Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

23 stycznia 2018 r.

OSTATECZNY

23/04/2018

Wyrok ten stał się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w art. 44 ust. 2 Konwencji. Wyrok może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Güç przeciwko Turcji

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Druga), zasiadając jako Izba w składzie:

Robert Spano, Przewodniczący,
Ledi Bianku,
Işıl Karakaş,
Nebojša Vučinić,
Valeriu Griţco,
Jon Fridrik Kjølbro,
Stéphanie Mourou-Vikström, sędziowie,
oraz Hasan Bakırcı, Zastępca Kanclerza Sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 grudnia 2017 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 15374/11) przeciwko Turcji, wniesionej do Trybunału na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) przez obywatela tureckiego Pana Yaşar Güç („skarżący”) w dniu 21 grudnia 2010 r.

2. Skarżący reprezentowany był przez Pana T. Yanıkoğlu, prawnika praktykującego w Giresun. Rząd turecki („Rząd”) reprezentowany był przez swojego pełnomocnika.

3. Skarżący zarzucał, że zwolnienie go ze służby cywilnej oraz przytoczone przez sądy administracyjne uzasadnienie w tej sprawie były niezgodne z gwarancjami przewidzianymi w art. 6 ust. 2 Konwencji.

4. W dniu 29 sierpnia 2013 r. sprawa została zakomunikowana Rządowi.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący urodził się w 1960 r. i mieszka w Giresun.

6. Okoliczności faktyczne sprawy, przytoczone przez strony oraz wynikające z przedłożonych przez nie dokumentów, można podsumować następująco.

A. Postępowanie karne prowadzone przeciwko skarżącemu

7. W dniu 8 lutego 2006 r. skarżący, będący woźnym zatrudnionym w Ośrodku Edukacji Publicznej ( Halk Eğitim Merkezi) w Giresun, został zatrzymany w związku z podejrzeniem wykorzystywania seksualnego dzieci, po tym jak miano zastać go w nieprzyzwoitej sytuacji z X., 9-letnią uczennicą szkoły podstawowej znajdującej się w tym samym budynku co Ośrodek Edukacji Publicznej.

8. W dniu 8 marca 2006 r. Prokuratura w Espiye wniosła akt oskarżenia do miejscowego sądu karnego pierwszej instancji, oskarżając skarżącego o wykorzystywanie seksualne, wymuszenie czynności seksualnych oraz bezprawne pozbawienie wolności małoletniej, na podstawie art. 103 § 1 lit. a, art. 109 § 3 lit. f pkt 5 i art. 102 § 1 i § 3 lit. a tureckiego Kodeksu karnego.

9. W trakcie toczącego się postępowania sąd karny pierwszej instancji w Espiye wysłuchał wyjaśnień skarżącego, zeznań rodziców X, psychiatry, który przeprowadził rozmowę z dziewczynką po zdarzeniu, nauczycieli i personelu zatrudnionego w Ośrodku Edukacji Publicznej i szkole podstawowej, w tym nauczycielki E.U., jedynego naocznego świadka zdarzenia. Odrzucając skierowane przeciwko niemu zarzuty, skarżący wyjaśnił, iż tamtego poranka, w celach porządkowych wszedł do jednej z sal lekcyjnych, w której rzekoma pokrzywdzona przebywała już w towarzystwie innego ucznia. Kiedy skarżący był zajęty sprzątaniem X poprosiła go o simit (rodzaj bułki pszennej), a następnie próbowała przytulić się do niego, wskutek czego stracił on równowagę i przewrócił się z małoletnią na biurko. W tym momencie do sali weszła nauczycielka E.U.

10. Z drugiej strony E.U. zeznała przed sądem rozpoznającym sprawę, że gdy otworzyła drzwi sali ujrzała skarżącego siedzącego w ciemności na biurku z rozchylonymi nogami przytulając X, która siedziała mu na kolanach, zwrócona w kierunku tablicy. Niemal ułamek sekundy po tym jak skarżący dostrzegł nauczycielkę, w panice odepchnął X. E.U. zeznała, że chociaż nigdy dotąd nie była świadkiem podobnego zachowania ze strony skarżącego, sytuacja, której tamtego dnia była świadkiem, wyglądała podejrzanie. Ponadto potwierdziła, że w tym czasie w sali obecny był jeszcze jeden uczeń.

11. S.P., który pracował w tej samej szkole podstawowej i był także wujkiem matki X., twierdził przed sądem, iż pomimo tego, że nigdy dotąd nie był świadkiem podejrzanego zachowania ze strony skarżącego, słyszał kolegę, İ.K., jak mówił, że skarżący w szkole, w której wcześniej pracował, zachowywał się w sposób nieprzyzwoity w stosunku do niektórych uczniów. Niemniej jednak İ.K., który pracował na stanowisku wicedyrektora w szkole, w której skarżący był poprzednio zatrudniony, zaprzeczył, jakoby miał przekazać S.P. jakiekolwiek takie informacje dotyczące skarżącego lub słyszeć jakiekolwiek negatywne pogłoski lub skargi na jego temat, dotyczące powyższej materii.

