Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

Artykuł 8 • Poszanowanie życia prywatnego • Zatrzymywanie przez okres pięciu lat fotografii, rysopisu, odcisków palców i dłoni recydywisty, z zastrzeżeniem zabezpieczeń i zindywidualizowanego przeglądu • Te same zasady mające zastosowanie do pobierania odcisków palców i dłoni • Sporządzanie rysopisu mniej inwazyjne niż sfotografowanie • Zatrzymanie przedmiotowych danych mniej inwazyjne niż przechowywanie próbek komórek i profili DNA • Dokonywana przez sądy krajowe zindywidualizowana ocena prawdopodobieństwa ponownego podejrzenia skarżącego o popełnienie przestępstwa w oparciu o charakter, wagę i liczbę przestępstw, za które był uprzednio skazany • Umorzenie postępowania karnego w ograniczonym zakresie istotne dla tej oceny • Możliwość kontroli sądowej • Brak przesłanek wskazujących na niewystarczającą ochronę przed nieuprawnionym dostępem do danych lub ich rozpowszechnianiem • Ograniczony czas trwania i wpływ zatrzymywania danych na życie codzienne skarżącego

STRASBURG

11 czerwca 2020 r.

WYROK OSTATECZNY

16.11.2020 r.

Wyrok ten stał się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w art. 44 ust. 2 Konwencji. Wyrok może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie P.N. przeciwko Niemcom

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Piąta), zasiadając jako Izba w składzie:

Síofra O’Leary, Przewodnicząca,
Gabriele Kucsko-Stadlmayer,
Ganna Yudkivska,
André Potocki,
Yonko Grozev,
Lәtif Hüseynov,
Anja Seibert-Fohr, sędziowie,
oraz Victor Soloveytchik, Zastępca Kanclerza Sekcji,

mając na uwadze:

skargę przeciwko Republice Federalnej Niemiec wniesioną do Trybunału na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) przez obywatela niemieckiego, P.N. („skarżący”)
w dniu 16 października 2017 r.;

postanowienie o zawiadomieniu Rządu Niemiec („Rząd”) o skardze wniesionej na podstawie art. 8 Konwencji oraz uznaniu skargi
za niedopuszczalną w pozostałej części;

postanowienie o nieujawnianiu tożsamości skarżącego;

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 kwietnia 2020 r.,

wydaje następujący wyrok, który w tym dniu został przyjęty:

WPROWADZENIE

Skarga dotyczy wydanego przez policję nakazu sfotografowania oraz pobrania odcisków palców i dłoni skarżącego, a także sporządzenia jego rysopisu. Skarżący podniósł, że rzeczone zbieranie danych identyfikacyjnych, zarządzone na podstawie zaledwie kilku wyroków skazujących za wykroczenia popełnione wiele lat wcześniej, stanowiło nieproporcjonalną ingerencję w jego prawo do poszanowania życia prywatnego na podstawie art. 8 Konwencji.

%1  FAKTY

1. Skarżący urodził się w 1961 r. i mieszka w Dreźnie. Zapewniono mu pomoc prawną i był reprezentowany przez I.-J. Tegebauera, adwokata praktykującego w Trewirze.

2. Rząd był reprezentowany przez jednego ze swoich pełnomocników, H.–J. Behrensa, z federalnego ministerstwa sprawiedliwości i ochrony konsumentów.

3. W dniu 7 maja 2018 r. Wiceprzewodniczący Sekcji, na podstawie
art. 36 ust. 2 Konwencji oraz Reguły 44 § 3 Regulaminu Trybunału, udzielił zgody organizacji Privacy International na przystąpienie do postępowania przed Trybunałem w niniejszej sprawie w charakterze interweniującej strony trzeciej. Pismem z dnia 14 czerwca 2018 r. organizacja ta poinformowała Trybunał, że z uwagi na niemożność uzyskania jakichkolwiek dalszych informacji dotyczących sprawy, nie uważa się za zdolną do przedstawienia uwag, które mogłyby pomóc Trybunałowi w sprawie.

4. Przedstawione przez strony okoliczności faktyczne sprawy można streścić w następujący sposób.

I.  Postępowanie administracyjne

5. W dniu 18 sierpnia 2011 r. drezdeńska policja, powołując się
na art. 81b, alternatywa druga, Kodeksu Postępowania Karnego (zob. paragraf 24 poniżej), wydała nakaz zebrania od skarżącego danych identyfikacyjnych. W szczególności obejmowało to wykonanie zdjęć twarzy i ciała skarżącego, w tym zdjęć szczegółów, zwłaszcza ewentualnych tatuaży, a także pobranie odcisków palców i dłoni. Miał zostać również sporządzony jego rysopis. Podstawą wydania nakazu było postępowanie karne przeciwko skarżącemu (zob. paragraf 6 poniżej).

6. Policja ustaliła, że zgodnie z wymogami art. 81b, alternatywa druga, Kodeksu Postępowania Karnego w czerwcu 2011 r. wszczęto postępowanie karne przeciwko skarżącemu za paserstwo po zakupie przez niego roweru pochodzącego z kradzieży. Policja zauważyła ponadto, że skarżący był recydywistą. W 2010 r. skazano go w szczególności na karę grzywny
za pomówienie osoby trzeciej o popełnienie przestępstwa. W 2009 r. postępowanie przeciwko niemu o napaść i uszkodzenie mienia umorzono
po wpłaceniu kwoty pieniężnej. W 2004 r. postępowanie o oszustwo (dotyczące wynajmu mieszkania) umorzono, ponieważ przewinienie skarżącego uznano za drobne. W 2001 r. skarżącego skazano na karę pozbawienia wolności za oszustwo i złożenie fałszywego oświadczenia zamiast przysięgi (w sprawie czeków wystawionych na zamknięty rachunek bankowy), natomiast w 2000 r. skazano go na karę grzywny za oszustwo (zawarcie ugody przed sądem, mimo świadomości, że nie będzie w stanie zapłacić uzgodnionej kwoty). Dwa kolejne postępowania o wstrzymanie wypłaty wynagrodzeń oraz o uszkodzenie mienia umorzono odpowiednio
w latach 1999 i 2000, ponieważ dotyczyły przestępstw drugorzędnych
o niewielkim znaczeniu w porównaniu z przestępstwami, za które skarżący został lub mógł zostać skazany.

7. Policja stwierdziła, że jest zatem prawdopodobne, iż skarżący popełni w przyszłości podobne przestępstwa lub będzie podejrzany o ich popełnienie. Zdaniem policji zarządzone środki identyfikacyjne były konieczne
i proporcjonalne. Stanowiłyby one ułatwienie czynności dochodzeniowych dotyczących przyszłych przestępstw, w szczególności przestępstw przeciwko mieniu, ponieważ łatwiej byłoby potwierdzić lub wykluczyć skarżącego
jako sprawcę.

8. W dniu 24 sierpnia 2011 r. skarżący złożył odwołanie administracyjne. Twierdził, że ze względu na trzy wykroczenia, za które został skazany, niektóre z nich dziesięć lat wcześniej, nakaz był nieproporcjonalny. W dniu 16 maja 2012 r. drezdeńska policja oddaliła odwołanie. Policja potwierdziła w szczególności, że postępowanie karne, które umorzono bez uniewinnienia skarżącego, może być brane pod uwagę, choć w mniejszym stopniu, wraz
z wyrokami skazującymi przy ocenie prawdopodobieństwa, iż skarżący popełni w przyszłości przestępstwa lub będzie o nie podejrzany.

9. Następnie, w dniu 4 czerwca 2012 r., prokuratura umorzyła postępowanie karne wszczęte przeciwko skarżącemu w czerwcu 2011 r.
w sprawie paserstwa (zob. paragraf 6 powyżej), uzasadniając to brakiem wystarczających dowodów, aby postawić mu zarzuty. Nie można było udowodnić, że skarżący wiedział, iż rower, który był jak nowy i który kupił on za 29 EUR na pchlim targu, pochodził z kradzieży.

