Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

26 kwietnia 2018 r.

Ten wyrok jest ostateczny, ale może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie SĘPCZYŃSKI przeciwko POLSCE,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja pierwsza), zasiadając jako Izba w składzie:

Aleš Pejchal,
Krzysztof Wojtyczek,
Jovan Ilievski, sędziowie
i Renata Degener, Zastępca Kanclerza Sekcji,

Obradując na posiedzeniu zamkniętym w dniu 3 kwietnia 2018 r.,

Wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 78352/14) wniesionej do Trybunału przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie Artykułu 34 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności („Konwencja”) przez obywatela Polski, Pana Artura Sępczyńskiego („skarżący”), w dniu 26 listopada 2014 r.

2. Rząd Polski („Rząd”) był reprezentowany przez pełnomocnika, Panią J. Chrzanowską z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. Dnia 13 października 2015 r. Rządowi zakomunikowano skargi złożone na podstawie art. 3 Konwencji i art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji.

4. Rząd złożył sprzeciw na zbadanie skargi przez Komisję. Trybunał oddalił sprzeciw, po uprzednim zbadaniu.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący urodził się w 1987 roku i mieszka w Łomży.

A. Wypadek skarżącego i pozbawienie wolności

6. Dnia 7 sierpnia 2010 r. skarżący miał wypadek motocyklowy, w którym złamał prawe ramię i prawą kość udową. Między 12 a 22 grudnia 2010 r. skarżący został poddany artroskopii prawego kolana. Między 25 stycznia a 15 lutego 2011 r. skarżący przeszedł rehabilitację w Szpitalu Okręgowym w Łomży, gdzie nie stwierdzono żadnej dysfunkcji w prawej stopie.

7. Następnie pomiędzy 28 marca a 26 lipca 2011 r. był osadzony
w Areszcie Śledczym w Białymstoku. Przebywając w areszcie, został trzy razy zbadany przez ortopedę ( w dniu 1 i 18 kwietnia oraz 13 maja 2011 r.), który stwierdził, że skarżący wymaga rehabilitacji ze względu na ograniczone możliwości ruchowe stawu kolanowego, zanik mięśnia uda i uszkodzenie nerwu strzałkowego. Dnia 11 kwietnia 2011 r. skarżący został zbadany przez neurologa, który także stwierdził zanik mięśnia uda i problemy ze zginaniem prawej stopy, wynikające z uszkodzenia nerwu strzałkowego. Skarżący nie został poddany żadnemu zabiegowi rehabilitacyjnemu w trakcie aresztowania, zaoferowano mu wyłącznie niesteroidowe leki przeciwzapalne.

B. Postępowanie cywilne przeciwko Skarbowi Państwa

8. W bliżej nieokreślonym dniu, nie później niż 27 marca 2012 r., skarżący wniósł pozew przeciwko Skarbowi Państwa/Aresztowi Śledczemu w Białymstoku na naruszenie jego dóbr osobistych twierdząc, że system opieki zdrowotnej w areszcie nie zapewnił mu właściwej opieki medycznej, a cele nie spełniały wymogu 3 metrów kwadratowych przysługujących jednemu więźniowi, była w nich pleśń i insekty. Zażądał 200.000 złotych (PLN) zadośćuczynienia, co stanowi ekwiwalent około 48.300 euro (EUR).

9. Dnia 27 marca 2012 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku ( Sąd Okręgowy) postanowił zwolnić skarżącego z kosztów sądowych.

10. Dnia 20 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku przyznał skarżącemu 23.000 PLN (około 5.550 EUR) i oddalił pozostałą część skargi. Sąd stwierdził, szczególnie w oparciu o opinię biegłego lekarza, że skarżący miał wypadek motocyklowy, w wyniku którego należało go poddać fizjoterapii, co zalecił ortopeda w areszcie. Jednakże nie został poddany żadnej rehabilitacji, zarówno w areszcie jak i po jego opuszczeniu, co skutkowało pogorszeniem się stanu jego zdrowia. Sąd stwierdził, że ze względu na brak fizjoterapii, skarżący doznał atrofii mięśnia uda i bezwładu prawej stopy. Sąd porównał to stwierdzenie z faktem, że gdy skarżący pojawił się w areszcie, nie cierpiał jeszcze na bezwład prawej stopy, nie odczuwał znacznego bólu w kolanie, a mięśnie jego prawej nogi działały sprawniej. Sąd podkreślił, że skarżącemu nie udzielono właściwej opieki medycznej, pomimo pogorszenia symptomów. Zmiany w jego kondycji fizycznej nie byłyby nieodwracalne, gdyby nie przerwanie terapii, co doprowadziło do przedłużenia procesem rehabilitacyjnego. Sąd stwierdził, że proces rehabilitacyjny będzie długi i żmudny, czego można było uniknąć, gdyby pozwany zachował się należycie. Sąd zajął stanowisko, że skarżący odczuwał intensywny ból fizyczny, który powodował również negatywne konsekwencje w sferze psychologicznej. Dlatego sąd uznał roszczenie skarżącego o zadośćuczynienie za brak właściwej opieki medycznej za częściowo zasadne. Pozew w części dotyczącej rzekomego przeludnienia
i niewłaściwych warunków sanitarnych, został oddalony w całości. Sąd postanowił zasądzić od skarżącego 3 186 PLN (766 EUR) z tytułu zwrotu kosztów procesu oraz 10 932 PLN (2 628 EUR) tytułem zwrotu kosztów sądowych (łącznie 14 118 PLN (3 394 EUR)).