12. Ojciec X. zarzucał, iż zgodnie z informacjami uzyskanymi od M.Ö i M.K. – odpowiednio pracownika i kierownika Ośrodka Edukacji Publicznej – skarżącego zwolniono z poprzedniego miejsca pracy z powodu podobnego zachowania. M.Ö. zaprzeczył temu zarzutowi, ale M.K. potwierdził, iż wspomniany wyżej S.P. przekazał mu takie informacje mimo tego, że sam nigdy nie był świadkiem jakiegokolwiek nieprzyzwoitego zachowania skarżącego.

13. Kolejny świadek, B.A., potwierdził, że skarżący przeprosił go po tym zdarzeniu. Brak jest informacji w aktach sprawy dotyczących dokładnej treści tych przeprosin.

14. Psychiatra, który rozmawiał z X. po zdarzeniu, stwierdził u niej brak zdolności umysłowej do zrozumienia i relacjonowania tego, co mogło mieć miejsce przedmiotowego dnia, i że z tego powodu daremne i zapewne szkodliwe dla dobra dziewczynki byłoby składanie przez nią zeznań przed sądem rozpoznającym sprawę.

15. W dniu 18 grudnia 2008 r. sąd karny pierwszej instancji w Espiye, na podstawie wszystkich zebranych w sprawie dowodów, uniewinnił skarżącego uznając, że niemożliwe było wykazanie ponad wszelką uzasadnioną wątpliwość, że skarżący dopuścił się zarzucanych mu czynów na tle seksualnym. Sąd zwrócił uwagę, że zeznania jedynego naocznego świadka były częściowo sprzeczne i zawierały jej osobistą interpretację tego, co faktycznie wydarzyło się tamtego poranka. Sąd dodał, że pomimo twierdzeń E.U., iż skarżący odepchnął X., gdy weszła do sali, na ciele dziewczynki nie stwierdzono żadnych ran ani siniaków.

16. W dniu 13 stycznia 2009 r. wobec braku wniesienia środka odwoławczego wyrok uniewinniający uprawomocnił się.

B. Postępowanie dyscyplinarne prowadzone przeciwko skarżącemu

17. Równocześnie z postępowaniem karnym, toczącym się przed sądem pierwszej instancji w Espiye wobec skarżącego w związku z zarzucanym molestowaniem, prowadzone było postępowanie dyscyplinarne.

18. Postępowanie dyscyplinarne prowadziło dwóch inspektorów, którzy przesłuchali ojca X., świadka M.K. – kierownika Ośrodka Edukacji Publicznej, B.A. – nauczycielkę szkoły podstawowej, A.T. – dyrektora szkoły podstawowej, a także skarżącego, który w związku z prowadzonym wówczas postępowaniem karnym przebywał w areszcie śledczym. Inspektorzy uzyskali również dwa odrębne zeznania od jedynego naocznego świadka, nauczycielki E.U., które zostały złożone pod przysięgą, oraz wzięli pod uwagę sprawozdanie sporządzone przez pedagogów szkolnych, dotyczące psychicznego i fizycznego rozwoju małoletniej X. W sprawozdaniu z dnia 7 stycznia 2003 r. określono fizyczne i społeczne cechy rozwojowe dziewczynki odpowiednio jako słabe i nierozwinięte. Z medycznego punktu widzenia stwierdzono autyzm.

19. W protokole z czynności wyjaśniających, który sporządzono po zakończeniu postępowania dyscyplinarnego w dniu 3 kwietnia 2006 r., przedstawione skarżącemu zarzuty molestowania uznano za uzasadnione i zalecono zwolnienie go ze służby cywilnej, wskazując, że zachowanie, którego się dopuścił, było „haniebne i nielicujące z powagą służby cywilnej” w rozumieniu art. 125 § E lit. g ustawy nr 657. Na poparcie tego wniosku inspektorzy stwierdzili, co następuje:

