Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

dnia 2 października 2014 roku

OSTATECZNY

02/01/2015

Wyrok uprawomocnił się zgodnie z warunkami określonymi w art. 44 § 2 Konwencji.
Wyrok ten podlega korekcie wydawniczej przed jego opublikowaniem w ostatecznej wersji.

W sprawie Matelly przeciwko Francji ,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (druga sekcja), jako izba składająca się z następujących sędziów :

Mark Villiger, przewodniczący,
Ann Power-Forde,
Ganna Yudkivska,
Vincent A. De Gaetano,
André Potocki,
Helena Jäderblom,
Aleš Pejchal, sędziowie,
oraz Claudia Westerdiek, kanclerz sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 sierpnia 2014 roku,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu :

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 10609/10) wniesionej w dniu 6 lutego 2010 roku przeciwko Republice Francuskiej do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) przez obywatela francuskiego Pana Jean–Hugues Matelly („skarżący”).

2. Skarżący był reprezentowany przez mecenasa D. Dassa Le Deist, adwokata praktykującego w Paryżu. Rząd francuski („Rząd”) był reprezentowany przez jego pełnomocnika, Panią E. Belliard, dyrektora do spraw prawnych w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

3. Skarżący zarzucił, że wydany wobec niego, jako funkcjonariusza żandarmerii, nakaz wystąpienia ze stowarzyszenia stanowi naruszenie art. 11 Konwencji.

4. W dniu 28 czerwca 2011 roku Trybunał podjął decyzję o powiadomieniu Rządu o wpłynięciu skargi.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący jest oficerem żandarmerii. Od 2005 roku pracuje jako kontroler zarządzania w regionie żandarmerii w Pikardii. Ponadto jest badaczem w placówce naukowej przy Krajowym Centrum Badań Naukowych (CNRS).

6. W kwietniu 2007 roku powstało forum internetowe pod nazwą „Żandarmi i obywatele” które skarżący określił mianem administrowanej i moderowanej przestrzeni, umożliwiającej żandarmom i obywatelom wymianę informacji oraz opinii.

7. W końcu marca 2008 roku powstało stowarzyszenie pod nazwą „Forum żandarmów i obywateli” (zwane dalej „stowarzyszeniem”), które miało zapewniać odpowiednie ramy prawne dla istnienia strony internetowej, a skarżący był jego założycielem a następnie wice-przewodniczącym. Oprócz cywili i emerytowanych żandarmów do stowarzyszenia przystąpili również żandarmi w służbie czynnej jako jego członkowie, a niektórzy zasiadali w zarządzie tego stowarzyszenia.

8. Celem stowarzyszenia wynikającym z art. 2 statutu złożonego w podprefekturze w Breście jest :

Ułatwianie wymiany informacji i opinii między żandarmami a obywatelami na temat sytuacji i funkcjonowania sił bezpieczeństwa i sił obronnych, mające na celu wzmocnienie zrozumienia i więzi między obywatelami a funkcjonariuszami organów ochrony porządku publicznego, w interesie wszystkich i zgodnie z zasadami przewidzianymi przez Deklarację Praw Człowieka i Obywatela; jak również udostępnienie członkom stowarzyszenia i opinii publicznej dostępu do internetowych forów oraz publikowanie na nich informacji elektronicznych i innego typu; prowadzenie i publikowanie wszelkiego rodzaju użytecznych badań, analiz i uwag w celu zapewnienia przejrzystości, skuteczności i jakości usług świadczonych przez służby porządku publicznego z korzyścią dla obywateli i ochrony materialnej i niematerialnej sytuacji żandarmów.

9. Poza forum internetowym stowarzyszenie to wydawało również przeglądy prasowe i magazyn internetowy.

10. W dniu 6 kwietnia 2008 roku skarżący poinformował listownie Dyrektora Generalnego Krajowej Żandarmerii o założeniu stowarzyszenia. Przedstawiając cel stowarzyszenia, skarżący podkreślił, że było ono skierowane w szczególności do żołnierzy w służbie czynnej i miało im dostarczyć „nowe możliwości wyrażania opinii w sposób zawarty w statucie”. Skarżący dodał, że stowarzyszenie chciało pogłębiać wiedzę na temat informacji, uwag i propozycji na tematy związane z bezpieczeństwem i obronnością, nie pomijając przy tym interesów samych żołnierzy. Wskazał jednak, że stowarzyszenie nie miało charakteru zawodowego, gdyż jego przedmiot działalności koncentrował się na komunikacji.

11. Wcześniej skarżący wysłał pismo do magazynu „Rozwój żandarmerii”, by wyjaśnić pozycjonowanie stowarzyszenia i uściślić, iż silna pozycja żandarmów w służbie czynnej, szczególnie w jego zarządzie, nie czyniła z niego stowarzyszenia o charakterze zawodowym.

12. W wywiadzie udzielonym wyżej wymienionemu periodykowi w maju 2008 roku, zastępca dyrektora kadr żandarmerii poinformował, że w dniu 12 kwietnia 2008 roku dyrektor generalny zapowiedział, że zajmie stanowisko na temat powstania tego stowarzyszenia po przeanalizowaniu zgodności przystąpienia żandarmów w służbie czynnej do tego stowarzyszenia z ich statusem zawodowymi żandarma.

13. W dniu 26 maja 2008 roku w Dzienniku Urzędowym Republiki Francuskiej zostało opublikowane oficjalne zawiadomienie o powstaniu stowarzyszenia.

14. W dniu 27 maja 2008 roku Dyrektor Generalny Żandarmerii Narodowej wydał rozkaz skarżącemu oraz innym żandarmom w służbie czynnej, będącym członkami stowarzyszenia, niezwłocznego z niego wystąpienia i zażądał przekazania informacji o stanie sprawy w terminie jednego tygodnia, pod rygorem zastosowania regulacji mających zastosowanie w przypadku naruszenia przepisów regulaminowych. Stwierdził, że stowarzyszenie ma cechy zrzeszenia zawodowego o charakterze związkowym, gdyż jego celem jest „ochrona materialnej i niematerialnej sytuacji żandarmów”.

15. W dniu 28 maja 2008 roku skarżący wystosował w imieniu stowarzyszenia pismo do Dyrektora Generalnego, informując, że stowarzyszenie jest gotowe wykreślić ze statutu dwuznaczne, w świetle obowiązków wojskowych, sformułowania. Nie nawiązując do poprzedniej korespondencji, której najwyraźniej jeszcze nie otrzymał, skarżący zauważył, że żołnierze w służbie czynnej byli członkami „wielu stowarzyszeń o charakterze zawodowym” bez konsekwencji zawodowych, takich jak w szczególności „La Saint-Cyrienne” [ uwaga tłumacza: stowarzyszenie oficerów francuskich, absolwentów szkoły wojskowej w Saint-Cyr] lub stowarzyszenie wydające magazyn „Rozwój żandarmerii”.

