Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

SEKCJA DRUGA

DECYZJA

Skarga nr 5809/13
Mustafa KARACA
przeciwko Turcji

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Druga), zasiadając w dniu 12 marca 2019 r. jako Izba w składzie:

Robert Spano, Przewodniczący,
Paul Lemmens,
Işıl Karakaş,
Julia Laffranque,
Valeriu Griţco,
Jon Fridrik Kjølbro,
Stéphanie Mourou-Vikström , sędziowie

oraz Stanley Naismith, Kanclerz Sekcji,

Mając na uwadze powyższą skargę złożoną w dniu 12 grudnia 2012 r.,

Mając na uwadze złożoną przez pozwany Rząd w dniu 21 marca 2018 r. deklarację, w której wezwał Trybunał do skreślenia skargi z listy spraw,

Po naradzie postanawia, co następuje:

FAKTY I PRZEBIEG POSTĘPOWANIA

1. Skarżący, pan Mustafa Karaca, jest obywatelem tureckim, urodzonym w 1963 r. i zamieszkałym w Diyarbakır. Przed Trybunałem reprezentowała go pani Rehşan Bataray Saman, prawniczka praktykująca w Diyarbakır.

2. Rząd turecki („Rząd”) był reprezentowany przez swojego pełnomocnika.

3. W dniu 30 maja 2007 r. syn skarżącego, Nedim Karaca, który miał wówczas 16 lat, został postrzelony przez kilku strażników wiejskich. Zmarł w szpitalu następnego dnia. Strażnicy wiejscy zostali postawieni przed sądem, a następnie uniewinnieni na tej podstawie, że działali w obronie własnej, używając siły w sposób proporcjonalny.

4. Skarga została zakomunikowana Rządowi.

PRAWO

5. Skarżący zarzucił, że zabójstwo jego syna i przeprowadzone po nim postępowanie karne dotyczące zabójstwa stanowiły naruszenie art. 2 Konwencji.

6. Po nieudanych próbach zawarcia ugody, Rząd poinformował Trybunał pismem z dnia 21 marca 2018 r., że proponuje złożenie deklaracji jednostronnej w celu rozwiązania kwestii naruszeń zarzucanych w skardze. Ponadto zwrócił się do Trybunału o skreślenie skargi zgodnie z art. 37 Konwencji.

Deklaracja brzmiała następująco:

„Rząd wyraża ubolewanie z powodu wystąpienia indywidualnych przypadków śmierci w wyniku użycia śmiercionośnej siły, jak w okolicznościach niniejszej sprawy, pomimo istniejącego ustawodawstwa tureckiego i determinacji Rządu w zapobieganiu takim sytuacjom.

Rząd przyznaje, że użycie śmiercionośnej siły, w wyniku której zginął syn skarżącego, oraz prowadzone w tej sprawie śledztwo nie spełniały standardów wynikających z art. 2 Konwencji. Rząd zobowiązuje się do podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu zapewnienia w przyszłości poszanowania prawa do życia – w tym obowiązku prowadzenia skutecznych śledztw.

Rząd Turcji oświadcza, że oferuje wypłacenie skarżącemu Mustafie Karaca, w celu zabezpieczenia deklaracji jednostronnej w wyżej wymienionej sprawie zawisłej przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, 60.000 euro (sześćdziesiąt tysięcy euro) tytułem zadośćuczynienia za wszelkie szkody niemajątkowe, plus wszelkie podatki, które mogą być naliczone.

Kwota ta zostanie przeliczona na liry tureckie po kursie obowiązującym w dniu płatności, a zapłata zostanie dokonana w terminie trzech miesięcy od daty powiadomienia o decyzji Trybunału o skreśleniu sprawy z listy spraw. W przypadku niedokonania zapłaty tej kwoty we wspomnianym trzymiesięcznym terminie, Rząd zobowiązuje się zapłacić od tej kwoty odsetki zwykłe, aż do momentu uregulowania należności, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w okresie zwłoki w dokonaniu zapłaty, powiększonej o trzy punkty procentowe. Zapłata tej kwoty będzie stanowić ostateczne rozstrzygnięcie sprawy.”