„[...] Naoczny świadek, E.U., zeznała, że widziała skarżącego w sytuacji, która wzbudziła u niej podejrzenie, iż mógł on dopuszczać się molestowania seksualnego wobec uczennicy [X]. Wyjaśniła, że okoliczności zdarzenia – w szczególności ciemność w sali na skutek zgaszenia światła, skarżący siedzący na ławce zaraz obok drzwi z rozchylonymi nogami, z małoletnią siedzącą mu na kolanach oraz ławka z przodu odsunięta dalej, w połączeniu z faktem, iż skarżący głaskał małoletnią, mocno obejmując ją w pasie – skłoniły ją do wniosku, że [skarżący] usiłował ją molestować. [Zeznała], że to, czego była świadkiem, nie wyglądało na zwykłe okazywanie troski, a kiedy weszła do sali, skarżący w panice odepchnął od siebie małoletnią. [Skarżący] wyjaśnił, że małoletnia próbowała go przytulić, kiedy ten mył podłogę, i to spowodowało utratę przez niego równowagi i znalezienie się małoletniej na kolanach skarżącego. Dodał, że kiedy E.U. weszła do sali, on próbował zdjąć z siebie małoletnią. Wyjaśnienie [skarżącego], że upadł z małoletnią na ławkę w następstwie próby przytulenia go przez małoletnią znajduje potwierdzenie w wersji zdarzeń przedstawionej przez E.U. Niemniej jednak część dotycząca utraty równowagi przez skarżącego wskutek zachowania małoletniej budzi pewne wątpliwości, zważywszy na jej cechy fizyczne. Nadto spójne zeznania E.U., złożone pod przysięgą, która jako matka i pedagog wydaje się sama emocjonalnie przeżywać zaistniałą sytuację, stwarzają wrażenie, że przedstawione skarżącemu zarzuty są zasadne.

[...]

Zdarzenie to zszokowało i wywołało niepokój zarówno mieszkańców, jak i szkoły [...] Powagę owego zdarzenia dodatkowo pogłębia fakt, że uczennica jest dzieckiem niepełnosprawnym umysłowo, [...] niezdolnym do wysławiania się ani do obrony [...] Jest to haniebny czyn dla pracownika służby cywilnej. [Zdarzenie] to doprowadziło do wszczęcia postępowania karnego przez prokuraturę w Espiye, w którym [skarżącemu] przedstawiono zarzut wykorzystania seksualnego małoletniej, urodzonej w dniu [...] lutego 1993 r., która ponadto nie była w stanie się bronić z powodu niepełnosprawności umysłowej, oraz do osadzenia [skarżącego] w areszcie śledczym.

[...] jesteśmy zdania, że [skarżący] molestował [X.] i że zachowanie to, które zostało udowodnione, wypełnia znamiona opisane w art.125 § E lit. g ustawy nr 657, a mianowicie „karygodnego i haniebnego zachowania, które nie licuje z powagą służby cywilnej”.

20. W dniu 25 maja 2006 r. skarżący złożył pisemną odpowiedź do Naczelnej Rady Dyscyplinarnej przy Ministerstwie Edukacji („ the Supreme Disciplinary Council”). Na wstępie wniósł o zawieszenie postępowania wyjaśniającego do czasu zakończenia prowadzonego przeciwko niemu postępowania karnego w przedmiocie tych samych zarzutów. Nadto, zaprzeczając wszystkim zarzutom, kwestionował zeznania E.U., twierdząc, że są całkowicie subiektywne i przeinaczające fakty, w szczególności zważywszy na to, że cały incydent miał miejsce w ułamku sekundy – co sama potwierdziła – co uniemożliwiło jej dokonanie tak szczegółowych obserwacji, jakie przedstawiła organom. Skarżący dodał, że nielogiczne było twierdzenie, jakoby dopuścił się zarzucanego czynu w obecności innego ucznia w sali, chwilę przed rozpoczęciem zajęć.

21. W dniu 5 lipca 2006 r. Naczelna Rada Dyscyplinarna wydała rozstrzygnięcie dotyczące skarżącego, które w istotnej części brzmi:

„Po zapoznaniu się z aktami sprawy [...] i prawidłowo przedstawionym [przez skarżącego] stanowiskiem, postanowiono co następuje:

Na podstawie informacji i dokumentów zawartych w aktach sprawy, przypisany skarżącemu czyn [polegający na molestowaniu X.] został potwierdzony ponad wszelką wątpliwość [...]. Z tych względów jednogłośnie zdecydowano o uwzględnieniu wniosku o zwolnienie skarżącego ze służby cywilnej zgodnie z art.125 § E lit. g ustawy nr 657 [o pracownikach służby cywilnej], [...]”.

22. W dniu 30 października 2006 r. skarżący odwołał się od decyzji Naczelnej Rady Dyscyplinarnej do Sądu Administracyjnego w Ordu. Twierdził, że zwolnienie go na podstawie ustalenia, że dopuścił się molestowania seksualnego wobec nieletniej, który to czyn stanowi czyn zabroniony na gruncie prawa karnego, podczas gdy postępowanie karne w przedmiocie tych samych zarzutów nadal się toczyło, godziło w jego prawo do domniemania niewinności.

23. W dniu 3 lipca 2007 r. Sąd Administracyjny w Ordu oddalił odwołanie skarżącego z następujących przyczyn:

„Sprawa dotyczy zwolnienia [skarżącego], który pracował jako woźny, na podstawie zarzutów, że molestował [X.] na terenie szkoły podstawowej.