16. W dniu 5 czerwca 2008 roku skarżący wystąpił ze stowarzyszenia.

17. W dniu 9 czerwca 2008 roku Sąd Wielkiej Instancji w Paryżu, do którego wpłynął wniosek skarżącego i stowarzyszenia, nie uznał się za właściwy do wydania postanowienia o cofnięciu lub zawieszeniu zakwestionowanej decyzji Dyrektora Generalnego, wobec stwierdzenia braku bezprawnej praktyki uzasadniającej właściwość sądu powszechnego, a sprawa mogła pozostawać w sposób oczywisty we właściwości władz wojskowych.

18. W dniu 26 lipca 2008 roku stowarzyszenie zebrało się na Nadzwyczajnym Walnym Zgromadzeniu. Wybrano nowy Zarząd. Zmieniono statut w ten sposób, że wykreślono sformułowanie, które stało się przyczyną nakazu wystąpienia ze stowarzyszenia członków będących żołnierzami w służbie czynnej, to znaczy zapis o „ochronie sytuacji materialnej i niematerialnej żandarmów”.

19. W dniu 27 października 2008 roku, po uzyskaniu opinii komisji odwoławczej, Minister Obrony oddalił wcześniej złożoną przez skarżącego skargę administracyjną na sporną decyzję, uznając, że żaden wojskowy w służbie czynnej nie może przystąpić do tego stowarzyszenia, gdyż z uwagi na formę działania, statut oraz cele zamieszczone na stronie internetowej, stowarzyszenie miało charakter zrzeszenia zawodowego w rozumieniu właściwego prawa.

20. W dniu 5 listopada 2008 roku skarżący wniósł skargę na postanowienie ministra do Rady Stanu [ Conseil d’État] o naruszenie prawa przez ten organ administracyjny.

21. W dniu 21 stycznia 2010 roku skarżący otrzymał z sekretariatu VII podsekcji spraw spornych zawiadomienie o rozprawie, która miała się odbyć w dniu 29 stycznia 2010 roku.

22. W dniu 2 lutego 2010 roku, wróciwszy z przepustki, skarżący odebrał korespondencję i drogą elektroniczną zwrócił się prośbą o przesłanie uwag sprawozdawcy publicznego wraz z uzasadnieniem.

23. W dniu 3 lutego 2010 roku sprawozdawca publiczny odpowiedział skarżącemu informując go, że oddalił jego wniosek.

24. Skarżący zaznaczył, że władze wojskowe przedłożyły sądowi administracyjnemu dokumenty sporządzone po jego odejściu ze stowarzyszenia. Były to dwa pisma, jedno z dnia 4 września 2008 roku skierowane do parlamentarzysty a drugie z dnia 6 listopada 2008 roku, do Ministra Spraw Wewnętrznych, jak również projekty pobrane z bloga stowarzyszenia z dnia 29 września 2008 roku przedstawiające ustalone stanowiska w wyniku serii debat i głosowań mających miejsce do kwietnia do września 2007 roku oraz na początku 2008 roku.

25. Wyrokiem z dnia 26 lutego 2010 roku Rada Stanu oddaliła skargę skarżącego. Rada uznała, po pierwsze, że zarzut dotyczący przewidywalności pojęcia wojskowego zrzeszenia zawodowego o charakterze związkowym oraz reguł dyscypliny wojskowej nie był wystarczająco szczegółowy, by można było ocenić jego zakres. Ponadto Rada Stanu uznała, że mający zastosowanie przepis prawny stanowił zgodne z prawem ograniczenie w rozumieniu art. 10 i art. 11 Konwencji, nie wykluczając przy tym możliwości przystąpienia zainteresowanych osób do zrzeszeń innych, niż te, których celem jest ochrona ich interesów zawodowych. Rada Stanu dodała, że wykonalność z mocy prawa spornej decyzji nie skutkowała zakazem korzystania ze środków odwoławczych oraz uściśliła, że odmowa komisji odwoławczej uwzględnienia wydarzeń, które zaszły po złożeniu wniosku jest zgodna z art. 6 i art. 13 Konwencji. Nadto Rada Stanu uważała, że istnienie innych stowarzyszeń wojskowych, jak zostało dowiedzione, nie miało wpływu na legalność tej decyzji. Na zakończenie, Rada Stanu uznała, że z akt sprawy wynikało, że stowarzyszenie „Forum żandarmów i obywateli” było zrzeszeniem zawodowym w rozumieniu mających zastosowanie przepisów, gdyż jego przedmiotem była, między innymi, ochrona sytuacji materialnej i niematerialnej żandarmów.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I EUROPEJSKIE

A. Właściwe prawo krajowe i krajowa praktyka

1. Kodeks Obrony

26. Właściwe przepisy dotyczące korzystania z praw cywilnych i politycznych przez personel wojskowy są zawarte w ustawie nr 2005-270 z dnia 24 marca 2005 roku, przejmującej w znacznej części przepisy art. 10 ustawy z dnia 13 lipca 1972 roku dotyczące ogólnego statusu żołnierzy. Znajdują się one w Kodeksie Obrony w następujących artykułach:

Art. L. 4121-1

„Żołnierze korzystają ze wszystkich praw i wolności przyznanych obywatelom. Jednak wykonywanie niektórych z nich jest bądź zakazane, bądź ograniczone na warunkach określonych w niniejszym kodeksie.”

Art. L. 4121-2

„Żołnierz ma prawo wolności wyrażania opinii i posiadania przekonań, zwłaszcza filozoficznych, religijnych lub politycznych.

Mogą być one jednak wyrażane wyłącznie poza służbą i z zastrzeżeniem wymaganej stanem wojskowym powściągliwości. Zasada ta ma zastosowanie do wszystkich sposobów wyrażania opinii. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie wykonywaniu praktyk religijnych w jednostkach wojskowych i na pokładach statków wojskowych (…)”

Art. L. 4121-3

„Żołnierzy w służbie czynnej obejmuje zakaz przystępowania do zrzeszeń lub stowarzyszeń o charakterze politycznym (...) »

Art. L. 4121-4

„Korzystanie z prawa do strajku jest niezgodne ze stanem wojskowym.

Istnienie zawodowych zrzeszeń wojskowych o charakterze związkowym, jak również przystępowanie żołnierzy w służbie czynnej do zrzeszeń zawodowych jest niezgodne z zasadami dyscypliny wojskowej.

Przełożony troszczy się, na wszystkich szczeblach, o interesy podwładnych i zdaje, drogą hierarchiczną, sprawozdanie z wszelkich problemów o charakterze ogólnych, na temat, których ma wiedzę.”

27. Przepisy dotyczące statusu żandarmerii były w istotny sposób zmieniane od 2002 roku, a reformy zostały zakończone przyjęciem ustawy nr 2009-971 z dnia 3 sierpnia 2009 roku, zgodnie z którą żandarmi podlegają Ministerstwu Spraw Wewnętrznych w zakresie zadań o charakterze cywilnym, które obejmują w szczególności policyjne działania administracyjne (art. L. 3225-1 Kodeksu Obrony). Faktyczne zarządzanie korpusem podlega jednak nadal Ministerstwu Obrony.