II.  Postępowanie przed sądem administracyjnym w Dreźnie

10. W dniu 16 marca 2015 r. Sąd Administracyjny w Dreźnie oddalił skargę wniesioną przez skarżącego w dniu 15 czerwca 2012 r. na decyzję drezdeńskiej policji, którą utrzymano w mocy w postępowaniu odwoławczym (zob. paragraf 8 powyżej). Sąd ten stwierdził, że spełniono wymogi wynikające z art. 81b, alternatywa druga, kodeksu postępowania karnego dotyczące zbierania danych identyfikacyjnych od skarżącego.

11. Sąd zauważył, że zgodnie z wymogami art. 81b, alternatywa druga, kodeksu postępowania karnego skarżący był podejrzany o popełnienie przestępstwa, mianowicie o paserstwo, w czasie, gdy wydano nakaz policyjny. Nieistotny był fakt, że postępowanie karne w tej sprawie następnie umorzono.

12. Zarządzone środki były i nadal są konieczne na potrzeby wydziału rejestrów policyjnych, czyli dla celów identyfikacji. Odwołując się do zasad wypracowanych w ugruntowanym orzecznictwie Federalnego Sądu Administracyjnego i Sądu Apelacyjnego Saksonii, Sąd Administracyjny powtórzył, że środki podjęte na potrzeby wydziału rejestrów policyjnych są konieczne, jeśli w świetle faktów ustalonych w toku postępowania karnego (przygotowawczego) przeciwko danej osobie istniały powody,
aby przypuszczać, biorąc pod uwagę okoliczności sprawy, na podstawie dowodów kryminologicznych, że dana osoba będzie w przyszłości ponownie podejrzewana z uzasadnionych względów o udział w czynie przestępczym oraz że materiał identyfikacyjny ułatwiłby wówczas dochodzenia poprzez wykazanie winy lub niewinności tej osoby. Okoliczności sprawy,
które należy wziąć pod uwagę, obejmowały charakter i wagę przestępstwa,
o które dana osoba była podejrzana, oraz sposób, w jaki zostało ono popełnione, osobowość podejrzanego oraz czas, przez jaki dana osoba nie była przedmiotem zainteresowania organów ścigania.

13. W niniejszej sprawie, biorąc pod uwagę liczne przypadki wszczęcia przeciwko skarżącemu postępowania przygotowawczego, które w niektórych sprawach zakończyło się jego skazaniem, sąd uznał, że policja mogła racjonalnie uznać, iż istnieją powody, aby przypuszczać, że w przyszłości skarżący może być podejrzany o popełnienie przestępstwa.

14. Sąd zauważył, że w latach 1986–2001 skarżący został skazany trzynaście razy. Sąd odniósł się do wykazu wcześniejszych skazań przedstawionego w wyroku sądu rejonowego w Dreźnie z dnia 2 grudnia 2013 r., który obejmował skazania za przestępstwa, w tym przestępstwa drogowe, nietrzeźwość, kradzież, oszustwo i przestępstwa związane
z niewypłacalnością. Skarżącego skazano na kary pozbawienia wolności
w wymiarze od dwóch miesięcy do dwóch i pół roku w pięciu przypadkach oraz na kary grzywny od 20 stawek dziennych do 330 stawek dziennych
w pozostałych przypadkach.

15. Zdaniem sądu prawdą jest, że w porównaniu z latami 1986–2001 częstotliwość wszczynania przeciwko skarżącemu postępowań przygotowawczych znacznie się zmniejszyła. Jednakże w 2010 r. skarżącego skazano na karę grzywny w wysokości 40 stawek dziennych za pomówienie osoby trzeciej o popełnienie przestępstwa, co świadczy o tym,
że przedmiotowe przestępstwo nie było wykroczeniem. W 2007 r. postępowanie w sprawie oszustwa (na szkodę towarzystwa ubezpieczeń samochodowych) umorzono po wpłaceniu kwoty pieniężnej. W tym samym roku umorzono postępowanie w sprawie oszustwa (sprzedaż uszkodzonej pralki) z uwagi na brak wystarczających dowodów, aby postawić skarżącemu zarzuty.

16. Sąd podkreślił, że ze względu na prewencyjny charakter nakazu zebrania danych identyfikacyjnych na podstawie art. 81b, alternatywa druga, kodeksu postępowania karnego konieczność wydania takiego nakazu
nie ustała w przypadku, gdy postępowanie nie zakończyło się wyrokiem skazującym, ale zostało umorzone albo po wpłaceniu kwoty pieniężnej,
albo z powodu uznania winy sprawcy za mającą niewielkie znaczenie,
albo z powodu braku wystarczających dowodów do postawienia sprawcy zarzutów (chyba że po zakończeniu postępowania okazało się,
iż zainteresowana osoba jest niewinna). Sąd zauważył ponadto, że nawet w toku przedmiotowego postępowania w dniu 2 grudnia 2013 r. skarżącego ponownie skazano na karę grzywny w zawieszeniu, tym razem za zniewagę.

17. Ponadto stan zdrowia skarżącego, mianowicie jego ograniczona mobilność w wyniku reumatoidalnego zapalenia stawów, nie wykluczał ryzyka jego udziału w popełnianiu przestępstw, ponieważ przestępstwa,
o które był dotychczas podejrzany, nie wymagały dużego ruchu fizycznego.

18. Zdaniem sądu, biorąc pod uwagę charakter, wagę i liczbę przestępstw, w związku z którymi przeciwko skarżącemu wszczęto postępowanie przygotowawcze w ciągu ostatnich dwudziestu pięciu lat, nakaz zebrania danych identyfikacyjnych stanowił proporcjonalną ingerencję w jego dobra osobiste. Skarżący mógł domagać się usunięcia swoich danych z rejestru policyjnego, jeśli jego przyszłe zachowanie wskazywałoby, że dane te nie są już potrzebne.

III.  Postępowanie przed administracyjnym sądem apelacyjnym Saksonii

19. W dniu 7 października 2016 r. Administracyjny Sąd Apelacyjny Saksonii, utrzymując uzasadnienie podane przez Sąd Administracyjny
w Dreźnie, oddalił wniosek skarżącego o dopuszczenie jego odwołania
do rozpoznania.

IV.  Postępowanie przed federalnym trybunałem konstytucyjnym

20. W dniu 17 listopada 2016 r. skarżący, reprezentowany przez obrońcę, wniósł do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego skargę konstytucyjną na nakaz drezdeńskiej policji z dnia 18 sierpnia 2011 r., wyrok Sądu Administracyjnego w Dreźnie oraz orzeczenie Administracyjnego Sądu Apelacyjnego Saksonii. Przedstawiając treść zaskarżonych decyzji, skarżący podniósł, że nakaz zebrania od niego danych identyfikacyjnych naruszał między innymi jego dobra osobiste wynikające z konstytucji oraz ujmował godności ludzkiej.

21. Pismem z dnia 24 listopada 2016 r. sekretariat Federalnego Trybunału Konstytucyjnego poinformował skarżącego, że istnieją wątpliwości
co do dopuszczalności jego skargi konstytucyjnej. Skarżącemu wskazano,
że być może nie uzasadnił wystarczająco swojej skargi, ponieważ w terminie jednego miesiąca do sądu wpłynęły jedynie jego uwagi, jednak
bez załączonych zaskarżonych decyzji organów i sądów.

22. Tymczasem w dniu 30 marca 2017 r. drezdeńska policja zebrała
od skarżącego dane identyfikacyjne zgodnie z nakazem policji z dnia 18 sierpnia 2011 r.