Art. 125 E - g ustawy nr 657 stanowi, że karygodne i haniebne zachowanie, nielicujące z powagą służby cywilnej, wymaga zwolnienia ze służby cywilnej.

Art. 131 tej samej ustawy także przewiduje, że wszczęcie postępowania karnego przeciwko pracownikowi służby cywilnej nie skutkuje zawieszeniem postępowania dyscyplinarnego wynikającego z tych samych faktów oraz, że uniewinnienie albo skazanie w postępowaniu karnym nie uniemożliwia wykonania sankcji dyscyplinarnych”.

[...]

Chociaż podniesiono, że wersja zdarzeń przedstawiona przez jedynego naocznego świadka nie może stanowić rozstrzygającej podstawy do uznania, iż skarżący popełnił zarzucany mu czyn, na podstawie dowodów zgromadzonych w aktach sprawy oraz biorąc pod uwagę pozycję, w jakiej zastano skarżącego w sali, oraz to, że drzwi sali były zamknięte, światła zgaszone, a w sali było zatem ciemno, ponieważ było wcześnie rano i padał deszcz [...], mając także na względzie zeznania dyrektora sąsiadującej szkoły podstawowej, A.T., złożone w toku postępowania karnego, w którym przyznał, że skarżący przeprosił go po tym zdarzeniu i że słyszał również pogłoski o podobnym nieprzyzwoitym zachowaniu skarżącego w innych szkołach, w których poprzednio pracował, argumentacja skarżącego nie zasługiwała na wiarę.

24. Oświadczenie A.T., do którego odniósł się w wyroku Sąd Administracyjny w Ordu, nie było wspominane w wyroku sądu karnego pierwszej instancji w Espiye.

25. W dniu 28 lipca 2007 r. skarżący odwołał się od rozstrzygnięcia Sądu Administracyjnego w Ordu, twierdząc, że opierało się ono na bezpodstawnych oskarżeniach. W pierwszej kolejności podniósł, że w okolicznościach, gdy czyn stanowiący podstawę wszczęcia postępowania karnego i postępowania dyscyplinarnego jest jeden i ten sam, postępowanie karne byłoby lepsze dla wyjaśnienia okoliczności sprawy oraz wyciągnięcia trafnych wniosków co do faktów, aniżeli postępowanie prowadzone przez organy dyscyplinarne, których ustalenia byłyby co najwyżej hipotetyczne. Zaznaczył, że sąd administracyjny pominął okoliczność, że w czasie, gdy doszło do zdarzenia, w sali znajdował się inny uczeń, jak i jego wyjaśnienie, że drzwi były zamknięte w rezultacie przeciągu z otwartego okna. Ponadto sąd administracyjny pominął jego dokumentację z przebiegu zatrudnienia ( sicil dosyası) oraz fakt, że brak w niej było jakichkolwiek zarzutów co do niewłaściwych zachowań podczas pracy na poprzednim stanowisku, co wydawałoby się niemożliwe, gdyby faktycznie został zwolniony w związku z nieprzyzwoitym zachowaniem. Ponadto w tym kontekście odwołał się do zeznań İ.K., zastępcy dyrektora szkoły, w której uprzednio skarżący był zatrudniony, zaprzeczających jakimkolwiek zarzutom nieprzyzwoitego zachowania.

26. W dniu 17 listopada 2009 r. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił wniesione przez skarżącego odwołanie, przychylając się do uzasadnienia sądu pierwszej instancji oraz pomijając wyrok uniewinniający, który został w międzyczasie wydany przez sąd karny pierwszej instancji w Espiye.

27. W dniu 7 lipca 2010 r. Naczelny Sąd Administracyjny odrzucił złożony przez skarżącego wniosek o dokonanie sprostowania.

C. Wniosek o wznowienie postępowania

28. W dniu 27 maja 2013 r., czyli po wniesieniu skargi do Trybunału, skarżący podjął kroki przeciwko Ministerstwu Edukacji i wniósł o wznowienie postępowania dotyczącego wydalenia go ze służby cywilnej. Skarżący powołał się na prawomocny wyrok wydany w dniu 18 grudnia 2008 r. przez sąd karny pierwszej instancji w Espive, którym uniewinniono go od zarzutu wykorzystania seksualnego, wymuszenia czynności seksualnych i bezprawnego pozbawienia wolności małoletniej, oraz podniósł przed Sądem Administracyjnym w Ordu, że w trakcie postępowania dyscyplinarnego doszło do naruszenia jego prawa do domniemania niewinności, ponieważ został zwolniony ze stanowiska na podstawie zarzutów popełnienia przez niego przestępstw, co do których postępowanie karne nie zostało jeszcze prawomocnie zakończone. W dniu 24 października 2013 r. Sąd Administracyjny w Ordu umorzył sprawę, uznając, że argumenty przedstawione przez skarżącego w celu wznowienia postępowania nie mieszczą się w katalogu dopuszczalnych przesłanek zastosowania tego nadzwyczajnego środka.