11. Skarżący nie wniósł apelacji od wyroku sądu pierwszej instancji.

12. W wyniku apelacji pozwanego od wyroku w dniu 12 września 2014 r., Sąd Apelacyjny w Białymstoku ( Sąd Apelacyjny) zmienił wyrok sądu pierwszej instancji zmniejszając wartość zadośćuczynienia przyznanego skarżącemu do kwoty 13.000 PLN (3.095 EUR) podzielając ustalenia faktyczne i prawne sądu pierwszej instancji. Skarżącego nie obciążono kosztami sądowymi za postępowanie apelacyjne. Sąd zaznaczył, że w opinii biegłych nie określono, nawet w przybliżeniu, jakie były skutki zaniedbania, o ile wydłuży się proces rehabilitacyjny ani o ile zwiększyło się natężenie bólu w porównaniu do bólu, który skarżący doznawał wcześniej.

WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

A. Opieka medyczna w areszcie

13. Właściwe przepisy prawa krajowego odnośnie opieki medycznej w zakładach karnych i śledczych zostały wymienione w orzeczeniach Trybunału w sprawach Sławomir Musiał przeciwko Polsce, nr 28300/06, § 48 i 51-53, 20 stycznia 2009 r.; Kaprykowski przeciwko Polsce, nr 23052/05, § 36-39, 3 lutego 2009 r.; i Bujak przeciwko Polsce, nr 686/12, § 51-52, 21 marca 2017 r.

B. Przepisy regulujące odpowiedzialność Skarbu Państwa za złamanie prawa

14. Właściwe przepisy prawa krajowego odnośnie przepisów prawa cywilnego regulujących odpowiedzialność Skarbu Państwa za czyn niedozwolony określone zostały w orzeczeniu Trybunału w sprawie Orchowski przeciwko Polsce, nr 17885/04, § 78, 22 października 2009 r.

C. Koszty sądowe

15. Na gruncie prawa polskiego, każdy za wyjątkiem władz i instytucji państwowych jest zobowiązany do zapłaty kosztów sądowych, jeżeli złoży pismo do właściwego sądu cywilnego. W toku postępowania, gdy strona składa środki zaskarżenia, zobowiązana jest do zapłaty dodatkowych kosztów sądowych

16. Art. 98 Kodeksu Postępowania Cywilnego („K.P.C.”) stanowi:

„Strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Do niezbędnych kosztów procesu prowadzonego przez stronę osobiście lub przez pełnomocnika, który nie jest adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, zalicza się poniesione przez nią koszty sądowe, koszty przejazdów do sądu strony lub jej pełnomocnika oraz równowartość zarobku utraconego wskutek stawiennictwa w sądzie. …”

17. Art. 100 § 1 K.P.C. w odpowiedniej części stanowi:

„W razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone.”

18. Wyjątek do tej zasady generalnej został przewidziany w art. 101 Kodeksu. Zgodnie z tym przepisem:

„Zwrot kosztów należy się pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu.”

19. Zakres stosowania zasady generalnej w przypadku ponoszenia przez stronę przegraną kosztów procesu, jak wspomniano powyżej, jest złagodzony art. 102 Kodeksu. Przepis ten stanowi odzwierciedlenie zasady równości w ponoszeniu kosztów procesów i stanowi:

„W wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.”

20. Wysokość kosztów sądowych w sprawach cywilnych jest określona w Ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 r. art. 13 (1) stanowi:

„Opłatę stosunkową pobiera się w sprawach o prawa majątkowe; wynosi ona 5% wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak niemniej niż 30 złotych i nie więcej niż 100.000 złotych.”

