Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

Art. 11 • Wolność stowarzyszania się • Odmowa wpisu na listę partii politycznych partii, która dąży do kontynuacji partii komunistycznej rozwiązanej w 1989 r. z powodu jej totalitarnego reżimu • Powody odmowy właściwe, wystarczające i proporcjonalne do celu zgodnego z prawem • Rozsądne przepisy niepozwalające na odtworzenie ugrupowań politycznych, które nigdy nie funkcjonowały legalnie w ustroju demokratycznym • Neutralne wymogi prawne, niemające na celu karania partii za głoszone przez nią opinie lub prowadzoną politykę • Chęć zapobieżenia szczególnie poważnym potencjalnym szkodom dla bezpieczeństwa państwa lub dla podstaw społeczeństwa demokratycznego

STRASBURG

5 maja 2020 r.

OSTATECZNY

05.08.2020

Wyrok ten stał się ostateczny na mocy art. 44 ust. 2 Konwencji. Może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Ignatencu i Rumuńskiej Partii Komunistycznej przeciwko Rumunii

Europejski Trybunał Praw Człowieka (czwarta sekcja), zasiadając jako izba w składzie:

Jon Fridrik Kjølbro, przewodniczący,
Faris Vehabović,
Iulia Antoanella Motoc,
Branko Lubarda,
Carlo Ranzoni,
Jolien Schukking,
Péter Paczolay, sędziowie,
oraz Andrea Tamietti, kanclerz sekcji,

uwzględniając:

wyżej wymienioną skargę (nr 78635/13) przeciwko Rumunii, wniesioną do Trybunału na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) w dniu 4 grudnia 2013 r. przez obywatela Rumunii, pana Petre Ignatencu („pierwszy skarżący”) oraz ugrupowanie polityczne o nazwie „ Partidul Comunist Român” (Rumuńska Partia Komunistyczna; „partia skarżąca” lub „drugi skarżący”),

uwzględniając uwagi stron,

odnotowując, że w dniu 27 listopada 2018 r. skarga na podstawie art. 11 Konwencji została zakomunikowana Rządowi,

obradując na posiedzeniu zamkniętym rady w dniu 24 marca 2020 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

WPROWADZENIE

W skardze do Trybunału skarżący zarzucili, że sądowe odrzucenie ich wniosku o zarejestrowanie drugiego skarżącego jako partii politycznej naruszyło ich prawo do wolności stowarzyszania się na podstawie art. 11 Konwencji.

%1  STAN FAKTYCZNY

1. Drugi skarżący jest ugrupowaniem politycznym, którego wniosek o rejestrację jako partii politycznej został odrzucony wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Bukareszcie z dnia 16 lipca 2013 r. Pierwszy skarżący, urodzony w 1955 r. i zamieszkały w Bukareszcie, jest przewodniczącym tego ugrupowania. Obaj skarżący byli reprezentowani przez panią N. Călinescu, prawnik z Bukaresztu.

2. Rząd Rumunii („Rząd”) był reprezentowany przez swojego pełnomocnika, ostatnio panią Simonę-Mayę Teodoroiu z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

I.  Kontekst historyczny

3. Na kongresie, który odbył się w dniach 8–12 maja 1921 r., w wyniku rozłamu skrajnie lewicowego skrzydła Rumuńskiej Partii Socjaldemokratycznej powstała partia o nazwie „Rumuńska Partia Komunistyczna” („RPK”).

4. W latach 1947–1989 RPK, choć posiadała różne nazwy i struktury, była jedyną oficjalną partią działającą na rumuńskiej scenie politycznej. Wprowadzony przez nią reżim totalitarny charakteryzował się pod względem politycznym konstytucyjną pozycją de iure jako jedynej partii i organu zarządzającego państwem, a pod względem gospodarczym – narzuceniem nacjonalizacji i wprowadzeniem scentralizowanego planowania gospodarczego.

5. Totalitarny reżim ustanowiony przez kierownictwo RPK został obalony w wyniku gwałtownych starć w grudniu 1989 r., kiedy to w kraju wprowadzono ustrój demokratyczny.

6. W dniu 27 grudnia 1989 r. przyjęto dekret z mocą ustawy nr 2/1989 o ukonstytuowaniu się Rady Frontu Ocalenia Narodowego ( Consiliul frontului salvării naționale). Artykuł 10 tego aktu stanowił, że wszystkie struktury stworzone przez reżim totalitarny zostają rozwiązane (zob. paragraf 46 poniżej).

7. W dniu 31 grudnia 1989 r. Rada Frontu Ocalenia Narodowego przyjęła dekret z mocą ustawy nr 8/1989 w sprawie rejestracji i funkcjonowania partii politycznych, z myślą o ustanowieniu w Rumunii społeczeństwa demokratycznego i realizacji zasady pluralizmu politycznego (zob. paragraf 44 poniżej).

8. W dniu 17 stycznia 1990 r. Rada Frontu Ocalenia Narodowego wydała komunikat – opublikowany w Dzienniku Urzędowym nr 12 z dnia 19 stycznia 1990 r. – w którym stwierdziła, że rozwiązanie partii politycznych dekretem jest niemożliwe, ponieważ takie rozwiązanie jest sprzeczne z zasadami demokracji.

9. Dekretem z mocą ustawy nr 30/1990, przyjętym 18 stycznia 1990 r., cały majątek RPK został przekazany państwu.

II.  Utworzenie Komitetu ds. Reorganizacji RPK i przyjęte następnie dokumenty

10. 27 marca 2010 r. utworzono Komitet ds. Reorganizacji Rumuńskiej Partii Komunistycznej („Komitet”). Pierwszy skarżący został wybrany na jego przewodniczącego.

11. W tym samym dniu Komitet przyjął statut i program polityczny drugiego skarżącego. Istotne dla niniejszej sprawy fragmenty statutu mają następujące brzmienie:

„B. Określenie celu i założeń

Art[ykuł] 6: RPK jest partią robotników miast i wsi, wszystkich tych, którzy za sprawą swoich umysłów i rąk przyczyniają się do postępu społecznego.

Jej doktryną jest marksizm i inne nowoczesne, teoretyczne i praktyczne koncepcje budowy socjalizmu.

Bezpośrednim celem RPK jest budowa demokratycznego, wolnego i dostatniego społeczeństwa w Rumunii, co jest podstawowym postulatem przejścia do społeczeństwa typu socjalistycznego, opartego głównie na socjalistycznej własności środków produkcji.

Ostatecznym celem RPK jest budowa społeczeństwa opartego na wysokiej świadomości ludu, na braterstwie, na wolności jednostki i na równości społecznej – społeczeństwa komunistycznego.

[...]

Art[ykuł] 8: RPK wyraża się i realizuje poprzez wszystkie swoje działania w celu:

1) poszanowania konstytucji i praw obowiązujących w kraju;

2) [poszanowania] formy państwa – Republiki;

3) [poszanowania] istnienia i [zasady] wielopartyjności jako wyrazu demokracji politycznej;

4) obrony suwerenności i niepodległości narodu, jedności i integralności terytorialnej państwa, porządku prawnego ( a ordinii de drept).

Art[ykuł] 9: RPK zakłada ciągłość teoretycznego i praktycznego doświadczenia socjalistycznego i komunistycznego ruchu robotniczego w Rumunii, jego założeń i ideałów. Jest de facto ( în fapt) kontynuatorem Rumuńskiej Partii Komunistycznej utworzonej 8 maja 1921 r.

Art[ykuł] 10: Rumuńska Partia Komunistyczna sprzeciwia się totalitaryzmowi, dyskryminacji we wszystkich jej formach. Opowiada się za demokratycznym, pluralistycznym społeczeństwem, w którym prawa i wolności obywateli są gwarantowane przez konstytucję, a naród jest suwerenem”.

12. Zgodnie z art. 21 i 22 statutu dotyczącego warunków członkostwa w partii skarżącej osoby, które były już członkami RPK przed 22 grudnia 1989 r., mogły wypełnić deklarację potwierdzającą ich przynależność do partii. Podobnie w formularzu wniosku o członkostwo w partii skarżącej wnioskodawca był zobowiązany do podania, czy przed 22 grudnia 1989 r. był członkiem RPK, a jeśli tak, to czy nadal posiada legitymację partyjną, a jeśli tak, to jaka jest jej seria i numer.

13. Odpowiednie fragmenty programu politycznego opracowanego przez Komitet brzmią następująco:

„I. Zasady ogólne

[...] Bezpośrednim celem Rumuńskiej Partii Komunistycznej jest: budowa w Rumunii demokratycznego, wolnego i dostatniego społeczeństwa – podstawowego postulatu przejścia do społeczeństwa typu socjalistycznego, opartego na socjalistycznej własności środków produkcji – społeczeństwa, które poprzez sposób podziału korzyści społecznych zapewnia tym, którzy pracują, wyższy poziom dochodów niż model kapitalistyczny przy tym samym poziomie dochodów materialnych, warunek [niezbędny] do zapewnienia optymalnego poziomu życia wszystkim obywatelom Rumunii.

Ostatecznym celem Rumuńskiej Partii Komunistycznej jest budowa społeczeństwa opartego na wysokiej świadomości ludu, na braterstwie, na wolności jednostki i na równości społecznej – społeczeństwa komunistycznego.

[...]

Rumuńska Partia Komunistyczna sprzeciwia się totalitaryzmowi, wszelkim rodzajom dyskryminacji. Opowiada się za demokratycznym, pluralistycznym społeczeństwem, w którym prawa i wolności obywateli są gwarantowane przez konstytucję, a naród jest suwerenem.

Rumuńska Partia Komunistyczna poprzez wszystkie swoje działania realizuje wyłącznie cele polityczne, zgodnie z przepisami prawa, swoim programem i statutem. I tak:

[...]

– opowiada się za budową, odbudową, restrukturyzacją i modernizacją gospodarki rumuńskiej, co do zasady własnymi środkami, tak aby była ona funkcjonalna i wydajna, zdolna zapewnić wszystkim obywatelom środki niezbędne do satysfakcjonującego życia; [gospodarki], w której przeważa wspólna własność obywateli, zarządzana przez państwo, co stanowi gwarancję, że otrzymają oni [obywatele] większość korzyści ze swojej pracy;

[...]