29. W swoim stanowisku z dnia 14 marca 2014 r. Rząd poinformował Trybunał, że postępowanie odwoławcze przed Naczelnym Sądem Administracyjnym jest w toku.

II. ISTOTNE PRZEPISY PRAWA KRAJOWEGO

30. Artykuł 125 § E lit. g ustawy o pracownikach służby cywilnej (ustawa nr 657), w zakresie w jakim ma znaczenie dla przedmiotowej sprawy, stanowi:

„E. [...] niżej wymienione czyny i zachowanie skutkują zwolnieniem ze służby cywilnej:

[…]

g) Karygodne i haniebne zachowanie, które nie licuje ze stanowiskiem urzędnika służby cywilnej;

[…]”.

PRAWO

I. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 6 UST. 2 KONWENCJI

31. Skarżący zarzucał, że zwolnienie go ze służby cywilnej oraz przedstawione przez sądy administracyjne uzasadnienie w tej sprawie były niezgodne z gwarancjami przewidzianymi w art. 6 ust. 2 Konwencji, który stanowi:

„Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą”.

A. Dopuszczalność

32. Art. 6 ust. 2 gwarantuje prawo do bycia „uznanym za niewinnego do czasu udowodnienia winy zgodnie z ustawą”. W swoim orzecznictwie Trybunał potwierdził istnienie dwóch aspektów ochrony zagwarantowanej instytucją domniemania niewinności: aspekt proceduralny odnoszący się do prowadzenia postępowania karnego oraz drugi aspekt mający na celu zapewnienie poszanowania ustalonej niewinności skarżącego w kontekście późniejszego postępowania, gdy istnieje związek z postępowaniem karnym, które zakończyło się wydaniem rozstrzygnięcia innego niż wyrok skazujący (zob., co do zasady, Allen przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [WI], skarga nr 25424/09, §§ 93-94, ETPC 2013). Jeśli chodzi o pierwszy aspekt, zasada domniemania niewinności zabrania funkcjonariuszom publicznym składania przedwczesnych oświadczeń o winie i czynach oskarżonego i funkcjonuje jako proceduralna gwarancja zapewniająca rzetelność procesu karnego samego w sobie. Nie ogranicza się ona jednak do proceduralnej gwarancji w sprawach karnych: jej zakres jest szerszy i zabrania przedstawicielowi Państwa stwierdzania, że osoba jest winna przestępstwa, zanim jej wina nie zostanie stwierdzona przez sąd ( Konstas przeciwko Grecji, skarga nr 53466/07, § 32, 24 maja 2011 r.). W tym względzie domniemanie niewinności może zostać podważone nie tylko w związku z postępowaniem karnym, ale także odrębnym cywilnym, dyscyplinarnym lub innego rodzaju postępowaniem, które toczy się jednocześnie z postępowaniem karnym (zob. Kemal Coşkun przeciwko Turcji, skarga nr 45028/07, § 41, 28 marca 2017 r.). Podczas gdy zakres pierwszego aspektu na gruncie art. 6 ust. 2 Konwencji obejmuje okres od dnia, w którym osobie przedstawione zostają zarzuty popełnienia przestępstwa, do czasu prawomocnego zakończenia postępowania karnego, drugi aspekt ochrony przez instytucję domniemania niewinności wchodzi w grę, gdy postępowanie karne zostaje zakończone w sposób inny niż wydanie wyroku skazującego, i wymaga, by niewinność osoby nie była podawana w wątpliwość w późniejszych postępowaniach (zob. Allen, cyt. pow., § 94).

33. W niniejszej sprawie Trybunał zauważa, że skarga wniesiona przez skarżącego dotyczy zwolnienia go ze służby cywilnej oraz sposobu, w jaki jego zarzuty dotyczące zarzucanego naruszenia jego prawa do domniemania niewinności zostały zbadane przez sądy administracyjne badające jego zwolnienie. Trybunał w pierwszej kolejności rozważy zatem kwestię czasu, w jakim zarzucane oświadczenie zostało złożone, w celu ustalenia, czy art. 6 ust. 2 ma zastosowanie w odpowiednich swoich aspektach. Trybunał podnosi w tym względzie, że postępowanie dyscyplinarne i postępowanie karne wszczęto jednocześnie, w następstwie zarzutów, że skarżącego widziano w niestosownej sytuacji z małoletnią. Decyzja dyscyplinarna o zwolnieniu skarżącego ze służby cywilnej z powodu tego, że jego zachowanie stanowiło czyn haniebny, została wydana w dniu 5 lipca 2006 r., w czasie, w którym postępowanie karne oparte na tych samych faktach i dotyczące zarzutów wykorzystania seksualnego, wymuszenia czynności seksualnych oraz bezprawnego pozbawienia wolności małoletniej, było w toku. Uzasadnienie decyzji dyscyplinarnej zostało zaaprobowane przez Sąd Administracyjny w Ordu w jego wyroku z dnia 3 lipca 2007 r., w którym uznał, że zachowanie skarżącego polegające na molestowaniu małoletniej stanowiło czyn haniebny, nielicujący z powagą służby cywilnej. Biorąc pod uwagę fakt, że inkryminowane stwierdzenia poprzedzały uniewinnienie skarżącego, i zarzut skarżącego, że został uznany winnym, zanim postępowanie karne ostatecznie się zakończyło, Trybunał ograniczy zakres swojego badania do pierwszego aspektu art. 6 ust. 2 Konwencji i dokona w tym zakresie oceny, czy uzasadnienie przyjęte w postępowaniu dyscyplinarnym, przed wydaniem prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu karnym, naruszyło prawo skarżącego do domniemania niewinności (zob., w szczególności, Kemal Coşkun, cyt. pow., § 44). Tym samym art. 6 ust. 2 ma zastosowanie do przedmiotowego postępowania dyscyplinarnego, a skarga nie jest niezgodna ratione materiae z postanowieniami Konwencji.