23. W dniu 10 maja 2017 r. Federalny Trybunał Konstytucyjny,
bez podania uzasadnienia, odmówił rozpatrzenia skargi konstytucyjnej skarżącego (sygn. akt 1 BvR 804/17). Zgodnie z częścią wstępną orzeczenia skarga konstytucyjna dotyczyła nakazu drezdeńskiej policji z dnia 18 sierpnia 2011 r. oraz wyroku Sądu Administracyjnego w Dreźnie.

%1  ISTOTNE RAMY PRAWNE

I.  ISTOTNE PRZEPISY PRAWA KRAJOWEGO

24. Artykuł 81b Kodeksu Postępowania Karnego określa wymogi dotyczące zbierania danych identyfikacyjnych od podejrzanego. Ma on następujące brzmienie:

„Wykonanie fotografii i pobranie odcisków palców osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa może nastąpić nawet wbrew ich woli, podobnie jak dokonywanie w stosunku do nich pomiarów i innych podobnych czynności, o ile jest to konieczne dla celów prowadzenia postępowania karnego lub na potrzeby wydziału rejestrów policyjnych ( für die Zwecke des Erkennungsdienstes)”.

25. Zgodnie z art. 481 § 1 i art. 484 § 4 Kodeksu Postępowania Karnego wykorzystanie – w celu zapobiegania przestępczości – danych osobowych uzyskanych w postępowaniu karnym lub przechowywanych w policyjnych bazach danych dla celów przyszłego postępowania karnego regulują Ustawy o Policji krajów związkowych. Ustawa o Policji Saksonii, w stosownym zakresie, stanowi, co następuje:

Artykuł 43 Przechowywanie, modyfikacja i wykorzystanie danych

„1. Policja może zapisywać dane osobowe w rejestrach lub zbiorach danych, a także modyfikować je i wykorzystywać, w zakresie, w jakim jest to niezbędne do wykonywania jej zadań […].

2. Policja może również zapisywać, modyfikować i wykorzystywać dane osobowe uzyskane w toku postępowania przygotowawczego lub od osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa, w zakresie, w jakim jest to niezbędne w celu ochrony przed zagrożeniami dla bezpieczeństwa publicznego, w szczególności w celu podjęcia kroków zapobiegawczych służących zapobieganiu przestępstwom. Jeżeli podejrzenie, na podstawie którego dane zostały zachowane, przestanie istnieć, dane te zostaną usunięte.

3. Okres przechowywania danych jest ograniczony do tego, co jest absolutnie konieczne. W przypadku zautomatyzowanych zbiorów danych określa się terminy przeprowadzenia przeglądu pozwalającego stwierdzić, czy dalsze przechowywanie danych z możliwością ich przeszukiwania jest nadal konieczne (termin przeglądu). W przypadku niezautomatyzowanych zbiorów danych i rejestrów ustala się terminy przeglądu lub maksymalne okresy przechowywania. Powinny one uwzględniać cel przechowywania, a także rodzaj i istotny charakter przyczyny przechowywania.

4. Terminy przeglądu lub maksymalne okresy przechowywania, które należy ustalić zgodnie z ust. 3, nie mogą przekraczać dziesięciu lat w przypadku osób dorosłych […]. W przypadkach o mniejszym znaczeniu ustala się krótsze terminy. […]”.

26. Terminy przeglądu lub maksymalne okresy przechowywania,
o których mowa w Ustawie o Policji Saksonii, określono w wytycznych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Saksonii z dnia 1 stycznia 2007 r. dotyczących prowadzenia policyjnych archiwów danych osobowych
na komisariatach policji kraju związkowego Saksonii ( Richtlinie des Sächsischen Staatsministeriums des Innern für die Führung kriminalpolizeilicher personenbezogener Sammlungen in den Polizeidienststellen des Freistaates Sachsen). Stanowią one w szczególności:

„5.2. Jeżeli po dokonaniu przeglądu przechowywanie danych nie jest już dozwolone lub dane osobowe nie są już niezbędne do celów pracy policji, gdy upływają terminy przeglądu lub maksymalne okresy przechowywania zgodnie z art. 43 ust. 3 ustawy o policji Saksonii, dane te należy usunąć.

[…]

5.4. Określanie terminów przeglądu lub maksymalnych okresów przechowywania

5.4.1. Decyzje w sprawie określenia terminów przeglądu lub maksymalnych okresów przechowywania w danym przypadku oraz usunięcia danych podejmują służby policyjne zajmujące się daną sprawą.

5.4.2. Dane osobowe należy co do zasady usuwać po uprzednim przeglądzie:

– po dwóch latach, w szczególności

– w sprawach mniejszej wagi,

– w sprawach dotyczących dzieci,

– w przypadku śmierci zainteresowanej osoby […];

– po pięciu latach w odniesieniu do młodych dorosłych i dorosłych, w szczególnych sprawach po dziesięciu latach […].

Sprawy mniejszej wagi zazwyczaj dotyczą przestępstw ściganych na wniosek pokrzywdzonego oraz przestępstw rozpatrywanych w postępowaniu uproszczonym.

Sprawy szczególne zazwyczaj dotyczą przestępstw o znacznej wadze, […]”.

27. Decyzja policji o odrzuceniu wniosku o usunięcie danych może podlegać kontroli sądowej ze strony sądów administracyjnych zgodnie z ogólnymi przepisami administracyjnego prawa proceduralnego.

II.  ISTOTNE INSTRUMENTY RADY EUROPY

28. Konwencja Rady Europy o Ochronie Osób w związku
z Automatycznym Przetwarzaniem Danych Osobowych („Konwencja
o Ochronie Danych” lub „Konwencja nr 108”) z dnia 28 stycznia 1981 r. została ratyfikowana przez wszystkie 47 państw członkowskich Rady Europy. W stosunku do Niemiec weszła w życie w dniu 1 października 1985 r. i jest obecnie aktualizowana. W art. 2 zdefiniowano „dane osobowe” jako „każdą informację dotyczącą osoby fizycznej o określonej tożsamości lub dającej się zidentyfikować (»osoba, której dane dotyczą«)”.

29. Konwencja o Ochronie Danych stanowi w szczególności:

„ Artykuł 5 – Jakość danych

Dane osobowe będące przedmiotem automatycznego przetwarzania powinny być:

[…]

b) gromadzone dla określonych i usprawiedliwionych celów i nie mogą być wykorzystywane w sposób niezgodny z tymi celami;

c) odpowiednie, rzeczowe, niewykraczające poza potrzeby wynikające z celów, dla których są gromadzone;

[…]

e) przechowywane w formie umożliwiającej identyfikację osób, których dane dotyczą, przez okres nie dłuższy niż jest to wymagane ze względu na cel, dla którego dane te zgromadzono”.

„Artykuł 6 – Szczególne kategorie danych

Dane osobowe ujawniające pochodzenie rasowe, poglądy polityczne, przekonania religijne lub inne, jak również dane osobowe dotyczące stanu zdrowia lub życia seksualnego nie mogą być przetwarzane automatycznie, chyba że prawo wewnętrzne zawiera odpowiednie gwarancje ochrony. To samo stosuje się do danych dotyczących skazujących wyroków karnych”.

„Artykuł 7 – Bezpieczeństwo danych

Należy podjąć odpowiednie środki bezpieczeństwa w odniesieniu do danych osobowych zgromadzonych w zbiorach zautomatyzowanych, aby zapobiec przypadkowemu zniszczeniu lub zniszczeniu bez zezwolenia albo przypadkowemu zagubieniu, jak również aby zapobiec niepowołanemu dostępowi do danych oraz ich zmienianiu lub rozpowszechnianiu bez upoważnienia”.