Rumuńska Partia Komunistyczna opowiada się za poszanowaniem i zagwarantowaniem prawa do własności, we wszystkich jego formach, pod warunkiem że jest ono prawnie ustanowione, sprawiedliwe i moralne oraz nie stoi w sprzeczności z obecnymi i przyszłymi interesami narodu rumuńskiego. Popiera i głosi zasadę, zgodnie z którą w odniesieniu do własności dóbr naturalnych ogólny (wspólny) interes narodu ma pierwszeństwo przed interesem jednostek ([interesy] jednostki lub grupy). Popiera stosowanie zasady, że dobra ( bunurile) stworzone przez naturę są wspólną własnością społeczeństwa.

[...]

Rumuńska Partia Komunistyczna popiera zasadę »pełnej władzy państwa nad gospodarką narodową«. Państwo będzie sprawować władzę jako władza publiczna (regulacyjna, nadzorcza i sankcyjna), ale także jako właściciel, w imieniu ludu, głównych środków produkcji. Prawo państwa do ingerencji w gospodarkę wynika z faktu, że jest ono bezpośrednio odpowiedzialne przed narodem za sytuację gospodarczą kraju oraz [z faktu,] że gospodarka jest najważniejszym składnikiem społeczeństwa, ponieważ dostarcza materialnych środków do jego istnienia.

[...]

II. Socjalistyczne państwo prawa

W koncepcji Rumuńskiej Partii Komunistycznej rządy prawa oznaczają, że organy państwowe prowadzą swoją działalność z poszanowaniem norm prawnych (ustaw) przyjętych wcześniej przez [właściwe] instytucje. Socjalistyczne państwo prawa to państwo, w którym normy prawne regulujące stosunki w społeczeństwie są podporządkowane imperatywowi budowy społeczeństwa socjalistycznego.

[...]

III. Socjalistyczna gospodarka rynkowa

W koncepcji Rumuńskiej Partii Komunistycznej socjalistyczna gospodarka rynkowa to gospodarka charakteryzująca się tym, że ceny towarów ustalane są [nie poprzez] bezpośrednią interwencję państwa, [występującego] jako władza publiczna, lecz poprzez [współdziałanie] mechanizmów gospodarki rynkowej, w której wszystkie podmioty gospodarcze funkcjonują według tych samych norm i w której kapitał społeczny większości jest wspólną własnością ludu, zwaną ogólnie »własnością państwową« lub własnością wspólną ( cooperatista). [...]

Państwo będzie zaangażowane w gospodarkę jako organ posiadający uprawnienia regulacyjne, nadzorcze, sankcyjne i planowania orientacyjnego, ale także jako właściciel, gdy ma taki status”.

14. W dniu 28 marca 2010 r. w imieniu partii skarżącej wydano komunikat prasowy, podpisany przez pierwszego skarżącego jako przewodniczącego Komitetu. W komunikacie prasowym stwierdzono m.in., co następuje:

„[...] My [Komitet] wychodzimy z założenia, że Rumuńska Partia Komunistyczna nie została rozwiązana ani prawnie, ani faktycznie, że nadal istnieje dzięki swoim członkom, którzy nie porzucili komunistycznego ideału. Chcemy naprawić poważną polityczną i historyczną niesprawiedliwość popełnioną przez władzę ustanowioną dwadzieścia lat temu – odmowę klasie robotniczej prawa do organizowania się w partii broniącej jej interesów.

[...] Komitet przyjmuje na siebie odpowiedzialność za reorganizację RPK do czasu stworzenia warunków [umożliwiających zwołanie] konferencji krajowej, której efektem będzie nowy statut i nowy program [...]”.

15. W elektronicznym wydaniu gazety Scânteia As z lipca–sierpnia 2010 r. pierwszy skarżący, jako przewodniczący Komitetu, opublikował artykuł zatytułowany „RPK, partia dla historii, partia dla przyszłości” ( PCR un partid pentru istorie un partid pentru viitor). Wyjaśnił, że Komitet utworzono w celu reorganizacji RPK, „[partii,] której ostatnim przywódcą był Nicolae Ceauşescu, partii historycznej, [która] powstała 8 maja 1921 r. i która tymczasowo zaprzestała działalności ze względu na wydarzenia z grudnia 1989 r. i obstrukcyjne działania ówczesnej władzy”. Stwierdził, że jego zdaniem „istnienie RPK jako działającej partii, nawet jeśli nie była już u władzy, złagodziłoby destrukcyjny zapał partii powstałych po grudniu 1989 r. [skierowanych przeciwko] wszystkiemu, co zostało osiągnięte dzięki nadzwyczajnemu wysiłkowi narodu rumuńskiego pod przewodnictwem Partii Robotniczej”. Następnie opisał to, co uznał za osiągnięcia RPK, z których najważniejszym była spłata zadłużenia zagranicznego kraju, „[co uczyniło] kraj niezależnym i suwerennym”.

16. W tym samym artykule pierwszy skarżący wspomniał, że po grudniu 1989 r. kilka formacji politycznych bezskutecznie próbowało utworzyć partię komunistyczną i że jedynym ugrupowaniem, któremu się to udało, była Partidul Comunistilor (Nepeceristi) (Partia Komunistów, którzy nie byli członkami Rumuńskiej Partii Komunistycznej; „PKN”), po wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Pierwszy skarżący uważał, że niepowodzenie to wynikało z podejścia stosowanego przez te formacje polityczne: dlatego jego zdaniem RPK nadal istniała pod postacią swoich członków i partia ta wymagała reorganizacji, co było celem, do którego dążył Komitet.

III.  Odrzucenie wniosku o rejestrację złożonego przez partię skarżącą

A.  Postępowanie przed sądem pierwszej instancji

17. W dniu 16 października 2012 r., powołując się na art. 8 ust. 1 i 2 oraz art. 40 ust. 1 konstytucji (zob. paragraf 42 poniżej) oraz art. 9 ustawy nr 14/2003 o partiach politycznych („ustawa nr 14/2003”; zob. paragraf 45 poniżej), skarżący oraz pięciu innych członków założycieli partii, w tym C.C., złożyli w Sądzie Okręgowym w Bukareszcie („Sąd Okręgowy”) wniosek o wpisanie drugiego skarżącego na listę partii politycznych. We wniosku stwierdzili, że zamierzają oprzeć się na „konstytucyjnej zasadzie pluralizmu partii politycznych”, a także „prawach obywateli do bycia wybieranym do organów przedstawicielskich państwa, aby móc aktywnie uczestniczyć w prawnym rozwiązywaniu problemów społeczeństwa” oraz „promować swoje idee w przestrzeni publicznej”. Zobowiązali się do przestrzegania w swojej działalności politycznej art. 30 ust. 7 oraz art. 40 ust. 2 i 4 konstytucji (zob. paragraf 42 poniżej).

18. Skarżący dołączyli do wniosku m.in. listę podpisów osób, które poparły partię, oraz podpisane przez pierwszego skarżącego oświadczenie o odpowiedzialności, potwierdzające autentyczność podpisów.

19. W wyroku z dnia 21 lutego 2013 r., odnosząc się ogólnie do ustawy nr 14/2003 (zob. paragraf 45 poniżej) oraz do ustawy nr 51/1991 o bezpieczeństwie narodowym („ustawa nr 51/1991” – zob. paragraf 43 poniżej), Sąd Okręgowy odrzucił wniosek skarżących jako niedopuszczalny. Czyniąc to, Sąd Okręgowy stwierdził, że analiza art. 6 i 9 statutu partii skarżącej (zob. paragraf 11 powyżej) wykazała, że celem skarżących było przejście do społeczeństwa typu socjalistycznego oraz że proponowali oni doktrynę i ideologie, które stanowiły podstawę traumatyzującego reżimu totalitarnego, który rządził krajem przez około pół wieku i był sprzeczny ze społeczeństwem demokratycznym. Sąd stwierdził, co następuje:

„[...]

Obalenie jednak takiego reżimu i wyzwolenie społeczeństwa rumuńskiego doprowadziło do rewolucji w 1989 r.; obecnie nie do pomyślenia jest, aby społeczeństwo typu socjalistycznego, oparte na socjalistycznej własności środków produkcji, komunistyczne, mogło zapewnić poszanowanie porządku konstytucyjnego, demokracji i porządku prawnego ( ordinea de drept) zgodnie z podstawowymi zasadami społeczeństwa demokratycznego.

Należy również uwzględnić to, co zostało przedstawione w programie [partii] skarżącej [...], a mianowicie działania mające na celu przywrócenie świadomości klasowej, »ruchu socjalistycznego i komunistycznego [...] w Rumunii«. Wystarczy proklamować takie cele, aby umniejszyć znaczenie i rolę [innych] celów, które w sposób uogólniony zmierzają do poszanowania praw i wolności wszystkich obywateli, [...], przy czym te pierwsze cele są ponadto sprzeczne z tymi drugimi”.

B.  Postępowanie przed sądem apelacyjnym

20. Skarżący zaskarżyli ten wyrok przed Sądem Apelacyjnym w Bukareszcie („Sąd Apelacyjny”). W kontekście tego zaskarżenia podnieśli, że ich wniosek spełniał wymogi art. 1–3 ustawy nr 14/2003 (zob. paragraf 45 poniżej) oraz że partia skarżąca zamierzała prowadzić kampanię na rzecz poszanowania suwerenności narodowej, niepodległości i jedności państwa, rządów prawa i zasad demokracji konstytucyjnej, zgodnie z art. 30 ust. 7 i art. 37 ust. 2 i 4 konstytucji (zob. paragraf 42 poniżej).

21. Skarżący twierdzili, że Sąd Okręgowy niesłusznie uznał, iż zamierzali oni utworzyć partię polityczną popierającą reżim dyktatorski. Według nich Sąd Okręgowy nie wziął pod uwagę faktu, że „formacja polityczna, której utworzenia zażądano [...], nie dążyła do odtworzenia dawnej RPK, lecz przeciwnie, [...], poprzez nowy statut i program [...], do ukonstytuowania nowego stowarzyszenia o charakterze politycznym, które nie przejęło wartości i negatywnych aspektów dawnej organizacji politycznej”.

22. Skarżący stwierdzili również, że Sąd Okręgowy ograniczył się do zachowania „intuicyjnej i domniemanej formy możliwego przyszłego zagrożenia”, jakie może stanowić partia, której rejestracji zażądano, dokonując nieuzasadnionych porównań z dawną RPK i ustanowionym przez nią reżimem totalitarnym.