7. W dniu 26 marca 2018 r. deklaracja jednostronna została przekazana skarżącemu, który został poproszony o przedstawienie swoich uwag do tej deklaracji w terminie do 23 kwietnia 2018 r. Wobec braku przedstawienia uwag w powyższym terminie, skarżący został ponownie wezwany w dniu 5 lipca 2018 r. do przedstawienia uwag do dnia 3 sierpnia 2018 r. Skarżący nie przedstawił żadnych uwag do deklaracji jednostronnej złożonej przez Rząd.

8. Trybunał przypomina, że art. 37 Konwencji stanowi, że Trybunał może w każdej fazie postępowania zdecydować o skreśleniu skargi z listy spraw, jeżeli okoliczności prowadzą do jednego z wniosków określonych w ust. 1 lit. a), b) lub c) tego artykułu. Artykuł 37 ust. 1 lit. c) umożliwia Trybunałowi w szczególności skreślenie sprawy z listy, jeżeli:

„ (...) z jakiejkolwiek innej przyczyny ustalonej przez Trybunał nie jest uzasadnione dalsze rozpatrywanie skargi”.

9. Trybunał przypomina również, że w pewnych okolicznościach może skreślić skargę na podstawie art. 37 ust. 1 lit. c) na podstawie deklaracji jednostronnej pozwanego Rządu, nawet jeżeli skarżący stoi na stanowisku, że sprawa powinna być dalej rozpatrywana.

10. W tym celu Trybunał zbadał deklarację w świetle zasad wynikających z jego orzecznictwa, w szczególności z wyroku Tahsin Acar (zob. Tahsin Acar przeciwko Turcji (zagadnienie wstępne) [WI], skarga nr 26307/95, §§ 75-77 i 84, ETPCz 2003-VI; zob. także Jeronovičs przeciwko Łotwie [WI], skarga nr 44898/10, wyrok z dnia 5 lipca 2016 r.).

11. Trybunał zauważa, że przedmiot niniejszej skargi dotyczy, po pierwsze, zobowiązania Państw będących stronami Konwencji do zapewnienia, że funkcjonariusze ich organów ścigania, będą używać potencjalnie śmiercionośnej siły tylko wtedy, gdy jest to absolutnie konieczne i że użyta siła będzie ściśle proporcjonalna do osiągnięcia celów określonych w katalogu zawartym w art. 2 ust. 2 Konwencji (zob. McCann i Inni przeciwko Wielkiej Brytanii, wyrok z dnia 27 września 1995 r., §§ 148-49, Seria A nr 324). Po drugie, sprawa dotyczy wynikającego z art. 2 Konwencji zobowiązania do przeprowadzenia skutecznego śledztwa w przypadku, gdy w wyniku użycia siły doszło do utraty życia jednostki (zob. m.in. Mustafa Tunç i Fecire Tunç przeciwko Turcji [WI], skarga nr 24014/05, § 169, wyrok z dnia 14 kwietnia 2015 r., oraz przywołana tam sprawa). W związku z tym Trybunał zbadał liczne przypadki śmierci w wyniku użycia śmiercionośnej siły przez funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa w Turcji oraz skuteczność śledztw prowadzonych w sprawie tych zabójstw (zob. niedawno wydane orzeczenia w sprawach: Karataş i Inni przeciwko Turcji, skarga nr 46820/09, wyrok z dnia 12 września 2017 r.; Güler i Tekdal przeciwko Turcji, skarga nr 65815/10, wyrok z dnia 10 października 2017 r. oraz Mihdi Perinçek przeciwko Turcji, skarga nr 54915/09, wyrok z dnia 29 maja 2018 r.). Mając na uwadze w szczególności przedmiot niniejszej skargi Trybunał powtarza, że wyraził obawy co do wykorzystywania cywilnych ochotników, takich jak strażnicy wiejscy, do pełnienia funkcji quasi-policyjnych (zob. m.in. Seyfettin Acar przeciwko Turcji, skarga nr 30742/03, § 34, wyrok z dnia 6 października 2009 r. i sprawy tam cytowane, oraz Avşar przeciwko Turcji, skarga nr 25657/94, § 414, ETPCz 2001-VII (fragmenty)).