34. Wreszcie Trybunał wskazuje, że skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Ponadto odnotowuje, że nie jest ona też niedopuszczalna z żadnego innego powodu. Należy ją zatem uznać za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

35. Skarżący podtrzymał swoje zarzuty.

36. Rząd utrzymywał, że w przedmiocie niniejszej skargi organy dyscyplinarne przeprowadziły odrębne postępowanie. Przesłuchały skarżącego, świadków oraz powiązane strony oraz uznały zgromadzone dowody za wystarczające do uznania, że zachowanie skarżącego nie licowało z zachowaniem oczekiwanym od służby cywilnej w rozumieniu art. 125. Rząd podkreślił, że standard dowodowy i ciężar dowodu mające zastosowanie w postępowaniu dyscyplinarnym różniły się od tych, które mają zastosowanie w postępowaniu karnym.

37. Nadto Rząd wywodził, że organy dyscyplinarne nie wyciągały żadnych wniosków odnośnie do zachowania skarżącego z punktu widzenia prawa karnego.

38. Trybunał przypomina, iż art. 6 ust. 2 Konwencji gwarantuje przede wszystkim sposób, w jaki oskarżony jest traktowany przez organy państwowe w postępowaniu karnym. Do naruszenia zasady domniemania niewinności dochodzi wówczas, gdy orzeczenie sądu lub oświadczenie funkcjonariusza publicznego dotyczące osoby oskarżonej o popełnienie przestępstwa wyraża opinię, że osoba ta jest winna, zanim jej wina nie została uznana w świetle prawa. Należy dokonać podstawowego rozróżnienia pomiędzy oświadczeniem, że dana osoba jest jedynie podejrzewana o popełnienie przestępstwa, a jasnym stwierdzeniem – przed wydaniem prawomocnego wyroku skazującego – że dana osoba popełniła przedmiotowe przestępstwo (zob., między innymi, Matijašević przeciwko Serbii, skarga nr 23037/04, § 48, ETPC 2006‑X; Garycki przeciwko Polsce, skarga nr 14348/02, § 71, 6 lutego 2007 r. oraz Wojciechowski przeciwko Polsce, skarga nr 5422/04, § 54, 9 grudnia 2008 r.). To ostatnie stwierdzenie godzi w zasadę domniemania niewinności, którą Trybunał w wielu analizowanych sprawach uznał za niewzruszalną (zob., między innymi, El Kaada przeciwko Niemcom, skarga nr 2130/10, § 54, 12 listopada 2015 r.). W tym kontekście Trybunał podkreślił znaczenie doboru słów przez funkcjonariuszy publicznych w ich wypowiedziach formułowanych jeszcze przed osądzeniem i uznaniem osoby za winną popełnienia danego przestępstwa. Podczas gdy użycie języka ma w tym zakresie kluczowe znaczenie, Trybunał podkreśla także, że ocena tego, czy wypowiedź funkcjonariusza publicznego naruszyła zasadę domniemania niewinności, musi być dokonywana w świetle konkretnych okoliczności, w których inkryminowana wypowiedź miała miejsce (zob. Daktaras przeciwko Litwie, skarga nr 42095/98, §§ 41-42, ETPC 2000-X; Konstas, op. cit., § 33; Allen, cyt. pow., §§ 125 i 126 oraz El Kaada, cyt. pow., § 55).