23. W uwagach na piśmie skierowanych do Sądu Apelacyjnego skarżący podnieśli, że odmowa rejestracji partii skarżącej stanowiła ingerencję w ich prawo do wolności stowarzyszania się, która to odmowa ich zdaniem nie odpowiadała naglącej potrzebie społecznej. Skarżący podnieśli, że statut i program partii skarżącej nie zawierał wezwania do przemocy, a wręcz przeciwnie, dokumenty te świadczyły o ich wierze w zasady demokracji. Dodali, że dialog jest podstawą demokratycznego społeczeństwa, nawet jeśli czasami przedstawiane idee są niepokojące. Ich zdaniem odmowa rejestracji partii skarżącej, jeszcze zanim zdążyła ona poprowadzić swoją działalność, stanowiła drastyczny środek, nieproporcjonalny i nieuzasadniony w demokratycznym społeczeństwie.

24. Prawomocnym wyrokiem z dnia 16 lipca 2013 r., po zakwalifikowaniu pisma skarżących jako „skargi”, Sąd Apelacyjny oddalił je i utrzymał w mocy wyrok pierwszej instancji. Rozstrzygając w ten sposób, orzekł, co następuje.

25. Po pierwsze, Sąd Apelacyjny uznał, że – jak wynikało ze statutu i programu skarżącej partii znajdujących się w aktach sprawy oraz z tekstu opublikowanego w jej dzienniku elektronicznym (zob. paragrafy 11–13 i 15 powyżej) – wniosek o wszczęcie postępowania nie dotyczył rejestracji nowej partii, lecz rejestracji po reorganizacji dawnej RPK, która istniała od 1921 r. do grudnia 1989 r. W związku z tym Sąd Apelacyjny powołał się w szczególności na art. 9 i 10 statutu oraz na artykuł opublikowany w gazecie Scânteia As, a także zwrócił uwagę na fakt, że skarżący zakładali teoretyczną i praktyczną ciągłość socjalistycznego i komunistycznego ruchu robotniczego w Rumunii, a także jego cele i ideały oraz że uważali, iż „lud [jest] suwerenem”. Sąd Apelacyjny wziął również pod uwagę, że zgodnie ze statutem partii skarżącej jej struktura organizacyjna była podobna do struktury organizacyjnej byłej RPK oraz że członkowie tej ostatniej mogli potwierdzić swoje członkostwo w partii wyłącznie na podstawie starych legitymacji partyjnych (zob. paragraf 12 powyżej).

26. Sąd Apelacyjny zauważył następnie, że art. 4 ustawy nr 14/2003 reguluje sprawę organizacji i funkcjonowania nowych partii politycznych. Zauważył również, że art. 37 tejże ustawy zezwalał na reorganizację partii, które były już prawnie ukonstytuowane, co mogło nastąpić przez połączenie ( fuziune), wchłonięcie lub fuzję ( contopire), lub przez podział (zob. paragraf 45 poniżej). Sąd Apelacyjny uznał jednak, że złożony przez skarżących wniosek o rejestrację nie mieści się w żadnej z opisanych przez ustawę sytuacji.

27. Sąd Apelacyjny uznał, że art. 9, 21 i 22 statutu (zob. paragrafy 11 i 12 powyżej) wykazały, że wbrew temu, co stwierdzono we wniosku o wszczęcie postępowania, celem skarżących nie było stworzenie nowej partii politycznej, ale legitymizacja poprzedniej partii politycznej, która ustanowiła w Rumunii reżim totalitarny sprzeczny z zasadami demokracji, których należało przestrzegać w momencie zatwierdzania wniosku o rejestrację. Uznał on, że nie można zatem zatwierdzić wniosku skarżących w ramach prawnych ustanowionych i narzuconych przez ustawę nr 14/2003.

28. Sąd Apelacyjny uznał również, że uwzględnienie żądania skarżących mogłoby naruszyć bezpieczeństwo stosunków prawnych, ponieważ skarżący twierdzili, że drugi skarżący zamierza być następcą byłej RPK, która do grudnia 1989 r. działała bez podstawy prawnej ( fără un suport legal).

29. Sąd Apelacyjny zauważył również, że stowarzyszenia o charakterze politycznym mogą być tworzone jedynie zgodnie z przepisami ustawy nr 14/2003 i ustawy nr 51/1991. Po przywołaniu w całości art. 1 ust. 3 konstytucji, art. 3 lit. h ustawy nr 51/1991 i art. 3 ustawy nr 14/2003 (zob. paragrafy 42, i 45 poniżej) Sąd Apelacyjny uzasadnił, co następuje:

„W statucie (art. 6) i programie politycznym Rumuńskiej Partii Komunistycznej (art. I) wyraźnie przewidziano, że [partia] walczy o socjalistyczny typ społeczeństwa, a jej ostatecznym celem jest ustanowienie w Rumunii społeczeństwa komunistycznego, w którym państwo, będące wyrazicielem władzy ludu, jest właścicielem głównych środków produkcji (przeważa własność państwowa, jako wspólna własność społeczeństwa – art[ykuł] I „Zasady ogólne” programu Rumuńskiej Partii Komunistycznej, art[ykuł] 6 statutu Rumuńskiej Partii Komunistycznej) oraz gdzie państwo prawa to „socjalistyczne państwo prawa, w którym normy prawa regulujące stosunki w społeczeństwie są podporządkowane imperatywowi budowy społeczeństwa socjalistycznego”. Podobnie (zgodnie z art[ykułem] I „Zasady ogólne” – art[ykuł] II programu) partia ta popiera zasadę „pełnej władzy państwa nad gospodarką narodową”, zgodnie z którą państwo jako władza publiczna (regulacyjna, nadzorcza i sankcyjna), ale także jako właściciel, w imieniu narodu, głównych środków produkcji, ma prawo do ingerencji w gospodarkę, zważywszy że odpowiada bezpośrednio przed narodem za sytuację gospodarczą kraju.

Jednak w dokumentach Rumuńskiej Partii Komunistycznej [istniejącej] przed [...] grudniem 1989 r. [...], wspomnianych w wystąpieniu online [opublikowanym w] gazecie wymienionej przez Rumuńską Partię Komunistyczną, która [obecnie] wnioskuje o reorganizację i wpisanie na listę partii politycznych na podstawie ustawy nr 14/2003 [...], postulowano socjalistyczne prawo własności państwa: państwo [było] właścicielem głównych środków produkcji w kraju [...] [i] działało w podwójnym charakterze – [jako] posiadacz suwerennej władzy i [jako] właściciel głównych środków produkcji ludu – przy czym cały lud był reprezentowany przez państwo socjalistyczne.

Za czasów byłego reżimu komunistycznego w Rumunii szczególnymi sposobami tworzenia i uzyskiwania socjalistycznych państwowych praw majątkowych były: [łączenie nieruchomości rolników] ( cooperativizarea), nacjonalizacja głównych środków produkcji [...], konfiskata mienia [nieruchomości], w odniesieniu do których po grudniu 1989 r. przyjęto ustawy reparacyjne – ustawy, których stosowanie nie doprowadziło jeszcze do wypłaty odszkodowań osobom, które poniosły szkodę [...]; te metody [konstytuowania praw majątkowych] były uzasadnione tym, że stosowano je w imieniu całego narodu.

Jednakże treść włączonego do akt sprawy programu Rumuńskiej Partii Komunistycznej, zmierzającego do ustanowienia socjalistycznej własności dla całego narodu, skoncentrowanej na poziomie państwa socjalistycznego, [...] stoi w oczywistej sprzeczności [zarówno] z przepisami konstytucyjnymi gwarantującymi poszanowanie prawa do własności prywatnej, jak i z przepisami [gwarantującymi] pluralizm polityczny, porządek konstytucyjny ustanowiony po grudniu 1989 r. – państwo prawa.

W tych okolicznościach wydaje się, że zawarte w statucie i programie Rumuńskiej Partii Komunistycznej odniesienia do pluralizmu politycznego i poszanowania zasad demokracji konstytucyjnej [...] mają charakter formalny.

Ingerencja [w prawo do wolności stowarzyszania się] zarzucana przez [skarżących] w ich uwagach na piśmie [...] jest [...] proporcjonalna do celu zgodnego z prawem, [którym jest] niedopuszczenie do powrotu Rumunii do dawnego reżimu totalitarnego, który istniał do grudnia 1989 r. oraz zapewnienie przestrzegania przepisów ustawy nr 14/2003 [...] oraz ustawy nr 51/1991 [...], a także zasady bezpieczeństwa stosunków prawnych, przy czym wyrok wydany w pierwszej instancji w pełni odpowiada wymogom art. 10 i 11 europejskiej konwencji praw człowieka oraz właściwemu orzecznictwu [...]”.

30. Po trzecie Sąd Apelacyjny zauważył, że zgodnie z art. 19 ust. 2 ustawy nr 14/2003 (zob. paragraf 45 poniżej) do wykazu podpisów osób popierających partię, o której rejestrację wniesiono, należało dołączyć oświadczenie o odpowiedzialności osoby, która sporządziła listę, potwierdzające autentyczność podpisów. Sąd Apelacyjny stwierdził jednak, że w tym przypadku oświadczenie o odpowiedzialności znajdujące się w aktach sprawy nie zostało wystawione przez osobę, która sporządziła listę podpisów zwolenników, lecz przez pierwszego skarżącego (zob. paragraf 18 powyżej), co nie stanowiło spełnienia wymogu wspomnianej ustawy.

31. Reasumując, Sąd Apelacyjny oddalił apelację skarżących z uwagi na jej bezzasadność.

IV.  Zdarzenia po zakończeniu postępowania

32. 8 sierpnia 2013 r. Komitet zebrał się w celu omówienia dalszego postępowania po odrzuceniu przez sądy krajowe wniosku skarżącego o rejestrację. Obecni członkowie dyskutowali nad koniecznością ponownego wystąpienia do sądów krajowych o rejestrację po usunięciu art. 6 i 9 statutu partii, które Sąd Apelacyjny uznał za problematyczne. Pierwszy skarżący nie zgodził się na wykreślenie tych artykułów, dlatego obecni członkowie postanowili zawiesić go w funkcji, zmienić nazwę Komitetu i wybrać C.C. (paragraf 17 powyżej) na nowego przewodniczącego.

