu 27 stycznia 2015 r. Sąd Rejonowy w Białej Podlaskiej wydał dwa odrębne postanowienia nakazujące umieszczenie pierwszego skarżącego i drugiej skarżącej wraz z ich dzieckiem w Strzeżonym Ośrodku dla Cudzoziemców w Białej Podlaskiej („strzeżony ośrodek dla cudzoziemców”). Podczas posiedzenia przesłuchano pierwszego skarżącego i drugą skarżącą w obecności tłumacza. Sąd zauważył, że pierwszy skarżący już dwukrotnie ubiegał się o nadanie statusu uchodźcy w Polsce, ale za każdym razem nie podejmował dalszych działań w związku ze swoim wnioskiem, wobec czego przedmiotowe postępowania były umarzane. W 2004 r. nielegalnie opuścił Polskę, wyjeżdżając do Austrii, gdzie przebywał przez dziewięć lat. W styczniu 2015 r. czterokrotnie podjął próbę wjazdu na terytorium Polski, nie ubiegając się o azyl. Sąd uznał, że działanie to wskazywało na jego zamiar nadużycia procedury uzyskania ochrony międzynarodowej. Z uwagi na fakt, że pierwszy skarżący i druga skarżąca wskazali, że stan ich zdrowia był dobry, umieszczenie ich w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców nie stanowiło dla nich żadnego zagrożenia. W odniesieniu do syna skarżących sąd orzekł, że w najlepszym interesie dziecka leży pozostawienie go z rodzicami.

10. W dniu 30 stycznia 2015 r. pierwszy skarżący i druga skarżąca zaskarżyli to postanowienie. Skarżący wywodzili, że zważywszy na fakt, iż ubiegali się o przeprowadzenie postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy, nie powinni zostać umieszczeni w ośrodku strzeżonym. Ponadto w 2015 r. czterokrotnie próbowali wjechać na terytorium Polski, jednak Straż Graniczna nie zezwoliła im na ubieganie się o udzielenie ochrony międzynarodowej. Organizacje pozarządowe od dawna sygnalizują, żepolska Straż Graniczna uniemożliwia cudzoziemcom składanie wniosków o nadanie statusu uchodźcy na granicach i odsyła ich z powrotem. Fakt, że skarżący padli ofiarą takiej nielegalnej praktyki stosowanej przez część polskich organów, nie powinien przemawiać na ich niekorzyść i stanowić podstawy do umieszczenia ich w ośrodku. Na koniec skarżący zarzucili, że strzeżony ośrodek dla cudzoziemców trudno uznać za odpowiednie miejsce dla ich rocznego syna. Surowe warunki nieodłącznie związane z pozbawieniem wolności mogą negatywnie wpłynąć na rozwój psychiczny i fizyczny ich dziecka.

11. W dniu 18 lutego 2015 r. Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił zażalenia. Posiedzenie odbyło się w obecności prokuratora. Skarżący nie zostali z wyprzedzeniem poinformowani o terminie i nie byli obecni. W swoim postanowieniu sąd stwierdził, że istniało ryzyko nadużycia przez skarżących procedury nadania statusu uchodźcy, jako że w przeszłości pierwszy skarżący nie czekał na rozstrzygnięcie swojej sprawy w Polsce, ale wyjechał, by zamieszkać w Austrii. Ponadto sąd uznał, że niemożliwe było zastosowanie innych środków przewidzianych prawem, ponieważ skarżący nie mieli wystarczających środków finansowych na utrzymanie podczas trwania postępowania azylowego.

12. W okresie od 17 do 24 marca 2015 r. trzeci skarżący, wówczas trzynastomiesięczny, był hospitalizowany z powodu zapalenia płuc. Podczas hospitalizacji przebywała z nim druga skarżąca (jego matka). Kiedy trzeci skarżący został zwolniony ze szpitala, wrócili do strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców.

