Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

11 stycznia 2018 r.

Niniejszy wyrok jest ostateczny . M oże podlegać korekcie wydawniczej.

RADA EUROPY

W sprawie MAŁEK p. Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Pierwsza Sekcja), zasiadając jako Komitet w składzie:

Aleš Pejchal, Przewodniczący,

Krzysztof Wojtyczek,

Jovan Ilievski, S ędziowie

oraz Renata Degener, Zastępca Kanclerza Sekcji,

Obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 grudnia 2017 r.,

Wydaje następujący wyrok, przyjęty z tą datą:

POSTĘPOWANIE

1. Podstawą rozpatrzenia sprawy była skarga (nr 9919/11) skierowana przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej przez obywatela tego państwa, p. Wojciecha Michała Małka („skarżący”) wniesiona do Trybunału w dniu 23 sierpnia 2011 r. na podstawie artykułu 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”).

2. Skarżący był reprezentowany przez mec. A. Maleszyka, adwokata w Lublinie. Rząd RP („Rząd”) reprezentowany był przez swojego Pełnomocnika, Panią J. Chrzanowską z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. Dnia 24 września 2012 r. skarga została zakomunikowana Rządowi.

PODSTAWY FAKTYCZNE

OKOLICZNOŚCI SPRAWY

4. Skarżący urodził się w 1981 r. i przebywa w Niemczech.

5. Dnia 31 maja 2010 r. skarżący został tymczasowo aresztowany pod zarzutem

handlu narkotykami i rozboju.

6. Środek ten był kilkakrotnie przedłużany, między innymi 22 lutego 2011 r. w oparciu o postanowienie Sądu Okręgowego w Lublinie.

7. Dnia 16 marca 2011 r., orzekając w sprawie zażalenia od powyższego postanowienia złożonego przez skarżącego, Sąd Apelacyjny w Lublinie utrzymał to postanowienie w mocy co do zasady, lecz skrócił czas stosowania środka wobec zainteresowanego. Biorąc przy tym pod uwagę, między innymi, liczbę zarzucanych czynów zabronionych oraz surowość zagrażającej kary w razie wyroku skazującego, Sąd Apelacyjny uznał, że dalsze osadzenie skarżącego areszcie było koniecznością. W swoim postanowieniu sąd oświadczył mianowicie, co następuje:

„ (…) za realnością wymierzenia podejrzanemu surowej kary pozbawienia wolności przemawiają również okoliczność popełnienia dwóch pierwszych ze wskazanych wyżej czynów, a w szczególności fakt, że podejrzany dopuścił się ich popełnienia działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, według ustalonego wcześniej planu oraz w celu osiągnięcia korzyści majątkowej”.

8. Dnia 30 maja 2011 r., skarżący poskarżył się Prezesowi Sądu Apelacyjnego w Lublinie na oświadczenie wydane przez ten sąd w uzasadnieniu swojego postanowienia z dnia 16 marca 2011 r. W odpowiedzi, pismem z dnia 20 czerwca 2011 r., został on poinformowany, że przedmiotowe postanowienie nie podlegało zaskarżeniu.

9. Trybunał nie został poinformowany o wyniku postępowania karnego przeciw skarżącemu.

SKARGA

10. Powołując się na artykuł 6 ust. 2 Konwencji, skarżący wnosi skargę z powodu naruszenia przysługującego mu prawa domniemania niewinności z powodu stwierdzeń, jakie Sąd Apelacyjny w Lublinie zawarł w uzasadnieniu swojego postanowienia z dnia 16 marca 2011 r.

PRAWO

1. O DOMNIEMANYM NARUSZENIU ARTYKUŁU 6 UST. 2 KONWENCJI

11. Skarżący wnosi, że oświadczenia Sądu Apelacyjnego w Lublinie zawarte w uzasadnieniu postanowienia z dnia 16 marca 2011 r., naruszyły jego prawo do domniemania niewinności. Przywołuje artykuł 6 ust. 2 Konwencji, o następującej treści:

„(…)

2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zabronionego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.

(…)”

12. Rząd nie zgadza się z zarzutami skarżącego.

A. Dopuszczalność

13. Rząd podtrzymuje, że skarżący nie doznał znaczącego uszczerbku z powodu zaskarżonego postanowienia; przeciwnie Rząd uważa, że było ono dla niego korzystne, skoro czas jego tymczasowego aresztowania został skrócony. Wskazuje ponadto, że oświadczenia kwestionowane przez skarżącego zostały poczynione przez sędziów innych, niż ci powołani do orzekania o jego winie. Wreszcie, przedmiotowe postanowienie było jednym z wielu innych podobnych postanowień wydanych w odniesieniu do skarżącego.