III.  ISTOTNE TEKSTY PRAWA UNIi

30. Zasady ochrony danych w kontekście ścigania przestępstw na gruncie prawa Unii określono w szczególności w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/680 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez właściwe organy do celów zapobiegania przestępczości, prowadzenia postępowań przygotowawczych, wykrywania i ścigania czynów zabronionych i wykonywania kar, w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylającej decyzję ramową Rady 2008/977/WSiSW. Dyrektywa stanowi w szczególności:

„Artykuł 4

Zasady dotyczące przetwarzania danych osobowych

1. Państwa członkowskie zapewniają, by dane osobowe były:

[…]

c) adekwatne, stosowne i nienadmierne do celów, dla których są przetwarzane;

[…]

e) przechowywane w formie umożliwiającej identyfikację osób, których dane dotyczą, przez okres nie dłuższy, niż jest to niezbędne do celów ich przetwarzania;

f) przetwarzane w sposób zapewniający odpowiednie bezpieczeństwo danych osobowych, w tym ochronę przed niedozwolonym lub niezgodnym z prawem przetwarzaniem oraz przypadkową utratą, zniszczeniem lub uszkodzeniem, za pomocą odpowiednich środków technicznych lub organizacyjnych”.

„Artykuł 5

Terminy przechowywania i przeglądu

Państwa członkowskie zapewniają, by przyjęto odpowiednie terminy usuwania danych osobowych lub okresowego przeglądu konieczności przechowywania danych osobowych. Przestrzeganiu tych terminów służą odpowiednie środki proceduralne”.

„Artykuł 10

Przetwarzanie szczególnych kategorii danych osobowych

Przetwarzanie danych osobowych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub światopoglądowe lub przynależność do związków zawodowych oraz przetwarzanie danych genetycznych, danych biometrycznych w celu jednoznacznego zidentyfikowania osoby fizycznej, danych dotyczących zdrowia lub danych dotyczących seksualności i orientacji seksualnej osoby fizycznej jest dozwolone wyłącznie wtedy, jeżeli jest bezwzględnie niezbędne, podlega odpowiednim zabezpieczeniom dla praw i wolności osoby, której dane dotyczą, oraz:

a) jest dopuszczone prawem Unii lub prawem państwa członkowskiego;

b) jest niezbędne dla ochrony żywotnych interesów osoby fizycznej, której dane dotyczą, lub innej osoby; lub […]”.

%1  PRAWO

ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 8 KONWENCJI

31. Skarżący zarzucił, że nakaz policji dotyczący zebrania od niego danych identyfikacyjnych – poprzez wykonanie (w celu przechowywania i wykorzystania) fotografii, jak również pobranie odcisków palców i dłoni oraz sporządzenie jego rysopisu – naruszył jego prawo do poszanowania życia prywatnego przewidziane w art. 8 Konwencji, który brzmi następująco:

„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności osób”.

A.  Dopuszczalność

1.  Stanowiska stron

32. Rząd twierdził, że skarżący nie wyczerpał krajowych środków odwoławczych zgodnie z wymogiem art. 35 ust. 1 Konwencji. Po pierwsze, należało zauważyć, że zgodnie z częścią wstępną orzeczenia federalnego trybunału konstytucyjnego skarga konstytucyjna była skierowana jedynie przeciwko nakazowi drezdeńskiej policji z dnia 18 sierpnia 2011 r.
oraz wyrokowi Sądu Administracyjnego w Dreźnie z dnia 16 marca 2015 r., ale nie przeciwko orzeczeniu Administracyjnego Sądu Apelacyjnego Saksonii z dnia 7 października 2016 r. Rząd przyznał jednak, że w swojej skardze konstytucyjnej skarżący skarżył się również na orzeczenie Administracyjnego Sądu Apelacyjnego Saksonii.

33.Po drugie, Rząd uznał, że skargi konstytucyjnej skarżącego nie złożono zgodnie z wymogami formalnymi i terminami przewidzianymi w prawie krajowym. Zgodnie ze skierowanym do skarżącego pismem z dnia 24 listopada 2016 r. z sekretariatu Federalnego Trybunału Konstytucyjnego skarżący nie złożył kopii zaskarżonych orzeczeń sądów krajowych
w terminie jednego miesiąca przewidzianym na wniesienie skargi konstytucyjnej. Inaczej niż w sprawie Keles przeciwko Niemcom (skarga nr 32231/02, paragraf 42, 27 października 2005 r.), istniały zatem konkretne przesłanki świadczące o tym, że skarżący nie spełnił wymogów formalnych przewidzianych w prawie krajowym oraz że Federalny Trybunał Konstytucyjny nie zbadał skargi skarżącego co do istoty.

34. Skarżący twierdził, że wyczerpał krajowe środki odwoławcze
w rozumieniu art. 35 ust. 1 Konwencji. Co prawda w orzeczeniu Federalnego Trybunału Konstytucyjnego nie wymieniono orzeczenia Administracyjnego Sądu Apelacyjnego Saksonii z dnia 7 października 2016 r., ale skarżący zaskarżył do Trybunału również to orzeczenie. Federalny Trybunał Konstytucyjny w żaden sposób nie uzasadnił odmowy rozpatrzenia jego skargi konstytucyjnej. W takich okolicznościach praktyką Trybunału, ugruntowaną w jego orzecznictwie (skarżący powołał się na wyrok w sprawie Keles, op. cit., paragraf 44), było powstrzymanie się od spekulacji na temat tego, dlaczego Federalny Trybunał Konstytucyjny nie przyjął skargi
do rozpoznania.

2.  Ocena Trybunału

35. Trybunał przypomina, że chociaż art. 35 ust. 1 Konwencji należy stosować z pewną dozą elastyczności i bez nadmiernego formalizmu,
na podstawie tego postanowienia wymagane jest zwykle, aby skargi, które mają zostać następnie złożone do Trybunału, zostały przedstawione właściwym sądom krajowym, przynajmniej co do istoty i zgodnie
z wymogami formalnymi oraz z poszanowaniem terminów określonych
w prawie krajowym (zob. między innymi orzecznictwo: Cardot przeciwko Francji, 19 marca 1991 r., § 34, Seria A nr 200; oraz Elçi i Inni przeciwko Turcji, skargi nr 23145/93 i 25091/94, § 604, 13 listopada 2003 r.). Nie można przy tym powoływać się na okoliczność niewyczerpania przez skarżącego krajowych środków odwoławczych, jeżeli pomimo niezachowania przepisanej prawem formy właściwy organ dokonał merytorycznej oceny skargi (zob. między innymi orzecznictwo: Skałka przeciwko Polsce (dec.), skarga nr 43425/98, 3 października 2002 r.; Uhl przeciwko Niemcom (dec.), skarga nr 64387/01, 6 maja 2004 r.; oraz Keles przeciwko Niemcom, skarga nr 32231/02, § 42, 27 października 2005 r.).

36. Trybunał przypomina ponadto, że rozpatrywał szereg skarg, w których niemiecki Federalny Trybunał Konstytucyjny odmówił rozpoznania skargi konstytucyjnej skarżącego bez podania przyczyn. W owych sprawach, w których nic nie wskazywało na to, że sam Federalny Trybunał Konstytucyjny uznał, iż skarżący nie spełnił formalnych wymogów wniesienia skargi konstytucyjnej, Trybunał stwierdził, że nie jest w stanie zastąpić Federalnego Trybunału Konstytucyjnego i spekulować, dlaczego sąd ten postanowił nie uwzględnić skargi. Uznano zatem, że skarżący wyczerpali krajowe środki odwoławcze w rozumieniu art. 35 ust. 1 (por. między innymi Keles, op. cit., § 44; Kaya przeciwko Niemcom (dec.), skarga nr 31753/02, 11maja 2006 r.; Stork przeciwko Niemcom, skarga nr 38033/02, § 33, 13 lipca 2006 r.; oraz Marc Brauer przeciwko Niemcom, skarga nr 24062/13, §§ 25 i 29, 1 września 2016 r. – ostatnia sprawa dotyczyła zarzutu, że skarżący w tej sprawie nie złożył skargi konstytucyjnej wraz z załącznikami do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego w ustawowym terminie jednego miesiąca).