28. Te zmiany w przepisach dotyczących statusu żandarmerii zostały uwzględnione przez Europejski Komitet Praw Społecznych w konkluzjach odnośnie Francji przyjętych w dniach 31 marca 2002 roku oraz 31 maja 2004 roku w zakresie, w którym zbliżenie z policją może mieć wpływ na prawa społeczne przyznane żandarmom na mocy Europejskiej Karty Społecznej.

2. Orzecznictwo Rady Stanu

29. W wyroku w sprawie Remy z dnia 26 września 2007 roku (nr 263747) Rada Stanu orzekła, że zrzeszenie, którego „celem jest w szczególności ochrona interesów materialnych i niematerialnych żołnierzy (…) jest zrzeszeniem zawodowym” i do takiego zrzeszenia żołnierze przystępować nie mogą.

30. Rada Stanu orzekła również, że „ przepisy (…) art. L. 4121-4 Kodeksu Obrony, które w żadnym razie nie wykluczają możliwości przystępowania żołnierzy do innych zrzeszeń niż te, których celem jest ochrona ich interesów zawodowych, stanowią zgodne z prawem ograniczenie w rozumieniu art. 11 Konwencji (Stowarzyszenie ochrony praw żołnierzy, 11 grudnia 2008 roku, nr 306962, 307403 oraz 307405). Sprawozdawca publiczny podkreślił we wnioskach, iż ustawodawca specjalnie użył pojęcia „zrzeszenie zawodowe”, które ma szerszy zakres niż pojęcie „związek zawodowy”, aby zakres ten obejmował wszelkie „struktury będące przykrywką działań typu związkowego”, a to w celu utrzymania całkowitego zakazu wszelkiej działalności związkowej zgodnie z rekomendacjami komisji rewizyjnej zawartymi w sprawozdaniu sporządzanym w 2003 roku w sprawie przepisów regulujących służbę żołnierzy, a której przewodniczył Renaud Denoix de Saint Marc.

B. Prawo europejskie

1. Rada Europy

31. Odnośnie prawa do organizowania się, art. 5 Europejskiej Karty Społecznej (zrewidowanej) przewiduje, jak następuje :

Art. 5 – Prawo do organizowania się

„W celu zapewnienia lub popierania swobody pracowników i pracodawców tworzenia lokalnych, krajowych lub międzynarodowych organizacji w celu ochrony ich interesów ekonomicznych i społecznych oraz wstępowania do tych organizacji, Umawiające się Strony zobowiązują się, że ustawodawstwo krajowe nie będzie naruszać ani też nie będzie stosowane w sposób, który naruszałby tę swobodę. Zakres, w jakim gwarancje przewidziane w niniejszym artykule będą miały zastosowanie do policji, zostanie określony przez ustawodawstwo krajowe. Zasada dotycząca stosowania tych gwarancji do członków sił zbrojnych i zakres, w jakim będą one miały zastosowanie do tej grupy osób, zostaną również określone przez ustawodawstwo krajowe.”

32. W postanowieniu z dnia 4 grudnia 2000 roku (w sprawie zasadności skargi 2/1999), przytaczając prace przygotowawcze ( travaux préparatoires) Karty, Europejski Komitet Praw Społecznych uznał, że „państwa są uprawnione do wprowadzania „wszystkich możliwych ograniczeń, a nawet całkowitego zniesienia wolności związkowej członków sił zbrojnych” (§ 28).

33. W konkluzjach dotyczących Francji z dnia 31 marca 2002 roku Komitet przypomniał, że art. 5, pozostający bez zmian w zrewidowanej Karcie, zezwala na całkowite zniesienie prawa związkowego wobec członków sił zbrojnych, a odnośnie policji może być co najwyżej przedmiotem ograniczeń. Komitet dodał, że dozwolone stowarzyszenia zawodowe policjantów mogą korzystać z pewnych przywilejów związkowych, takie jak prawo do negocjowania warunków pracy, wynagrodzenia, jak również wolności zgromadzenia. W związku z tym Komitet zwrócił się z wnioskiem, by w przyszłym sprawozdaniu dotyczącym Francji zostało wskazane, dlaczego zadania wykonywane przez żandarmerię mają charakter wojskowy. W konkluzjach z dnia 31 maja 2004 roku Komitet podniósł, że „(…) wszystkie działania żandarmerii narodowej stanowią część wojskowych ram ustawowych, tak jak to zostało określone w ustawie 72-662 z dnia 13 lipca 1972 roku. W konsekwencji, każdy żandarm niezależnie od powierzonego mu zadania i ewentualnie od ministerstwa, w którym jest zatrudniony, wykonuje swoje obowiązki jako żołnierz. Nawet jeśli w normalnych warunkach zadaniem żandarmerii w czasie jej służby jest wykonywanie czynności administracyjnych i sądowych, to jej wojskowy charakter nie został w żaden sposób zmieniony lub poddany w wątpliwość.

34. W dniu 11 kwietnia 2006 roku Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy przyjęło Rekomendację nr 1742 (2006) w sprawie praw człowieka członków sił zbrojnych, w której zwróciło się do państw członkowskich, by „zezwoliły członkom sił zbrojnych na organizowanie się w reprezentatywnych stowarzyszeniach zawodowych lub związkach zawodowych posiadających prawo do prowadzenia negocjacji na takie tematy jak wynagrodzenie czy warunki pracy, oraz by ustanowiły organy doradcze na wszystkich poziomach obejmujące te stowarzyszenia lub związki zawodowe, reprezentujące wszystkie kategorie zatrudnionych” (9.1). Komitet Ministrów zalecił w tej samej Rekomendacji przyjęcie korzystnych dla członków sił zbrojnych wytycznych obejmujących przynajmniej niektóre prawa, w tym „prawo do zgromadzeń i stowarzyszania się, włącznie z prawem zrzeszania się w związkach zawodowych oraz prawem przystępowania do partii politycznych” (10.2.2.), zaznaczając jednak, że korzystanie z tych praw może być ograniczone.

35. W raporcie z 24 marca 2006 roku, który był podstawą przyjęcia Rekomendacji wskazanej w poprzednim paragrafie, sprawozdawca projektu zauważył, że 19 z 42 państw członkowskich dysponujących siłami zbrojnymi nie zapewniło prawa do stowarzyszania się personelowi wojskowemu oraz, że 35 państw nie zagwarantowało prawa do rokowań zbiorowych, a jedynie Hiszpania dokonała oficjalnie zastrzeżenia do art. 11 Konwencji.

36. Natomiast w Rekomendacji CM/Rec(2010)4 z 24 lutego 2010 Komitet Ministrów uznał, że „członkowie sił zbrojnych powinni mieć prawo do przystępowania do niezależnych organizacji reprezentujących ich interesy i mają prawo do organizowania się i rokowań zbiorowych. Jeśli prawa te nie są przyznane, uzasadnienie takich ograniczeń powinno być rewidowane, a niepotrzebne lub nieproporcjonalne ograniczenia powinny być znoszone” (§ 54).