13. W dniu 19 marca 2015 r. Sąd Rejonowy w Białej Podlaskiej przedłużył pozbawienie wolności skarżących na kolejne dziewięćdziesiąt dni. Sąd powołał się jedynie na fakt, że postępowanie w sprawie nadania statusu uchodźcy było nadal w toku, pomimo wydania przez sąd pierwszej instancji postanowienia oddalającego wniosek skarżących (zob. par. 23 poniżej). Skarżący złożyli zażalenie. Twierdzili, że od czasu umieszczenia w ośrodku ich dziecko chorowało, co spowodowało konieczność jego hospitalizacji. Argumentowali, że pozbawienie wolności miało negatywny wpływ na zdrowie dziecka.

14. W dniu 8 kwietnia 2015 r. w Sądzie Okręgowym w Lublinie odbyło się posiedzenie odwoławcze, na którym obecny był tylko wyżej wspomniany prokurator. Skarżący byli w tym czasie reprezentowani przez pełnomocnika z wyboru, jednakże ani oni, ani ich pełnomocnik nie zostali powiadomieni o terminie. Sąd oddalił zażalenie. Stwierdził, że dziecko skarżących zostało zwolnione ze szpitala w dobrym stanie zdrowia.

15. W dniu 13 maja 2015 r. pierwszy skarżący i druga skarżąca wnieśli o zwolnienie wszystkich skarżących ze strzeżonego ośrodka, twierdząc, że jest to konieczne dla dobra ich dziecka. W dniu 20 maja 2015 r. władzom przedstawiono opinię biegłego dotyczącą stanu zdrowia trzeciego skarżącego. W trakcie postępowania władze zażądały i uzyskały opinię biegłego dotyczącą stanu psychicznego trzeciego skarżącego; sporządzona została także przez szefa zespołu ds. edukacji w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców opinia biegłego dotycząca rozwoju edukacyjnego trzeciego skarżącego. Wnioski skarżących zostały oddalone decyzją Komendanta Placówki Straży Granicznej w Białej Podlaskiej z dnia 9 czerwca 2015 r. Odwołanie od tej decyzji wniesione przez skarżących zostało oddalone przez Sąd Rejonowy w Białej Podlaskiej w dniu 30 czerwca 2015 r. Powołując się na wyżej wspomniane opinie biegłych, władze krajowe stwierdziły, że dziecko rozwijało się harmonijnie i że umieszczenie w ośrodku nie miało dla niego żadnych negatywnych skutków. Władze odnotowały hospitalizację dziecka i stwierdziły, że otrzymało leczenie adekwatne do jego choroby oraz że zostało zwolnione ze szpitala w dobrym stanie zdrowia.

16. W dniu 22 czerwca 2015 r. sąd rejonowy przedłużył o kolejne dziewięćdziesiąt dni pobyt skarżących w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców. Skarżący zaskarżyli to postanowienie, twierdząc między innymi, że nie zostali powiadomieni o złożeniu przez Straż Graniczną do sądu rejonowego wniosku o przedłużenie okresu stosowania przedmiotowego środka.

17. W dniu 15 września 2015 r. skarżący ponownie złożyli wniosek o zwolnienie ich ze strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców. Skarżący podnieśli, że przebywali w nim przez osiem miesięcy, co miało określone niekorzystne skutki dla ich dziecka. W szczególności cierpiało ono na różne dolegliwości zdrowotne (zwłaszcza infekcje skóry, uporczywy kaszel, próchnicę i częste gorączki).

18. W dniu 18 września 2015 r. Sąd Rejonowy w Białej Podlaskiej ponownie przedłużył środek zastosowany wobec skarżących. W dniu 2 października 2015 r. pierwszy skarżący zaskarżył to postanowienie, powołując się na raport psychologiczny sporządzony w dniu 25 września 2015 r. przez organizację pozarządową – Fundację Międzynarodowa Inicjatywa Humanitarna. W raporcie stwierdzono, iż istnieje duże prawdopodobieństwo, że pierwszy skarżący cierpiał na zespół stresu pourazowego zapewne z powodu poddania go torturom w jego kraju pochodzenia.

19. W związku z twierdzeniami podniesionymi w zażaleniu przez pierwszego skarżącego władze zwróciły się do niego o poddanie się kolejnym badaniom lekarskim. W dniu 9 października 2012 r. pierwszy skarżący został zbadany przez psychiatrę, którego opinia została przekazana do placówki Straży Granicznej w dniu 12 października 2012 r.