21. Wynagrodzenie obrońców w tym czasie było określone w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Paragraf 6 stanowi:

Stawki minimalne wynoszą przy wartości przedmiotu sprawy:

1) do PLN 500 - PLN 60;

2) powyżej PLN 500 do PLN 1,500 - PLN 180;

3) powyżej PLN 1.500 do PLN 5,000 - PLN 600;

4) powyżej PLN 5.000 do PLN 10,000 - PLN 1.200;

5) powyżej PLN 10.000 do PLN 50,000 - PLN 2.400;

6) powyżej PLN 50.000 do PLN 200,000 - PLN 3.600;

7) powyżej PLN 200.000 do PLN 200,000 - PLN 7.200;

PRAWO

I. ZARZUT NARUSZENIA ARTYKUŁU 3 KONWENCJI

22. Skarżący zarzucił, że w wyniku niewłaściwej opieki medycznej przewidzianej przez system opieki zdrowia funkcjonujący w Areszcie Śledczym w Białymstoku w trakcie jego pobytu, doszło do naruszenia art. 3 Konwencji, który stanowi:

Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.

A. Dopuszczalność

1. Wnioski stron

(a) Rząd

23. Rząd wniósł wstępne zastrzeżenia, w których przedstawił argumenty, w myśl których skarżący nie mógł uważać się za ofiarę naruszenia przepisów Konwencji w znaczeniu art. 34 Konwencji. Jego zdaniem, sądy krajowe uznały, że nastąpiło naruszenie praw skarżącego zagwarantowanych Konwencją i w związku z tym otrzymał należytą kompensatę za poniesione krzywdy. Co więcej, Rząd zauważył, że skarżący nie wniósł apelacji od wyroku sądu pierwszej instancji, co automatycznie pozbawiło go statusu ofiary. Rząd wniósł o uznanie skargi za niedopuszczalną zgodnie z art. 35 § 3 Konwencji oraz o jej oddalenie zgodnie z art. 35 § 4 Konwencji.

24. Następnie Rząd wykazał, że skarżący nie wyczerpał dostępnych środków odwoławczych w tej sprawie, ponieważ nie apelował od wyroku sądu pierwszej instancji ani od postanowienia sądu w zakresie kosztów sądowych.

(b) Skarżący

25. Skarżący nadal podtrzymywał zasadność swojej skargi.

2. Ocena Trybunału

(a) Status ofiary

26. Trybunał powtarza, po pierwsze, że to w gestii władz krajowych jest zadośćuczynienie za każde naruszenie Konwencji. Mając ten fakt na uwadze, pytanie o to, czy skarżący może uważać się za ofiarę rzekomego naruszenia, może zostać zadane na każdym etapie postępowania wszczętego na mocy Konwencji. Decyzja lub stosowny środek na korzyść skarżącego nie jest w zasadzie wystarczający do pozbawienia go statusu „ofiary” w rozumieniu 34 Konwencji, chyba że władze krajowe stwierdziły wyraźnie lub merytorycznie ‒ i wówczas przyznały zadośćuczynienie za‒ naruszenie Konwencji ( Gäfgen przeciwko Niemcom [WI], nr 22978/05, § 115, ETPCz 2010 r. z kolejnymi odniesieniami).

27. W przedmiotowej sprawie skarżący pozwał państwo twierdząc, że pozwany nie udzielił mu właściwej opieki medycznej w czasie, gdy skarżący znajdował w Areszcie Śledczym w Białymstoku. Sąd Okręgowy
w Białymstoku uznał, że brak fizjoterapii skutkował pogorszeniem stanu zdrowia skarżącego, a także fizycznym i psychicznym cierpieniem (zob. par. 10 powyżej). Ustalenia Sądu Okręgowego zostały potwierdzone
w postępowaniu apelacyjnym (zob. par. 12 powyżej).

28. Trybunał w związku z tym uznał, że władze krajowe stwierdziły naruszenie Konwencji w odpowiedniej części dotyczącej braku właściwej opieki medycznej, co stanowi fundamentalną część skargi skarżącego przed Trybunałem.

29. Zgodnie z tym stwierdzeniem jedyną kwestią, jaką należy ustalić odnośnie niniejszej skargi jest pytanie, czy władze wystarczająco zadośćuczyniły skarżącemu.

30. Sąd Okręgowy w Białymstoku przyznał skarżącemu ekwiwalent 5.550 EUR uznając tę kwotę za właściwą. Ten sam sąd nakazał skarżącemu również zapłatę ekwiwalentu 3.394 EUR stanowiące koszty postępowania (zob. par. 10 powyżej). Jednakże ze względu na apelację pozwanego, Sąd Apelacyjny w Białymstoku zmienił wartość zadośćuczynienia na ekwiwalent 3.095 EUR (zob. par.12 powyżej), co oznacza, że koszty postępowania konsumowały prawie w całości wartość zadośćuczynienia.

