Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

3 września 2020 r.

Wyrok jest ostateczny, ale może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Kamińska i Inni przeciwko Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Pierwsza), zasiadając jako komitet w składzie:

Linos-Alexandre Sicilianos, Przewodniczący,
Krzysztof Wojtyczek,
Armen Harutyunyan, sędziowie,
i Renata Degener, Zastępca Kanclerza Sekcji,

mając na uwadze:

skargę (nr 4006/17) przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, wniesioną do Trybunału w dniu 4 stycznia 2017 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencji”) przez trzy obywatelki Rzeczypospolitej Polskiej – p. Monikę Kamińską („pierwszą skarżącą”), p. Giselle Marię Kamińską („drugą skarżącą”) i p. Michelle Kamińską („trzecią skarżącą”);

decyzję o zakomunikowaniu skargi Rządowi Rzeczypospolitej Polskiej („Rządu”);

uwagi stron;

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 lipca 2020 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

WPROWADZENIE

1. Sprawa dotyczy śmierci partnera pierwszej skarżącej i ojca pozostałych dwóch skarżących na krótko po zwolnieniu z więzienia. Dotyczy domniemanego braku odpowiedniej opieki medycznej w więzieniu oraz kwestii braku staranności w prowadzeniu postępowań krajowych wszczętych przez skarżące w tym zakresie.

FAKTY

2. Skarżące, matka i dwie córki, urodziły się – odpowiednio – w 1981 r., 2005 r. i 2006 r. i mieszkają w Warszawie. Przyznano im pomoc prawną i były reprezentowane przez p. M. Gąsiorowską, adwokat praktykującą w Warszawie.

3. Rząd był reprezentowany przez swoją pełnomocnik, p. J. Chrzanowską, a następnie przez p. J. Sobczaka z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

4. Fakty w sprawie, przedstawione przez strony, można podsumować w poniższy sposób.

.II.IOKOLICZNOŚCI sprawy

5. Pierwsza skarżąca, jej partner J.F. oraz druga i trzecia skarżąca mieszkali w Hiszpanii i tylko sporadycznie wracali do Polski. Jeden z takich powrotów miał miejsce w grudniu 2008 r.

6. W dniu 7 stycznia 2009 r. J.F. udał się na miejscowy komisariat policji w związku z wezwaniami, jakie otrzymał. Tego samego dnia został zatrzymany na podstawie listu gończego wydanego przez Sąd Rejonowy w Warszawie w celu odbycia czterdziestodniowej zastępczej kary pozbawienia wolności za niezapłacenie nałożonej na niego grzywny. J.F. podpisał protokół zatrzymania, w którym stwierdzono, że jest zdrowy i nie ma żadnych widocznych urazów. Został umieszczony w Areszcie Śledczym w Warszawie-Grochowie, gdzie pozostał do dnia 15 stycznia 2009 r.

.II.IIOpieka medyczna zapewniona J.F. podczas pobytu w areszcie

7. W dniu 7 stycznia 2009 r. J.F. zaczął odbywać czterdziestodniową karę pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym w Warszawie-Grochowie. W momencie przybycia na miejsce potwierdził, że spożywał duże ilości alkoholu i że w przeszłości zażywał kokainę. Stwierdził również, że miał wysokie ciśnienie krwi, ale ostatnio nie był na nie leczony. Odnotowano również, że ma 175 cm wzrostu i waży 140 kg.

8. Podczas badania lekarskiego przeprowadzonego tego samego dnia potwierdził, że był leczony na cukrzycę i miał dwa zawały serca. Lekarz więzienny odnotował w dokumentacji medycznej: „brak dolegliwości; od dziesięciu lat uzależnienie od narkotyków; nie został pobity; nie zgłasza żadnych operacji; leczy się na nadciśnienie zażywając Prestarium; otyłość; brak istotnych zmian podczas badania [lekarskiego]”. Lekarz więzienny przepisał J.F. lek na obniżenie ciśnienia krwi i zlecił konsultację u specjalisty chorób wewnętrznych.

9. W dniu 12 stycznia 2009 r. wykonano zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej J.F., które wykazało, że jego serce jest powiększone, i że cierpi na nadciśnienie płucne i ma objawy zastoju żylnego. Radiolog wykonujący zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej zalecił J.F. konsultację u specjalisty chorób wewnętrznych.

10. W dniu 13 stycznia 2009 r. w trakcie konsultacji z psychologiem J.F. powiedział, że sypia i jada dość dobrze.

11. W dniu 14 stycznia 2009 r. J.F. poinformował pielęgniarkę, że miał problemy ze snem i że spał w ciągu dnia. Tego samego dnia został zbadany przez lekarza więziennego, który odnotował, że jego oddech i krążenie są w normie. Ciśnienie krwi wynosiło 145/80, a tętno 70.

12. W dniu 15 stycznia 2009 r. pielęgniarka poinformowała lekarza więziennego o pogarszającym się stanie zdrowia J.F. W tym samym dniu został on przewieziony na Oddział Ratunkowy Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA („Szpital Kliniczny”), gdzie przeprowadzono badania; następnie został przewieziony do Narodowego Instytutu Kardiologii w Aninie. W jego aorcie piersiowej znaleziono tętniaka. Tego samego dnia został poddany operacji w trybie pilnym.

13. W dniu 16 stycznia 2009 r. Sąd Rejonowy w Warszawie uchylił tymczasowe aresztowanie wobec J.F. ze względów zdrowotnych. Tego samego dnia Sąd Okręgowy w Warszawie udzielił J.F. przerwy w odbywaniu kary i nakazał jego natychmiastowe zwolnienie. Sądy odnotowały, że J.F. znajduje się na intensywnej terapii, na wspomaganiu krążenia i oddychania, a jego rokowania medyczne są niepewne.

14. W dniu 17 stycznia 2009 r. J.F. odzyskał przytomność. J.F. cierpiał na niewydolność oddechową, więc został podłączony do respiratora.

15. W dniu 22 stycznia 2009 r. przeszedł kolejną operację. Nadal jednak cierpiał na niewydolność nerek i serca. W dniu 25 stycznia 2009 r. J.F. zmarł w Narodowym Instytucie Kardiologii.