12. W konsekwencji Trybunał przypomina, że w sprawach dotyczących osób, które zaginęły lub zostały zabite przez nieznanych sprawców, a w aktach sprawy istnieją dowody prima facie na poparcie zarzutów, że krajowe śledztwo nie spełniało wymogów Konwencji, deklaracja jednostronna powinna zawierać co najmniej przyznanie tej okoliczności, przy jednoczesnym zobowiązaniu się pozwanego Rządu do przeprowadzenia śledztwa, które jest w pełni zgodne z wymogami Konwencji określonymi przez Trybunał w poprzednich podobnych sprawach (zob. Tahsin Acar, op. cit., § 84 i sprawy tam cytowane). Trybunał odrzucał deklaracje jednostronne składane przez pozwane Rządy w sprawach, w których nie było takiego zobowiązania do wznowienia śledztwa, na tej podstawie, że poszanowanie praw człowieka wymagało kontynuowania badania sprawy zgodnie z ostatnim zdaniem art. 37 ust. 1 Konwencji (zob. Mishina przeciwko Rosji, skarga nr 30204/08, §§ 23-30, wyrok z dnia 3 października 2017 r., oraz sprawy tam cytowane; zob. również, mutatis mutandis, Toğcu przeciwko Turcji, skarga nr 27601/ 95, §§ 10-14, wyrok z dnia 31 maja 2005 r.).

13. Trybunał przyznaje jednak, że mogą zaistnieć sytuacje, w których wznowienie śledztwa w sprawie czynów będących podstawą skarg rozpatrywanych przez Trybunał jest de iure lub de facto niemożliwe. Sytuacje takie mogą zaistnieć np. w sprawach, w których domniemani sprawcy zostali uniewinnieni i nie mogą być osądzeni za to samo przestępstwo lub w sprawach, w których nie można wszcząć postępowania karnego z powodu ustania karalności przestępstwa wskutek upływu terminu przedawnienia określonego w przepisach prawa krajowego. Wznowienie postępowania karnego, które zostało zakończone z powodu upływu terminu przedawnienia, może zatem budzić wątpliwości na tle zasady pewności prawa (zob. Coëme i Inni przeciwko Belgii, skarga nr 32492/96 i cztery inne, § 145, ETPCz 2000-VII) i tym samym może mieć wpływ na prawa oskarżonego przewidziane w art. 7 Konwencji (zob., mutatis mutandis, Kononov przeciwko Łotwie [WI], skarga nr 36376/04, §§ 228-33, ETPCz 2010). Podobnie postawienie tego samego oskarżonego przed sądem za przestępstwo, w związku z którym został on już prawomocnie uniewinniony lub skazany, może budzić poważne wątpliwości co do naruszenia prawa tego oskarżonego do tego, by nie być ponownie sądzonym lub ukaranym w rozumieniu art. 4 Protokołu nr 7 do Konwencji (zob. Marguš przeciwko Chorwacji [WI], skarga nr 4455/10, § 114, ETPCz 2014 (fragmenty)).

14. Oprócz przykładów niemożliwości de iure wymienionych w poprzednim paragrafie, Trybunał nie może również pominąć możliwości, że jeżeli od zdarzenia upłynęło wiele czasu, dowody mogły zaginąć, zostać zniszczone lub stać się niemożliwe do odnalezienia, a zatem wznowienie śledztwa i jego skuteczne przeprowadzenie może nie być już w praktyce możliwe.

15. Zatem to, czy Państwo będące stroną Konwencji ma obowiązek wznowienia postępowania karnego, a w konsekwencji, czy deklaracja jednostronna powinna zawierać takie zobowiązanie, będzie zależeć od okoliczności konkretnej sprawy, w tym charakteru i wagi zarzucanego naruszenia, tożsamości domniemanego sprawcy, tego czy inne osoby nieuczestniczące w postępowaniu mogły być zamieszane w sprawę, przyczyny zakończenia postępowania karnego, wszelkich uchybień i wad postępowania karnego przed podjęciem decyzji o jego zakończeniu oraz tego, czy domniemany sprawca przyczynił się do wystąpienia uchybień i wad, które doprowadziły do zakończenia postępowania karnego.

16. Wracając do okoliczności niniejszej sprawy, Trybunał zauważa, że chociaż deklaracja jednostronna zawiera wyraźne oświadczenie Rządu, że użycie śmiercionośnej siły, które doprowadziło do śmierci syna skarżącego, oraz śledztwo prowadzone w tej sprawie nie spełniały standardów zawartych w art. 2 Konwencji, to nie zawiera jednak żadnego zobowiązania Rządu do wznowienia śledztwa w sprawie zabójstwa. Pozostaje zatem pytanie, czy w przypadku braku takiego zobowiązania Trybunał może zaakceptować deklarację jednostronną Rządu.