31. W świetle powyższego, Trybunał uważa, że skarżący nadal może określać siebie mianem ofiary naruszenia zasadniczego aspektu art. 3 ze względu na brak adekwatnej opieki medycznej. Zgodnie z tym Trybunał oddala wstępne zastrzeżenie Rządu co do statusu ofiary skarżącego.

(b) Wyczerpanie krajowych środków odwoławczych

32. Rząd wykazał, że skarżący nie wyczerpał dostępnych środków odwoławczych w tej sprawie, ponieważ nie wniósł apelacji od wyroku sądu pierwszej instancji oraz nie zaskarżył rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów sądowych.

33. Trybunał powtórzył, że można wyczerpać tylko te środki, które są dostępne i skuteczne ( Sejdovic przeciwko Włochom [WI], nr 56581/00, § 45, ETPCz 2006-II). Stwierdził, że w orzeczeniu sądu pierwszej instancji, w którym nakazano skarżącemu zapłatę kosztów sądowych, orzeczono również zadośćuczynienie wyższe niż to przyznane przez Sąd Apelacyjny. W tym momencie koszty stanowiły około sześćdziesiąt procent przyznanej wartości zadośćuczynienia.

34. Należy wziąć pod uwagę, że dopiero w wyroku Sądu Apelacyjnego opłaty sądowe przewyższyły przyznane zadośćuczynienie, jednak skarżącemu nie przysługiwał wówczas żaden środek odwoławczy na wysokość kosztów sądowych ustalonych przez Sąd Okręgowy.

35. Trybunał w związku z tym oddala sprzeciw Rządu dotyczący niewyczerpania krajowych środków odwoławczych, w zakresie zarzutu naruszenia art. 3 Konwencji.

(c) Spostrzeżenia dotyczące dopuszczalności

36. Trybunał stwierdził, że skarga ta nie jest niedopuszczalna
w rozumieniu art. 35 § 3 lit. a Konwencji. Zauważył też, że nie jest niedopuszczalna na innych podstawach. Z tego powodu uznaje się ją za dopuszczalną.

B. Meritum

1. Wnioski stron

37. Skarżący wniósł skargę na mocy art. 3 Konwencji na niewłaściwą opiekę medyczną w trakcie jego aresztowania w Areszcie Śledczym w Białymstoku, co skutkowało pogorszeniem stanu jego zdrowia.

38. Rząd wstrzymał się od zajęcia stanowiska w przedmiocie meritum sprawy na mocy art. 3 Konwencji.

2. Ocena Trybunału

(a) Zasady ogólne

39. Jak Trybunał powtórzył już wiele razy, art. 3 Konwencji chroni jedną z najbardziej fundamentalnych zasad społeczeństwa demokratycznego. Zupełnie zakazuje tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania, niezależnie od okoliczności i zachowania ofiary (zob. Kudła przeciwko Polsce [WI], nr 30210/96, § 90, ETPCz 2000XI, i tam cytowane).

40. Jednakże, niewłaściwe traktowania musi zawierać minimalny stopień dolegliwości, aby spełniać warunki określone w art. 3. Ocena tego stopnia jest z natury rzeczy relatywna; zależy od wszystkich okoliczności sprawy, takich jako charakter i kontekst traktowania, sposobu oraz jego formy, czasu trwania, fizyczne lub psychiczne oddziaływanie oraz, w niektórych przypadkach, płci, wieku i stanu zdrowia ofiary (zob. Kudła przeciwko Polsce, cytowane powyżej, § 91, i inne tam cytowane).

41. Trybunał powtarza, że państwo winno zapewnić osadzonemu warunki, które są zgodne z poszanowaniem jego godności ludzkiej oraz by rodzaj i sposób wykonywania tego środka nie narażał go na cierpienie lub trud przekraczający nieunikniony poziom związany z aresztowaniem, oraz biorąc pod uwagę praktyczne aspekty pozbawienia wolności, jego zdrowie
i dobre samopoczucie były odpowiednio zabezpieczone, przez między innymi zapewnienie niezbędnej opieki lekarskiej (zob. Kudła przeciwko Polsce, cyt. powyżej, § 94, i odnośniki tam zawarte).

(b) Stosowanie powyższych zasad w przedmiotowej sprawie

42. Trybunał stwierdził, że skarżący został zbadany przez ortopedę po raz pierwszy po swoim przybyciu do Aresztu Śledczego w Białymstoku, a później jeszcze dwukrotnie, następnie zaś przez neurologa (zob. par. 7 powyżej). Jego kondycja oraz potrzeby względem leczenia były zatem znane władzom Aresztu Śledczego w Białymstoku. Pomimo zaleceń lekarzy i nasileniu symptomów choroby, skarżący nigdy nie został poddany rehabilitacji, co świadczy o braku zapewnienia właściwej opieki medycznej w czasie gdy był pozbawiony wolności.