.II.IIIPostępowanie cywilne o odszkodowanie

16. W dniu 16 grudnia 2009 r. skarżące wniosły powództwo cywilne o odszkodowanie i rentę od Skarbu Państwa, składając skargę przeciwko Dyrektorowi Generalnemu Służby Więziennej. W skardze tej zarzuciły, że J.F. zmarł w areszcie w dniu 25 stycznia 2009 r. w wyniku niewystarczającej i spóźnionej pomocy medycznej i nieodpowiednich warunków pozbawienia wolności. Zauważyły ponadto, że zważywszy na jego ogólny stan zdrowia, nie powinien był zostać pozbawiony wolności.

17. W trakcie postępowania Sąd Okręgowy w Warszawie nakazał sporządzenie opinii biegłego. Biegły (specjalista chorób wewnętrznych) stwierdził w swojej opinii z dnia 30 stycznia 2013 r., że informacje na temat stanu zdrowia J.F. zawarte w jego dokumentacji medycznej z Aresztu Śledczego w Warszawie-Grochowie są skąpe. Dokumentacja nie zawierała żadnych informacji o stanie J.F. przed jego przybyciem do Aresztu Śledczego. Nie było dokumentacji medycznej potwierdzającej, że miał dwa zawały serca i że zdiagnozowano u niego cukrzycę. Biegły potwierdził, że J.F. niewątpliwie był leczony na nadciśnienie. W jego opinii choroba, na którą J.F. cierpiał – tętniak, a w konsekwencji rozwarstwienie aorty – mogła być spowodowana wieloletnim nieumiejętnym leczeniem przewlekłego nadciśnienia tętniczego i zażywaniem kokainy.

18. Biegły stwierdził, że nie można było ocenić jakości opieki medycznej zapewnionej J.F. w zakładzie karnym na podstawie jego dokumentacji medycznej. Nie zawierała ona informacji o tym, czy przyjmował i stosował jakiekolwiek leki, ani o monitorowaniu jego nadciśnienia tętniczego. W dokumentacji nie wskazano, czy J.F. zgłosił pogorszenie stanu zdrowia lub czy jego przeniesienie na oddział ratunkowy Szpitala Klinicznego wynikało z nagłego pogorszenia się jego stanu zdrowia, lub czy było to konsekwencją zdjęcia rentgenowskiego wykonanego w dniu 12 stycznia 2009 r.

19. W dniu 28 sierpnia 2014 r. biegły przedłożył opinię dodatkową. Na podstawie dokumentacji medycznej ze szpitala Costa Del Sol w Hiszpanii biegły potwierdził, że J.F. był leczony z powodu nadciśnienia tętniczego i kardiomiopatii rozstrzeniowej, choroby najczęściej spowodowanej przez nadmierne spożywanie alkoholu. Biegły powtórzył również, że określenie stanu zdrowia J.F. w pierwszych dniach jego pobytu w areszcie nie było możliwe, zważywszy na skąpą dokumentację medyczną. Najprawdopodobniej J.F. nie skonsultował się z lekarzem więziennym, ponieważ nie skarżył się na żadne konkretne problemy zdrowotne.

20. Sąd Okręgowy w Warszawie wysłuchał również zeznań złożonych przez kilku świadków, w tym J.M., który był współosadzonym J.F. Świadek stwierdził, że stan zdrowia J.F. stale się pogarszał i że prawdopodobnie podawano mu tylko witaminy. Stwierdził również, że Areszt Śledczy w Warszawie-Grochowie był przepełniony i panowały w nim nieodpowiednie warunki życia. Jednak w opinii sądu wiarygodność oświadczeń złożonych przez J.M. nie została poparta żadnymi innymi dowodami.

21. W dniu 30 marca 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie wydał wyrok i oddalił skargę skarżących. Sąd uznał, że w przedmiotowej sprawie nie doszło do żadnego zaniedbania medycznego. Odnosząc się do opinii biegłego sąd orzekł, że serce J.F. zostało uszkodzone w wyniku jego stylu życia i nieumiejętnie leczonej cukrzycy i nadciśnienia. Jak wynika z dokumentacji medycznej hiszpańskiego szpitala, J.F. przyjmował leki nieregularnie, spożywał duże ilości alkoholu i był palaczem. W opinii biegłego śmierć J.F. mogła nastąpić poza zakładem karnym, gdyż tętniak aorty pojawił się nagle. Poprzednie badania serca nie wykazały tego schorzenia. W każdym razie, biorąc pod uwagę otyłość pacjenta, diagnozowanie było bardzo trudne.

22. Sąd oddalił powództwo skarżących na podstawie art. 445 Kodeksu cywilnego (o ochronie dóbr osobistych J.F.) ze względu na brak podstaw prawnych. Na mocy tego przepisu roszczenie o odszkodowanie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie lub gdy powództwo zostało wniesione za życia strony. Sąd zauważył, że zgodnie z art. 446 § 3 Kodeksu cywilnego sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Niemniej w niniejszej sprawie, jako że Skarb Państwa nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności za śmierć J.F., odszkodowanie nie może zostać przyznane.

23. Sąd ustalił, że J.F. otrzymał w Areszcie Śledczym odpowiednią opiekę medyczną. Po przyjeździe do Aresztu Śledczego został zbadany przez lekarza, a wkrótce potem poddany badaniu rentgenowskiemu. Codziennie przychodziła pielęgniarka, żeby podać mu lek na nadciśnienie. Ponadto w momencie przybycia J.F. nie poinformował władz więziennych o jakichkolwiek bólach lub innych problemach zdrowotnych, które byłyby nie do pogodzenia z jego zatrzymaniem. J.F. nie miał przy sobie żadnych leków ani dokumentacji medycznej. Sąd uznał, że choroba J.F. nie była spowodowana warunkami jego pozbawienia wolności. Nie było zatem związku przyczynowego między śmiercią a warunkami pozbawienia wolności.