2. Unia Europejska

37. Art. 12 § 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej brzmi jak następuje:

„ Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego stowarzyszania się na wszystkich poziomach, zwłaszcza w sprawach politycznych, związkowych i obywatelskich, z których wynika prawo każdego do tworzenia związków zawodowych i przestępowania do nich dla ochrony swoich interesów.”

PRAWO

I. ZARZUT NARUSZENIA ART. 10 ORAZ ART. 11 KONWENCJI

38. Powołując się na art. 11 Konwencji skarżący zarzucił ingerencję w wykonywanie jego prawa do swobodnego stowarzyszania się, kwestionując zarówno jej zgodność z prawem z powodu braku wystarczającej przewidywalności przepisów prawa mających w tym przypadku zastosowanie, jak również jej zasadność, wobec braku, jego zdaniem, zakłócenia porządku w siłach zbrojnych, oraz jej proporcjonalność, uwzględniając rzeczywisty przedmiot działalności stowarzyszenia.

39. Skarżący przywołał również art. 10 Konwencji w celu zwrócenia uwagi na nieproporcjonalność ingerencji spowodowanej wydanym wobec niego rozkazem wystąpienia ze stowarzyszenia, podczas gdy żadna z publikacji tego stowarzyszenia, w której skarżący brał udział, nie została zakwestionowana przez władze wojskowe.

40. Trybunał przypomina, że ochrona opinii i wolności ich wyrażania w rozumieniu art. 10 Konwencji stanowi jeden z celów wolności zgromadzeń i stowarzyszania się ustanowionych w art. 11, i co za tym idzie art. 11 należy rozważać w świetle art. 10 (zob., między innymi Refah Partisi (Partia Dobrobytu) i inni przeciwko Turcji [Wielka Izba], nr 41340/98, 41342/98, 41343/98 oraz 41344/98, § 88-89 , ETPCz 2003-II, oraz Parti Nationaliste Basque – Organisation Régionale d’Iparralde ( Nacjonalistyczna Partia Basków – Organizacja regionalna w Iparralde) przeciwko Francji, nr 71251/01, § 33, ETPCz 2007 II ).

41. Trybunał uznaje jednak, że pojawiające się w tej sprawie kwestie należy rozpatrzeć z perspektywy art. 11 Konwencji, który brzmi następująco:

Art. 11

„1. Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego stowarzyszania się, włącznie z prawem tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swoich interesów.

2. Wykonywanie tych praw nie może podlegać innym ograniczeniom niż te, które określa ustawa i które są konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwu, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. Niniejszy przepis nie stanowi przeszkody w nakładaniu zgodnych z prawem ograniczeń w korzystaniu z tych praw przez członków sił zbrojnych, policji lub administracji państwowej.”

A. Dopuszczalność skargi

42. Trybunał stwierdza, że ta część skargi nie może być uznana za w sposób oczywisty nieuzasadnioną w rozumieniu art. 35 § 3 lit. a) Konwencji i nie ma żadnego innego powodu, by uznać ją za niedopuszczalną. Należy zatem uznać ją za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

1. Stanowiska stron

a) Skarżący

43. Skarżący zarzucił, że wydany mu przez Dyrektora Generalnego Żandarmerii rozkaz niezwłocznego wystąpienia ze stowarzyszenia pod groźbą zastosowania sankcji dyscyplinarnych stanowi ingerencję w wykonywanie jego prawa do wolności stowarzyszania się zagwarantowanego przez art. 11 Konwencji.

44. Skarżący podniósł, że ingerencja ta nie miała żadnej podstawy prawnej, ponieważ artykuły L. 4121-3 i L. 4121-4 Kodeksu Obrony zakazują żołnierzom przystępowanie jedynie do „zrzeszeń i stowarzyszeń o charakterze politycznym” oraz do „zawodowych zrzeszeń wojskowych o charakterze związkowym”. Skarżący dodał, że to ostatnie pojęcie nie jest zdefiniowane w prawie francuskim i nie pozwala zatem na jasne rozróżnienie między stowarzyszeniami lub zrzeszeniami, do których żołnierz może przystąpić lub nie. Skarżący uważał również, że wyrok w sprawie Remy wydany przez Radę Stanu w dniu 26 września 2007 roku (zob. powyżej paragrafy 29-30) nie pozwala na uznanie, że prawo jest wystarczająco przewidywalne, gdyż postanowienie to zostało wydane zaledwie cztery miesiące przed założeniem przedmiotowego stowarzyszenia. Skarżący podniósł również, że stowarzyszenie to nie może być uznane za „związek zawodowy” w rozumieniu Kodeksu pracy.

45. Następnie skarżący uznał, że nałożony na niego nakaz nie dążył do uprawnionego celu, ponieważ ani przedmiot, ani działalność tego stowarzyszenia nie stanowiły zagrożenia dla ochrony porządku w siłach zbrojnych. Skarżący dodał, że żandarmi nie mogą być wyrzuceni poza nawias społeczeństwa, gdyż wykonują swe zdania właśnie w kontakcie z obywatelami. Promowanie wyrażania opinii, informacji i komunikacji pomiędzy obywatelami a żołnierzami, w ramach stowarzyszenia, nie stanowi zatem zagrożenia dla misji sił zbrojnych. Nadto skarżący uściślił, że stowarzyszenia, których statutowym celem jest ochrona materialnych i niematerialnych interesów członków będących w służbie wojskowej, istnieją we Francji od dawna i nie zagrażają porządkowi w siłach zbrojnych.

46. Skarżący uznał również, że ten nakaz wystąpienia nie był konieczny w społeczeństwie demokratycznym, ponieważ był uzasadniony tylko pełnioną przez niego funkcją żandarma i opierał się na błędnej interpretacji statutu stowarzyszenia. Skarżący wskazał, że w statucie była mowa, iż przedmiotem działalności stowarzyszenia jest wyrażanie opinii, informacji i komunikacja między obywatelami a wojskowymi, a nie jakakolwiek działalność o charakterze związkowym. Skarżący dodał, że stowarzyszenie nie prowadziło żadnej działalności, która mogłaby wskazywać na wolę ochrony interesów zawodowych jego członków, co potwierdza przynależność do niego także cywilów.

47. Skarżący podniósł, że nakaz niezwłocznego wystąpienia był oczywiście nieproporcjonalny, w szczególności wobec braku jakiejkolwiek wcześniejszej informacji odnośnie trudności w pogodzeniu zapisów statutu stowarzyszenia z przynależnością niektórych z jego członków do sił zbrojnych oraz wobec możliwości zmienienia statutu, tak by był zgodny z prawem. Nadto skarżący sprzeciwił się całkowitemu zakazowi zakładania stowarzyszeń zawodowych i związków zawodowych przez wojskowych.

b) Rząd

48. Rząd podniósł, że ingerencja w korzystanie z wolności stowarzyszania się skarżącego jest określona przez ustawę, której zapisy są wystarczająco jasne i przewidywalne. Rząd wskazał, że określenie „zrzeszenie zawodowe”, do którego żandarmi nie mogą przystępować zostało doprecyzowane przez Radę Stanu w wyroku w sprawie Remy z dnia 26 września 2007 roku.