33. 25 sierpnia 2013 r. odbyło się zgromadzenie ogólne członków partii i Komitetu („zgromadzenie ogólne”), które prowadził pierwszy skarżący.

34. Przy tej okazji podniesiono w dyskusji, że na posiedzeniu w dniu 8 sierpnia 2013 r. (paragraf powyżej) nastąpiły zmiany w organizacji i przewodnictwie w Komitecie, pomimo braku głosowania zgromadzenia ogólnego, które jest wymagane do podjęcia decyzji o zmianie przewodniczącego. Strukturze utworzonej 8 sierpnia 2013 r. cofnięto mandat, a pierwszy skarżący został ponownie wybrany na przewodniczącego Komitetu. W wyniku głosowania większością głosów pierwszy skarżący został upoważniony do wniesienia niniejszej skargi do Trybunału.

35. Następnie odbyły się rozmowy na temat propozycji C.C., aby przystąpić do tworzenia „komitetu organizacyjnego RPK” w celu podjęcia działań zmierzających do rejestracji drugiego skarżącego jako nowej partii niemającej żadnych związków z dawną RPK. W wyniku głosowania większość zdecydowała o niepodejmowaniu dalszych prac nad tą propozycją.

V.  Kroki podjęte przez C.C. w celu rejestracji Rumuńskiej Partii Komunistycznej – Wiek XXI

36. W nieokreślonym terminie utworzono komitet ds. „organizacji i rejestracji Rumuńskiej Partii Komunistycznej”, któremu przewodniczył C.C., odrębny od Komitetu, któremu przewodniczył pierwszy skarżący. Struktura ta opracowała nowy statut w celu zarejestrowania nowej formacji politycznej pod nazwą „Rumuńska Partia Komunistyczna”.

37. C.C. i inne osoby, kierujące oddziałami regionalnymi wspierającymi organizację partyjną, wystąpiły do sądów krajowych o rejestrację partii pod powyższą nazwą.

38. We wniosku o wszczęcie postępowania C.C. podał, że partia, o której rejestrację się ubiega, opiera się na zasadach demokracji uczestniczącej, a liderzy są odpowiedzialni za zapewnienie realizacji zbiorowych decyzji, a nie za sprawowanie funkcji dowódczych. Przekonywał, że jest to nowa formacja polityczna, która nie zamierza być kontynuacją starej RPK i nie rości sobie prawa do takiej pozycji.

39. Wyrokiem z dnia 27 listopada 2015 r. Sąd Okręgowy w Bukareszcie odrzucił wniosek o rejestrację.

40. C.C. złożył odwołanie. W trakcie procedury odwoławczej wniósł o zarejestrowanie nowej partii pod nazwą „Rumuńska Partia Komunistyczna – Wiek XXI” i z nowym akronimem.

41. Prawomocnym wyrokiem z dnia 27 czerwca 2016 r. Sąd Apelacyjny uwzględnił jego wniosek. Po stwierdzeniu, że przedstawiony statut i program były zgodne z obowiązującym prawem krajowym i europejskim, Sąd Apelacyjny nakazał wpisanie Rumuńskiej Partii Komunistycznej – Wiek XXI na listę partii politycznych.

%1  ODPOWIEDNIE KRAJOWE RAMY PRAWNE

I.  Konstytucja

42. Przepisy konstytucji istotne w niniejszej sprawie mają następujące brzmienie:

Artykuł 1

Państwo rumuńskie

„(3) Rumunia jest demokratycznym i społecznym państwem prawa, w którym godność człowieka, prawa i wolności obywatelskie, swobodny rozwój osobowości ludzkiej, sprawiedliwość i pluralizm polityczny stanowią wartości najwyższe w duchu demokratycznych tradycji narodu rumuńskiego i ideałów rewolucji z grudnia 1989 r. i [wartości te] są zagwarantowane”.

Artykuł 8

Pluralizm i partie polityczne

„(1) Pluralizm w społeczeństwie rumuńskim jest warunkiem i gwarancją demokracji konstytucyjnej.

(2) Partie polityczne są tworzone i działają zgodnie z prawem. Przyczyniają się one do określenia i wyrażenia woli politycznej obywateli, z poszanowaniem suwerenności narodowej, integralności terytorialnej, porządku prawnego i zasad demokracji”.

Artykuł 30

Wolność wyrażania opinii

„(1) Nienaruszalna jest wolność wyrażania myśli, opinii lub przekonań oraz wolność twórczości wszelkiego rodzaju, za pomocą słowa, pisma, obrazu, dźwięku lub innych środków publicznego komunikowania się.

[...]

(7) Zniesławienie państwa i narodu, nawoływanie do wojny napastniczej, nienawiści narodowej, rasowej, klasowej lub religijnej, podżeganie do dyskryminacji, separatyzmu terytorialnego lub przemocy publicznej, jak również obsceniczne demonstracje sprzeczne z moralnością publiczną są prawnie zabronione”.

Artykuł 40

Wolność stowarzyszania się

„(1) Obywatele mogą swobodnie stowarzyszać się w partiach politycznych, [...].

(2) Partie lub organizacje, które poprzez swoje cele lub działania godzą w pluralizm polityczny, zasady państwa prawa lub suwerenność, integralność lub niepodległość Rumunii, są niezgodne z konstytucją.

[...]

(4) Zabrania się tworzenia tajnych ( secret) stowarzyszeń”.

Artykuł 44

Prawo do własności prywatnej

„(1) Gwarantuje się prawo do własności, jak również do roszczeń wobec państwa. Treść i granice tych praw określa ustawa.

(2) Własność prywatna jest gwarantowana i chroniona przez prawo w równym stopniu, niezależnie od tego, kto jest posiadaczem [prawa własności]. [...]

(3) Nikt nie może być wywłaszczony, chyba że z powodu użyteczności publicznej, określonej zgodnie z ustawą, za sprawiedliwym i uprzednim odszkodowaniem.

(4) Nacjonalizacja i wszelkie inne środki polegające na zajęciu mienia ze względu na przynależność społeczną, etniczną, religijną, polityczną lub inną dyskryminację posiadaczy są zakazane [...]”.

II.  Ustawa o bezpieczeństwie narodowym nr 51/1991

43. Artykuł 3 lit. h ustawy nr 51/1991 o bezpieczeństwie narodowym („ustawa nr 51/1991”), obowiązującej w okresie, w którym wystąpiły okoliczności faktyczne, miał następujące brzmienie (zob. również Partidul Comunistilor (Nepeceristi) i Ungureanu przeciwko Rumunii, nr 46626/99, § 25, ETPC 2005-I (fragmenty)):

„Zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego Rumunii stanowią: [...] h) podżeganie, organizowanie, popełnianie lub wspieranie, przy użyciu jakichkolwiek środków, totalitarnych lub ekstremistycznych działań o charakterze komunistycznym, faszystowskim [...] rasistowskim, antysemickim, rewizjonistycznym lub separatystycznym, które mogą w jakikolwiek sposób zagrozić jedności i integralności terytorialnej Rumunii, jak również podżeganie do działań, które mogą zagrozić praworządności”.

III.  Normy prawne dotyczące rejestracji i działalności partii politycznych

44. Istotne przepisy dekretu z mocą ustawy nr 8/1989 o rejestracji i funkcjonowaniu partii politycznych, obowiązujące do 28 kwietnia 1996 r., zostały przytoczone w wyroku w sprawie Partidul Comunistilor (Nepeceristi) i Ungureanu (cyt. powyżej, § 23).

45. Istotne przepisy ustawy nr 14/2003 o partiach politycznych („ustawa nr 14/2003”), obowiązujące w momencie wydarzeń, brzmią następująco:

Artykuł 3

„(1) Jako partie polityczne mogą funkcjonować wyłącznie organizacje polityczne utworzone zgodnie z [niniejszą] ustawą, opowiadające się za poszanowaniem suwerenności narodowej, niepodległości i jedności państwa, integralności terytorialnej, porządku prawnego oraz zasad demokracji konstytucyjnej.

(2) Partie polityczne są zakazane, jeżeli ich statut, program, propaganda lub inna działalność naruszają przepisy art. 30 ust. 7 oraz art. 40 ust. 2 lub 4 konstytucji [...]”.

Artykuł 4

„(1) Partie polityczne są zorganizowane i funkcjonują zgodnie z kryterium administracyjno-terytorialnym ( criteriul administrativ-teritorial).

(2) Zabrania się tworzenia struktur partii politycznych według kryterium miejsca pracy, a także prowadzenia działalności politycznej na poziomie podmiotów gospodarczych lub instytucji publicznych [...]”.

Artykuł 9

„Każda partia polityczna musi mieć swój statut i program polityczny”.

Artykuł 19

„(2) Do listy [podpisów osób popierających formację polityczną] należy dołączyć oświadczenie o odpowiedzialności osoby, która sporządziła listę, potwierdzające autentyczność podpisów, pod rygorem zastosowania kary przewidzianej w art. 292 kodeksu karnego”.

Artykuł 37

„(1) Legalnie ukonstytuowane partie polityczne mogą się zreorganizować.

(2) Reorganizacja może być przeprowadzona przez połączenie ( fuziune), wchłonięcie lub fuzję ( contopire) albo przez całkowity lub częściowy podział”.

IV.  Akty normatywne dotyczące byłej RPK, przyjęte po wydarzeniach z grudnia 1989 r.

46. Artykuł 10 dekretu z mocą ustawy nr 2/1989 o utworzeniu Rady Frontu Ocalenia Narodowego, przyjętego w dniu 27 grudnia 1989 r., brzmi następująco:

„10. Wszystkie struktury władzy dawnego reżimu dyktatorskiego są i pozostają rozwiązane”.

47. Dekretem z mocą ustawy nr 30/1990, przyjętym 18 stycznia 1990 r., wszystkie aktywa RPK zostały przekazane do majątku państwa, ponieważ „dawna Rumuńska Partia Komunistyczna, w swojej formie, strukturze i reżimie z czasów dyktatury Ceauşescu, przestała istnieć po rewolucji 22 grudnia 1989 r.”.