24. Skarżące wniosły apelację od tego orzeczenia. W swoim odwołaniu podniosły one, że sąd pierwszej instancji nie uzasadnił, dlaczego nie uwzględnił oświadczeń złożonych przez J.M. Twierdziły również, że Sąd Okręgowy nie przeanalizował szczegółowo działań podjętych przez Areszt Śledczy w Warszawie-Grochowie i bezkrytycznie uznał, że kontrole przeprowadzane w zakładzie karnym były odpowiednie. Wreszcie skarżące były zdania, że sąd pierwszej instancji naruszył postanowienia Konwencji stwierdzając, że Skarb Państwa nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności za śmierć J.F.

25. W dniu 7 października 2016 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apelację skarżących. Sąd zasadniczo zgodził się z ustaleniami faktycznymi i wnioskami Sądu Okręgowego. Stwierdził ponadto, że czyny personelu medycznego w zakładzie karnym podlegają odpowiedzialności deliktowej Państwa. Niemniej w przedmiotowej sprawie działania te zostały podjęte zgodnie z prawem, a skarżące nie wykazały związku przyczynowego między nimi a śmiercią J.F. W szczególności, jak stwierdził biegły, nie było żadnych nieprawidłowości w trakcie jego diagnostyki medycznej i leczenia. Nie wykazano, że wcześniejsze prześwietlenie klatki piersiowej umożliwiłoby wykrycie tętniaka. Wyrok był ostateczny, ponieważ skarga kasacyjna nie była dostępna.

.II.IVPostępowanie karne

26. W dniu 21 października 2009 r. skarżące złożyły zawiadomienie o przestępstwie do Ministra Spraw Wewnętrznych, z zarzutami dotyczącymi zatrzymania J.F. w dniu 7 stycznia 2009 r. Podniosły w niej, że skoro J.F. był w złym stanie zdrowia, cierpiał na poważną chorobę serca i miał dwa zawały, nie powinien w tym dniu zostać zatrzymany i wysłany do więzienia.

27. W dniu 11 grudnia 2019 r. Prokuratura Rejonowa odmówiła wszczęcia dochodzenia. Prokurator zauważył, że w czasie zatrzymania J.F. nie uskarżał się na jakiekolwiek problemy zdrowotne i nie miał żadnych urazów. Ponadto zatrzymanie nakazano zgodnie z prawem. W dniu zatrzymania J.F. został przewieziony do Aresztu Śledczego. Zgodnie ze sporządzonym tego samego dnia protokołem zatrzymania J.F. nie poinformował funkcjonariuszy policji o jakichkolwiek problemach zdrowotnych.

28. Postanowienie to doręczono skarżącym w dniu 21 grudnia 2009 r. Nie wniosły od niego zażalenia w wyznaczonym terminie siedmiu dni.

WŁAŚCIWE RAMY PRAWNE I PRAKTYKA

.III.IKodeks cywilny

29. Artykuł 415 i kolejne Kodeksu cywilnego przewidują odpowiedzialność deliktową. Zgodnie z tymi przepisami, kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

30. Artykuł 444 Kodeksu cywilnego stanowi, że w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody przez sprawcę obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty.

31. Artykuł 445 § 1, który ma zastosowanie w przypadku uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia w wyniku niezgodnego z prawem działania lub zaniechania po stronie przedstawiciela Państwa, ma następujące brzmienie:

„[...] sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę”.

32. Na podstawie art. 446 § 3 sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.

.III.IIOpieka lekarska w więzieniu

33. Przepisy dotyczące opieki medycznej w zakładach karnych oraz właściwe przepisy prawa i praktyka krajowa są określone w wyrokach Trybunału w sprawach Sławomir Musiał przeciwko Polsce (nr 28300/06, §§ 48–61, 20 stycznia 2009 r.) oraz Kaprykowski przeciwko Polsce (nr 23052/05, §§ 36–39, 3 lutego 2009 r.). W szczególności art. 115 Kodeksu karnego wykonawczego („Kodeks”) stanowi:

„1. Skazanemu zapewnia się bezpłatne świadczenia zdrowotne, leki i artykuły sanitarne.

[...]

4. Świadczenia zdrowotne udzielane są skazanemu przede wszystkim przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności.

5. Podmioty lecznicze inne niż podmioty, o których mowa w § 4, współdziałają z tymi podmiotami, w zapewnieniu skazanym świadczeń zdrowotnych, gdy konieczne jest w szczególności:

1) natychmiastowe udzielenie świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia skazanego;

2) przeprowadzenie specjalistycznych badań, leczenia lub rehabilitacji skazanego;

3) zapewnienie świadczeń zdrowotnych skazanemu, który korzysta z przepustki lub czasowego zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego”.

34. W okresie właściwym dla okoliczności faktycznych sprawy szczególne zasady dotyczące świadczenia usług medycznych na rzecz osób pozbawionych wolności zostały określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 października 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad, zakresu i trybu udzielania świadczeń zdrowotnych osobom pozbawionym wolności przez zakłady opieki zdrowotnej dla osób pozbawionych wolności.

35. Osoba pozbawiona wolności była poddawana wstępnym i okresowym badaniom lekarskim i kontrolom (§ 2) oraz musiała poddać się wstępnym badaniom lekarskim, takim jak przegląd historii choroby i badanie lekarskie zaraz po przybyciu do zakładu karnego (§ 3). Ponadto w ciągu czternastu dni od przybycia osoba pozbawiona wolności musiała wykonać prześwietlenie klatki piersiowej oraz badanie stomatologiczne.

PRAWO

.IV.IZARZUCANE NARUSZENIE ART. 2 KONWENCJI

36. Skarżące wniosły skargę na podstawie art. 2 Konwencji twierdząc, że władze nie zapewniły J.F – ojcu i partnerowi skarżących – odpowiedniej opieki medycznej podczas jego pobytu w zakładzie karnym. Podniosły również, na podstawie tego samego postanowienia, że wszczęte przez nie w tym zakresie postępowanie sądowe nie było skuteczne. Istotna część art. 2 ust. 1 Konwencji stanowi:

„1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę [...]”.