43. Trybunał w oparciu o raporty przedstawione przez niezależnego biegłego przytacza ustalenia sądów krajowych o nieudzieleniu skarżącemu właściwej opieki medycznej w trakcie osadzenia. W szczególności, nie zapewniono mu niezbędnej rehabilitacji. W konsekwencji, stan jego zdrowia pogorszył się (atrofia mięśnia uda prawej nogi i bezwład prawej stopy), co pomimo, że nie stanowiło stałego uszczerbku, zostało uznane przez sądy krajowe za źródło znacznego fizycznego i psychologicznego cierpienia skarżącego. Sądy również stwierdziły, że ze względu na brak rehabilitacji całość procesu rehabilitacyjnego trwała dłużej, jednak nie zostało sprecyzowane o ile wydłużył się ten proces (zob. par. 12 powyżej).

44. Skarżący był świadomy, że stan jego zdrowia pogarszał się, również w tym samym czasie doświadczył bezczynności władz w zakresie świadczenia mu zabiegów rehabilitacji. Prawdopodobnie sytuacja ta doprowadziła do dodatkowego niepokoju i lęku, gdyż nie był w stanie przewidzieć, czy kiedykolwiek rozpocznie zabiegi oraz czy ich brak mógłby doprowadzić do długotrwałych konsekwencji w jego zdrowiu.

45. Zdaniem Trybunału, brak właściwego leczenia w Areszcie Śledczym w Białymstoku, w szczególności zważywszy na fakt, że służby więzienne nigdy nie odniosły się do potrzeb skarżącego określonych przez zespół medyczny, co doprowadziło do pogorszenia stanu jego zdrowia, o czym powyżej, naruszało godność skarżącego i spowodowało cierpienie ponad to nieodzownie związane z aresztowaniem.

46. Podsumowując, Trybunał stwierdził, że kontynuowanie osadzenia skarżącego bez świadczenia mu właściwej opieki medycznej, doprowadziło do poniżającego traktowania, z naruszeniem art. 3 Konwencji.

I. ZARZUT NARUSZENIA ARTYKUŁU 1 PROTOKOŁU NR 1 DO KONWENCJI

47. Skarżący zarzucił, że jego prawo do poszanowania mienia zostało naruszone. Odniósł się do art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji,
o następującym brzmieniu:

„Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego.

Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa państwa do stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zabezpieczenia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych.”

48. Skarżący zarzucił, że wysokość kosztów sądowych, jakie miał zapłacić, w całości pochłonęła kwotę zadośćuczynienia, jaką mu przyznano, co oznaczało, że w praktyce nie otrzymał żadnych pieniędzy.

A. Dopuszczalność

1. Wnioski stron

(a) Rząd

49. Rząd wniósł wstępne zastrzeżenie, że kwestia postanowienia
o kosztach postępowania, w którym skarżący dochodził zadośćuczynienia, nie jest objęta zakresem art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji, ponieważ nie dotknęła prawa skarżącego do poszanowania jego mienia. W opinii Rządu skarżącemu nie przysługiwało szczególne prawo własności do przyznanej kwoty zadośćuczynienia, ponieważ orzeczenie sądu pierwszej instancji nie było prawomocne.

(b) Skarżący

50. Skarżący nadal podtrzymywał zasadność swojej skargi.

2. Ocena Trybunału

51. Trybunał powtarza, że obowiązek zapłaty kosztów sądowych – oraz przepisy regulujące ten obowiązek - objęte są treścią drugiego paragrafu art. 1 Protokołu nr 1, ponieważ koszty stanowią „należności” w rozumieniu tego przepisu ( Perdigão przeciwko Portugalii [WI], nr 24768/06, § 61, 16 listopada 2010 r.) Jednakże nadal pozostaje pytanie o to czy i w jakim zakresie nakaz zapłaty kosztów sądowych, o których mowa w niniejszej sprawie, może zostać uznane za ingerencję w prawo skarżącego do poszanowania jego mienia, ponieważ kwota, jaką miał zapłacić z tytułu kosztów sądowych, całkowicie konsumowała przyznane zadośćuczynienie za brak właściwej opieki medycznej, co stanowi „mienie” w znaczeniu art. 1 Protokołu Nr 1.