20. W dniu 12 października 2015 r. Komendant Placówki Straży Granicznej w Białej Podlaskiej podjął decyzję o zwolnieniu wszystkich trojga skarżących ze strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców. W uzasadnieniu tej decyzji wskazano na negatywny wpływ pozbawienia wolności na zdrowie psychiczne pierwszego skarżącego.

21. Tego samego dnia skarżący zostali zwolnieni. Następnie wyjechali do Niemiec. W nieustalonym dniu w 2018 r. skarżący zostali wydaleni z Niemiec do Rosji.

C.  Postępowanie o nadanie statusu uchodźcy

22. W dniu 6 lutego 2015 r. skarżący zostali przesłuchani w toku postępowania w sprawie ich wniosku o nadanie statusu uchodźcy.

23. W dniu 3 marca 2015 r. szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców oddalił wniosek skarżących o nadanie statusu uchodźcy.

24. W następstwie odwołania wniesionego przez skarżących, w dniu 18 maja 2015 r. Rada do Spraw Uchodźców potwierdziła decyzję o odmowie nadania skarżącym statusu uchodźców. Odwołanie pierwszego skarżącego od tej decyzji zostało oddalone przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w dniu 10 czerwca 2016 r. Skarżący wnieśli kolejne odwołanie do Sądu Najwyższego.

25. W dniu 2 czerwca 2015 r. Komendant Placówki Straży Granicznej w Białej Podlaskiej wydał decyzję zobowiązującą skarżących do opuszczenia terytorium Polski.

26. W dniu 11 grudnia 2015 r. szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców odmówił przyznania skarżącym ochrony międzynarodowej. Urząd do Spraw Cudzoziemców zauważył, że ostatni wniosek skarżących o nadanie statusu uchodźców był ich czwartą bezskuteczną próbą zapewnienia sobie ochrony międzynarodowej. Skarżący wnieśli odwołanie od decyzji o nieprzyznaniu im ochrony międzynarodowej; przebieg dalszego postępowania nie jest znany.

II.  WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

27. Właściwe prawo krajowe i praktykę przedstawiono w wyroku Trybunału w sprawie Bistieva i Inni przeciwko Polsce, skarga nr 75157/14, §§ 34–41, 10 kwietnia 2018 r. W szczególności kwestie dotyczące administracyjnego pozbawienia wolności cudzoziemców oraz ich umieszczania w strzeżonych ośrodkach i zwalniania z nich są regulowane ustawą o cudzoziemcach z dnia 12 grudnia 2013 r., która weszła w życie w dniu 1 maja 2013 r.

  PRAWO

I.  POŁĄCZENIE SKARG

28. Mając na uwadze podobny przedmiot skarg, Trybunał uznaje za stosowne rozpoznać je łącznie w ramach jednej decyzji.

II.  ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 5 UST. 1 I 4 KONWENCJI

29. Skarżący zarzucili, że ich administracyjne pozbawienie wolności stanowiło naruszenie art. 5 ust. 1 i 4 Konwencji. Przepis ten, w odpowiednim zakresie, stanowi, co następuje:

„1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:

[...]

f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby w celu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję [...]

4. Każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia bezzwłocznie przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem”.

A.  Stanowiska stron

30. Rząd podniósł, że skarżący nie wyczerpali dostępnych krajowych środków odwoławczych. W szczególności nie złożyli zażalenia w sprawie nakazu zatrzymania z dnia 26 stycznia 2015 r. na podstawie art. 246 Kodeksu postępowania karnego ani nie złożyli wniosku o odszkodowanie z tytułu niesłusznego pozbawienia wolności w strzeżonym ośrodku zgodnie z art. 407 ustawy o cudzoziemcach z 12 grudnia 2013 r. („ustawa z 2013 r.”). Rząd przytoczył przykłady prawomocnych orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie i Sądu Apelacyjnego w Białymstoku zasądzających odszkodowanie na podstawie tego ostatniego przepisu w sprawach podobnych do niniejszej. Wreszcie podniósł, że skarżący mieli również możliwość dochodzenia zadośćuczynienia na podstawie Kodeksu cywilnego (zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych przewidziane w art. 24 Kodeksu cywilnego).