37. Trybunał zauważa, że w niniejszej sprawie skarżący przedstawił
w swojej skardze konstytucyjnej przebieg postępowania przed policją
i sądami administracyjnymi. W tym kontekście Trybunał odnotowuje,
że bezsporne jest, iż w swoich pismach skierowanych do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego skarżący złożył również skargę na orzeczenie Administracyjnego Sądu Apelacyjnego Saksonii. W związku z tym zaskarżył on to orzeczenie, które również kwestionuje przed Trybunałem,
do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego, pomimo faktu, że z przyczyn, których Trybunał nie jest w stanie ustalić, orzeczenie to nie zostało wymienione w części wstępnej orzeczenia Federalnego Trybunału Konstytucyjnego. Skarżący zarzucił przed Trybunałem Konstytucyjnym, że nakaz zebrania od niego danych identyfikacyjnych naruszał między innymi jego dobra osobiste wynikające z konstytucji oraz ujmował godności ludzkiej. Wobec tego skargę, którą skarżący następnie wniósł do Trybunału, wniósł on co do istoty do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego.

38. Co się tyczy spełnienia przez skarżącego wymogów formalnych
i dochowania terminów przewidzianych w prawie krajowym, Trybunał zauważa, że sam Federalny Trybunał Konstytucyjny nie podał żadnych powodów, dla których odmówił rozpatrzenia skargi konstytucyjnej skarżącego. W szczególności nie stwierdził, że uczynił to z powodu niespełnienia wymogów formalnych. W tych okolicznościach Trybunał nie może spekulować, dlaczego Federalny Trybunał Konstytucyjny postanowił nie dopuścić skargi do rozpoznania i czy zbadał ją co do istoty.

39. Skarżący wyczerpał zatem krajowe środki odwoławcze w rozumieniu art. 35 ust. 1 Konwencji.

40. Trybunał zauważa ponadto, że skarga wniesiona do Trybunału nie jest ani w sposób oczywisty nieuzasadniona, ani niedopuszczalna
z jakichkolwiek innych względów w rozumieniu art. 35 Konwencji. Należy ją zatem uznać za dopuszczalną.

B.  Przedmiot skargi

1.  Stanowiska stron

(a)  Skarżący

41. Skarżący podniósł, że ingerencja w jego prawo do poszanowania życia prywatnego w wyniku zbierania, wykorzystywania i przechowywania jego danych identyfikacyjnych nie była uzasadniona i tym samym stanowiła naruszenie art. 8 Konwencji.

42. Skarżący przyznał, że ingerencja ta miała podstawę w prawie krajowym, mianowicie w art. 81b, alternatywa druga, kodeksu postępowania karnego, zgodnie z wykładnią sądów krajowych. Zaskarżony środek realizował również uprawniony cel ścigania przestępstw i zapobiegania przestępczości.

43. Jednakże zbieranie, wykorzystywanie i przechowywanie jego danych osobowych nie było konieczne w demokratycznym społeczeństwie. Zdaniem skarżącego sądy krajowe błędnie uznały, że istnieje prawdopodobieństwo,
iż ponownie popełni on przestępstwo. Podstawą wydania nakazu było podejrzenie, że dopuścił się on paserstwa, ale postępowanie w tej sprawie następnie umorzono z powodu braku dowodów. Zdecydowana większość wcześniej prowadzonych przeciwko niemu postępowań przygotowawczych również została umorzona i dlatego nie mogła być brana pod uwagę. Większość wcześniejszych wyroków skazujących skarżącego wydano znacznie wcześniej, a ostatnie wyroki dotyczyły wykroczeń. W ciągu ostatnich siedemnastu lat został skazany tylko raz, w 2010 r., za pomówienie osoby trzeciej o popełnienie przestępstwa, za co został skazany na karę grzywny w wysokości 400 EUR. W 2013 r. otrzymał jedynie ostrzeżenie
za zniewagę, a grzywnę zawieszono. Dlatego nakaz zebrania od niego danych identyfikacyjnych był nieproporcjonalny.

44. Ponadto skarżący twierdził, że przy ocenie proporcjonalności nakazu zebrania od niego danych identyfikacyjnych nie wzięto pod uwagę jego poważnej choroby. Ze względu na ograniczoną mobilność spowodowaną reumatoidalnym zapaleniem stawów było, po pierwsze, coraz mniej prawdopodobne, że popełni on kolejne przestępstwa. Po drugie, jego chorobę pogłębiłoby zbieranie od niego danych identyfikacyjnych oraz fakt, że byłyby one przechowywane w rejestrze przestępców, obok danych przestępców seksualnych, czemu stanowczo się sprzeciwiał.

45. Skarżący podniósł ponadto, że Federalna Policja Kryminalna przechowuje około 2,8 mln odcisków palców w swoim zautomatyzowanym systemie identyfikacji odcisków palców; wskazuje to, że policja gromadzi nadmierną ilość takich danych.

(b)  Rząd

46. Rząd stwierdził, że zaskarżony nakaz zebrania danych identyfikacyjnych nie stanowił naruszenia art. 8. Ingerencja w prawo skarżącego do poszanowania jego życia prywatnego i rodzinnego wynikająca z nakazu była uzasadniona. Podstawa prawna nakazu, art. 81b, alternatywa druga, kodeksu postępowania karnego, zgodnie z wykładnią przedstawioną w ugruntowanym orzecznictwie Federalnego Sądu Administracyjnego, które zostało zastosowane przez organy i sądy w niniejszej sprawie, była wystarczająco precyzyjna. Zgodnie z wymogami ustanowionymi w sprawach Malone przeciwko Zjednoczonemu Królestwu oraz S. i Marper przeciwko Zjednoczonemu Królestwu zakres uznania organów ograniczono
w odniesieniu do rodzajów środków, które mogły zostać zarządzone, oraz ich celu.

47. Ingerencja miała również uprawniony cel, mianowicie zapobieganie przestępstwom i ich ściganie, a tym samym ochronę praw i wolności innych osób. Była ona również konieczna w demokratycznym społeczeństwie.

48. Rząd podkreślił, że w ciągu ostatnich dwudziestu pięciu lat przeciwko skarżącemu wielokrotnie prowadzono postępowania przygotowawcze
i czternaście razy został on skazany. Przestępstwa, za które skarżący został skazany, wymienione w orzeczeniach organów krajowych (zob. paragrafy 6 i 14–15 powyżej), nie mogły być uznane za wykroczenia.

49. Podobnie, proporcjonalność środków nie została naruszona przez fakt, że po wydaniu nakazu zebrania danych identyfikacyjnych umorzono prowadzone przeciwko skarżącemu postępowanie karne za paserstwo. Zgodnie z art. 81b kodeksu postępowania karnego taki nakaz mógł być wydany jedynie wobec osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa
w chwili jego wydania; służyło to zapewnieniu przewidywalności, a tym samym proporcjonalności danego środka. Ponieważ jednak nakaz nie służył celom postępowania w sprawie danego przestępstwa, lecz raczej celom prewencyjnym, prawo krajowe nie wymagało, aby zainteresowana osoba została uznana za winną popełnienia przestępstwa, o które była podejrzana.

50. Z tego samego powodu postępowanie przeciwko skarżącemu, które umorzono po wpłaceniu kwoty pieniężnej lub z uwagi na to, że dotyczyło wykroczenia lub dodatkowych przestępstw mniejszej wagi – przy czym podejrzenia wobec skarżącego nie zostały w pełni rozwiane – również można było uwzględnić w zindywidualizowanej ocenie prawdopodobieństwa,
iż dane, o których mowa, będą wymagane w przyszłych postępowaniach przygotowawczych.

51. Ponadto, w odróżnieniu na przykład od pobrania materiału DNA, pobranie odcisków palców i wykonanie fotografii nie wiązało się
z pozyskaniem wielu informacji na temat danej osoby, a zatem stanowiło stosunkowo niewielką ingerencję, która nie miała poważnego wpływu na tę osobę.