%1  ISTOTNE DOKUMENTY RADY EUROPY

48. Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo (Komisja Wenecka) opracowała następujące dokumenty, z których wynika, że na poziomie europejskim istnieje duża różnorodność systemów regulacyjnych dotyczących rejestracji partii politycznej: „Guidelines and Explanatory Report on Legislation on Political Parties: Some Specific Issues” [Wytyczne i sprawozdanie wyjaśniające w sprawie ustawodawstwa dotyczącego partii politycznych – kwestie szczegółowe] (CDL-AD (2004) 007rev, 15 kwietnia 2004 r.) oraz „Report on the Establishment, Organisation and Activities of Political Parties” [Raport o tworzeniu, organizacji i działalności partii politycznych] (CDL-AD (2004) 004, 16 lutego 2004 r., dokument sporządzony na podstawie odpowiedzi na kwestionariusz). Teksty te zostały przedstawione, w ich częściach istotnych dla niniejszej sprawy, w wyroku Zjednoczona Organizacja Macedońska Ilinden – PIRIN i Inni przeciwko Bułgarii (nr 2) (nr 41561/07 i 20972/08, §§ 54 i 55, 18 października 2011 r.).

%1  CO DO PRAWA

I.  W PRZEDMIOCIE DOMNIEMANEGO NARUSZENIA ART. 11 KONWENCJI

49. Powołując się na art. 7, 9, 10, 11 i 14 Konwencji oraz art. 1 Protokołu nr 12 do Konwencji, skarżący zarzucili, że odmowa uwzględnienia przez sądy krajowe ich wniosku o wpisanie drugiego skarżącego na listę partii politycznych naruszyła ich prawo do wolności stowarzyszania się.

50. Jako że Trybunał może dokonywać kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych ( Radomilja i Inni przeciwko Chorwacji [WI], nr 37685/10 i 22768/12, §§ 114 i 126, 20 marca 2018 r.), uważa on za stosowne zbadać zarzuty skarżących wyłącznie pod kątem art. 11 Konwencji, który brzmi:

„1. Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzenia się oraz do swobodnego stowarzyszania się, włącznie z prawem tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swoich interesów.

2. Wykonywanie tych praw nie może podlegać innym ograniczeniom niż te, które określa ustawa i które są konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwu, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. Niniejszy przepis nie stanowi przeszkody w nakładaniu zgodnych z prawem ograniczeń korzystania z tych praw przez członków sił zbrojnych, policji lub administracji państwowej”.

A.  W przedmiocie dopuszczalności

1.  W przedmiocie zastrzeżenia Rządu o rzekomym nadużyciu prawa do skargi

51. Rząd zwrócił się do Trybunału o uznanie skargi za niedopuszczalną jako stanowiącą nadużycie prawa do skargi indywidualnej na tej podstawie, że pierwszy skarżący nie poinformował Trybunału, że został zawieszony w obowiązkach przewodniczącego Komitetu w dniu 8 sierpnia 2013 r. (zob. paragraf 32 powyżej) i że w związku z tym nie miał legitymacji do złożenia skargi do Trybunału.

52. Pierwszy skarżący odnosi się do decyzji zgromadzenia ogólnego z dnia 25 sierpnia 2013 r., w następstwie której został przywrócony na stanowisko przewodniczącego Komitetu i wyraźnie upoważniony do wniesienia niniejszej skargi do Trybunału (zob. paragraf 34 powyżej).

53. Trybunał przypomina, że skarga może zostać oddalona jako nadużycie prawa do skargi w rozumieniu art. 35 ust. 3 Konwencji, jeśli została świadomie oparta na spreparowanych informacjach. Niekompletne, a zatem wprowadzające w błąd informacje mogą również zostać scharakteryzowane jako nadużycie prawa do indywidualnej skargi, zwłaszcza gdy dotyczą istoty sprawy, a skarżący nie wyjaśnia w wystarczającym stopniu swojego zaniechania w zakresie ujawnienia istotnych informacji ( Gross przeciwko Szwajcarii [WI], nr 67810/10, § 28, ETPC 2014, z późniejszymi odniesieniami).

54. W niniejszej sprawie Trybunał zauważa, że od 8 do 25 sierpnia 2013 r. pierwszy skarżący był faktycznie zawieszony w pełnieniu obowiązków przewodniczącego Komitetu. Jednakże, zgodnie z dokumentami znajdującymi się w aktach, 25 sierpnia 2013 r., po posiedzeniu zgromadzenia ogólnego, został on ponownie wybrany na przewodniczącego Komitetu i uzyskał wotum zaufania upoważniające go do złożenia niniejszego wniosku do Trybunału (zob. paragraf 34 powyżej), co uczynił w dniu 4 grudnia 2013 r.

55. W tym kontekście, zdaniem Trybunału, zachowanie pierwszego skarżącego nie było na tyle istotne, aby wprowadzić Trybunał w błąd w kwestii istotnej dla rozpoznania skargi. Dlatego zastrzeżenie Rządu powinno zostać oddalone.

2.  W przedmiocie zastrzeżenia Rządu dotyczącego statusu drugiego skarżącego jako ofiary

56. Rząd uznał, że drugi skarżący nie był już ofiarą naruszenia art. 11 Konwencji. Rząd wskazuje na fakt, że na wniosek C.C. – który, według niego, zastąpił pierwszego skarżącego na stanowisku przewodniczącego Komitetu – Sąd Apelacyjny nakazał, prawomocnym wyrokiem z dnia 27 czerwca 2016 r., rejestrację Rumuńskiej Partii Komunistycznej – Wiek XXI (zob. paragraf 41 powyżej).

57. Skarżący odpowiedzieli, że ta druga partia była odrębną partią od tej, od której pierwszy skarżący otrzymał mandat do celów jej rejestracji, a jedynym podobieństwem między tymi dwoma ugrupowaniami politycznymi było to, że oba podawały się za partie komunistyczne. Skarżący wskazują, że złożyli wniosek o rejestrację nowej partii, ale będącej de facto kontynuacją powstałej w maju 1921 r. RPK, która rządziła krajem przez około czterdzieści lat, została przemocą odsunięta od władzy i pozbawiona możliwości funkcjonowania poprzez konfiskatę całego majątku, zabójstwo jej przywódcy i aresztowanie jej liderów.

58. W związku z tym należy podkreślić, że kwestia, czy dana osoba może nadal twierdzić, że jest ofiarą domniemanego naruszenia Konwencji, zasadniczo wiąże się z przeprowadzeniem przez Trybunał badania ex post sytuacji danej osoby. W tym celu Trybunał bierze pod uwagę zasady już dobrze ugruntowane w jego orzecznictwie dotyczące utraty statusu ofiary (zob. m.in. Scordino przeciwko Włochom (nr 1) [WI], nr 36813/97, §§ 178–180, ETPC 2006–V). W szczególności Trybunał przypomniał, że decyzja lub środek korzystny dla skarżącego jest co do zasady wystarczający do pozbawienia go statusu „ofiary” tylko wtedy, gdy władze krajowe uznały, jednoznacznie lub zasadniczo, naruszenie Konwencji, a następnie je naprawiły ( Dalban przeciwko Rumunii [WI], nr 28114/95, § 44, ETPC 1999-VI).

59. Trybunał zauważa, że w niniejszej sprawie z dokumentów, którymi dysponuje, wynika, że drugi skarżący i Rumuńska Partia Komunistyczna – Wiek XXI nie są tożsame – chociaż to ostatnie ugrupowanie polityczne zostało zarejestrowane z inicjatywy byłego członka drugiego skarżącego, a mianowicie C.C., to jednak oba wspomniane ugrupowania polityczne są zupełnie odrębne. W istocie odpowiednie statuty i programy tych dwóch ugrupowań są różne (zob. paragrafy 36 i 38 powyżej), a ponadto ich stanowisko w odniesieniu do pierwszej RPK jest rozbieżne, przy czym Rumuńska Partia Komunistyczna – Wiek XXI jednoznacznie zdystansowała się od RPK we wniosku o wszczęcie postępowania złożonym przez C.C., a drugi skarżący wyraził wolę bycia kontynuatorem tej partii.

60. W tych okolicznościach Trybunał nie może uznać, że wyrok Sądu Apelacyjnego z 27 czerwca 2016 r., który w związku z tym nie dotyczy drugiego skarżącego, stanowi środek korzystny dla tego ostatniego, mogący spełnić pierwszy warunek nałożony przez orzecznictwo Trybunału w tej dziedzinie (zob. paragraf 58 powyżej). W każdym razie nie zaoferowano zainteresowanemu żadnego zadośćuczynienia w następstwie stwierdzenia, nawet co do istoty, że naruszone zostało jego prawo do wolności stowarzyszania się.

61. Trybunał oddalił zatem zarzut Rządu i uznał, że drugi skarżący może twierdzić, że stał się „ofiarą” w rozumieniu art. 34 Konwencji.

3.  Inne podstawy niedopuszczalności

62. Stwierdzając, że zarzut ten nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniony ani niedopuszczalny z jakiegokolwiek innego powodu na podstawie art. 35 Konwencji, Trybunał uznaje go za dopuszczalny.

B.  Co do istoty

1.  Uwagi stron

(a)  Skarżący

63. Skarżący twierdzą, że RPK, która powstała w 1921 r., powinna mieć prawo do ponownego istnienia w obecnym kontekście historycznym, aby mogła bronić swojej przeszłości i proponować rozwiązania problemów społeczeństwa rumuńskiego. Twierdzą, że drugi skarżący zamierza być kontynuatorem partii, która rządziła Rumunią do grudnia 1989 r., nie tylko na płaszczyźnie teoretycznej i politycznej, ale także materialnej.

64. Uznając, że odmowa wydania przez sądy krajowe nakazu rejestracji drugiego skarżącego stanowiła ingerencję w ich prawo wynikające z art. 11 Konwencji, skarżący uznali, że decyzje sądów krajowych zostały oparte na błędnej wykładni przedstawionych im dokumentów. Jednakże, zdaniem skarżących, w dokumentach założycielskich drugiego skarżącego wyraźnie stwierdzono, że zobowiązał się on do przestrzegania porządku prawnego, pluralizmu politycznego i konstytucji Rumunii. Skarżący dodali, że ponieważ nie został zarejestrowany, drugi skarżący nie mógł uczestniczyć w życiu politycznym, brać udziału w debatach publicznych, ani nie miał dostępu do zasobów materialnych, które należały do byłej RPK do 1989 r. i zostały skonfiskowane przez państwo rumuńskie. Ich zdaniem ograniczenie ich prawa do wolności stowarzyszania się było nadmierne.