14. Rząd jest zdania, że w niniejszej sprawie nie pojawia się żadna konieczność wyjaśnienia przez Trybunał obowiązków Państw-Stron zgodnie z Konwencją i również, że nie implikuje ona dla pozwanego Państwa obowiązku rozwiązania w swoim własnym porządku prawnym ewentualnych problemów mogących dotyczyć innych osób będących w sytuacji analogicznej do sytuacji skarżącego.

15. Trybunał zauważa, że zgodnie z art. 35 ust. 3 lit. b Konwencji, sprawa, która nie została odpowiednio zbadana przez sąd, nie może zostać odrzucona z powodu braku znaczącego uszczerbku doznanego przez skarżącego ( Dudek p. Niemcom (decyzja), nr 129777/09 i nast., 23 listopad 2010 r, i Rinck p. Niemcom (decyzja) nr 18774/09, 19 październik 2010 r.). W tym przypadku nie wydaje się, że skarżący miał do swojej dyspozycji jakikolwiek środek odwoławczy w celu złożenia skargi na domniemane naruszenie Konwencji przed władzami krajowymi (paragraf 8 powyżej).

16. W związku z tym, Trybunał odrzuca zastrzeżenie oparte na braku znaczącego uszczerbku doznanego przez skarżącego.

17. Stwierdzając, że skarga nie jest w oczywisty sposób nieuzasadniona w rozumieniu artykułu 35 ust. 3 lit. a Konwencji i, że nie jest niedopuszczalna z żadnych innych powodów, Trybunał skargę uznaje za dopuszczalną.

B. Przedmiot s kargi

18. Skarżący utrzymuje, że Sąd Apelacyjny w Lublinie użył słów sugerujących, że popełnił rzekome czyny. Dodaje, że słowa te zostały wypowiedziane na wstępnym etapie dochodzenia.

19. Rząd uważa, że w tym przypadku art. 6 ust. 2 Konwencji nie został naruszony. Według niego, analiza sposobu sformułowania zakwestionowanego zdania w świetle całości zaskarżonego postanowienia pokazuje, że pierwsze z nich było omyłką, która znalazła się w drugim [zdaniu] i nie przedstawiało opinii sędziów co do winy danej osoby. Rząd wskazuje w tym kontekście, że w uzasadnieniu swojego postanowienia, sąd apelacyjny odniósł się do skarżącego, jako do „podejrzanego” dziesięć razy, i że oświadczył, co następuje: „(…) wystarczy, że zebrane dowody pozwalają [sądowi] stwierdzić, iż jest bardzo prawdopodobnym, że podejrzani popełnili zarzucane czyny, i że w tym przypadku ten warunek został spełniony, co oczywiście nie oznacza, że wina oskarżonych została ustalona”. Według Rządu wyżej wymienione wypowiedzi dowodzą, że Sąd Apelacyjny uznał skarżącego za podejrzanego, a nie za winnego. I dalej, że gdyby Sąd Apelacyjny był przekonany o winie skarżącego, wtedy nie wypowiedziałby się w taki sposób.

20. Rząd wnosi, by stwierdzić, że niniejsza sprawa różni się tym od sprawy Garycki p. Polsce (nr 14348/02, 6 luty 2007 r.), w której naruszenie art. 6 ust. 2 Konwencji miało zostać stwierdzone z powodu wypowiedzi poczynionych przy wielu okazjach w niedwuznacznych słowach w uzasadnieniu orzeczenia sądowego liczącego ponad siedemnaście stron, zaś w przedmiotowym przypadku, w bardzo krótkim uzasadnieniu postanowienia Sąd Apelacyjny umieścił tylko jedno kontrowersyjne stwierdzenie.

21. Trybunał przypomina, że domniemanie niewinności doznaje uszczerbku, jeżeli orzeczenie sądowe dotyczące oskarżonego odzwierciedla poczucie, że jest on winny, podczas gdy jego wina nie została wcześniej prawnie ustalona. Wystarczy nawet, wobec braku formalnego stwierdzenia winy, uzasadnienie pozwalające myśleć, że sędzia uważa zainteresowanego za winnego (zob. pośród wielu innych, Puig Panella p. Hiszpanii, nr 1483/02, § 51, 25 kwiecień 2006 r.). Z tego względu, Trybunał podkreśla wagę doboru słów przez przedstawicieli państwa w stwierdzeniach, które formułują zanim jakaś osoba nie została osądzona i uznana za winną popełnienia przestępstwa ( Dactaras p. Litwie, nr 42095/98, § 44, ETPCz 2000-X).

22. Trybunał przypomina również, że to, czy słowa sędziego śledczego, członka władzy sądowniczej, stanowią naruszenie zasady domniemania niewinności, musi zostać rozstrzygnięte w kontekście szczególnych okoliczności, w których zostały one użyte, biorąc pod uwagę fakt, że oświadczenia sędziów stanowią przedmiot głębszej analizy aniżeli te, które dotyczą organów dochodzeniowych, jak policja czy prokuratura ( Pandy p. Belgii, nr 13583/02, § 43, 21 wrzesień 2006 r.).