49. Rząd stwierdził, że skarżący nie podważa zgodności z Konwencją zasady zakazu przystępowania żołnierzy do zrzeszeń o charakterze związkowym, lecz jedynie kwestionuje założenie, że przedmiotowe stowarzyszenie miało charakter związku zawodowego. W tej kwestii Rząd wskazał, że art. 2 statutu stowarzyszenia określał, że jego celem jest ochrona materialnej i niematerialnej sytuacji żandarmów i że może być zatem uznane za zrzeszenie zawodowe. Rząd dodał, że ten przedmiot działalności został potwierdzony w materiałach opublikowanych w późniejszym czasie przez skarżącego.

50. Rząd uznał następnie, że przedmiotowe ograniczenie było zgodne z prawem, niezbędne w społeczeństwie demokratycznym i proporcjonalne. Rząd uważał, że to ograniczenie wolności stowarzyszania się i wolności wyrażania opinii zostało nałożone w celu zaspokojenia uprawnionej potrzeby ochrony porządku i bezpieczeństwa narodowego oraz zapewnienia skuteczności operacyjnej sił zbrojnych i niezbędnej dyscypliny w tego typu organizacjach. Dodał, iż państwa korzystają w tym obszarze z marginesu oceny. Rząd powołał się w tym względzie na decyzje Europejskiego Komitetu Praw Społecznych podjęte na podstawie art. 5 i art. 6 Europejskiej Karty Społecznej.

51. Rząd podniósł, że przedmiotowa ingerencja była również konieczna w społeczeństwie demokratycznym. Rząd twierdził, że to ograniczenie wolności stowarzyszania się można wyjaśnić biorąc pod uwagę specyfikę uprawnień powierzonych żandarmerii, która podlega bezpośrednio siłom zbrojnym, a więc różni się od policji, zarówno co do statusu jak i wykonywanej misji. Rząd uznał następnie, że ingerencja ta jest uzasadniona, z jednej strony, troską, by nie doszło do destabilizacji sił zbrojnych przez roszczeniowe ruchy kwestionujące hierarchiczny podział, a z drugiej strony, potrzebą zapewnienia neutralności armii pozostającej na służbie wobec całego narodu.

52. Rząd uważał również, że owo ograniczenie swobody stowarzyszania się żandarmów było proporcjonalne. Rząd podniósł, że nie ma ogólnego zakazu przystępowania do stowarzyszeń, a jedynie do zrzeszeń skupiających się na ochronie partykularnych interesów. Ponadto Rząd uznał, że wolność wyrażania osobistej opinii jest prawem podstawowym przysługującym wojskowym, lecz prawo to należy pogodzić z zasadami lojalności i powściągliwości. Rząd wskazał, że skarżący nigdy nie został pozbawiony tego prawa, czego dowodem są zamieszczane przez niego publikacje przed i po wydaniu rozkazu wystąpienia ze stowarzyszenia, jak również jego działalność badawcza w latach 1999-2008.

53. Rząd podniósł na zakończenie, że prawo francuskie wprowadziło w życie szczególne formy dialogu społecznego w siłach zbrojnych mające na celu zagwarantowanie, najlepiej jak to możliwe, ochrony zbiorowych interesów żołnierzy. Rząd wskazał, że na gruncie krajowym istnieje organ konsultacyjny, to jest Najwyższa Rada Wojskowej Służby Wewnętrznej (CSFM), w której skład wchodzą przedstawiciele żołnierzy, a która wyraża opinie na temat kwestii ogólnych związanych z sytuacją i statusem żołnierzy. Z Radą łączy się siedem rad wojskowej służby wewnętrznej (CFM) dla poszczególnych formacji wojskowych oraz określone dyrekcje lub służby zajmujące się konkretnymi problemami dotyczącymi warunków życia, wykonywania zawodu żołnierza lub organizacji pracy. Rząd dodał, że istnieje specjalna CFM dla żandarmerii narodowej, to jest CFMG.

54. Rząd dodał, że w 2005 roku został utworzony Komitet na Wysokim Szczeblu do spraw oceny warunków statusu żołnierzy. Jest to niezależny organ, w którego skład wchodzi siedem osób o uznanym autorytecie w zakresie analizy i wydawania opinii, a zdaniem, którego jest ocena możliwych zmian mogących mieć wpływ na zatrudnianie, zatrzymywanie w służbie i warunki życia żołnierzy i ich rodzin, jak również warunki ponownej integracji w życiu w społeczności cywilnej. Organ ten wydaje corocznie sprawozdanie kierowane do Prezydenta Republiki i przekazywane do Parlamentu, w którym przedstawia propozycje zapewniające właściwe zmiany w statusie żołnierzy w odniesieniu do zmian w całym społeczeństwie oraz nadzoruje realizację zaleceń przyjętych w latach poprzednich.

2. Ocena Trybunału

a) Zasady ogólne

55. Trybunał pragnie przypomnieć, że w art. 11 § 1 przedstawiono wolność zrzeszania się w związkach zawodowych jako jedną z form lub szczególny aspekt wolności stowarzyszania się. Znajdujący się w tym artykule zwrot „dla ochrony swoich interesów” nie jest zbędny a Konwencja gwarantuje swobodę ochrony interesów zawodowych członków związku zawodowego poprzez zbiorowe działania związkowców, na które Układające się Państwa muszą zarówno wyrazić zgodę jaki i umożliwić ich prowadzenie i rozwój. Związek zawodowy powinien mieć zatem możliwość działania na rzecz ochrony interesów jego członków a poszczególni członkowie mają prawo, by ich związek zawodowy został wysłuchany w celu ochrony ich interesów ( Syndicat national de la police belge (Belgijski Krajowy Związek Zawodowy Policji) przeciwko Belgii, 27 października 1975 roku, § 38-40, seria A nr 19, Syndicat Suedois des Conducteurs de Locomotives (Szwedzki Związek Zawodowy Maszynistów) przeciwko Szwecji, 6 lutego 1976 roku, § 39-41, Seria A, nr 20, oraz Wilson, National Union of Journalists i Inni p. Zjednoczonemu Królestwu, nr 30668/96, 30671/96 oraz 30678/96 , § 42, ETPCz 2002 V).