52. Biorąc pod uwagę, że skarżącego skazano za inne przestępstwo (zniewagę) od czasu wydania nakazu zebrania od niego danych identyfikacyjnych, ponownie wykazał, że jego stan zdrowia nie uniemożliwiał mu popełnienia kolejnych przestępstw.

53. Ponadto art. 81b, alternatywa druga, kodeksu postępowania karnego nie zezwalał na bezwarunkowe i bezkrytyczne zatrzymywanie danych. Przepis ten wymagał, aby istniało prawdopodobieństwo, że dana osoba będzie w przyszłości podejrzana o popełnienie przestępstwa
i że zgromadzone dane identyfikacyjne ułatwią dochodzenie; wymagało
to indywidualnej oceny każdej sprawy. Organy nie wykroczyły poza przysługujący im margines oceny, dochodząc do wniosku, że skarżący spełniał te wymogi.

54. Prawo niemieckie zawierało również odpowiednie zabezpieczenia przed nadużyciami. Zgodnie z art. 481 § 1 i art. 484 § 4 Kodeksu Postępowania Karnego, w związku z § 43 ust. 2 i 3 Ustawy o Policji Saksonii oraz wytycznymi wydanymi w tym zakresie przez Saksońskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (zob. paragrafy 25–26 powyżej), dane osobowe mogły być przechowywane tylko tak długo, jak długo były one potrzebne
do zwalczania przestępstw. Z reguły dane usuwano po pięciu latach, chyba że były nadal potrzebne policji do wykonywania jej zadań.

55. Wreszcie, w porównaniu z liczbą odcisków palców przechowywanych przez policję w Zjednoczonym Królestwie (8 mln odcisków palców)
i we Francji (4,6 mln odcisków palców) liczby odcisków palców przechowywanych w banku danych niemieckiej policji federalnej (2,8 mln) nie można uznać za nadmierną.

2.  Ocena Trybunału

(a)  Czy doszło do ingerencji

56. Trybunał przypomina, że pojęcie życia prywatnego rozciąga się
na aspekty związane z tożsamością osobistą, takie jak fotografia danej osoby. Prawo do ochrony własnego wizerunku zakłada prawo jednostki
do kontrolowania sposobu wykorzystania tego wizerunku (zob. Von Hannover przeciwko Niemcom (nr 2) [WI], skargi nr 40660/08 i 60641/08, §§ 95–96, ETPCz 2012, §§ 95–96, ETPCz 2004-VI z dalszymi odniesieniami). Wykonanie zdjęcia osoby i jego zatrzymanie w policyjnej bazie danych z możliwością jego automatycznego przetwarzania stanowi ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego na podstawie art. 8 Konwencji (zob. Gaughran przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, skarga nr 45245/15, §§ 65–70, 13 lutego 2020 r. – jeszcze nieostateczny).

57. Pobieranie i przechowywanie w rejestrach organów krajowych odcisków palców zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby również stanowi ingerencję w prawo tej osoby do poszanowania życia prywatnego (zob. S. i Marper przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [WI], skargi nr 30562/04 i 30566/04, §§ 78–86, ETPCz 2008; M.K. przeciwko Francji, skarga nr 19522/09, § 26, 18 kwietnia 2013 r.; oraz Gaughran, op. cit., § 63).

58. Podobnie przechowywanie przez organ publiczny informacji dotyczących życia prywatnego jednostki, takich jak dane kontaktowe osób skazanych, stanowi ingerencję w to prawo (zob. Gardel przeciwko Francji, skarga nr 16428/05, § 58, ETPCz 2009).

59. W niniejszej sprawie policja nakazała wykonanie fotografii skarżącego, a także pobranie jego odcisków palców i dłoni oraz sporządzenie jego rysopisu do rejestrów policyjnych; miało to służyć przyszłym celom identyfikacyjnym. Nakaz ten następnie wykonano (zob. paragraf 22 powyżej). Trybunał, mając na uwadze swoje orzecznictwo, uważa,
że pobieranie i przechowywanie tych różnych rodzajów danych osobowych stanowi ingerencję w prawo skarżącego do poszanowania jego życia prywatnego. Rząd nie kwestionował powyższego ustalenia.

60. Trybunał stwierdza w szczególności, że pobranie odcisków dłoni stanowi środek, który zarówno pod względem intensywności,
jak i ewentualnego przyszłego wykorzystania uzyskanych danych, jest bardzo podobny do pobrania odcisków palców; dlatego należy zastosować te same względy. Rysopis skarżącego i jego włączenie do rejestrów policyjnych dla celów przyszłej identyfikacji należy uznać za porównywalne
z wykonaniem fotografii, choć mniej inwazyjne. Ponieważ jednak Trybunał uznał wcześniej, że nawet przechowywanie danych kontaktowych skazanego przestępcy przez organ publiczny stanowi ingerencję w prawo jednostki
do poszanowania życia prywatnego, art. 8 ma również zastosowanie
do rysopisu skarżącego i jego włączenia do rejestrów policyjnych.

(b)  Czy ingerencja była uzasadniona

(i)  Czy ingerencja była „przewidziana przez ustawę”

61. Aby taka ingerencja była uzasadniona zgodnie z art. 8 ust. 2, musi być przewidziana przez ustawę, co zakłada istnienie podstawy w prawie krajowym zgodnej z zasadą rządów prawa. Ustawa musi być odpowiednio dostępna i przewidywalna, tj. sformułowana w sposób dostatecznie precyzyjny, aby umożliwić osobie – w razie konieczności korzystającej
ze stosownego doradztwa – kierowanie własnym postępowaniem. Aby prawo krajowe spełniało te wymogi, musi ono przewidywać odpowiednią ochronę prawną przed arbitralnością oraz – w związku z tym – z dostateczną precyzją wskazywać zakres uznania przysługujący właściwym organom oraz sposób korzystania z niej (zob. Malone przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 2 sierpnia 1984 r., §§ 66–68, Seria A nr 82; Rotaru przeciwko Rumunii [WI], skarga nr 28341/95, § 55, ETPCz 2000-V; S. i Marper, op. cit., § 95;
oraz M.K. przeciwko Francji, op. cit., § 30).

62. Ponadto w kontekście zatrzymywania danych identyfikacyjnych osoby fizycznej niezbędne jest istnienie minimalnych zabezpieczeń dotyczących między innymi czasu trwania, przechowywania, wykorzystania, dostępu osób trzecich, procedur zachowania integralności i poufności danych
oraz procedur ich niszczenia, co zapewnia wystarczające gwarancje przeciwko ryzyku nadużyć (zob. S. i Marper, op. cit., § 99 z licznymi odniesieniami; zob. także, mutatis mutandis, Rotaru, op. cit., §§ 56–59; oraz Association for European Integration and Human Rights i Ekimdzhiev przeciwko Bułgarii, skarga nr 62540/00, §§ 75–77).

63. Przy ustalaniu, czy spełnione są warunki przewidywalności ustawy, Trybunał bierze pod uwagę nie tylko brzmienie danego przepisu prawnego, lecz także określenie jego znaczenia i zakresu w orzecznictwie sądów krajowych (por. na przykład Malone, op. cit., § 66, oraz Peruzzo i Martens przeciwko Niemcom (dec.), skargi nr 7841/08 i 57900/12, §§ 36–38, 4 czerwca 2013 r.).

64. Trybunał zauważa, że nakaz zebrania danych identyfikacyjnych
od skarżącego oparto na art. 81b, alternatywa druga, Kodeksu Postępowania Karnego. Ten przystępny przepis wymienia z dużą dokładnością rodzaj danych identyfikacyjnych, które mogą zostać zebrane – fotografie i odciski palców, wymiary i inne podobne dane. Należy uznać za przewidywalne,
że dane będące przedmiotem niniejszej sprawy, mianowicie fotografie, odciski palców i dłoni oraz rysopis skarżącego, mieściłyby się w zakresie środków dozwolonych na podstawie tego przepisu.