52. Trybunał powtarza, że skarżący może zarzucić naruszenie art. 1 Protokołu Nr 1 jedynie w zakresie, w jakim zaskarżone postanowienie dotyczy posiadanego „mienia” w znaczeniu tego przepisu. „Mienie” może stanowić „mienie istniejące” lub prawa, które stanowią „aktywa”. Prawo może być rozumiane jako aktywa tylko, jeżeli skutecznie wykazano, że jest egzekwowalne (zob. np. Rafinerie Stran Greek i Stratis Andreadis przeciwko Grecji, 9 grudnia 1994 r. § 59, Serie A nr 301B). W chwili, gdy pozew skarżącego o zadośćuczynienie został rozpoznany,
a zadośćuczynienie przyznano prawomocnym orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 września 2014 r., zdaniem Trybunału prawo stało się skuteczne i może być uważane za „aktywa” chronione artykułem 1 Protokołu nr 1.

53. Zgodnie z tym Trybunał oddala wstępne zastrzeżenie Rządu.

54. Trybunał stwierdził, że skarga ta nie jest niedopuszczalna
w rozumieniu art. 35 § 3 lit. a Konwencji. Zauważył też, że nie jest niedopuszczalna na innych podstawach. Z tego powodu uznaje się ją za dopuszczalną.

B. Meritum

1. Wnioski stron

(a) Skarżący

55. Skarżący zarzucił na podstawie art. 1 Protokołu Nr 1 Konwencji, że zadośćuczynienie, które otrzymał, zostało w całości skonsumowane przez koszty sądowe, które musiał zapłacić.

(b) Rząd

56. Rząd stwierdził, że gdyby Trybunał rozpatrywał nakaz zapłaty kosztów sądowych w oderwaniu od przyznanego zadośćuczynienia oraz uznał, że wchodzi w zakres stosowania art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji, ingerencja w niniejszej sprawie była proporcjonalna i nie stanowi naruszenia praw własności skarżącego.

57. Rząd wniósł, że postanowienie sądu w sprawie kosztów sądowych
w prawomocnym orzeczeniu zależało od wyniku postępowania,
w szczególności od tego w jakiej części skarżący wygrał sprawię. Przedstawiono, że skarżący wniósł o zadośćuczynienie w znacznej kwocie, pomimo że strona postępowania cywilnego, która wniosła o zwolnienie z kosztów postępowania, powinna wnieść o zadośćuczynienie w rozsądnej wysokości. W oparciu o sprawę rozpatrywaną przed Trybunałem Kupiec przeciwko Polsce (nr 16828/02, 3 lutego 2009 r.), Rząd stwierdził, że skarżący, którzy celowo zawyżają wartość swoich roszczeń o zadośćuczynienie nie mogą oczekiwać zwolnienia całkowicie z poniesienia kosztów sądowych lub z pokrycia kosztów zainicjowanego procesu. Podkreślił, że skarżący w wyniku postępowania wygrał tylko w zakresie sześciu i pół procenta pierwotnego roszczenia. Postanowienie o opłatach sądowych spełnia wymagania transparencji i przewidywalności oraz dostępności.

58. Zdaniem Rządu, obowiązek zapłaty kosztów sądowych nałożony na skarżącego był konieczny i proporcjonalny, ponieważ wynikał z braku rozwagi i wstrzemięźliwości skarżącego co do wysokości roszczenia. Dalej stwierdził, że państwa cieszyły się szerokim marginesem uznania w uchwalaniu ustawodawstwa dotyczącego kwestii ponoszenia kosztów sądowych przez strony.

59. W końcowej części Rząd stwierdził, że niniejsza sprawa różni się od Perdigão (cytowana powyżej), ponieważ skarżący nie zainicjował postępowania w kontekście pozbawienia mienia i był stroną postępowania cywilnego, nie zaś sporu publicznoprawnego.

2. Ocena Trybunału

(a) Stwierdzenie istnienia ingerencji

60. Jak Trybunał stwierdził w innych sprawach, znaczne zmniejszenie wartości roszczenia wynikające z obowiązku zapłacenia kosztów procesu, stanowi naruszenie prawa do poszanowania mienia (zob. Perdigão, cytowane powyżej, § 61, i Klauz przeciwko Chorwacji, nr 28963/10, § 109, 18 lipca 2013 r.).

61. Trybunał nie widzi powodów, by odbiegać od tego sposobu myślenia w przedmiotowej sprawie.

(c) Ingerencja w prawa jednostki a interes publiczny

62. Art. 98 Kodeksu postępowania cywilnego zawiera zasadę „przegrywający płaci”, na mocy której strona, która przegrała spór, powinna pokryć koszty poniesione przez przeciwnika (zob. par. 16 powyżej). Zgodnie z art. 100 tego kodeksu, w razie częściowego uwzględnienia żądań strony, sąd może postanowić, aby strona ta zwróciła proporcjonalną część kosztów poniesionych przez przeciwnika (zob. par. 17 powyżej).