56. Ustęp 2 nie wyklucza z zakresu artykułu 11 żadnej kategorii zawodowej: wymienia wyraźnie siły zbrojne i policję, pośród tych co do których władze krajowe mogą być, co najwyżej, uprawnione do nakładania „zgodnych z prawem ograniczeń”, przy czym prawo do wolności związkowej jej członków nie jest zakwestionowane ( Belgijski Krajowy Związek Zawodowy Policji, wyż. cyt., § 40, Tüm Haber Sen i Çınar przeciwko Turcji, nr 28602/95, § 28 i 29, ETPCz 2006–II , Wille przeciwko Liechtensteinowi [Wielka Izba], nr 28396/95, § 41 , ETPCz 1999–VII , Demir i Baykara przeciwko Turcji [Wielka Izba], nr 34503/97, § 107 , ETPCz 2008 , oraz Sindicatul “Păstorul cel Bun” przeciwko Rumunii [Wielka Izba], nr 2330/09, § 145, ETPCz 2013 (fragmenty)).

57. Trybunał podkreśla, iż w tym względzie uznał już, że ograniczenia, które mogą być nałożone na trzy grupy wspomniane w art. 11, należy interpretować wąsko i muszą się one ograniczać do „wykonywania” omawianych praw. Ograniczenia te nie mogą naruszać samej istoty prawa do organizowania się (zob. Demir i Baykara, wyż. cyt., § 97 oraz 119 ).

58. Trybunał nie akceptuje, zatem, ograniczeń mających wpływ na zasadnicze aspekty wolności związkowej, bez których swoboda ta byłaby pozbawiona swojej istoty. Prawo do zakładania związków zawodowych i przystępowania do nich jest częścią tych istotnych składowych (zob. Demir i Baykara, wyż. cyt., § 144-145).

59. Trybunał przypomina również, że aby ingerencja w wykonywanie wolności stowarzyszania się była zgodna z ustępem 2 artykułu 11, musi być „określona przez ustawę”, kierować się jednym lub kilkoma uprawnionymi celami i być „konieczna w społeczeństwie demokratycznym” do realizacji takich celów (zob. między innymi, Demir i Baykara, wyż. cyt., § 117, oraz Sindicatul “Păstorul cel Bun”, wyż. cyt ., § 150).

60. Wyrażenie „określone przez ustawę” zakłada nie tylko, że zaskarżony środek ma podstawę w prawie krajowym, ale dotyczy także jakości tego prawa, które musi być dostępne dla zainteresowanych osób i dostatecznie precyzyjne, umożliwiając im - jeżeli jest to konieczne korzystając z odpowiedniego poradnictwa - przewidzenie konsekwencji, które dane działanie może za sobą pociągnąć, w stopniu, w jakim uzasadniają to okoliczności (wyroki Sunday Times przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (nr 1) z dnia 26 kwietnia 1979 roku, seria A nr 30, § 49, Rekvényi przeciwko Węgrom [Wielka Izba], nr 25390/94, § 34, ETPCz 1999–III, oraz Perinçek przeciwko Szwajcarii, nr 27510/08, § 67, ETPCz 2013).

61. Jednak wyrażenie to stanowi odesłanie najpierw do prawa krajowego, a co do zasady, do Trybunału nie należy kontrolowanie zgodności czy stosowności podjętych decyzji na podstawie prawa krajowego, ale jedynie rozpatrzenie wpływu takich decyzji na prawo skarżącego do prowadzenia działalności związkowej w świetle art. 11 Konwencji ( Bulğa i inni przeciwko Turcji, nr 43974/98, § 70, 20 września 2005 roku, wyż. cyt., Demir i Baykara, wyż. cyt., § 119 , Sindicatul “Păstorul cel Bun”, wyż. cyt., § 153, oraz Sampaio i Paiva de Melo przeciwko Portugalii, nr 33287/10, § 34, 23 października 2013 roku).

62. Odnośnie uprawnionego celu i proporcjonalności zaskarżonego środka, Trybunał przypomniał, że zwrot „porządek” zawarty w art. 11 § 2 nie oznacza jedynie „porządku publicznego”, lecz także porządek, który powinien panować wewnątrz danej grupy społecznej, takiej jak siły zbrojne, gdyż brak porządku w takiej grupie mógłby mieć wpływ na porządek w całym społeczeństwie ( Engel i inni przeciwko Holandii, 8 czerwca 1976 roku, § 98, seria A nr 22, oraz Vereinigung demokratischer Soldaten Österreichs i Gubi przeciwko Austrii, 19 grudnia 1994 roku, § 32, seria A nr 302). Trybunał uznaje jednak, że wydanie bezwarunkowego zakazu powołania lub przystępowania do związku zawodowego nie może być uznane za „konieczne w społeczeństwie demokratycznym” w rozumieniu tego artykułu (zob . Demir i Baykara, wyż. cyt., §§ 126-127).

b) Zastosowanie tych zasad w przedmiotowej sprawie

i. Istnienie ingerencji

63. Trybunał uważa, że wydane skarżącemu polecenie wystąpienia ze stowarzyszenia powinno być rozpatrzone jako ingerencja pozwanego państwa w wykonywanie praw zagwarantowanych przez art. 11 Konwencji. Rząd zresztą tego nie zakwestionował.

64. Pozostaje do ustalenia, czy ingerencja ta była określona przez ustawę, czy dążyła do uprawnionego celu, a jeśli tak, to czy była konieczna w społeczeństwie demokratycznym.

ii. Podstawa prawna i cel ingerencji

65. Trybunał zauważa, że decyzja ta została podjęta na podstawie szeregu przepisów Kodeksu Obrony, w którym wyraźnie rozróżniono przystępowanie do zrzeszeń zawodowych, co jest zabronione, oraz przystępowanie do zwykłych stowarzyszeń, co jest dozwolone. Przepisy te zaktualizowały wcześniejszy zakaz, który w tym względzie dotyczył wojskowych. Przepisy te zostały, ponadto, uzupełnione wyrokiem Rady Stanu wydanym na kilka miesięcy przed powołaniem stowarzyszenia, w którym stowarzyszenie, mające jako cel statutowy „ochronę materialnych i niematerialnych interesów żołnierzy”, zostało zakwalifikowane jako „zrzeszenie zawodowe” w rozumieniu tego artykułu (zob. powyżej, paragraf 29).

66. Trybunał uznaje zatem, że ingerencja w prawo skarżącego była określona przez ustawę.

67. Trybunał uznał następnie, podobnie jak Rząd, że ingerencja ta dążyła do uprawnionego celu, to jest zachowania porządku i dyscypliny, niezbędnego w siłach zbrojnych, których żandarmeria jest częścią.

iii. Konieczność w społeczeństwie demokratycznym

68. Trybunał podniósł, że krajowe przepisy Kodeksu Obrony, na podstawie których wydano skarżącemu rozkaz, bezwzględnie zakazują żołnierzom przystępowania do wszelkiego rodzaju zrzeszeń o charakterze związkowym.

69. Trybunał przyznaje rację Rządowi, że zakaz ten nie jest jednak odzwierciedleniem braku zainteresowania instytucji wojskowych sytuacją oraz problemami materialnymi i niematerialnymi personelu wojskowego, jak również ochroną ich interesów. Trybunał zauważa, że wprost przeciwnie, państwo francuskie powołało organy i ustanowiło specjalne procedury czuwające nad powyższymi kwestiami.