39. We wcześniejszych sprawach podobnych do niniejszej sprawy, Trybunał uznawał, że celem ani skutkiem postanowień art. 6 ust. 2 nie jest uniemożliwianie organom uprawnionym w sprawach dyscyplinarnych nałożenia sankcji na pracownika służby cywilnej za czyny, o które został oskarżony w postępowaniu karnym, w przypadku, gdy takie przewinienie zostało należycie wykazane (zob. Allen, cyt. pow., § 124 oraz sprawy tam cytowane). W tym względzie Trybunał przypomina, że Konwencja nie wyklucza sytuacji, w której jeden czyn może stanowić podstawę wszczęcia zarówno postępowania karnego, jak i dyscyplinarnego, ani możliwości równoczesnego prowadzenia dwóch postępowań. Nadto Trybunał przypomina w tym zakresie, że nawet fakt oczyszczenia z zarzutów karnych sam w sobie nie wyklucza ustalenia odpowiedzialności cywilnej lub odpowiedzialności innego rodzaju wynikającej z tych samych faktów przy zastosowaniu mniej restrykcyjnych reguł dowodowych (zob. przykładowo, Ringvold przeciwko Norwegii, skarga nr 34964/97, § 38, ETPC 2003‑II; Jakumas przeciwko Litwie, skarga nr 6924/02, § 57, 18 lipca 2006 r.; Çelik (Bozkurt) przeciwko Turcji, skarga nr 34388/05, § 30, 12 kwietnia 2011 r. oraz Vella przeciwko Malcie, skarga nr 69122/10, § 56, 11 lutego 2014 r.). Niemniej jednak, jeśli przy braku prawomocnego wyroku skazującego orzeczenie dyscyplinarne zawierałoby stwierdzenia przypisujące skarżącemu odpowiedzialność karną za przewinienie zarzucane mu w postępowaniu dyscyplinarnym, mogłoby to budzić wątpliwości na gruncie art. 6 ust. 2 (zob. Kemal Coşkun, cyt. pow., § 53 oraz sprawy tam cytowane).

40. W niniejszej sprawie do Trybunał zwrócono się o ustalenie, czy organy dyscyplinarne i administracyjne poprzez swoje uzasadnienie lub sformułowania użyte w swoich decyzjach pozwoliły na podanie w wątpliwość niewinności skarżącego, mimo że sąd karny nie uznał go za winnego.

41. Trybunał zauważa na wstępie, że podstawą prawną zwolnienia skarżącego było „haniebne lub nieprzyzwoite zachowanie nielicujące z pełnioną funkcją”, które stanowi odrębne przewinienie dyscyplinarne w rozumieniu art. 125 § E lit. g ustawy nr 657 o pracownikach służby cywilnej i które, samo w sobie, nie pociąga za sobą żadnych konotacji karnych. Jednocześnie Trybunał zauważa również, że organy dyscyplinarne opisały podstawę faktyczną przewinienia jako „molestowanie małoletniej”. Późniejsze postępowanie dyscyplinarne wszczęto w celu ustalenia, czy zarzuty molestowania były na tyle uzasadnione, by uznać zachowanie skarżącego za „haniebne”. Postępowanie dyscyplinarne prowadziło dwóch inspektorów, którzy ustalili okoliczności faktyczne niezależnie, odbierając oświadczenia od różnych zainteresowanych stron oraz biorąc pod uwagę sprawozdanie szkolnego pedagoga dotyczące psychologicznego i społecznego etapu rozwoju małoletniej. W protokole z postępowania dyscyplinarnego nie ma informacji, które świadczyłyby o tym, że inspektorzy wyciągnęli przedwczesne wnioski z toczącego się przeciwko skarżącemu postępowania karnego. W tym względzie Trybunał stwierdza, że organy dyscyplinarne przeprowadziły odrębne postępowanie wyjaśniające w sprawie. Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego oraz z zastosowaniem mniej rygorystycznych reguł dowodowych, inspektorzy stwierdzili, że mają silne przekonanie, że skarżący dopuścił się molestowania małoletniej. Trybunał zauważa w tym względzie, iż w decyzji dyscyplinarnej nie opisano molestowania jako molestowania seksualnego per se – w odróżnieniu od kwalifikacji przestępstwa w postępowaniu karnym – a tym samym organy dyscyplinarne nie przesądziły o winie skarżącego w zakresie popełnienia przestępstwa karnego. W swoim uzasadnieniu odniosły się one do czynu, posługując się terminem „molestowanie” (taciz) a nie „wykorzystywanie seksualne” ( cinsel istismar) czy też „wymuszenie czynności seksualnych” ( irza tasaddi). W opinii Trybunału użycie pojęcia „molestowanie” samo w sobie nie stanowi problemu, jako że pojęcie to nie jest używane wyłącznie na gruncie prawa karnego, lecz także w kontekście prywatnej sfery osoby, w tym jej nietykalności cielesnej, do naruszenia której dochodzi przez wymuszanie fizycznego lub werbalnego kontaktu. W kontekście przedmiotowego postępowania dyscyplinarnego, z lektury doboru słów wynika, że organy dyscyplinarne sformułowały opinię, że kontakt fizyczny skarżącego z małoletnią stanowił molestowanie, lecz nie odniosły się do kwestii, czy mógł on być zakwalifikowany także jako molestowanie seksualne w rozumieniu prawa karnego. Organy te podkreśliły ponadto, że zdarzenie, które wywołało szok i wzburzenie mieszkańców, skutkowało powstaniem podejrzeń wobec skarżącego, co zdaniem Trybunału oznaczało, że organy dyscyplinarne wzięły pod uwagę potrzebę utrzymania zaufania publicznego do systemu edukacji oraz potrzebę wykluczenia wrażenia jakiegokolwiek tolerowania podejrzanych zachowań w stosunku do małoletnich. W świetle powyższego Trybunał nie uznaje, że postępowanie dyscyplinarne przekroczyło granice jego jurysdykcji cywilnej w taki sposób, że naruszyło prawo skarżącego do domniemania niewinności w kontekście równolegle prowadzonego postępowania karnego.