(b)  Rząd

65. Rząd twierdził, że nie doszło do ingerencji w prawo skarżących do wolności stowarzyszania się, ponieważ, jego zdaniem, drugi skarżący został zarejestrowany pod nazwą „Rumuńska Partia Komunistyczna – Wiek XXI”.

66. W przypadku gdyby Trybunał uznał, że doszło do ingerencji w prawo skarżących do wolności stowarzyszania się, Rząd podnosi, że przedmiotowy środek miał cel zgodny z prawem, czyli ochronę bezpieczeństwa narodowego, które mogło być zagrożone przez pojawienie się partii komunistycznej o doktrynie podobnej do doktryny partii, która rządziła krajem podczas reżimu totalitarnego. Rząd utrzymuje także, że środek ten miał również na celu ochronę moralności i praw innych osób.

67. Po drugie Rząd stwierdził, że sądy krajowe odrzuciły wniosek drugiego skarżącego o rejestrację z tego powodu, że nie spełniał on warunków określonych w ustawie, nie tylko z powodów związanych z jego nazwą, programem i doktryną, ale także z przyczyn formalnych. Zdaniem Rządu skarżącym przysługiwała możliwość wystąpienia do sądów krajowych o nową rejestrację.

68. Wreszcie Rząd podniósł, że decyzja sądów krajowych o nienakazaniu rejestracji drugiego skarżącego mieści się w zakresie marginesu oceny państw, w szczególności ze względu na kwestię stanowiącą sedno, a mianowicie bezpieczeństwo narodowe. Rząd twierdzi, że zaskarżona decyzja musi być zbadana w świetle szczególnego kontekstu najnowszej historii Rumunii.

2.  Ocena Trybunału

(a)  W przedmiocie istnienia ingerencji

69. Trybunał zauważa, że stanowiska stron różnią się w kwestii, czy w tej sprawie doszło do ingerencji w prawo skarżących do wolności stowarzyszania się (zob. paragrafy 64 i 65 powyżej).

70. Trybunał przypomina, że odmowa rejestracji partii politycznej stanowi ingerencję w prawo do wolności stowarzyszania się ( Partidul Comunistilor (Nepeceristi) i Ungureanu przeciwko Rumunii, nr 46626/99, § 27, ETPC 2005-I (fragmenty). W niniejszej sprawie wniosek skarżących o zarejestrowanie drugiego skarżącego jako partii politycznej został odrzucony przez sądy krajowe. Ponadto, jak już wyjaśniono powyżej (paragrafy 59 i 60), Rumuńska Partia Komunistyczna – Wiek XXI jest formacją polityczną odrębną od drugiego skarżącego, tak więc jej wpis na listę partii politycznych nie ma wpływu na sytuację tego skarżącego.

71. Trybunał jest zatem zdania, że odmowa rejestracji drugiego skarżącego jako partii politycznej stanowi ingerencję w prawo skarżących do wolności stowarzyszania się.

(b)  W przedmiocie uzasadnienia ingerencji

72. Trybunał przypomina, że taka ingerencja narusza art. 11 Konwencji, chyba że „określa [ją] ustawa”, ma jeden lub więcej celów zgodnych z prawem zgodnie z ust. 2 i jest „konieczna w społeczeństwie demokratycznym” dla osiągnięcia tego celu lub tych celów (zob. m.in. Partidul Comunistilor (Nepeceristi) i Ungureanu, cyt. powyżej, § 28).

(i)  W kwestii tego, czy ingerencję „określała ustawa”

73. Trybunał zauważa na wstępie, że sądy krajowe oparły swoje decyzje na ustawie nr 14/2003, która zezwalała na rejestrację nowych partii politycznych lub reorganizację istniejących partii politycznych (zob. paragraf 26 powyżej) i określała warunki, jakie należy spełnić w przypadku każdego wniosku o rejestrację (zob. paragrafy 26 i 30 powyżej). Sąd Apelacyjny oparł również swoje rozumowanie na art. 3 lit. h ustawy nr 51/1991 oraz na przepisach konstytucji (zob. paragraf 29 powyżej). Ingerencja miała zatem podstawę w prawie krajowym (zob. paragraf 42, i 45 powyżej).

74. Jakość wyżej wymienionych przepisów prawnych nie była kwestionowana przez skarżących (opis pojęcia „jakość ustawy”, zob. Magyar Kétfarkú Kutya Párt przeciwko Węgrom [WI], nr 201/17, §§ 93 i 94, 20 stycznia 2020 r.), dlatego Trybunał przyjmie, że przedmiotową ingerencję „określała ustawa”.

(ii)  W przedmiocie dążenia do osiągnięcia celu zgodnego z prawem

75. Trybunał uważa, że szczególnie w świetle totalitarnych doświadczeń Rumunii można uznać, że przedmiotowy środek miał na celu ochronę bezpieczeństwa narodowego oraz ochronę praw i wolności innych osób (zob. Partidul Comunistilor (Nepeceristi) i Ungureanu, cyt. powyżej, § 37).

(iii)  O konieczności ingerencji w demokratycznym społeczeństwie

(1)  Zasady ogólne

76. Trybunał wielokrotnie potwierdzał kluczową rolę, jaką w ustroju demokratycznym odgrywają partie polityczne korzystające z wolności i praw uznanych w art. 11 i art. 10 Konwencji. Biorąc pod uwagę rolę partii politycznych, wszelkie środki podjęte przeciwko nim wpływają zarówno na wolność stowarzyszania się, jak i – w konsekwencji – na stan demokracji w danym kraju ( Republikańska Partia Rosji przeciwko Rosji, nr 12976/07, § 78, 12 kwietnia 2011 r.).

77. Wyjątkom z art. 11 Konwencji należy nadać wykładnię ścisłą w odniesieniu do partii politycznych, ponieważ tylko przekonujące i nieodparte powody mogą uzasadniać ograniczenia ich wolności stowarzyszania się. W takich przypadkach Układające się Państwa mają jedynie ograniczony margines oceny co do istnienia konieczności w rozumieniu art. 11 ust. 2, połączony ze ścisłym europejskim nadzorem zarówno nad prawem, jak i stosującymi je decyzjami, w tym decyzjami niezależnego sądu ( Zjednoczona Komunistyczna Partia Turcji i Inni przeciwko Turcji, 30 stycznia 1998 r., § 46, Zbiór Wyroków i Decyzji, 1998-I).

78. Państwa mają jednak prawo – pod warunkiem spełnienia wymogu proporcjonalności – wymagać od organizacji politycznych ubiegających się o oficjalną rejestrację, by dopełniły uzasadnionych formalności prawnych ( Zjednoczona Organizacja Macedońska Ilinden – PIRIN i Inni przeciwko Bułgarii (nr 2), nr 41561/07 i 20972/08, § 83, 18 października 2011 r.). Trybunał musi jednak ustalić, czy pozornie neutralny środek utrudniający działalność partii politycznej ma w rzeczywistości na celu jej ukaranie ze względu na propagowane przez nią opinie lub prowadzoną politykę (zob. odpowiednio, Baskijska Partia Nacjonalistyczna – Organizacja Regionalna Iparralde przeciwko Francji, nr 71251/01, § 33 in fine, ETPC 2007-II).

79. Podobnie Układające się Państwo Konwencji, na podstawie swoich pozytywnych zobowiązań, może nałożyć na partie polityczne, które zamierzają dojść do władzy i kierować znaczną częścią aparatu państwowego, obowiązek poszanowania i ochrony praw i wolności gwarantowanych przez Konwencję oraz obowiązek niewysuwania programu politycznego sprzecznego z podstawowymi zasadami demokracji ( Refah Partisi (Partia Dobrobytu) i Inni przeciwko Turcji [WI], nr 41340/98 i 3 inne, § 103, ETPC 2003-II).

80. Trybunał uznał wcześniej, że partia polityczna może prowadzić kampanię na rzecz zmiany prawa lub struktur prawnych czy konstytucyjnych państwa pod dwoma warunkami: 1) środki użyte do osiągnięcia tego celu muszą być w pełni legalne i demokratyczne; 2) proponowana zmiana musi być sama w sobie zgodna z podstawowymi zasadami demokracji (zob. Yazar i Inni przeciwko Turcji, nr 22723/93, 22724/93 i 22725/93, § 49, ETPC 2002-II, oraz Refah Partisi i Inni, cyt. powyżej, § 98).

81. Wreszcie zadaniem Trybunału nie jest zastępowanie właściwych sądów krajowych, lecz kontrola z punktu widzenia art. 11 orzeczeń, które wydały one w ramach przysługującego im uprawnienia do oceny. Nie wynika z tego, że Trybunał powinien ograniczyć się do zbadania, czy pozwane państwo skorzystało z tej swobody w dobrej wierze, z należytą starannością i w sposób rozsądny: musi on rozważyć przedmiotową ingerencję w świetle całości sprawy w celu ustalenia, czy była ona „proporcjonalna do celu zgodnego z prawem” i czy powody przedstawione przez organy krajowe dla jej uzasadnienia wydają się „właściwe i wystarczające”. Czyniąc to, Trybunał musi być przekonany, że władze krajowe zastosowały przepisy zgodne z zasadami zapisanymi w art. 11, a ponadto uczyniły to na podstawie możliwej do przyjęcia oceny istotnych okoliczności faktycznych ( Partidul Comunistilor (Nepeceristi) i Ungureanu, cyt., powyżej, § 49).

(2)  Zastosowanie tych zasad w niniejszej sprawie

82. W niniejszej sprawie do Trybunału należy ocena, czy przedmiotowa ingerencja, a mianowicie odrzucenie wniosku drugiego skarżącego o rejestrację jako partii politycznej, rozstrzygnięte przez Sąd Okręgowy w wyroku z dnia 21 lutego 2013 r. (zob. paragraf 19 powyżej) i zatwierdzone przez Sąd Apelacyjny w prawomocnym wyroku z dnia 16 lipca 2013 r. (zob. paragrafy 24–31 powyżej), odpowiadało „naglącej potrzebie społecznej” i było „proporcjonalne do celów zgodnych z prawem”.