31. Skarżący twierdzili, że środki odwoławcze, które wskazał Rząd, były albo nieskuteczne, albo niedostępne dla nich, albo też nie miały szans na powodzenie w zakwestionowaniu administracyjnego pozbawienia wolności skarżących. W szczególności skarżący stwierdzili, że odwołali się od decyzji nakazującej umieszczenie ich w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców z dnia 27 stycznia 2015 r. i od każdej decyzji w sprawie przedłużenia ich pobytu. Wnosili też o zwolnienie z ośrodka. Ponadto środek przewidziany w ustawie o cudzoziemcach lub roszczenie cywilne na podstawie art. 24 Kodeksu cywilnego miały jedynie charakter kompensacyjny i nie pociągały za sobą zwolnienia danego cudzoziemca ani żadnych zmian dotyczących warunków jego pobytu. Skarżący podkreślali, że w dniu 2 czerwca 2015 r., w trakcie trwania postępowania o nadanie statusu uchodźcy, władze nakazały im opuścić terytorium Polski; trudno byłoby im uczestniczyć w postępowaniu z zagranicy. Skarżący podnosili również, że Rząd nie przytoczył przykładów orzeczeń krajowych, w których sądy krajowe przyznawały odszkodowanie cudzoziemcom w podobnej sytuacji. Z tego też względu środków, na które powołał się Rząd, nie można uznać za skuteczne.

B.  Ocena Trybunału

32. Zasada wyczerpania krajowych środków odwoławczych, o której mowa w art. 35 ust. 1 Konwencji, zobowiązuje skarżących do skorzystania w pierwszej kolejności ze środków, które są zwykle dostępne i odpowiednie w krajowym systemie prawnym, by umożliwić im uzyskanie zadośćuczynienia z tytułu zarzucanego naruszenia. Istnienie wspomnianych środków musi być dostatecznie pewne nie tylko w teorii, ale i w praktyce, w przeciwnym razie nie będą one charakteryzować się wymaganą dostępnością i skutecznością (zob. Demopoulos i Inni przeciwko Turcji (dec.), [WI], skarga nr 46113/99 i in., ETPC 2010 oraz Włoch przeciwko Polsce, skarga nr 27785/95, § 89, z dalszymi odniesieniami, ETPC 2000–XI).

33. Niniejszą skargę złożono do Trybunału w dniu 4 listopada 2015 r. – czyli kiedy skarżący znajdowali się już na wolności – po zwolnieniu ich z administracyjnego pozbawienia wolności (zob. par. 1 i 20 powyżej).

34. Trybunał zauważa, że art. 407 ustawy z 2013 r., która weszła w życie 1 maja 2014 r., przewiduje środek, na mocy którego obcokrajowiec jest uprawniony do ubiegania się o odszkodowanie z tytułu jego niewątpliwie niesłusznego umieszczenia w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców. Ze środka można skorzystać w terminie jednego roku po zwolnieniu danego cudzoziemca z ośrodka. Trybunał zbadał już skuteczność tego środka w kontekście podobnej sprawy i stwierdził, że przed zbadaniem przez Trybunał ich skargi na podstawie Konwencji, skarżący powinni ubiegać się o zadośćuczynienie na szczeblu krajowym i złożyć wniosek o odszkodowanie na podstawie art. 407 ustawy z 2013 r. (zob. Bistieva i Inni przeciwko Polsce, skarga nr 75157/14, § 64, 10 kwietnia 2018 r.).

35. Trybunał uznaje, że wniosek ten ma zastosowanie w niniejszej sprawie. Ponadto Trybunał bierze pod uwagę przedstawione przez Rząd przykłady właściwego orzecznictwa krajowego, zgodnie z którym w podobnych okolicznościach cudzoziemcom przyznano odszkodowanie.

36. W związku z tym skargi dotyczące art. 5. ust. 1 i 4 Konwencji należy odrzucić zgodnie z art. 35 ust. 1 i 4 Konwencji z powodu niewyczerpania krajowych środków odwoławczych.