63. Zgodnie z art. 13 ust. 1 Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, wysokość kosztów sądowych jest uzależniona od wartości roszczenia, ponieważ stanowi jej procentową część. Dlatego im wyższej wartości dochodzi powód, tym wyższe będą koszty sądowe.

64. Mając na uwadze przepisy opisane powyżej, Trybunał zauważył, że już orzekał, czy zasady te zmierzają do realizacji słusznego celu (zob. Klauz, § 84-85, cytowane powyżej) i nie widzi powodów, dla których miałby w przedmiotowej sprawie odbiegać od swoich wcześniejszych ustaleń.

65. Co więcej, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, w sprawach cywilnych opłaty te są z zasady obliczane proporcjonalnie do wartości przedmiotu sporu (zob. par. 21 powyżej). Dlatego im wyższej wartości dochodzi powód, tym wyższe będą opłaty za reprezentację prawną pozwanego.

66. Zasada ta rozpatrywana łącznie z zasadą opisaną w paragrafie 62 powyżej oznacza, że jeżeli roszczenia powoda zostaną uznane w części tak, jak w przedmiotowej sprawie, sąd może postanowić, że powód ma pokryć część kosztów pozwanego (włączając wynagrodzenie obrońcy) proporcjonalnie do procentowej wartości roszczenia która została oddalona. Bardziej szczegółowo, jeżeli sąd stwierdzi, że roszczenie
o zadośćuczynienie od pozwanego podlega uwzględnieniu co do zasady, ale
w nadmiernej kwocie, może nakazać pozwanemu zapłatę zadośćuczynienia wobec powoda, ale może również nakazać powodowi zapłatę kosztów procesu poniesionych przez pozwanego. Jeżeli powód wniósł roszczenie o nadmiernej wysokości, koszty mogą przekroczyć sumę przyznaną w ramach zadośćuczynienia, ogół korzyści finansowych przypada pozwanemu, pomimo przyznania, że powód poniósł straty, które uzasadniały zasądzenie zadośćuczynienia. Celem tych przepisów jest ochrona pozwanych przed powodami, którzy mieliby wnosić roszczenia o nadmiernej wysokości (które mogą być zasadne) i tym samym bezpodstawnie podnieść koszty reprezentacji prawnej pozwanych (zob. Klauz przeciwko Chorwacji, cyt. pow., § 80).

67. W opinii Trybunału przepisy te mają na celu zrealizowanie interesu publicznego w ten sposób, że zapobiegają wnoszeniu bezpodstawnych roszczeń przez strony postępowania cywilnego, co ma zapewnić stabilność i efektywność krajowego systemu sądowniczego, a także uchroni państwo przed wszczynaniem bezpodstawnych sporów.

(c) Ingerencja w prawa jednostki a zgodność z prawem

68. W swoim wyroku z dnia 20 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy
w Białymstoku wyliczył koszty procesu na podstawie art. 100 kodeksu postępowania cywilnego. Trybunał zgodnie z tym uznał, że ingerencja była zgodna
z prawem.

(d) Ingerencja w prawa jednostki a proporcjonalność

69. Nawet wziąwszy pod uwagę możliwość wpłynięcia roszczenia skarżącego o zadośćuczynienie za osadzenie w przeludnionej celi i nieadekwatne warunki sanitarne w trakcie osadzenia na wysokość opłat sądowych w niniejszej sprawie, Trybunał nie dostrzega rozsądnego uzasadnienia faktu, że wygrana sprawa przeciwko Skarbowi Państwa, dotykająca kluczowych przepisów Konwencji, niosła za sobą koszty sądowe o wartości wyższej niż przyznane zadośćuczynienie.

70. W związku z tym, Trybunał przytoczył, że art. 102 Kodeksu postępowania cywilnego przyznaje sądom krajowym pewną swobodę uznania w zakresie podziału kosztów w sprawach , gdzie roszczenie zostało uwzględnione w niepełnej wysokości, ponieważ sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami, jeżeli szczególne okoliczności sprawy uzasadniają takie rozstrzygnięcie. Jednakże, w przedmiotowej sprawie sądy krajowe zastosowały przepisy dotyczące kosztów postępowania, nie wnikając szczególnie w okoliczności sprawy skarżącego, głównie w zakresie,
w którym dotyczyła ona zadośćuczynienia za doznaną krzywdę poniesioną w wyniku braku zapewnienia właściwej opieki medycznej w zakładzie karnym, nie stanowiła zaś zwykłego sporu cywilnego pomiędzy prywatnymi podmiotami.