.D.A.ADopuszczalność

.4.1.1.1Wyczerpanie krajowych środków odwoławczych

37. Rząd podniósł w pierwszej kolejności, że skarżące nie wyczerpały dostępnych krajowych środków odwoławczych. W szczególności nie złożyły one zawiadomienia o przestępstwie w stosunku do personelu medycznego więzienia zaangażowanego w leczenie J.F., zarzucając, że nie zapewnił on odpowiedniej opieki medycznej. Zawiadomienie o przestępstwie złożone do Ministra Spraw Wewnętrznych dotyczyło jedynie zatrzymania J.F., a w każdym razie skarżące nie odwołały się od decyzji prokuratora w sprawie odmowy wszczęcia dochodzenia.

38. Skarżące twierdziły, że skorzystały z możliwości dochodzenia naprawienia szkody zgodnie z odnośnymi przepisami Kodeksu cywilnego. Ich zdaniem powództwo cywilne o zasądzenie odszkodowania było w ich przypadku odpowiednim środkiem odwoławczym, ponieważ obejmowało wszystkie kwestie związane z zarzucanym brakiem odpowiedniej opieki medycznej w więzieniu.

39. Trybunał zauważa, że polski system prawny przewiduje, co do zasady, dwie drogi działania dla ofiar zarzucających Państwu lub jego przedstawicielom czyny bezprawne, a mianowicie postępowanie cywilne oraz wniosek do prokuratora o wszczęcie dochodzenia. Skarżące początkowo złożyły zawiadomienie o przestępstwie dotyczące zarzucanych nieprawidłowości w chwili zatrzymania J.F., ale ostatecznie zdecydowały się wnieść powództwo cywilne o odszkodowanie (zob. paragrafy 16 i 26 powyżej).

40. Trybunał zauważa, że decyzja o wszczęciu postępowania cywilnego w niniejszej sprawie nie wydaje się nieuzasadniona. J.F. zmarł dziesięć dni po zwolnieniu z aresztu (zob. paragrafy 13 i 15 powyżej). Dlatego też w chwili jego śmierci nie przebywał w areszcie, a władze nie były zobowiązane do wszczęcia, z własnej inicjatywy, oficjalnego śledztwa w celu ustalenia, czy w grę mogło wchodzić zaniedbanie medyczne (zob., przeciwnie, Makharadze i Sikharulidze przeciwko Gruzji, nr 35254/07, 87, 22 listopada 2011 r.).

41. Postępowanie cywilne wszczęte przez skarżące, w przypadku zakończenia powodzeniem, mogłoby doprowadzić do ustalenia zakresu odpowiedzialności za śmierć partnera i ojca skarżących oraz do przyznania odpowiedniego zadośćuczynienia (por. Kudra przeciwko Chorwacji, nr 13904/07, § 95, 18 grudnia 2012 r.). W tych okolicznościach fakt, że skarżące nie złożyły zawiadomienia o przestępstwie dotyczącego rzekomo niedostatecznej opieki medycznej świadczonej J.F. w zakładzie karnym, nie może być im zarzucany przy ocenie wyczerpania przez skarżące krajowych środków odwoławczych. Trybunał przypomina w związku z tym, że w przypadku istnienia kilku krajowych środków odwoławczych, z których może skorzystać dana osoba, ma ona możliwość wyboru środka – w celu spełnienia wymogu wyczerpania krajowych środków odwoławczych – który odnosi się do zasadniczego roszczenia. Innymi słowy, w sytuacji korzystania z jednego środka odwoławczego, nie jest konieczne korzystanie z innego środka odwoławczego o zasadniczo jednakowym celu (zob. Nicolae Virgiliu Tănase przeciwko Rumunii [WI], nr 41720/13, § 177, 25 czerwca 2019 r.).

42. W świetle powyższych rozważań Trybunał orzeka, że zastrzeżenie Rządu w sprawie braku wyczerpania krajowych środków odwoławczych musi zostać oddalone.

.4.1.1.2Nadużycie prawa do skargi

43. W drugiej kolejności Rząd podniósł, że skarga jest niedopuszczalna ze względu na nadużycie prawa do skargi. Twierdził, że skarżące próbowały wprowadzić Trybunał w błąd utrzymując, że w niniejszej sprawie nie wszczęto postępowania karnego. Rząd podkreślił, że przedstawicielka skarżących stwierdziła w swoim piśmie do Trybunału z dnia 20 lutego 2017 r., że „[pierwsza] skarżąca nie [wszczęła] postępowania karnego, ponieważ postępowanie cywilne [było] odpowiednim środkiem odwoławczym w sytuacji jej i jej córek”.

44. Trybunał przypomina w tym względzie, że skarga może zostać oddalona jako nadużycie proceduralne jedynie w nadzwyczajnych okolicznościach, w szczególności, gdy jest świadomie oparta na nieprawdziwych faktach lub gdy do Trybunału wpłynęły niekompletne, a tym samym wprowadzające w błąd informacje dotyczące istoty sprawy (zob. Gross przeciwko Szwajcarii [WI], nr 67810/10, § 28, ETPC 2014).

45. Trybunał uznaje, że byłoby stosowne, aby skarżące poinformowały go o wniesionym przez nie zawiadomieniu o przestępstwie, na co zwrócił uwagę Rząd. Postępowanie to nie dotyczy jednak istoty niniejszej sprawy, a mianowicie niezapewnienia J.F. odpowiedniej opieki medycznej w czasie pobytu w areszcie oraz braku staranności w prowadzeniu postępowania krajowego (zob. paragraf 36 powyżej). Zawiadomienie o przestępstwie skarżących dotyczyło jedynie zatrzymania J.F. w dniu 7 stycznia 2009 r. oraz nieprawidłowości, które rzekomo miały miejsce w tym dniu (zob. paragraf 26 powyżej).

46. Uwzględniając swoje orzecznictwo i powyższe rozważania, Trybunał uznaje, że fakt, iż w niniejszej sprawie skarżące nie przedłożyły informacji na temat wniesionego przez nie zawiadomienia o przestępstwie, nie może zostać uznany za stanowiący nadużycie prawa do skargi w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji.