III.  ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 8 KONWENCJI

37. Skarżący zarzucili, że umieszczenie ich rodziny w ośrodku strzeżonym w ramach administracyjnego pozbawienia wolności stanowiło naruszenie ich prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego na podstawie art. 8 Konwencji. Odpowiednia część art. 8 Konwencji stanowi:

„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia […] rodzinnego […].

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności osób”.

A.  Dopuszczalność

38. Trybunał zauważa, że skarga ta nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Nadto Trybunał zauważa, że nie jest ona niedopuszczalna z innych powodów. Należy zatem uznać ją za dopuszczalną.

B.  Przedmiot skargi

1.  Stanowiska stron

39. Skarżący podnosili, że administracyjne pozbawienie wolności rodziny stanowiło nieuzasadnioną i nieproporcjonalną ingerencję w skuteczne wykonywanie ich prawa do życia rodzinnego. Naruszenie ich prawa do życia rodzinnego zostało spowodowane samym pozbawieniem wolności. Ponadto władze nie rozważyły zastosowania alternatywnych środków. Skarżący podkreślali, że ich pobyt w Polsce był legalny, ponieważ byli w trakcie procedury o nadanie statusu uchodźcy. Z tego względu nie można powiedzieć, że ich pozbawienie wolności służyło realizacji uprawnionego celu w postaci zapobiegania nielegalnej imigracji. Nie było też żadnych przesłanek świadczących o tym, że skarżący stanowili zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego lub bezpieczeństwa publicznego.

40. Rząd kwestionował te zarzuty i twierdził, że administracyjne pozbawienie wolności skarżących nie stanowiło naruszenia art. 8 Konwencji. W szczególności umieszczenie skarżących w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców służyło realizacji kilku uprawnionych celów, a mianowicie zapobieganiu nielegalnej imigracji oraz kontroli wjazdu i pobytu cudzoziemców. Ingerencja ta była konieczna, uzasadniona pilną potrzebą oraz proporcjonalna do uprawnionego celu. Skarżący zostali umieszczeni w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców zgodnie z prawem, tj. z ustawą o cudzoziemcach z 2013 r. (zob. par. 27 powyżej).

41. W odniesieniu do warunków pobytu w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców Rząd stwierdził, że warunki te były dobre i że ośrodek został przystosowany do przyjmowania rodzin. Ośrodek posiadał bibliotekę, świetlicę, zaplecze sportowe, szkołę i plac zabaw. Skarżący mieli przydzielony pokój i mogli swobodnie poruszać się po ośrodku, przyjmować gości i mieć dostęp do telefonu i internetu. Ponadto cudzoziemcy w ośrodku mieli dostęp do lekarzy (w tym lekarzy rodzinnych i specjalistów, czyli do pediatrów). Lekarze ci byli dostępni przez pięć dni w tygodni, a pielęgniarka była obecna każdego dnia. Ośrodek zatrudniał również dwóch psychologów i możliwe było otrzymanie skierowania do lekarza przyjmującego poza obiektem.

2.  Ocena Trybunału

42. Trybunał uznaje, że w niniejszej sprawie nie ma żadnych wątpliwości co do istnienia „życia rodzinnego” w rozumieniu jego orzecznictwa. Trybunał stwierdza, że chociaż troje skarżących nie zostało rozdzielonych, fakt, ze byli zamknięci w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców przez prawie dziewięć miesięcy – będąc poddanymi warunkom życia typowym dla instytucji więziennej – może zostać uznany za ingerencję w skuteczne prowadzenie życia rodzinnego (ibid., § 73).

43. Taka ingerencja pociąga za sobą naruszenie art. 8 Konwencji, chyba że można ją uzasadnić na podstawie ust. 2 tego przepisu (czyli, jeśli jest „przewidziana przez ustawę”), służy realizacji jednego lub więcej celów wymienionych w tym przepisie i jest „konieczna w demokratycznym społeczeństwie” do realizacji rzeczonego celu lub celów.