71. Trybunał odniósł się do argumentu Rządu, jakoby skarżący powinien dochodzić mniejszej kwoty zadośćuczynienia, dzięki czemu koszty postępowania nie byłyby tak wysokie twierdząc, że powództwo cywilne skarżącego było dopuszczalne, ponieważ sądy krajowe przyznały część dochodzonej wartości. Zadośćuczynienie, którego skarżący żądał było
w rzeczy samej wysokie, ale nie nieuzasadnione, biorąc pod uwagę okoliczności sprawy. Dodatkowo, było znacząco niższe niż w sprawie Kupiec , na którą powoływał się Rząd.

72. W następstwie powyższych przepisów, obowiązek zapłaty kosztów sądowych w przedmiotowej sprawie, miało pewien wpływ na prawa skarżącego przysługujące na mocy Konwencji. Po pierwsze, państwo jedną ręką odebrało to, co przyznało drugą (zob. mutatis mutandis, Perdigão § 72, cyt. pow., oraz Klauz § 96, cyt. pow.). Po drugie, sankcje proceduralne za drobne uchybienia procesowe skarżącego ‒ mianowicie wnoszenie żądań
w nadmiernej wysokości ‒ były na tyle uciążliwe, że w całości skonsumowały zadośćuczynienie przyznane za brak niezbędnej opieki medycznej w zakładzie karnym ‒ czyn zabroniony artykułem 3, który, jak przedstawiono powyżej, zalicza się do najbardziej fundamentalnych przepisów Konwencji.

73. Zgodnie z tym, nie można stwierdzić, że orzeczenia sądów krajowych w przedmiotowej sprawie były wprost proporcjonalne do realizacji słusznego celu określonego w art. 98 Kodeksu Postępowania Cywilnego, zgodnie z którym przegrywający sprawę ponosi koszty procesu proporcjonalnie do wartości przedmiotu sprawy. Jego stosowanie
w przedmiotowej sprawie doprowadziło do ograniczenia, które naruszyło samą istotę prawa skarżącego do spokojnego posiadania mienia.

Zgodnie z powyższym doszło do naruszenia Artykułu 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji.

III. STOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

74. Art. 41 Konwencji stanowi:

,,Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeżeli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi taka potrzeba, o przyznaniu słusznego zadośćuczynienia pokrzywdzonej stronie.”

A. Szkody

75. Skarżąca wniósł o 9.150 EUR z tytułu zadośćuczynienia za szkody niematerialne.

76. Rząd uznał roszczenie za bezpodstawne.

77. Trybunał przyznał skarżącemu 3.500 EUR z tytułu zadośćuczynienia za szkody niematerialne.

B. Koszty i wydatki

78. Skarżący wniósł również o 3.529 EUR z tytułu kosztów i wydatków poniesionych przed sądami krajowymi.

79. Rząd uznał roszczenie za bezpodstawne.

80. W niniejszej sprawie, mając na uwadze przedstawioną dokumentacją oraz własne orzecznictwo (zob. w szczególności Editions Plon przeciwko Francji, nr 58148/00, § 64, ETPCz 2004IV), Trybunał uznaje za słuszne przyznanie skarżącemu kwoty 1.800 EUR (około 7.318 PLN) na pokrycie kosztów i wydatków poniesionych w postępowaniach krajowych, które były konieczne do wniesienia pozwu o zadośćuczynienie za niewłaściwą opiekę medyczną w zakładzie karnym.

C. Odsetki za zwłokę

81. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1. Uznaje skargę za dopuszczalną;

2. Uznaje, że doszło do naruszenia art. 3 Konwencji;

3. Uznaje, że doszło do naruszenia Artykułu 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji.

4. Uznaje,

(a) że Państwo pozwane ma zapłacić skarżącemu w ciągu trzech miesięcy od daty, w której wyrok stanie się prawomocny, następujące kwoty przeliczone na walutę Państwa pozwanego według kursu obowiązującego w dacie rozliczenia:

(i) 3.500 EUR (trzy i pół tysięcy euro) z tytułu zadośćuczynienia za szkody niematerialne plus jakikolwiek podatek, jaki może zostać naliczony.

(ii) 1.800 EUR (tysiąc osiemset tysięcy euro) z tytułu kosztów i wydatków plus jakikolwiek podatek, jaki może zostać naliczony.

(b) że od momentu upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, należne będą odsetki zwykłe od określonych powyżej kwot, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

5. Oddala pozostałą część skargi skarżącego o słuszne zadośćuczynienie.

Sporządzono w języku angielskim oraz obwieszczono pisemnie dnia 26 kwietnia 2018 r., zgodnie z Regułą 77 ust. 2 i ust. 3 Regulaminu Trybunału.

Renata Degener Aleš Pejchal
Zastępca Kanclerza Sekcji Przewodniczący