47. Wynika z tego, iż zastrzeżenie Rządu co do domniemanego nadużycia prawa do skargi należy oddalić.

.4.1.1.3Wniosek

48. Wynika stąd, że skarga nie jest ani w sposób oczywisty nieuzasadniona, ani niedopuszczalna na jakiejkolwiek innej podstawie wymienionej w art. 35 Konwencji. Należy zatem uznać ją za dopuszczalną.

.D.A.BPrzedmiot skargi

.4.1.2.1Aspekt materialny

()d.a.b.a.aStanowiska stron

49. Skarżące podniosły, że władze krajowe nie zapewniły J.F. odpowiedniej opieki medycznej w więzieniu. Podkreśliły, że J.F. bezsprzecznie był osobą zażywającą kokainę i spożywającą duże ilości alkoholu, a przed zatrzymaniem miał dwa zawały serca. Mimo że był chory, trafił do więzienia, aby odbyć czterdziestodniową karę. Skarżące zauważyły, że prześwietlenie klatki piersiowej zrobiono mu dopiero kilka dni później. W opinii skarżących, zważywszy na ogólny stan zdrowia J.F., badanie to powinno zostać przeprowadzone natychmiast po jego zatrzymaniu.

50. Ponadto skarżące podkreśliły, że 15 stycznia 2009 r., kiedy jego stan się pogorszył, J.F. był przewożony między szpitalami – z Aresztu Śledczego do Szpitala Klinicznego, a wreszcie do Narodowego Instytutu Kardiologii – co miało dalszy poważny wpływ na jego zdrowie.

51. Wreszcie, skarżące podkreśliły, że dokumentacja medyczna dotycząca leczenia J.F. w więzieniu jest skąpa i brakuje w niej ważnych informacji. W tym względzie skarżące powołały się na opinię biegłego z dnia 30 stycznia 2013 r. i zawarte w niej wnioski. W szczególności zauważyły, że nie jest jasne, czy J.F. przyjmował jakiekolwiek leki w więzieniu i czy jego ciśnienie krwi było regularnie monitorowane.

52. Rząd podniósł, że władze krajowe podjęły wszelkie dostępne środki w celu ochrony życia J.F. i zapewnienia mu odpowiedniej opieki zdrowotnej przez cały czas trwania pozbawienia wolności. Natychmiast po zatrzymaniu odbył konsultację lekarską, zrobiono mu prześwietlenie klatki piersiowej i przepisano mu leki na ciśnienie krwi. Codziennie odwiedzała go pielęgniarka. Po tym, jak J.F. skarżył się, że nie może spać w nocy, został pilnie zbadany przez lekarza więziennego, poza godzinami pracy lekarza.

53. Rząd podkreślił również, że śmierć J.F. nie była wynikiem działań lub zaniedbań personelu więziennego lub medycznego, ale nastąpiła nagle z powodu jego ogólnie złego stanu zdrowia (otyłości i nieleczonego nadciśnienia). Ponadto, gdy tylko stan zdrowia J.F. uległ pogorszeniu, natychmiast otrzymał pomoc medyczną i został poddany dwóm operacjom w jednym z najlepszych szpitali kardiologicznych w Polsce – Narodowym Instytucie Kardiologii w Aninie.

54. Wreszcie Rząd podkreślił, że w momencie śmierci w dniu 25 stycznia 2009 r. J.F. nie przebywał w areszcie, ponieważ został z niego zwolniony 16 stycznia 2009 r. W związku z tym nie można w tym względzie pociągnąć władz państwowych do odpowiedzialności.

()d.a.b.a.bOcena Trybunału

()iv.i.ii.i.ii.iZasady ogólne

55. Trybunał przypomina, że art. 2 ust. 1 zdanie pierwsze zobowiązuje Państwo nie tylko do powstrzymania się od umyślnego i bezprawnego pozbawienia życia, ale także do podjęcia odpowiednich kroków w celu ochrony życia osób podlegających jego jurysdykcji (zob. L.C.B. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 9 czerwca 1998 r., § 36, Zbiór Wyroków i Decyzji 1998-III, oraz Lopes de Sousa Fernandes przeciwko Portugalii [WI], nr 56080/13, § 29, 19 grudnia 2017 r.).

56. Zasady te mają także zastosowanie do sfery zdrowia publicznego. Wyżej wspomniane pozytywne obowiązki wymagają zatem od państwa wprowadzenia przepisów zmuszających szpitale, zarówno publiczne, jak i prywatne, do przyjęcia odpowiednich środków w celu ochrony życia ich pacjentów. Wymagają one również ustanowienia skutecznego, niezawisłego systemu sądownictwa, tak aby można było ustalić przyczynę śmierci pacjentów objętych opieką medyczną, zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym, oraz pociągnąć do odpowiedzialności osoby odpowiedzialne (zob. Calvelli i Ciglio przeciwko Włochom [WI], nr 32967/96, § 49, ETPC 2002‑I z dalszymi odniesieniami, oraz Fernandes de Oliveira przeciwko Portugalii [WI], nr 78103/14, § 105, 31 stycznia 2019 r.).

57. W kontekście więźniów Trybunał miał wcześniej okazję podkreślić, że osoby przebywające w areszcie znajdują się we wrażliwej sytuacji, a władze mają obowiązek chronić ich zdrowie i dobre samopoczucie (zob. Naumenko przeciwko Ukrainie, nr 42023/98, § 112, 10 lutego 2004 r., oraz Dzieciak przeciwko Polsce, nr 77766/01, § 91, 9 grudnia 2008 r.). Oznacza to, że władze zobowiązane są do zapewnienia osobom pozbawionym wolności opieki medycznej niezbędnej do ochrony ich życia (zob. Taïs przeciwko Francji, nr 39922/03, § 98, 1 czerwca 2006 r., oraz Huylu przeciwko Turcji, nr 52955/99, § 58, 16 listopada 2006 r.). Gwałtowne pogorszenie się stanu zdrowia danej osoby w areszcie nieuchronnie budzi poważne wątpliwości co do adekwatności leczenia w nim. W związku z tym, jeżeli osoba osadzona umiera w wyniku problemu zdrowotnego, Państwo musi przedstawić racjonalne wyjaśnienie przyczyny śmierci i leczenia, jakie zastosowano wobec danej osoby przed jej śmiercią (zob. Makharadze i Sikharulidze, op.cit. §§ 71–72, i przytoczone w nim orzecznictwo).