44. Podstawę prawną pozbawienia wolności trojga skarżących stanowiły odpowiednie przepisy ustawy z 2013 r. (zob. par. 27 i 40, zob. też Popov przeciwko Francji, skargi nr 39472/07 i 39474/07, § 136, 19 stycznia 2012 r., A.B. i Inni przeciwko Francji, skarga nr 11593/12, § 147, 12 lipca 2016 r. oraz R.K. i Inni przeciwko Francji, skarga nr 68264/14, § 108, 12 lipca 2016 r.). W odniesieniu do celu przedmiotowego środka Trybunał zauważa, że został on zastosowany w ramach zapobiegania nielegalnej imigracji oraz kontroli wjazdu i pobytu cudzoziemców. W związku z tym Trybunał stwierdza, że ingerencja miała uprawniony cel w rozumieniu art. 8 ust. 2 Konwencji (zob. Bistieva i Inni, § 76, Popov, § 137, A.B. i Inni przeciwko Francji, § 148 oraz R.K. i Inni przeciwko Francji, § 109, wszystkie cyt. powyżej).

45. Trybunał musi następnie ustalić, czy władze przedstawiły odpowiednie i wystarczające powody umieszczenia rodziny w ośrodku. Władze mają obowiązek zachować sprawiedliwą równowagę pomiędzy sprzecznymi interesami jednostki i społeczeństwa jako całości. Z raportów organizacji międzynarodowych wynika również, że ochrona dobra dziecka oznacza zarówno utrzymanie rodziny razem, na ile to możliwe, jak i rozważenie alternatywnych rozwiązań, tak by pozbawienie wolności małoletnich było środkiem stosowanym jedynie w ostateczności (zob. Bistieva i Inni, cyt. powyżej, § 78).

46. W niniejszej sprawie skarżący zostali poddani administracyjnemu pozbawieniu wolności po ich przybyciu w styczniu 2015 r. i złożeniu wniosku o nadanie statusu uchodźcy (zob. par. 8 powyżej). Pierwszy skarżący złożył już jednak wniosek o nadanie statusu uchodźcy w Polsce w 2004 r. Wnioskowi temu, podobnie jak kolejnemu wnioskowi złożonemu w 2011 r. nie nadano dalszego biegu, ponieważ skarżący nie podjął w związku z nimi dalszych działań. W międzyczasie pierwszy skarżący mieszkał w innych krajach europejskich, w szczególności w Austrii (zob. par. 6 i 7 powyżej). Ponadto po zwolnieniu ze strzeżonego ośrodka w październiku 2015 r. wszyscy troje skarżący wyjechali z Polski do Niemiec (zob. par. 21 powyżej).

W świetle wszystkich powyższych elementów Trybunał stwierdza, że istniało wyraźne ryzyko ucieczki skarżących. Wydaje się zatem, że osadzenie ich w strzeżonym ośrodku było uzasadnione pilną potrzebą społeczną (zob. odpowiednio, A.M. i Inni przeciwko Francji, skarga nr 24587/12, § 95, 12 lipca 2016; zob. też odmiennie Popov, 145; A.B. i Inni przeciwko Francji, § 154 oraz R.K. i Inni przeciwko Francji, § 115, wszystkie cyt. powyżej .).

47. Trybunał zauważa następnie, że strzeżony ośrodek dla cudzoziemców był przeznaczony dla rodzin, a skarżący nie podnieśli żadnych szczególnych zarzutów dotyczących warunków życia w ośrodku. Rząd przedstawił szczegółowy opis infrastruktury dostępnej dla skarżących (zob. par. 41 powyżej). Trybunał zauważa ponadto, że Helsińska Fundacja Praw Człowieka stosunkowo pozytywnie oceniła organizację i warunki życia w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców (zob. jej raport z 2014 r. w sprawie monitorowania strzeżonych ośrodków dla cudzoziemców1; zob. też, odmiennie, Popov, §§ 91-103, A.B. i Inni przeciwko Francji, §§ 11215, R.K. i Inni przeciwko Francji, §§ 67-72; wszystkie cyt. powyżej, oraz R.C. i V.C. przeciwko Francji, skarga nr 76491/14, §§ 35–40, 12 lipca 2016 r., w którym Trybunał stwierdził naruszenie art. 3 z powodu nieodpowiednich warunków pobytu dzieci skarżących).