17. W związku z tym należy zauważyć, że kilku strażników wiejskich zostało postawionych przed sądem za zabójstwo syna skarżącego, a następnie uniewinniono ich na podstawie tego, że działali w obronie własnej, stosując proporcjonalną siłę (zob. paragraf 3 powyżej). Zgodnie z prawem tureckim proces zakończony prawomocnym wyrokiem może zostać wznowiony na niekorzyść osoby skazanej lub uniewinnionej w poprzednim postępowaniu tylko wtedy, gdy spełniona jest co najmniej jedna z przesłanek określonych w art. 314 tureckiego kodeksu postępowania karnego, a mianowicie: jeżeli dokument, który został przedłożony w toku procesu na obronę oskarżonego lub skazanego i który ma wpływ na wnioski, do jakich doszedł sąd pierwszej instancji, został sfałszowany; jeżeli którykolwiek z sędziów biorących udział w wydaniu orzeczenia dopuścił się uchybienia przy wykonywaniu swoich obowiązków, pod warunkiem, że uchybienie to było na korzyść oskarżonego lub skazanego i że miało ono charakter wymagający ścigania karnego lub wydania wyroku skazującego; lub jeżeli oskarżony po uniewinnieniu w sposób wiarygodny przyzna się do popełnienia przestępstwa. Trybunał zauważa, że w aktach sprawy brak jest informacji wskazujących na to, że którykolwiek z tych przepisów ma zastosowanie do strażników wiejskich uznanych za niewinnych popełnienia zarzucanego im zabójstwa syna skarżącego, którego to zdarzenia dotyczy niniejsza skarga. Nie jest zatem de iure możliwe wszczęcie przeciwko nim nowego postępowania karnego w sprawie zabójstwa syna skarżącego.

18. W związku z tym oraz w okolicznościach niniejszej skargi Trybunał uważa za istotne i ważne odnotowanie faktu, że tożsamość osób, które zabiły syna skarżącego nie jest przedmiotem sporu; strażnicy wiejscy nie zostali uniewinnieni z powodu wątpliwości co do tego, czy byli faktycznymi sprawcami zabójstwa syna skarżącego, ale dlatego, że uznano, iż działali w obronie własnej (zob. paragraf 3 powyżej). Co więcej, nie pojawiły się zarzuty wskazujące, aby również inne osoby brały udział w zabójstwie syna skarżącego. Trybunał uważa zatem, podobnie jak Wielka Izba w sprawie Tahsin Acar ( op. cit.), że dalsze badanie faktów przez władze krajowe lub przez Trybunał może być uznane za „mniej pilne”. Należy przy tym zauważyć, że w swojej deklaracji jednostronnej złożonej w niniejszym postępowaniu pozwany Rząd przyjął również odpowiedzialność za zabójstwo na podstawie art. 2 Konwencji i zobowiązał się do podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu zapewnienia, że prawo do życia – w tym obowiązek prowadzenia skutecznych śledztw – będzie należycie przestrzegane w przyszłości (zob. Tahsin Acar, op. cit., § 82).

19. Trybunał zauważa, że fakt, iż wznowienie postępowania w sprawach dotyczących skarg na podstawie art. 2 i 3 Konwencji może być de iure niemożliwe, nie stanowi, co do zasady, przeszkody w zakończeniu przez Komitet Ministrów rozpoznawania sprawy na podstawie art. 46 Konwencji. Na przykład, po stwierdzeniu przez Wielką Izbę naruszenia aspektu proceduralnego art. 3 Konwencji w sprawie Jeronovičs ( op. cit.) skarżący zwrócił się do prokuratora krajowego o wznowienie śledztwa w sprawie jego zarzutów. Jego wniosek został odrzucony z powodu upływu terminu przedawnienia. W swojej Rezolucji dotyczącej wyroku Wielkiej Izby Komitet Ministrów uznał, że wszystkie środki wymagane na mocy art. 46 ust. 1 Konwencji zostały podjęte i postanowił zakończyć rozpatrywanie sprawy (zob. Rezolucja CM/ResDH(2017)312).