()iv.i.ii.i.ii.iiZastosowanie zasad ogólnych w niniejszej sprawie

58. Trybunał zauważa, że od momentu zatrzymania w dniu 7 stycznia 2009 r. do zwolnienia w dniu 16 stycznia 2009 r. (na krótko przed śmiercią) J.F. przebywał pod opieką władz i w okolicznościach, które mogły spowodować pociągnięcie ich do odpowiedzialności. W związku z tym Rząd podniósł, że skoro J.F. zmarł po uchyleniu pozbawienia wolności, Państwo nie może zostać pociągnięte do odpowiedzialności (zob. paragraf 54 powyżej). Trybunał zauważa, że w momencie jego przyjęcia do więzienia J.F. był w ogólnie dobrym stanie (zob. paragraf 8 powyżej). W momencie zwolnienia przebywał jednak na intensywnej terapii, na wspomaganiu krążenia i oddychania, a jego rokowania medyczne były niepewne (zob. paragraf 13 powyżej). Zmarł kilka dni później, a skarżące twierdziły, że brak odpowiedniej opieki medycznej w areszcie doprowadził do jego śmierci (zob. paragraf 49 powyżej). Ponadto, chociaż władze krajowe uznały, że skarżące nie udowodniły związku przyczynowego między rzekomo niewystarczającą opieką medyczną w areszcie a śmiercią J.F., potwierdziły one, że działania personelu medycznego w więzieniu podlegały odpowiedzialności deliktowej Państwa (zob. paragraf 25 powyżej).

59. Ponadto nie kwestionuje się, że J.F. cierpiał na nadciśnienie, miał znaczną nadwagę i przed zatrzymaniem miał dwa zawały serca (zob. paragrafy 8 i 49 powyżej). Rząd nie zaprzecza, że władze miały wiedzę na temat tych faktów. W celu ustalenia, czy pozwane Państwo wypełniło swój obowiązek ochrony życia J.F. na mocy art. 2 Konwencji, Trybunał musi zbadać, czy właściwe władze krajowe zrobiły wszystko, czego można było od nich wymagać, w dobrej wierze i w odpowiednim czasie, aby spróbować zapobiec śmierci J.F. (zob. Makharadze i Sikharulidze, op.cit., § 74 oraz Rudevits przeciwko Łotwie (dec.), nr 47590/06, §48, 26 czerwca 2012 r.). Trybunał zbada zatem, czy leczenie otrzymane podczas pobytu w areszcie przez najbliższego członka rodziny skarżących było terminowe i odpowiednie (zob. Tarariyeva przeciwko Rosji, nr 4353/03, §§ 77–89, ETPC 2006‑XV (fragmenty) i por. Salakhov i Islyamova przeciwko Ukrainie, nr 28005/08, § 166, 14 marca 2013 r.).

60. Trybunał zauważa, że J.F. w chwili przybycia do Aresztu Śledczego w Warszawie-Grochowie poinformował władze, że cierpi na nadciśnienie tętnicze, spożywa duże ilości alkoholu, w przeszłości zażywał kokainę, był leczony na cukrzycę i miał dwa zawały serca (zob. paragrafy 7 i 8 powyżej).

61. Trybunał zauważa ponadto, że w dniu 12 stycznia 2009 r., w ciągu kilku dni od przybycia, J.F. poddał się badaniu rentgenowskiemu (zob. paragraf 9 powyżej). Skarżące twierdziły, że zważywszy na jego zły stan zdrowia, badanie to zostało przeprowadzone zbyt późno. Trybunał jednak nie uznaje pięciodniowego okresu oczekiwania na badanie rentgenowskie za wyjątkowo długi. Trybunał zauważa w tym względzie, że zgodnie z odpowiednimi przepisami krajowymi osadzony powinien zostać poddany badaniu rentgenowskiemu w ciągu czternastu dni od przybycia do zakładu karnego (zob. paragraf 35 powyżej). W dokumentacji medycznej nie ma żadnych informacji, które sugerowałyby, że J.F. skarżył się w jakikolwiek sposób na stan zdrowia przed datą badania. W związku z tym w okolicznościach niniejszej sprawy nie wydaje się, aby badanie rentgenowskie powinno było zostać przeprowadzone wcześniej. Ponadto, jak ustaliły sądy krajowe, nie wykazano, że wcześniejsze badanie rentgenowskie pozwoliłoby na wykrycie tętniaka (zob. paragraf 25 powyżej).

62. W odniesieniu do tego, czy przeniesienie J.F. do szpitala cywilnego nastąpiło wystarczająco szybko, Trybunał zauważa, że w dniu 12 stycznia 2009 r. zalecono mu konsultację ze specjalistą w dziedzinie chorób wewnętrznych. Następnie 14 stycznia 2009 r. J.F. został zbadany przez lekarza więziennego, który stwierdził, że jego stan nie uległ zmianie (zob. paragrafy 9 i 11 powyżej). Jednak nazajutrz, kiedy stan J.F. pogorszył się, został on natychmiast przeniesiony, najpierw na oddział ratunkowy Szpitala Klinicznego w celu wykonania badań, a następnie do szpitala specjalistycznego – Narodowego Instytutu Kardiologii w Aninie (zob. paragraf 12 powyżej). Materiały w aktach nie zawierają niczego, co wskazywałoby, że J.F. sam poprosił o przyspieszenie przeniesienia lub że istniały jakiekolwiek obiektywne powody takiego przyspieszenia. Nie ma podstaw, żeby twierdzić, iż lekarze mylnie ocenili albo zignorowali stopień pogorszenia się stanu jego zdrowia. W swojej opinii z dnia 30 stycznia 2013 r. biegły stwierdził, że ze względu na niekompletną dokumentację medyczną nie było możliwe ustalenie, czy przeniesienie J.F. na oddział ratunkowy nastąpiło w wyniku nagłego pogorszenia się jego stanu zdrowia, czy też w wyniku analizy zdjęcia rentgenowskiego klatki piersiowej wykonanego w dniu 12 stycznia 2009 r. (zob. paragraf 18 powyżej). W świetle powyższego Trybunał nie może spekulować, czy wcześniejsze przeniesienie do szpitala cywilnego zapobiegłoby śmierci J.F.

63. Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, Trybunał nie stwierdza żadnego wyraźnego zaniedbania ze strony władz krajowych, które pozwalałoby na stwierdzenie, że J.F. nie otrzymał odpowiedniej opieki medycznej w więzieniu.

64. W związku z powyższym nie doszło do naruszenia art. 2 Konwencji w jego aspekcie materialnym.

.4.1.2.2Aspekt proceduralny

()d.a.b.b.aStanowiska stron

65. Skarżące podniosły, że wszczęte przez nie postępowanie cywilne dotyczące braku zapewnienia J.F. odpowiedniej opieki medycznej nie było skuteczne. Potwierdziły, że nie kontynuowały postępowania karnego wynikającego z ich zawiadomienia dotyczącego nieprawidłowości w momencie zatrzymania J.F. Ich zdaniem, postępowanie cywilne było odpowiednim środkiem odwoławczym w okolicznościach ich sprawy.

66. Rząd utrzymywał, że postępowanie cywilne w niniejszej sprawie, jak również postępowanie karne, były skuteczne w rozumieniu art. 2 Konwencji. Postępowania te były odpowiednie, niezależne, bezstronne, niezawisłe i niezwłoczne oraz obejmowały wystarczający element kontroli publicznej. Wszystkie fakty dotyczące opieki medycznej zapewnionej J.F. zostały zbadane i uzyskano opinię biegłego. W związku z tym nie doszło do naruszenia art. 2 Konwencji w jej aspekcie proceduralnym.

()d.a.b.b.bOcena Trybunału

()iv.i.ii.ii.ii.iZasady ogólne

67. Trybunał orzekał wielokrotnie, że tam, gdzie doszło do utraty życia w okolicznościach potencjalnie pociągających Państwo do odpowiedzialności, art. 2 Konwencji nakłada na Państwo obowiązek zapewnienia, wszelkimi dostępnymi mu środkami, odpowiedniej reakcji dochodzeniowej, sądowej i innych. Zasadniczym celem takiego dochodzenia jest zapewnienie skutecznego wdrożenia przepisów krajowych chroniących prawo do życia oraz, w przypadkach dotyczących przedstawicieli lub organów państwowych, zapewnienie ich odpowiedzialności (zob. Calvelli i Ciglio, op.cit., § 49 oraz Öneryıldız przeciwko Turcji [WI], nr 48939/99, § 91, ETPC 2004‑XII).

68. Trybunał przypomina jednak, że w przypadkach, w których naruszenie prawa do życia lub nietykalności osobistej nie zostało spowodowane umyślnie, nałożony przez Konwencję obowiązek proceduralny do ustanowienia skutecznego i niezawisłego systemu sądowego nie wymaga koniecznie zapewnienia środków odwoławczych w ramach prawa karnego. Wybór środków zapewniających wykonanie pozytywnych obowiązków wynikających z Konwencji jest zasadniczo kwestią mieszczącą się w marginesie oceny Układającego się Państwa. Istnieją różne sposoby zapewnienia praw wynikających z Konwencji i nawet jeśli Państwo nie zastosowało jednego konkretnego środka przewidzianego w prawie krajowym, może ono nadal wypełniać swój pozytywny obowiązek za pomocą innych środków. Jednakże, aby obowiązek ten został spełniony, postępowanie takie musi nie tylko istnieć w teorii, ale także działać skutecznie w praktyce (zob. Calvelli i Ciglio, op.cit., § 51; Byrzykowski przeciwko Polsce, nr 11562/05, § 105, 27 czerwca 2006 r., oraz Lopes de Sousa Fernandes, op.cit., §§ 21–216 z dalszymi odniesieniami).

69. Wymóg niezwłoczności i uzasadnionej szybkości jest dorozumiany w kontekście skuteczności postępowania krajowego prowadzonego w celu wyjaśnienia okoliczności śmierci pacjenta. Nawet w przypadku przeszkód lub trudności, które mogą uniemożliwić postępy w dochodzeniu lub procesie w konkretnej sytuacji, szybka reakcja władz ma kluczowe znaczenie dla utrzymania zaufania publicznego do przestrzegania przez władze zasad państwa prawa oraz dla zapobiegania wszelkim pozorom zmowy lub tolerowania działań niezgodnych z prawem (zob. Kudra przeciwko Chorwacji, nr 13904/07, § 105, 18 grudnia 2012 r.).

()iv.i.ii.ii.ii.iiZastosowanie zasad ogólnych w niniejszej sprawie

70. Trybunał zauważa, że sprawa dotyczy śmierci partnera skarżącej i ojca pozostałych dwóch skarżących dziewięć dni po jego zwolnieniu z aresztu. Ponadto zauważa, że stan zdrowia J.F. poważnie pogorszył się podczas pobytu w areszcie, a skarżące twierdziły, że jego śmierć była wynikiem braku zapewnienia mu niezwłocznej i odpowiedniej opieki medycznej w więzieniu. Rząd nie kwestionował możliwości zastosowania art. 2 Konwencji w niniejszej sprawie.

71. W takich okolicznościach, biorąc pod uwagę podstawowe znaczenie prawa do życia gwarantowanego na mocy art. 2 Konwencji oraz szczególną wagę, jaką Trybunał przypisuje wymogowi proceduralnemu wynikającemu z tego postanowienia, Trybunał musi ustalić, czy system krajowy zapewnił odpowiedni środek odwoławczy, który spełniałby wszystkie gwarancje wymagane na mocy Konwencji (zob. Powell przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (dec.), nr 45305/99, 4 maja 2000 r.).