48. Niemniej strzeżony ośrodek dla cudzoziemców posiadał wiele cech placówki więziennej i powinien być za taki uważany (zob. Bistieva i Inni, cyt. powyżej, § 84). W tym względzie, biorąc pod uwagę uzasadnienie decyzji władz krajowych, Trybunał nie jest przekonany, czy władze polskie rzeczywiście (tak jak powinny) postrzegały administracyjne pozbawienie wolności rodziny jako środek ostateczny albo czy należycie rozważyły możliwe środki alternatywne. Trybunał ma również poważne wątpliwości co do tego, czy władze w wystarczającym stopniu rozważyły kwestię dobra trzeciego skarżącego (małego dziecka), zgodnie ze zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego i z art. 401 ust. 4 ustawy z 2013 r. (ibid., § 86).

49. W związku z tym Trybunał uznaje, że władze nie przedstawiły odpowiednich i wystarczających powodów uzasadniających pozbawienie skarżących wolności przez dziesięć miesięcy w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców; w rezultacie Trybunał stwierdza, że doszło do naruszenia art. 8 Konwencji (zob. Popov, § 148, A.B. i Inni przeciwko Francji, § 156 oraz R.K. i Inni przeciwko Francji, § 117, wszystkie cyt. powyżej).

IV.  ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 3 KONWENCJI

50. Skarżący zarzucili naruszenie art. 3 Konwencji, który brzmi następująco:

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”.

51. Skarżący twierdzili, że pierwszy skarżący, który był ofiarą przemocy w swoim kraju pochodzenia, nie powinien w ogóle zostać umieszczony w strzeżonym ośrodku. Skarżący stwierdzili, że władze wiedziały o tym, że pierwszy skarżący był obiektem przemocy, gdyż zostało to odnotowane w formularzu wniosku o nadanie statusu uchodźcy pierwszego skarżącego; w każdym razie władze powinny były sprawdzić, czy jego stan zdrowia można było pogodzić z pozbawieniem wolności. Władze zarządziły przeprowadzenie badania psychologicznego pierwszego skarżącego dopiero po tym, gdy przedstawił wyżej wspomniane ustalenia Międzynarodowej Inicjatywy Humanitarnej dotyczące stanu jego zdrowia psychicznego (zob. par. 18 powyżej). Skarżący zarzucali również, że pozbawienie wolności trzeciego skarżącego, który był małym dzieckiem, stanowiło złe traktowanie naruszające art. 3 Konwencji.

52. Rząd kwestionował te argumenty. Twierdził w szczególności, że w chwili zatrzymania skarżących, pierwszy skarżący wskazał, że jego stan zdrowia jest dobry. Ponadto w chwili przyjęcia do strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców pierwszy skarżący mógł zwrócić się do psychologa lub poinformować władze o swoich trudnościach. Jednakże pierwszy skarżący podniósł tę kwestię po raz pierwszy dopiero w swoim odwołaniu od decyzji z dnia 18 września 2015 r. Następnie władze niezwłocznie zwróciły się o przeprowadzenie dalszych badań lekarskich pierwszego skarżącego, które przeprowadzono w dniu 9 października 2015 r.; sprawozdanie z tego badania dotarło do władz w dniu 12 października 2015 r. i tego samego dnia nakazano zwolnienie skarżących. Jeśli chodzi o trzeciego skarżącego, pozostawał on razem z rodzicami w odpowiednich warunkach i zapewniono mu pomoc lekarską. Jego sytuacja została kilkakrotnie zbadana przez władze krajowe, które stwierdziły, że jego rozwój i stan zdrowia nie rodzą żadnych obaw.

A.  Dopuszczalność

53. Trybunał zauważa, że skarga ta nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona ani niedopuszczalna z jakichkolwiek innych powodów wymienionych w art. 35 Konwencji. Należy zatem uznać ją za dopuszczalną.