83. Trybunał na wstępie zauważa, że łączna interpretacja decyzji w tej sprawie wskazuje, że sądy krajowe podały dwie kategorie powodów odrzucenia wniosku skarżących: z jednej strony Sąd Apelacyjny oparł swój wyrok na podstawach formalnych, a mianowicie, że wniosek skarżących nie mieścił się w zakresie założeń przewidzianych przez ustawę o rejestracji partii politycznych i nie spełniał warunków nałożonych przez ustawę dla sformułowania ważnego wniosku (zob. paragrafy 26, 27 i 30 powyżej); z drugiej strony oba sądy uzasadniły swoje stanowisko względami związanymi z treścią statutu i programu politycznego partii skarżącej, których zgodność z przepisami ustawy nr 14/2003, ustawy nr 51/1991 i konstytucji została przez te sądy zbadana (zob. paragrafy 19 i 29 powyżej). W związku z tym Trybunał zajmie się kwestią konieczności przedmiotowej ingerencji, biorąc pod uwagę zasadniczo podstawy odrzucenia przyjęte przez sądy krajowe, które to podstawy Trybunał przeanalizuje kolejno poniżej (zob., odpowiednio, Zjednoczona Komunistyczna Partia Turcji i Inni, cyt. powyżej, § 52).

‒

‒

W przedmiocie formalnych przyczyn odmowy rejestracji

84. W odniesieniu do pierwszej kategorii argumentów Trybunał zauważa, podobnie jak Sąd Apelacyjny (zob. paragraf 25 powyżej), że choć skarżący złożyli w sądach krajowych wniosek o zarejestrowanie drugiego skarżącego jako partii politycznej, nie chcieli zakładać nowego ugrupowania politycznego: zamierzali odtworzyć partię, która była aktywna politycznie przed złożeniem wniosku o rejestrację (zob., dla porównania z odmienną sytuacją, Partidul Comunistilor (Nepeceristi) i Ungureanu, cyt. powyżej, § 51, gdzie skarżąca partia była formacją polityczną, która nie była aktywna politycznie przed złożeniem wniosku o rejestrację; zob. także Tsonev przeciwko Bułgarii, nr 45963/99, § 59, 13 kwietnia 2006 r.). Zarówno statut partii skarżącej, jak i oświadczenia złożone przez pierwszego skarżącego jako jej przewodniczącego są w tym kontekście istotne, ponieważ wskazują, że zainteresowane osoby uważały drugiego skarżącego za następcę dawnej RPK, która rządziła Rumunią do grudnia 1989 r., oraz że ich zamiarem było ożywienie tej drugiej partii (zob. paragrafy 11, 14 i 15 powyżej).

85. Trybunał zauważa następnie, że ramy prawne ustanowione ustawą nr 14/2003 przewidywały okoliczności, w których ugrupowanie polityczne mogło zostać wpisane na listę partii politycznych: albo powstawało nowe ugrupowanie polityczne, albo następowała reorganizacja, w którym to przypadku ugrupowanie polityczne, które miało zostać zrestrukturyzowane, musiało być wcześniej prawnie ukonstytuowane (zob. paragrafy 26 i 45 powyżej). Prawo krajowe jasno i precyzyjnie przewidywało zatem okoliczności, w których partia polityczna mogła zostać zarejestrowana.

86. W ocenie Trybunału, i jak stwierdził Sąd Apelacyjny, wniosek skarżących nie mieścił się jednak w żadnej z sytuacji przewidzianych przez prawo dla rejestracji partii politycznej: nie był to ani wniosek o rejestrację nowej partii, ani wniosek o reorganizację ugrupowania politycznego, które zostało już prawnie utworzone. W tym ostatnim względzie Trybunał zauważa, że dawna RPK nie działała w Rumunii od grudnia 1989 r. (zob. paragrafy 46 i 47 powyżej) oraz że żaden z dokumentów, którymi dysponuje, nie wskazuje, że partia została wpisana na listę partii politycznych po grudniu 1989 r. zgodnie z przepisami prawnymi regulującymi tę kwestię (zob. paragraf 44 powyżej).

87. Trybunał zauważa ponadto, że istniała nieprawidłowość, zidentyfikowana przez Sąd Apelacyjny, w przygotowaniu dokumentu mającego potwierdzić autentyczność podpisów zwolenników drugiego skarżącego (zob. paragraf 30 powyżej).

88. W związku z tym Trybunał uważa, że odrzucając wnioski skarżących, Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę braki stwierdzone w aktach sprawy. Pozostaje ustalić, czy z jednej strony wymogi formalne wysunięte przez Sąd Apelacyjny były rozsądne, a z drugiej strony, czy konsekwencje ich niespełnienia przez skarżących były proporcjonalne (zob. na ten temat Zjednoczona Organizacja Macedońska Ilinden – PIRIN i Inni (nr 2), cyt. powyżej, § 91).

89. W pierwszej kwestii, w odniesieniu do założeń przewidzianych przez prawo dla rejestracji partii politycznej, Trybunał przypomniał, że nie jest nieuzasadnione, aby państwo uzależniało powstanie partii politycznej od spełnienia, w określonej kolejności, pewnych kroków, które nie są nadmierne. Wymagane formalności mogą się różnić w zależności od czynników historycznych i politycznych w każdym kraju, a państwa mają pewien margines oceny przy ich ustalaniu. W istocie systemy regulacyjne w tej dziedzinie w poszczególnych państwach członkowskich Rady Europy są bardzo zróżnicowane (zob. Zjednoczona Organizacja Macedońska Ilinden – PIRIN i Inni (nr 2), cyt. powyżej, § 92, jak również dokumenty Komisji Weneckiej, o których mowa w paragrafie 48 powyżej).

90. W tym przypadku należy wziąć pod uwagę rumuński kontekst historyczny oraz fakt, że pierwszy akt normatywny regulujący pluralizm polityczny w społeczeństwie demokratycznym pochodzi z grudnia 1989 r. Jak już wspomniano powyżej (paragraf 86), RPK nie istnieje oficjalnie od czasu ustanowienia ustroju demokratycznego w Rumunii. Zdaniem Trybunału nie jest nieuzasadnione, zwłaszcza w kontekście historycznym sprawy, że prawo rumuńskie nie pozwala na odtworzenie ugrupowań politycznych, które nigdy nie funkcjonowały legalnie w ustroju demokratycznym.

91. W odniesieniu do prawnego wymogu sporządzenia listy podpisów zwolenników partii politycznej, zdaniem Trybunału, i z uwagi na cel wymieniony przez ustawę, a mianowicie poświadczenie autentyczności podpisów (zob. paragraf 45 powyżej), samo w sobie nie jest również nieuzasadnione wymaganie od skarżącego dołączenia do wniosku oświadczenia o odpowiedzialności osoby, która sporządziła przedmiotową listę podpisów.

92. W drugiej kwestii należy przypomnieć, że ochrona opinii i swobody ich wyrażania w rozumieniu art. 10 Konwencji jest jednym z celów wolności stowarzyszania się (zob. np. Refah Partisi i Inni, cyt. powyżej, § 88). W tym kontekście formalne wymogi nakładane przez państwa na rejestrację partii politycznej nie powinny uniemożliwiać partii promowania swoich idei i przekonań politycznych. W niniejszej sprawie jednak wymogi prawne, których spełnienie Sąd Apelacyjny uznał za uchybienie skarżących, były w ocenie Trybunału czysto neutralne w treści i nie były skierowane konkretnie do partii skarżącej. Trybunał uważa zatem, że ta kategoria argumentów przeciwko wnioskowi zainteresowanych nie miała na celu ukarania tej partii ze względu na popierane przez nią opinie ani jej politykę (zob. odpowiednio, Baskijska Partia Nacjonalistyczna – Regionalna Organizacja Iparralde przeciwko Francji, nr 71251/01, § 33 in fine, ETPC 2007-II).

93. W odniesieniu do warunku dotyczącego złożenia oświadczenia o odpowiedzialności Trybunał uważa, że skarżący mogli go spełnić poprzez złożenie nowego oświadczenia wydanego przez osobę odpowiedzialną za sporządzenie listy podpisów zwolenników partii, co nie stanowiło nadmiernej przeszkody (zob. odpowiednio, Zjednoczona Organizacja Macedońska Ilinden – PIRIN i Inni (nr 2), cyt. powyżej, § 94, oraz Ruch na rzecz Królestwa Demokratycznego przeciwko Bułgarii, nr 27608/95, decyzja Komisji z dnia 29 listopada 1995 r., niepublikowana).

94. Dlatego też Trybunał uważa, że formalne powody podane przez Sąd Apelacyjny przeciwko rejestracji drugiego skarżącego są „właściwe i wystarczające” oraz „proporcjonalne do celu zgodnego z prawem”.

‒

‒

W przedmiocie przyczyn związanych z treścią statutu i programu politycznego, które posłużyły do uzasadnienia odmowy rejestracji

95. Przechodząc następnie do badania statutu i programu politycznego opracowanego przez skarżących, Trybunał zauważa, że odnosząc się do statutu i programu znajdującego się w aktach sprawy, Sąd Apelacyjny uznał, że intencją skarżących było promowanie społeczeństwa socjalistycznego z gospodarką typu socjalistycznego, w której państwo, w imieniu narodu, miało pełną władzę nad gospodarką narodową (zob. paragraf 29 powyżej). W ocenie Sądu Apelacyjnego projekt ten był sprzeczny z konstytucją, która gwarantuje prawo do własności prywatnej, pluralizm polityczny i państwo prawa. Po porównaniu polityki prowadzonej przez byłą RPK w czasach reżimu totalitarnego ze statutem i programem politycznym partii skarżącej Sąd Okręgowy i Sąd Apelacyjny uznały, że intencja skarżących dotycząca przestrzegania zasad demokracji nie była przekonująca, a Sąd Apelacyjny uznał oświadczenia skarżących za mające wyłącznie charakter formalny (zob. paragrafy 19 i 29 powyżej).