72. W tym względzie Trybunał w pierwszej kolejności zauważa, że J.F. zmarł w styczniu 2009 r. i że skarżące wniosły powództwo cywilne dotyczące jego śmierci w dniu 16 grudnia 2009 r. W dniu 30 marca 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie wydał wyrok i oddalił roszczenie skarżących. Postępowanie zakończono w dniu 7 października 2016 r., kiedy Sąd Apelacyjny w Warszawie wydał wyrok.

73. W trakcie postępowania przesłuchano więzienny personel medyczny, który zajmował się leczeniem J.F. Zgromadzono zeznania współosadzonych J.F. i personelu więziennego. Sądy uzyskały również dokumentację medyczną J.F. i sporządzono opinię biegłego (zob. paragrafy 17, 19 i 20 powyżej).

74. Trybunał zauważa, że skarżące nie kwestionowały niezawisłości i bezstronności władz krajowych. Pierwsza ze skarżących miała możliwość uczestniczenia w postępowaniu i skorzystała z przysługujących jej praw procesowych Pozostaje jeszcze upewnić się, czy postępowanie było skuteczne pod względem jego gruntowności i zakończenia w rozsądnym terminie (zob. Lopes de Sousa Fernandes, op.cit. § 226).

75. Trybunał zauważa, że w niniejszej sprawie postępowanie cywilne trwało ogółem prawie siedem lat (zob. paragrafy 16, 21 i 25 powyżej). Wydanie orzeczenia co do istoty sprawy zajęło sądowi pierwszej instancji ponad pięć lat, a sądowi drugiej instancji kolejne piętnaście miesięcy zajęło rozpatrzenie odwołania skarżących. Prawdą jest, że ustalenie, czy J.F. otrzymał odpowiednią opiekę medyczną w Areszcie Śledczym wymagało specjalistycznej wiedzy w dziedzinie medycyny. Jednocześnie nie wyjaśniono, dlaczego opinia biegłego została przedłożona Sądowi Okręgowemu trzy lata po wszczęciu postępowania (zob. paragrafy 16 i 17 powyżej). Ponadto dodatkowa opinia biegłego została przedłożona dopiero rok i siedem miesięcy później (zob. paragraf 18 powyżej).

76. Trybunał przypomina w związku z tym, że w sprawach na gruncie art. 2 dotyczących postępowania wszczętego w celu wyjaśnienia okoliczności śmierci danej osoby, opóźnienia takie jak te stanowią silną przesłankę, że postępowanie było wadliwe do tego stopnia, że stanowiło naruszenie pozytywnych obowiązków pozwanego państwa wynikających z Konwencji, chyba że państwo przedstawi w wysokim stopniu przekonujące i wiarygodne powody uzasadniające taki tok postępowania (zob. Kudra, op.cit., § 113; Bilbija i Blažević przeciwko Chorwacji, nr 62870/13, § 107, 12 stycznia 2016 r., oraz Lopes de Sousa Fernandes, op.cit., § 219). Jednakże w niniejszej sprawie Rząd ograniczył się do stwierdzenia, że postępowanie było niezwłoczne, ale nie określił żadnych szczegółów w tym względzie i nie przedstawił żadnych przekonujących i wiarygodnych powodów uzasadniających łączny czas trwania postępowania.

77. W tych okolicznościach Trybunał uznaje, że odpowiednie mechanizmy krajowego systemu prawnego, rozpatrywane jako całość, nie zapewniły w praktyce skutecznej i szybkiej reakcji ze strony władz, zgodnej ze obowiązkami Państwa wynikającymi z art. 2 Konwencji.

78. W związku z powyższym doszło do naruszenia art. 2 Konwencji w aspekcie proceduralnym.

.IV.IIZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

79. Artykuł 41 Konwencji przewiduje:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

.D.B.ASzkoda

80. Skarżące zażądały kwoty 150 000 złotych (PLN) (około 35 000 euro) tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

81. Rząd podniósł, że roszczenie jest wygórowane i zwrócił się do Trybunału o ocenę kwestii odszkodowania na podstawie najnowszego orzecznictwa dotyczącego podobnych spraw.

82. Biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności niniejszej sprawy, Trybunał przyznaje, że skarżące poniosły szkodę niemajątkową, której nie można zrekompensować wyłącznie poprzez stwierdzenie naruszenia. Dokonując oceny w oparciu o zasadę słuszności, Trybunał przyznaje skarżącym łączną kwotę 10 000 EUR zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

.D.B.BKoszty i wydatki

83. Skarżące, które otrzymały pomoc prawną od Trybunału, nie wystąpiły o żadną dodatkową kwotę na pokrycie kosztów i wydatków poniesionych przed Trybunałem.

.D.B.COdsetki za zwłokę

84. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

Z POWYŻSZYCH WZGLĘDÓW TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1.  uznaje skargę za dopuszczalną;

2.  orzeka, że nie doszło do naruszenia art. 2 Konwencji w jego aspekcie materialnym;

3.  orzeka, że doszło do naruszenia art. 2 Konwencji w jego aspekcie proceduralnym;

4.  orzeka,

(a)  że pozwane Państwo winno, w terminie trzech miesięcy, uiścić na rzecz trzech skarżących łącznie kwotę 10 000 EUR (dziesięciu tysięcy euro) tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową, powiększoną o wszelkie podatki należne od tej kwoty, przeliczoną na walutę pozwanego Państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności;

(b)  że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, należne będą odsetki zwykłe od określonej powyżej kwoty, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

5.  oddala pozostałą część roszczenia skarżących dotyczącego słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie dnia 3 września 2020 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Renata Degener Linos-Alexandre Sicilianos
Zastępca Kanclerza Przewodniczący

Załącznik

L.p.	Nazwisko skarżącej	Rok urodzenia	Obywatelstwo	Miejsce stałego pobytu
1	Monika KAMIŃSKA	1981	Polskie	Warszawa
2	Giselle Maria KAMIŃSKA	2005	Polskie	Warszawa
3	Michelle KAMIŃSKA	2006	Polskie	Warszawa