20. Trybunał uważa ponadto za istotne i warte odnotowania, że kwota odszkodowania zaproponowana przez Rząd w deklaracji jednostronnej dotyczącej niniejszej skargi, a mianowicie 60.000 euro (zob. paragraf 6 powyżej), jest porównywalna z kwotami przyznawanymi przez Trybunał w podobnych sprawach (zob. m.in . Gülbahar Özer i Inni przeciwko Turcji, skarga nr 44125/06, § 85, wyrok z dnia 2 lipca 2013 r.; Cangöz i Inni przeciwko Turcji, skarga nr 7469/06, § 173, wyrok z dnia 26 kwietnia 2016 r.; oraz Karataş i Inni, op. cit., § 101).

21. Mając na uwadze stan faktyczny sprawy, przyznanie określonych okoliczności zawartych w deklaracji Rządu oraz wysokość zaproponowanego odszkodowania, Trybunał uważa, że dalsze rozpatrywanie skargi nie jest już uzasadnione (art. 37 ust. 1 lit. c)). Trybunał podkreśla, że jego decyzja pozostaje bez uszczerbku dla możliwości skorzystania przez skarżących z wszelkich innych dostępnych środków w celu uzyskania zadośćuczynienia (zob. Jeronovičs przeciwko Łotwie (dec.), skarga nr 547/02, § 54, decyzja z dnia 10 lutego 2009 r., oraz, mutatis mutandis, Jeronovičs, op.cit., §§ 116-18).

22. Podobnie jak w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Jeronovičs ( ibid., § 117), Trybunał uznaje za ważne, aby podkreślić, że procedura deklaracji jednostronnej stanowi wyjątek. W związku z tym, jeśli chodzi o naruszenia najważniejszych praw podstawowych zawartych w Konwencji, nie ma na celu ani obejścia sprzeciwu skarżącego wobec ugody, ani umożliwienia Rządowi uniknięcia odpowiedzialności za takie naruszenia. W niniejszej sprawie Trybunał zbadał wszystkie okoliczności towarzyszące zabójstwu syna skarżącego i przeprowadzonego po nim postępowania karnego w sprawie tego zabójstwa w świetle jasnego i obszernego orzecznictwa, które dotyczy tego zagadnienia, a które zostało przytoczone powyżej (zob. paragraf 11).

23. W świetle powyższych rozważań, a w szczególności biorąc pod uwagę jasne i obszerne orzecznictwo dotyczące tego zagadnienia, o którym mowa powyżej, Trybunał jest przekonany, że zapewnienie przestrzegania praw człowieka w rozumieniu Konwencji i jej Protokołów nie wymaga dalszego rozpatrywania skargi (art. 37 ust. 1 in fine). W szczególności Trybunał uważa, że istotne kwestie występujące w tego rodzaju sprawach w Turcji, w tym kwestia organizacji i kontroli działań podejmowanych m.in. przez strażników wiejskich, która jest przedmiotem niniejszej skargi, zostały już zbadane w wielu jego orzeczeniach. (zob., mutatis mutandis, Tahsin Acar, op. cit., § 81). Ponadto, wyżej wymienione kwestie dotyczące Turcji zostały w wystarczającym stopniu przedstawione Komitetowi Ministrów, który prowadzi dalsze czynności zgodnie z art. 46 ust. 2 Konwencji.

24. Trybunał podkreśla również, że jeśli Rząd nie zastosuje się do warunków deklaracji jednostronnej, skarga może zostać ponownie wpisana na listę spraw zgodnie z art. 37 ust. 2 Konwencji (zob. Josipović przeciwko Serbii (dec.), skarga nr 18369/07, decyzja z dnia 4 marca 2008 r.).

25. W związku z powyższym należy skreślić sprawę z listy.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

Przyjmuje do wiadomości warunki deklaracji pozwanego Rządu dotyczącej art. 2 Konwencji oraz sposoby zapewnienia zgodności ze zobowiązaniami, o których w niej mowa;

Postanawia skreślić skargę z listy spraw zgodnie z art. 37 ust. 1 lit. c) Konwencji.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie w dniu 4 kwietnia 2019 r.

Stanley Naismith Robert Spano
Kanclerz Przewodniczący