65. Jeśli chodzi o okoliczności, w których takie dane mogą być zbierane od osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa, art. 81b, alternatywa druga, Kodeksu Postępowania Karnego przewiduje, że można to zrobić „o ile jest to konieczne […] na potrzeby wydziału rejestrów policyjnych”. Chociaż sformułowanie to jest stosunkowo szerokie, naczelne sądy administracyjne
w swoim ugruntowanym orzecznictwie wyjaśniły i wyraźnie ograniczyły znaczenie tego przepisu. Zgodnie z tym orzecznictwem organy muszą dokonać zindywidualizowanej oceny, czy istnieje prawdopodobieństwo,
że materiał identyfikacyjny będzie przydatny w przyszłym postępowaniu przygotowawczym przeciwko danej osobie. Organy muszą w tym kontekście wziąć pod uwagę między innymi charakter i wagę przestępstwa, o które dana osoba jest podejrzana, osobowość tej osoby oraz rodzaj wcześniejszych przestępstw i częstotliwość ich popełniania (zob. szczegółowo paragraf 12 powyżej).

66. Trybunał uważa, że w art. 81b, alternatywa druga, Kodeksu Postępowania Karnego, zgodnie z wykładnią krajowych sądów naczelnych w ich ugruntowanym orzecznictwie, wskazano tym samym wystarczająco jasno zakres uznania przyznany właściwym organom przez ten przepis
oraz sposób jego wykonywania, a zatem był odpowiednio przewidywalny.

67. Trybunał zauważa ponadto, że skarżący nie twierdził, iż art. 81b, alternatywa druga, Kodeksu Postępowania Karnego, w związku z art. 481 § 1 i art. 484 § 4 tego samego Kodeksu w związku z art. 43 ust. 2 i 3 Ustawy
o Policji Saksonii oraz pkt 5 odpowiednich wytycznych wydanych
przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Saksonii, nie był precyzyjny
w zakresie warunków przechowywania, wykorzystywania i usuwania uzyskanych danych identyfikacyjnych. Uważa, że kwestia, czy przepis ten zapewniał wystarczające gwarancje przeciwko ryzyku nadużyć, jest bardziej odpowiednia do zbadania w odniesieniu do tego, czy, w szerszym ujęciu, ingerencja była konieczna w demokratycznym społeczeństwie (zob. paragraf 69 i nast. poniżej; por. podobne podejście, między innymi S. i Marper, op. cit., § 99; Peruzzo i Martens, op. cit., § 39; oraz M.K. przeciwko Francji, op. cit., § 31).

(ii)  Czy ingerencja służyła realizacji uprawnionego celu

68. Zbieranie danych identyfikacyjnych od osób takich jak skarżący służyło zapobieganiu przestępczości, jak również ochronie praw innych osób, mianowicie poprzez ułatwianie ścigania przyszłych przestępstw. W związku z tym realizowało ono uprawnione cele w rozumieniu art. 8 ust. 2 Konwencji.

(iii)  Czy ingerencja była „konieczna w demokratycznym społeczeństwie”

(1)  Zasady ogólne

69. Należy ustalić, czy zaskarżoną ingerencję można uznać za „konieczną w demokratycznym społeczeństwie”, czyli czy była ona odpowiedzią
na „naglącą społeczną potrzebę” oraz, w szczególności, czy była proporcjonalna do uprawnionego celu oraz czy podstawy wskazane przez organy krajowe jako uzasadnienie są „istotne i dostateczne” (zob. S. i Marper, op. cit., § 101; oraz M.K. przeciwko Francji, op. cit., § 33).

70. W szczególności w odniesieniu do ingerencji dotyczących danych osobowych Trybunał powtarza, że ochrona takich danych ma fundamentalne znaczenie dla korzystania przez osobę z prawa do poszanowania życia prywatnego, zagwarantowanego w art. 8 Konwencji. Prawo krajowe musi zatem zapewniać odpowiednie zabezpieczenia, aby zapobiec wszelkiemu wykorzystaniu danych osobowych, które może być niezgodne z gwarancjami określonymi w tym artykule (zob. S. i Marper, op. cit., § 103; Gardel, op. cit., § 62; oraz B.B. przeciwko Francji, skarga nr 5335/06, § 61, 17 grudnia 2009 r.).

71. Potrzeba takich zabezpieczeń jest tym większa, gdy chodzi o ochronę danych osobowych poddawanych automatycznemu przetwarzaniu, zwłaszcza gdy dane te są wykorzystywane do celów policyjnych. Prawo krajowe powinno w szczególności zapewnić, aby takie dane były istotne i nie wykraczały poza cele, dla których są przechowywane, oraz aby były przechowywane w formie umożliwiającej identyfikację osób, których dane dotyczą, przez okres nie dłuższy niż jest to wymagane ze względu na cele, dla których dane te są przechowywane (zob. art. 5 Konwencji o Ochronie Danych, paragraf 29 powyżej; zob. także Gardel, op. cit., § 62). Prawo krajowe musi także zapewniać odpowiednie gwarancje, że zatrzymane dane osobowe są skutecznie chronione przed niewłaściwym wykorzystaniem i nadużyciami (zob. w szczególności art. 7 Konwencji o Ochronie Danych). Powyższe względy są szczególnie istotne w odniesieniu do ochrony szczególnych kategorii bardziej wrażliwych danych (zob. art. 6 Konwencji
o Ochronie Danych; oraz S. i Marper, op. cit., § 103; M.K. przeciwko Francji, op. cit., § 35; oraz Peruzzo i Martens, op. cit., § 42).

72. Oceniając proporcjonalność środków krajowych obejmujących zbieranie danych osobowych w kontekście postępowania karnego
i ich późniejsze zatrzymywanie, Trybunał w swoim orzecznictwie uwzględnił w szczególności następujące elementy. Rozważał, czy i w jaki sposób organy krajowe uwzględniły charakter i wagę przedmiotowych przestępstw
przy podejmowaniu decyzji o zatrzymywaniu danych (zob. S. i Marper, op cit., §§ 113 i 119; M.K. przeciwko Francji, op. cit., § 41; oraz Peruzzo
i Martens, op. cit., § 44). Ponadto Trybunał zwracał uwagę, czy organy te uwzględniły w tej decyzji fakt, że dana osoba nie została następnie skazana (zob. S. i Marper, op. cit., §§ 106, 113, 119 i 122; oraz M.K. przeciwko Francji, op. cit., §§ 41–42).

73. Ponadto Trybunał wziął pod uwagę stopień rzeczywistej ingerencji
w prawo do poszanowania życia prywatnego. Stwierdził w szczególności,
że zatrzymywanie próbek komórek było szczególnie inwazyjne
w porównaniu z innymi środkami, takimi jak zatrzymywanie odcisków palców, zważywszy na bogactwo zawartych w nich informacji genetycznych (zob. S. i Marper, op. cit., § 120). Trybunał uznał również za istotny czynnik to, czy istniał termin zatrzymania danych oraz długość tego terminu (zob. S. i Marper, op. cit., §§ 107 i nast. oraz 119; Gardel, op. cit., §§ 67–68; M.K. przeciwko Francji, op. cit., § 45; oraz Peruzzo i Martens, op. cit., § 46).