70. Niemniej jednak Trybunał uznaje, że powołanie takich organów nie powinno zastępować uznania wolności stowarzyszania się żołnierzy, obejmującej prawo do tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich.

71. Trybunał ma świadomość, że specyfika zadań ciążących na siłach zbrojnych wymaga dostosowania działalności związkowej, która z uwagi na jej przedmiot, może wskazywać na istnienie krytycznych punktów widzenia co do decyzji związanych z materialną i niematerialną sytuacją żołnierzy. Trybunał podkreśla w tym zakresie, że z art. 11 Konwencji wynika, że możliwe jest wprowadzenie nawet znaczących ograniczeń na sposób działania lub wyrażania opinii zawodowego stowarzyszenia i przystępujących do niego żołnierzy. Takie ograniczenia nie mogą jednak pozbawić żołnierzy i ich związków zawodowych generalnego prawa do zrzeszania się w celu ochrony ich interesów materialnych i niematerialnych (zob. powyżej, paragrafy 56-58).

72. Tymczasem, Trybunał zauważa, że wydano rozkaz wystąpienia ze stowarzyszenia, który został ostatecznie uznany za zgodny z prawem wyłącznie na podstawie lektury treści statutu stowarzyszenia oraz istnienia możliwego wymiaru związkowego – z uwagi na dość szerokie określenie celów stowarzyszenia. Trybunał zauważa jednak, że po pierwsze skarżący zadbał, by jego przełożony został poinformowany wcześniej o ustanowieniu stowarzyszenia, a po drugie, że w związku z uwagami Dyrektora Generalnego Żandarmerii stowarzyszenie szybko zmieniło statut, tak by był zgodny ze statusem i obowiązkami spoczywającymi na żołnierzach.

73. Trybunał stwierdza, że władze krajowe nie wzięły pod uwagę postawy skarżącego oraz jego woli zapewnienia zgodności swoich działań z ciążącymi na nim obowiązkami.

74. Co do powołania się przez Rząd na Europejską Kartę Społeczną interpretowaną przez Europejski Komitet Praw Społecznych, Trybunał przypomina, że analizując cel i przedmiot poszczególnych postanowień Konwencji, bierze on również pod uwagę regulacje prawa międzynarodowego dotyczące rozstrzyganego zagadnienia prawnego. Powszechne standardy prawa międzynarodowego bądź krajowego stosowane przez państwa europejskie, składające się z szeregu zasad i reguł akceptowanych przez znaczną większość państw, odzwierciedlają realia, których Trybunał nie może zlekceważyć w sytuacji, kiedy musi uściślić zakres postanowień Konwencji, którego nie udało się ustalić w sposób wystarczająco pewny poprzez zastosowanie bardziej konwencjonalnych metod wykładni. ( zob. Demir i Baykara, wyż. cyt., § 76). Jednakże Trybunał stwierdza, w świetle swojego orzecznictwem (zob. powyżej, paragrafy 56 i 57), że sytuacja taka nie zachodzi w niniejszej sprawie, jeśli chodzi o kwestię uznania wolności związkowej żołnierzy.

75. Podsumowując Trybunał uznaje, że przedstawione przez Rząd uzasadnienie dokonanej ingerencji w prawa skarżącego nie było ani właściwe ani wystarczające, gdyż podjęta decyzja jawi się jako bezwzględny zakaz przystępowania żołnierzy do zrzeszenia zawodowego utworzonego w celu ochrony ich interesów zawodowych i niematerialnych. Choć wolność stowarzyszania się żołnierzy może być przedmiotem uprawnionych ograniczeń, to bezwzględny zakaz utworzenia związku zawodowego lub przystąpienia do niego stanowi naruszenie samej istoty tej wolności, co jest zakazane przez Konwencję.

76. A zatem przedstawiona ingerencja nie może zostać uznana za proporcjonalną i nie była więc „konieczna w społeczeństwie demokratycznym” w rozumieniu art. 11 § 2 Konwencji.

77. W związku z powyższym doszło do naruszenia art. 11 Konwencji.

II. ZARZUT NARUSZENIA ART. 6 I ART. 13 KONWENCJI

78. Powołując się na art. 6 § 1 i art. 13 Konwencji skarżący zarzucił również, że postępowanie przed Radą Stanu było nierzetelne, ponieważ oddalono jego skargę z powodu dokumentów sporządzonych w ramach stowarzyszenia po jego odejściu, oraz z powodu wyznaczenia mu krótkiego terminu do stawiennictwa przed Radą Stanu.

79. Trybunał, do którego wyłącznie należy kwalifikacja prawna okoliczności sprawy, uznaje, że zarzuty te powinny być rozpatrzone jedynie pod kątem prawa do rzetelnego procesu sądowego w rozumieniu art. 6 § 1 Konwencji, którego właściwe fragmenty brzmią jak następuje:

Art. 6 § 1

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego (…) rozpatrzenia jego sprawy (...) przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu (...) o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym (...).”

80. Trybunał podnosi najpierw, że decyzja stwierdzająca zgodność z prawem nakazu wystąpienia ze stowarzyszenia opierała się wyłącznie na treści statutu stowarzyszenia, a nie na późniejszych okolicznościach. Ponadto Trybunał odnotowuje, że decyzja ta została wydana w wyniku postępowania kontradyktoryjnego, a skarżący nie przedstawił dowodów, iż uniemożliwiono mu podniesienie zarzutów czy przedstawienie uwag i argumentów uznawanych przez niego za konieczne.

81. Trybunał nie dopatruje się zatem żadnego naruszenia Konwencji.

82. Z powyższego wynika, że skarga w odniesieniu do tego zarzutu musi zostać oddalona jako w sposób oczywisty nieuzasadniona na podstawie art. 35 § 3 lit. a i § 4 Konwencji.

III. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

83. Zgodnie z art. 41 Konwencji:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów oraz jeśli prawo wewnętrzne Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie.”

84. Skarżący nie wniósł o słuszne zadośćuczynienie za krzywdę moralną. Trybunał uznaje zatem, że nie istnieją podstawy do przyznania mu odszkodowania z tego tytułu.

85. Skarżący wniósł natomiast o 2 731,41 euro (EUR) z tytułu kosztów i wydatków poniesionych przed sądami krajowymi oraz o 1 100 EUR z tytułu kosztów i wydatków poniesionych w związku z postępowaniem przed Trybunałem.

86. Rząd zakwestionował zasadność wniosku o zwrot kosztów poniesionych przed Sądem Wielkiej Instancji w Paryżu i uważał, że skarżący nie przedstawił dowodów na wydatkowanie pozostałych kwot. Rząd sądził, że łączna kwota 300 EUR byłaby właściwym odszkodowaniem za koszty poniesione z tytułu postępowań przed sądami krajowymi i Trybunałem.