42. Co się tyczy uzasadnienia wyroku wydanego przez Sąd Administracyjny w Ordu z dnia 3 lipca 2007 r. oraz tego, czy użyto w nim języka niezgodnego z art. 6 ust. 2 Konwencji, Trybunał odnotowuje przede wszystkim, że sąd administracyjny rozpoczął od streszczenia protokołu z postępowania dyscyplinarnego oraz zawartych w nim wniosków. W dalszej kolejności oddalił argument skarżącego, że zeznanie jedynego naocznego świadka zdarzenia nie może przesądzać, ponad wszelką uzasadnioną wątpliwość, o prawdziwości zarzutu. W swojej ocenie stanu faktycznego wziął pod uwagę konkretne czynniki, takie jak zgaszone światło i zamknięte drzwi w momencie przyłapania skarżącego w inkryminowanej sytuacji z X. Jednak, w odróżnieniu od protokołu z postępowania dyscyplinarnego, odniósł się do postępowania karnego, odwołując się do zeznania, które miało rzekomo zostać złożone przez dyrektora sąsiadującej szkoły, jakoby słyszał on plotki dotyczące nieprzyzwoitego zachowania skarżącego w szkołach, w których poprzednio pracował. Pomimo że odniesienie do tego konkretnie zeznania – które rzekomo złożono w kontekście postępowania karnego – mogło być nieuzasadnione w kontekście postępowania dyscyplinarnego, Trybunał uznaje, iż nawet posłużenie się nieodpowiednim sformułowaniem może być tolerowane, biorąc pod uwagę okoliczności sprawy oraz charakter zadania postawionego przed sądami krajowymi (zob. Allen, cyt. pow., § 126 oraz Vella, cyt. pow., §§ 57 i 61). Trybunał uważa ponadto, że opieranie się przez sądy cywilne na zeznaniach lub dowodach przedstawionych w postępowaniu karnym nie jest samo w sobie niezgodne z art. 6 ust. 2 Konwencji tak długo, jak nie prowadzi to do przedstawiania przez sąd cywilny stanowiska w przedmiocie odpowiedzialności karnej oskarżonego lub wyciągania niewłaściwych wniosków. Przechodząc do odniesienia się przez sąd administracyjny w niniejszej sprawie do zeznań złożonych przez dyrektora sąsiadującej szkoły, Trybunał zauważa, że jeśli czyta się tylko to odniesienie samo w sobie, może ono być interpretowane jako stwierdzenie przez sąd winy skarżącego odnośnie do molestowania dziecka z uwagi na zarzucane mu wcześniejsze zachowanie. Biorąc jednak pod uwagę wcześniejsze odniesienie sądu administracyjnego do dowodów zgromadzonych w aktach postępowania dyscyplinarnego oraz jego późniejsze stwierdzenie, iż nie uznaje wyjaśnień skarżącego za wiarygodne w zakresie, w jakim nie spełniają wymogów dowodzenia, Trybunał stwierdza, że samo to oświadczenie nie stanowi przypisania skarżącemu winy na gruncie prawa karnego. Sąd administracyjny nie wypowiedział się również o tym, czy skarżącego należy uznać za winnego zarzucanych mu czynów w postępowaniu karnym (zob. mutatis mutandis, Vella, cyt. pow., § 61).

43. Powyższe rozważania są wystarczające do tego, by Trybunał mógł uznać, że sformułowania użyte w postępowaniu dyscyplinarnym i postępowaniu administracyjnym były zgodne z wymogami zawartymi w art. 6 ust. 2 w jego pierwszym aspekcie.

W związku z powyższym nie doszło do naruszenia art. 6 ust. 2 Konwencji.

Z POWYŻSZYCH WZGLĘDÓW TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1. uznaje skargę za dopuszczalną;

2. orzeka, że nie doszło do naruszenia art. 6 ust. 2 Konwencji;

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie w dniu 23 stycznia 2018 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Hasan Bakırcı Paul Lemmens
Zastępca Kanclerza Przewodniczący