23. W tym przypadku, Trybunał podnosi, że stanowiące przedmiot skargi słowa zostały użyte przez sędziów Sądu Apelacyjnego w Lublinie w ramach uzasadnienia postanowienia, wydanego we wstępnej fazie postępowania karnego wszczętego przeciwko skarżącemu, oddalającemu zażalenie złożone przez zainteresowanego na postanowienie o przedłużenie tymczasowego aresztowania. Trybunał uważa, że biorąc pod uwagę sformułowanie i kontekst, w jakim zostały wypowiedziane sporne słowa, w szczególności te, według których „za realnością wymierzenia podejrzanemu surowej kary [przemawia] (…) fakt, że [zainteresowany] (…) dopuścił się popełnienia [zarzucanych przestępstw] działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, według ustalonego wcześniej planu oraz w celu osiągnięcia korzyści majątkowej”, mogą, w okolicznościach tej sprawy, zostać uznane za tożsame z oświadczeniem dającym do zrozumienia, wobec braku ostatecznego wyroku, że zainteresowany popełnił przestępstwo karne, za które został oskarżony (wymieniony wcześniej Finster, § 54, Wojciechowski p. Polsce, nr 5422/04, § 54, 9 grudzień 2008, i Chojnacki p. Polsce, nr 62076/11, § 38, 20 lipiec 2017). Trybunał przypomina w tym kontekście swoje utrwalone orzecznictwo, zgodnie z którym musi być ustalona fundamentalna różnica pomiędzy, z jednej strony, oświadczeniem wskazującym, że jakaś osoba jest po prostu podejrzana o popełnienie przestępstwa i, z drugiej strony, jasnym oświadczeniem, przedstawionym wobec braku ostatecznego skazania, pozwalającym zrozumieć, że osoba popełniła przedmiotowe przestępstwo. Trybunał podkreśla wagę doboru słów używanych przez przedstawicieli Państwa w swoich oświadczeniach dotyczących osoby, która nie została jeszcze osądzona i uznana winną danego przestępstwa karnego ( Böhmer p. Niemcy, nr 37568/97, §§ 54 i 56, 3 październik 2002 r., i Nešťák p. Słowacji, nr 65559/01, §§ 88 i 89, 27 luty 2007 r.). W tym przypadku, uważa on, że sporne słowa wypowiedziane we wstępnej fazie postępowania karnego skierowanego przeciwko skarżącemu, są nie do przyjęcia ze strony sędziów, od których wymaga się, aby przykładali szczególną uwagę do słów, które wypowiadają w swoich orzeczeniach.

24. Te elementy są wystarczające dla Trybunału, aby stwierdzić, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 2 Konwencji.

II. O STOSOWANIU ARTYKUŁU 41 KONWENCJI

25. Zgodnie z artykułem 41 Konwencji,

„Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeżeli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi taka potrzeba, o przyznaniu słusznego zadośćuczynienia pokrzywdzonej stronie.

A. Szkoda

26. Skarżący domaga się 4 000 euro (EUR) z tytułu doznanej według niego szkody niemajątkowej.

27. Rząd uważa, że to żądanie jest wygórowane i bezpodstawne.

28. Trybunał uważa, że z uwagi na okoliczności sprawy, szkoda niemajątkowa doznana przez skarżącego została dostatecznie naprawiona poprzez stwierdzenie naruszenia art. 6 ust. 2 Konwencji, które Trybunał stwierdził ( Kampanellis p. Grecji, nr 9029/05, § 33, 21 czerwiec 2007 r., i Chojnacki wcześniej cytowany , § 49).

B. Koszty i wydatki

29. Skarżący nie domagał się żadnej kwoty z tytułu kosztów i wydatków.

Z TYCH WZGLĘDÓW, TRYBUNAŁ, JEDNOGŁOŚNIE,

1. Oddala zastrzeżenie Rządu oparte na braku znaczącego uszczerbku doznanego przez skarżącego;

2. Oświadcza, że skarga jest dopuszczalna;

3. Stwierdza, że naruszony został art. 6 ust. 2 Konwencji;

4. Stwierdza, że stwierdzenie naruszenia, jako takie, stanowi wystarczające słuszne zadośćuczynienie za poniesioną przez skarżącego szkodę niemajątkową;

5. Oddala roszczenie o słuszne zadośćuczynienie w pozostałej części.

Sporządzono w języku francuskim i obwieszczono pisemnie dnia 11 stycznia 2018 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Renata Degener Aleš Pejchal

Zastępca Kanclerza Przewodniczący