87. Według orzecznictwa Trybunału skarżący może otrzymać zwrot kosztów i wydatków tylko w przypadku, gdy kwoty te były rzeczywiście poniesione, oraz były niezbędne, a ponadto miały rozsądny charakter. W przedmiotowej sprawie i biorąc pod uwagę dokumenty będące w jego posiadaniu oraz swoje orzecznictwo, Trybunał uważa za stosowne przyznać skarżącemu za wszystkie koszty kwotę 1 400 EUR.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE,

1.  Uznaje skargę za dopuszczalną w zakresie zarzutów z art. 11 Konwencji oraz za niedopuszczalną w pozostałej części;

2.  Stwierdza, że doszło do naruszenia art. 11 Konwencji;

3.  Stwierdza,

a) że pozwane Państwo winno wypłacić skarżącemu w ciągu trzech miesięcy od dnia, w którym wyrok stanie się ostateczny, zgodnie z art. 44 § 2 Konwencji, kwotę 1 400 EUR (jeden tysiąc czterysta euro) z tytułu zwrotu kosztów i wydatków, powiększoną o wszelkie podatki, jakie mogą być pobrane;

b) że od upływu wyżej wspomnianego terminu do momentu zapłaty należne będą zwykłe odsetki według stopy procentowej równej krańcowej stopie Europejskiego Banku Centralnego stosowanej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

Sporządzono w języku francuskim i obwieszczono pisemnie w dniu 2 października 2014 roku, zgodnie z art. 77 § 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Claudia Westerdiek Mark Villiger

Kanclerz Przewodniczący

Zgodnie z art. 45 § 2 Konwencji oraz art. 74 § 2 Regulaminu Trybunału, do niniejszego wyroku zostaje dołączona opinia odrębna sędziego De Gaetano, do której przychyla się sędzia Power-Forde.

M.V.
C.W.

OPINIA ODRĘBNA SĘDZIEGO DE GAETANO,
DO KTÓREJ PRZYCHYLA SIĘ SĘDZIA POWER-FORDE

(Tłumaczenie)

1. Głosowałem za naruszeniem w tej sprawie jedynie z uwagi na szczególny charakter – można nawet powiedzieć wyjątkowość – okoliczności faktycznych leżących u podstaw rozstrzyganej kwestii. Zasadniczo art. L. 4121-4 Kodeksu Obrony oraz orzecznictwo Rady Stanu (paragrafy 26, 29 i 30 wyroku) powodują w praktyce zakaz tworzenia zrzeszeń zawodowych i stowarzyszeń członków żandarmerii, których celem jest ochrona lub popieranie „interesów materialnych i niematerialnych” członków, gdyż są ipso facto uznawane za zrzeszenia lub stowarzyszenia „o charakterze związkowym”. Moim zdaniem, istnieje tam w istocie szeroki i ogólny zakaz, który pozbawia prawo członków żandarmerii do organizowania się w celu popierania i ochrony ich interesów samej jego istoty (zob. Demir i Baykara przeciwko Turcji [Wielka Izba], nr 34503/97, § 97, ETPCz 2008). Nie widzę tu żadnego problemu.

2. Mając to w pamięci nie należy, według mnie, interpretować paragrafów 55 do 58 wyroku, a w szczególności paragrafu 70 w ten sposób, że członkowie sił zbrojnych lub policji – żandarmerii tak jak i włoskich carabinieri, mających w tym kwestii charakter mieszany – koniecznie powinni mieć prawo tworzenia związków zawodowych lub do nich przystępowania. W języku angielskim i w niektórych krajach zwrot „ trade union” („związek zawodowy”, „ syndicat” po francusku) zawiera jednocześnie niuans językowy, jak i konsekwencje prawne wykraczające poza okoliczności faktyczne niniejszej sprawy. Właśnie to jest jasno podkreślone w niedawnym wyroku w sprawie National Union of Rail, Maritime i Transport Workers przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (nr 31045/10, ETPCz 2014 – zob. w szczególności, § 84, 87 i 89). W wielu krajach wolność związkowa i przystąpienie do związku zawodowego jest rozumiana jako prawo do akcji protestacyjnej (to znaczy do strajku lub do strajku częściowego) w celu lub w zakresie konfliktu społecznego, to jest jako prawo, które wiąże się z immunitetem chroniącym w odniesieniu do środków z tytułu odpowiedzialności umownej lub z tytułu czynu niezadowolonego wobec tych, którzy nakazują uczestnictwo w takim działaniu lub w nim uczestniczą.

3. Bardzo trudne, a nawet niemożliwe jest pogodzenie działań o charakterze akcji protestacyjnej z rolą i funkcją członka sił zbrojnych i policji, do których można dodać inne „siły”, jak na przykład funkcjonariuszy służby więziennej, straż pożarną, funkcjonariuszy ochrony ludności, itp. Ostatnie zdanie art. 11 § 2 Konwencji dotyczy dokładnie takiego typu przypadków. W niektórych krajach obowiązuje zakaz przystępowania do związku zawodowego członków sił zbrojnych i policji, jak również przedstawicieli innych zawodów. W celu ochrony swoich interesów - lub zgodnie ze sformułowaniem znajdującym się w niniejszym wyroku „obrony [ich] sytuacji materialnej i niematerialnej” - zezwala się im na powołanie (lub przystąpienie do) stowarzyszenia lub związków mających podobne zadania jak w związku zawodowym, oprócz oczywiście prawa do strajku.

4. I tak, jak to zostało podkreślone w wyroku Syndicat national de la police belge (Belgijski Krajowy Związek Zawodowy Policji) przeciwko Belgii (nr 4464/70, 27 października 1975 roku, seria A nr 19) prawo do tworzenia związku zawodowego i przystępowania do niego nie jest prawem szczególnym i niezależnym: stanowi jedynie aspekt szerszego prawa do wolności stowarzyszania się zagwarantowanego przez art. 11 § 1 (§ 38). Sformułowanie „dla ochrony swoich interesów” znajdujące się na końcu art. 11 § 1 odsyła do określonego celu wyznaczonego przez stowarzyszenia tego typu, to znaczy do ochrony zawodowych i społecznych interesów jego członków, oraz służy pomocą w rozróżnieniu tej formy zwanej ogólnie „związkiem zawodowym” od innych stowarzyszeń o charakterze politycznym, religijnym, społecznym, akademickim, dobroczynnym, itp. Inaczej mówiąc, nieważna jest nazwa takiego lub innego stowarzyszenia („związku zawodowego”, „sieci” lub po prostu „grupy”), lecz jego zadania i zdolność odpowiedniego zajęcia się interesami zawodowymi i społecznymi jego członków.

5. Jeżeli celem (lub jednym z celów) stowarzyszenia jest prowadzenie i propagowanie zawodowych czy społecznych interesów członków sił zbrojnych lub policji, to by spełnić wymagania art. 11 § 1 nie musi być ono związkiem zawodowym. A sformułowanie zawarte w paragrafie 70 niniejszego wyroku wydaje się sugerować coś przeciwnego. Próby wyjaśnienia zawarte w paragrafach 71-75 nie są, moim zdaniem, zadowalające.

6. Mój głos w tej sprawie ogranicza się do powyższych rozważań.