96. Tu Trybunał przypomina, że uznawanie projektu za niezgodny z istniejącymi zasadami i strukturami państwa samo w sobie nie czyni go sprzecznym z regułami demokratycznymi ( Socjalistyczna Partia Turcji (STP) i Inni przeciwko Turcji, nr 26482/95, § 43, 12 listopada 2003 r. oraz Socjalistyczna Partia i Inni przeciwko Turcji, 25 maja 1998 r., § 47, Zbiór 1998-III). Doświadczenie polityczne Układających się Państw pokazało jednak, że w przeszłości partie polityczne o celach sprzecznych z podstawowymi zasadami demokracji ujawniały je dopiero po dojściu do władzy. Dlatego Trybunał zawsze przypominał, że nie można wykluczyć, iż program polityczny partii kryje w sobie cele i intencje odmienne od tych, które są publicznie prezentowane. Aby to ustalić, konieczne jest porównanie treści programu z działaniami i stanowiskami członków i liderów danej partii (zob. Refah Partisi i Inni, cyt. powyżej, § 101; zob. także w tym celu Ždanoka przeciwko Łotwie [WI], nr 58278/00, § 120 in fine, ETPC 2006-IV).

97. W niniejszej sprawie Trybunał zauważa na podstawie analizy statutu i programu politycznego partii skarżącej, że położono w nich nacisk na poszanowanie integralności terytorialnej kraju oraz porządku prawnego i konstytucyjnego, a także zasad demokracji, w tym pluralizmu politycznego, oraz że wyraźnie wspomina się w nich o sprzeciwie partii wobec totalitaryzmu i wszelkich form dyskryminacji (zob. paragrafy 11 i 13 powyżej). Trybunał zauważa również, że dokumenty te nie zawierają żadnych fragmentów, które mogłyby być interpretowane jako wezwanie do przemocy, powstania lub jakiejkolwiek innej formy odrzucenia zasad demokracji – co jest zasadniczym elementem, który należy wziąć pod uwagę – ani żadnych fragmentów, które mogłyby być postrzegane jako wezwanie do „dyktatury proletariatu” (zob. Socjalistyczna Partia Turcji (STP) i Inni, cyt. powyżej, § 45, i a contrario, Komunistyczna Partia Niemiec przeciwko Republice Federalnej Niemiec, nr 250/57, decyzja Komisji z dnia 20 lipca 1957 r., Rocznik I, s. 222).

98. W celu ustalenia, czy sądy krajowe miały podstawy, by twierdzić, że prawdziwe intencje skarżących są sprzeczne z zasadami demokracji, Trybunał musi ocenić sporne dokumenty konstytucyjne w szczególnym kontekście sprawy (zob. odpowiednio, Socjalistyczna Partia Turcji (STP) i Inni, cyt. powyżej, § 49, oraz Gorzelik i Inni przeciwko Polsce [WI], nr 44158/98, § 105, ETPC 2004-I).

99. W związku z tym Trybunał przypomina, że kontekst historyczny, w tym przypadku doświadczenie totalitarnego komunizmu w Rumunii do 1989 r., nie może sam w sobie uzasadniać potrzeby ingerencji, zwłaszcza że partie komunistyczne o ideologii marksistowskiej istnieją w kilku państwach będących sygnatariuszami Konwencji ( Partidul Comunistilor (Nepeceristi) i Ungureanu, cyt. powyżej, 58). W związku z tym w niniejszej sprawie nie można pominąć faktu, że skarżący nie dążyli do samego ustanowienia partii komunistycznej o ideologii marksistowskiej (zob. a contrario, Partidul Comunistilor (Nepeceristi) i Ungureanu, cyt. powyżej, § 55, oraz Tsonev, cyt. powyżej, § 59). Skarżący twierdzili bowiem, że drugi skarżący zamierzał być kontynuatorem partii, która rządziła Rumunią przed złożeniem wniosku o rejestrację: partia ta rządziła krajem, narzucając reżim totalitarny, obalony w grudniu 1989 roku w następstwie gwałtownych starć, aby ustąpić miejsca ustrojowi demokratycznemu (zob. paragraf 5 powyżej; zob. a contrario Socjalistyczna Partia Turcji (STP) i Inni, cyt. powyżej, § 50, gdzie partia skarżąca została rozwiązana jeszcze przed podjęciem pierwszych działań, oraz Tsonev, cyt. powyżej, § 60). Tym samym skarżący nie odseparowali się konkretnie i całkowicie od byłej RPK. Przeciwnie, chociaż sporządzili nowy statut i odrębny program polityczny i wskazali, że chcą przejąć tylko niektóre działania dawnej RPK (zob. paragraf powyżej), stwierdzili, że drugi z nich zamierza być kontynuatorem partii RPK (zob., odpowiednio, Ždanoka, cyt. powyżej, § 123).

100. Trybunał bierze pod uwagę fakt, że władze krajowe oparły swoją odmowę na stwierdzeniu zawartym w statucie, że partia skarżąca „zakłada ciągłość teoretycznego i praktycznego doświadczenia socjalistycznego i komunistycznego ruchu robotniczego w Rumunii”, po ocenie proponowanych środków osiągnięcia celu partii skarżącej – czyli ustanowienia społeczeństwa socjalistycznego opartego przede wszystkim na socjalistycznej własności środków produkcji (zob. paragraf 11 powyżej) – w świetle oświadczeń skarżących, że drugi z nich zamierzał być kontynuatorem dawnej RPK (zob. paragrafy 25 i 29 powyżej).

101. Trybunał zauważa również, że partie o doktrynie komunistycznej istnieją w Rumunii (zob. paragrafy 16 i powyżej). W związku z tym prawo skarżących do utworzenia komunistycznej partii politycznej nie jest iluzoryczne, zwłaszcza że mogli oni zreorganizować swoje dokumenty założycielskie i sami oświadczyli, że chcą to zrobić z nowym statutem i pragną przyjąć jedynie pozytywne wartości dawnej RPK (zob. paragraf 21 powyżej).

102. Wreszcie Trybunał zauważa, że Sąd Apelacyjny przedstawił skarżącym pełne wyjaśnienie przyczyn, które doprowadziły go do stwierdzenia, że ich wniosek nie spełniał warunków określonych w ustawie nr 14/2003, ustawie nr 51/1991 i konstytucji, a ponadto Trybunał wykazał, w jaki sposób program i statut partii skarżącej były sprzeczne z porządkiem konstytucyjnym i prawnym kraju, w szczególności z podstawowymi zasadami demokracji (zob. paragrafy 25–30 powyżej; zob. odmienna sytuacja, Partidul Comunistilor (Nepeceristi) i Ungureanu, cyt. powyżej, § 55).

103. W tym szczególnym kontekście, a także uwzględniając ograniczony margines oceny przysługujący państwom, Trybunał uważa, że analiza sądów krajowych dotycząca statutu i programu politycznego przedstawionego przez skarżących nie jest nieuzasadniona. Zdaniem Trybunału powodem odmowy rejestracji zainteresowanych osób była chęć zapobieżenia nadużywaniu w przyszłości praw przez ugrupowanie polityczne, które przez długi czas poważnie nadużywało swojej pozycji, ustanawiając reżim totalitarny, a tym samym uniknięcia naruszenia bezpieczeństwa państwa lub podstaw społeczeństwa demokratycznego (zob., odpowiednio, X przeciwko Belgii, nr 8701/79, decyzja Komisji z dnia 3 grudnia 1979 r., Decyzje i Raporty (DR) 18, s. 251–252). Odmowa rejestracji miała zatem na celu przeciwdziałanie szczególnie poważnemu, choć jedynie potencjalnemu, nadużyciu zasad państwa prawa i podstaw demokracji przez zainteresowanych.

104. W związku z tym Trybunał uznał, że powody związane z treścią dokumentów założycielskich drugiego skarżącego, przedstawione przez sądy krajowe przeciwko jego rejestracji, są „właściwe i wystarczające” oraz „proporcjonalne do celu zgodnego z prawem”.

(c)  Konkluzja

105. Uwzględniając fakt, że władze krajowe miały podstawy, by uznać, że przedmiotowa ingerencja odpowiadała „naglącej potrzebie społecznej” i nie była nieproporcjonalna do celów zgodnych z prawem, Trybunał stwierdził, że odmowa rejestracji drugiego skarżącego może być uznana za „konieczną w społeczeństwie demokratycznym” w rozumieniu art. 11 ust. 2 Konwencji.

106. Nie doszło zatem do naruszenia art. 11 Konwencji.

II.  W PRZEDMIOCIE DOMNIEMANEGO NARUSZENIA ART. 6 KONWENCJI

107. Skarżący zarzucają, że nie zapewniono im sprawiedliwej procedury ubiegania się o rejestrację drugiego skarżącego. Zarzucili Sądowi Apelacyjnemu nie tylko błędną interpretację materiału dowodowego znajdującego się w aktach sprawy, ale także zakwalifikowanie ich zaskarżenia wyroku Sądu Okręgowego jako „skargi”, a nie „odwołania”, co miało pozbawić ich zwykłego środka odwoławczego.

108. Skarżący powołują się na art. 6 Konwencji, który ma następujące brzmienie:

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego [...] rozpatrzenia jego sprawy [...] przez [...] sąd [...] przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej”.

109. Trybunał stwierdza, że przedmiotowe postępowanie nie dotyczyło sporu w przedmiocie praw i obowiązków cywilnych skarżących ani oskarżenia w wytoczonej przeciwko nim sprawie karnej w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji, lecz odnosiło się do prawa drugiego skarżącego do jego rejestracji jako partii politycznej i prowadzenia działalności politycznej jako takiej. Było to zatem, par excellence, prawo o charakterze politycznym, które jako takie nie mieści się w gwarancji art. 6 ust. 1 Konwencji (zob. odpowiednio, Refah Partisi (Partia Dobrobytu) i Inni przeciwko Turcji (dec.), nr 41340/98 i 3 inne, 3 października 2000 r.). Wynika z tego, że skarga ta jest niezgodna ratione materiae z postanowieniami Konwencji w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a i należy ją oddalić na podstawie art. 35 ust. 4.

%1  Z POWYŻSZYCH WZGLĘDÓW TRYBUNAŁ JEDNOMYŚLNIE

1.  Orzeka, że zarzuty dotyczące art. 11 Konwencji są dopuszczalne, a pozostałą część skargi uznaje za niedopuszczalną;

2.  Orzeka, że nie doszło do naruszenia art. 11 Konwencji.

Sporządzono w języku francuskim i przekazano w formie pisemnej w dniu 5 maja 2020 r., zgodnie z art. 77 ust. 2 i 3 Regulaminu.p_2}

Andrea Tamietti Jon Fridrik Kjølbro
Kanclerz Przewodniczący