B.  Przedmiot skargi

54. Trybunał zauważa, że warunki pobytu rodzin w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców zostały opisane przez Rząd i zbadane przez Trybunał (zob. par. 41 i 47 powyżej). Skarżący nie zgłosili żadnych zarzutów odnoszących się do nieodpowiednich warunków życia w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców.

55. Jeśli chodzi o stan zdrowia pierwszego skarżącego, Trybunał bierze pod uwagę jego argument, zgodnie z którym we wniosku o nadanie statusu uchodźcy ze stycznia 2015 r. pierwszy skarżący podnosił, że przed 2004 r. doznał przemocy w swoim kraju pochodzenia (zob. par. 50 powyżej). Niemniej jednak nic nie wskazuje na to, by w ciągu kolejnych dziewięciu miesięcy administracyjnego pozbawienia wolności pierwszy skarżący zgłaszał władzom jakiekolwiek obawy dotyczące swojego stanu zdrowia. Ponadto po przedstawieniu władzom diagnozy pierwszego skarżącego dotyczącej zespołu stresu pourazowego, władze natychmiast zleciły przeprowadzenie drugiego badania lekarskiego, a następnie niezwłocznie zwolniły go z ośrodka. Pierwszy skarżący nie przedstawił żadnych argumentów dotyczących powodów, dla których nie skonsultował się z psychologiem wcześniej ani w inny sposób nie zgłosił swoich problemów psychicznych władzom.

56. Co się tyczy skargi na podstawie art. 3 Konwencji złożonej w odniesieniu do trzeciego skarżącego (małego dziecka), skarżący nie przedstawili w swoich uwagach dotyczących dopuszczalności i przedmiotu skargi żadnych dalszych argumentów w tej kwestii. Trybunał zauważa, że władze kilkakrotnie przeprowadziły ocenę rozwoju dziecka (zob. par. 9, 14 i 15 powyżej). Za każdym razem stwierdzały, że dziecko otrzymuje odpowiednią opiekę medyczną i że w jego najlepszym interesie leży pozostanie z rodzicami.

57. Trybunał stwierdza zatem, że istota skarg wniesionych przez skarżących została już zbadana na podstawie art. 8. Biorąc pod uwagę ustalenia dotyczące tej ostatniej kwestii (zob. par. 49 powyżej), Trybunał uważa, że nie ma potrzeby badania, czy w tej sprawie doszło do naruszenia art. 3.

V.  ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

58. Artykuł 41 Konwencji przewiduje:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

A.  Szkoda

59. Skarżący domagali się kwoty 15 000 euro (EUR) tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

60. Rząd kwestionował to żądanie.

61. Trybunał przyznaje trojgu skarżących łącznie kwotę 10 000 EUR tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

B.  Koszty i wydatki

62. Skarżący nie domagali się zwrotu kosztów i wydatków.

C.  Odsetki za zwłokę

63. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

  Z POWYŻSZYCH WZGLĘDÓW TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1.  Postanawia połączyć skargi;

2.  Uznaje skargi na podstawie art. 3 i 8 Konwencji za dopuszczalne, a pozostałą część skargi za niedopuszczalną;

3.  Stwierdza, że doszło do naruszenia art. 8 Konwencji;

4.  Stwierdza, że nie ma potrzeby rozpatrywania skarg na podstawie art. 3 Konwencji;

5.  Orzeka,

(a)  że pozwane państwo winno, w terminie trzech miesięcy, uiścić na rzecz trojga skarżących łącznie kwotę 10 000 EUR (dziesięć tysięcy euro) tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową, powiększoną o wszelkie podatki należne od tej kwoty, przeliczoną na walutę pozwanego państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności;

(b)  że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu płatności, od powyższej kwoty należne będą odsetki zwykłe, w stawce równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w okresie zwłoki, powiększonej o trzy punkty procentowe;

6. Oddala pozostałą część roszczenia skarżących dotyczącego słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie w dniu 4 czerwca 2020 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Renata Degener Pere Pastor Vilanova
Zastępca Kanclerza Przewodniczący

1. Raport z 2014 r. z monitoringu strzeżonych ośrodków dla cudzoziemców przeprowadzonego przez Helsińską Fundację Praw Człowieka i Stowarzyszenie Interwencji Prawnej.