74. Innym istotnym elementem oceny przez Trybunał proporcjonalności zaskarżonych środków było to, czy istniała niezależna kontrola konieczności dalszego zatrzymywania przedmiotowych danych, pozwalająca
na praktyczne usunięcie danych, jeśli nie były już potrzebne do celu,
dla którego zostały uzyskane (zob. S. i Marper, op. cit., § 119; Gardel, op. cit., § 69; M.K. przeciwko Francji, op. cit., § 44; oraz Peruzzo i Martens, op. cit., § 46). Wreszcie Trybunał ustalił również, czy w świetle powyższego orzecznictwa istniały wystarczające zabezpieczenia przed nadużyciami (takimi jak nieuprawniony dostęp do danych lub ich rozpowszechnianie) (zob. Gardel, op. cit., §§ 62 i 70; oraz Peruzzo i Martens, op. cit., § 47).

75. Organom krajowym należy pozostawić pewien margines oceny co do tego, czy ingerencja jest konieczna w demokratycznym społeczeństwie. Zakres tego marginesu jest różny i zależy od wielu czynników, w tym charakteru danego prawa wynikającego z Konwencji, jego znaczenia
dla jednostki, charakteru ingerencji oraz celu, jakiemu ma ona służyć. Margines będzie zazwyczaj węższy, jeśli dane prawo ma kluczowe znaczenie dla skutecznego korzystania przez jednostkę z praw osobistych lub kluczowych (zob. Connors przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, skarga nr 66746/01, § 82, 27 maja 2004 r., z dalszymi odniesieniami; oraz Peruzzo
i Martens, op. cit., § 41). Jeśli w grę wchodzi szczególnie istotny aspekt egzystencji lub tożsamości jednostki, przyznany państwu margines będzie ograniczony. Jeśli jednak w państwach członkowskich Rady Europy nie ma zgody co do względnej wagi danego interesu lub co do tego, jak najlepiej go chronić, margines będzie szerszy (zob. S. i Marper, op. cit., § 102).

(2)  Zastosowanie tych zasad w niniejszej sprawie

76. W celu ustalenia, czy sporne zbieranie i przechowywanie danych identyfikacyjnych skarżącego, które miało na celu zapobieganie przestępstwom i ochronę praw innych osób, było proporcjonalne
do zamierzonych celów, Trybunał zauważa, po pierwsze, że przy podejmowaniu decyzji o zbieraniu i przechowywaniu danych identyfikacyjnych skarżącego policja i sądy krajowe musiały wziąć pod uwagę charakter i wagę popełnionych przez niego wcześniej przestępstw (zob. paragraf 65 powyżej).

77. Zgodnie z wymogami orzecznictwa naczelnych sądów administracyjnych sądy, dokonując zindywidualizowanej oceny, czy istnieje prawdopodobieństwo, że skarżący może w przyszłości być ponownie podejrzany o popełnienie przestępstwa, wzięły pod uwagę charakter, wagę
i liczbę przestępstw, za które został uprzednio skazany. Sądy zauważyły,
że w okresie od około piętnastu do trzydziestu lat wstecz, skarżący był trzynaście razy skazany za przestępstwa, takie jak kradzież, oszustwo, przestępstwa drogowe i upadłościowe; został skazany na karę grzywny,
lecz także, w pięciu przypadkach, na kary pozbawienia wolności w wymiarze od dwóch miesięcy do dwóch i pół roku. Od tego czasu liczba wyroków skazujących znacznie się zmniejszyła; w 2010 r. skarżący został ukarany grzywną za pomówienie osoby trzeciej o popełnienie przestępstwa, a w 2013 r. został skazany na karę grzywny w zawieszeniu za zniewagę (zob. szczegółowo paragrafy 15–16 powyżej).

78. Organy krajowe wzięły ponadto pod uwagę szereg grup postępowań przygotowawczych w sprawie przestępstw obejmujących napaść, uszkodzenie mienia i oszustwo, które zostały umorzone w latach poprzedzających wydanie nakazu, przywiązując jednocześnie mniejszą wagę do tych postępowań. Postępowania te były umarzane albo po wpłaceniu kwoty pieniężnej, albo dlatego, że dane przestępstwo uznano za wykroczenie lub przestępstwo drugorzędne małej wagi, albo dlatego, że nie było wystarczających dowodów, aby postawić skarżącemu zarzuty, przy czym skarżący, zdaniem organów krajowych, nie został uniewinniony,
co stanowiło odpowiedni standard w prawie krajowym (zob. szczegółowo paragrafy 6, 8 oraz 15–16 powyżej).

79. Jak podkreśliły organy krajowe, te ostatnie postępowania uwzględniono w ich prewencyjnej ocenie, czy było prawdopodobne,
że skarżący może w przyszłości być podejrzany o popełnienie przestępstwa. Trybunał może zatem przyjąć, że te umorzone postępowania, z których żadne nie zakończyło się uznaniem przez organy krajowe niewinności skarżącego, oraz wobec braku jakichkolwiek przesłanek, iż postępowania te zostały wszczęte arbitralnie, miały również znaczenie, w bardzo ograniczonym zakresie, dla tej oceny.

80. Trybunał odnotowuje ponadto twierdzenie skarżącego, że było coraz mniej prawdopodobne, aby ponownie popełnił przestępstwo ze względu
na ograniczenia jego mobilności spowodowane reumatoidalnym zapaleniem stawów. Zauważa jednak, że sądy krajowe uwzględniły jego stan fizyczny
w swojej ogólnej ocenie i wyraźnie stwierdziły, że poprzednie przestępstwa skarżącego nie wymagały od niego dużego wysiłku fizycznego (zob. paragraf 17 powyżej). Ponadto, w następstwie nakazu policji dotyczącego zebrania danych identyfikacyjnych w 2011 r., skarżący został ponownie uznany
za winnego popełnienia przestępstwa (zniewagi) w 2013 r.

81. W świetle tych elementów, choć Trybunał przyjmuje, iż skarżący nie został uznany za winnego popełnienia szczególnie poważnego przestępstwa, nie może nie odnotować ustalenia sądów krajowych, że był on wielokrotnie skazywany i że niektóre z jego przestępstw były wystarczająco poważne,
by wymierzono mu kary pozbawienia wolności. Ponadto wielokrotnie konieczne było wszczęcie przeciwko niemu postępowań karnych, w tym w latach poprzedzających wydanie nakazu zebrania danych identyfikacyjnych.

82. W kwestii, czy organy krajowe wzięły pod uwagę fakt, że skarżący nie został następnie uznany za winnego przestępstwa paserstwa w postępowaniu, w ramach którego zarządzono zebranie jego danych, Trybunał zauważa,
iż zgodnie z prawem krajowym wynik tego postępowania nie miał znaczenia dla decyzji o zbieraniu i przechowywaniu danych skarżącego. Nakaz zebrania danych identyfikacyjnych na podstawie art. 81b, alternatywa druga, kodeksu postępowania karnego mógł być wydany wyłącznie wobec osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa w chwili wydania nakazu. Jak wyjaśnił Rząd (zob. paragraf 49 powyżej), służyło to zapewnieniu przewidywalności tego środka. Jednakże późniejszy wynik tego postępowania nie miał decydującego znaczenia dla zindywidualizowanej oceny, czy, biorąc pod uwagę zwłaszcza wcześniejsze postępowania przygotowawcze przeciwko skarżącemu, było prawdopodobne, że skarżący może w przyszłości być podejrzany
o popełnienie przestępstwa, którego dochodzenie byłoby wówczas ułatwione dzięki zebranym od niego danym identyfikacyjnym (zob. także paragrafy 11–12 powyżej).

83. Trybunał pragnie zauważyć, że niniejsza sprawa różni się pod tym względem od spraw takich jak S. i Marper ( op. cit., §§ 106, 113–114 i 122–123) lub M.K. przeciwko Francji ( op. cit., §§ 41–42). W tych dwóch sprawach postępowanie, które doprowadziło do wydania nakazu zebrania danych identyfikacyjnych, również umorzono lub skarżący zostali uniewinnieni od popełnienia przedmiotowych przestępstw. Jednakże,
w przeciwieństwie do niniejszej sprawy, nie było żadnych wcześniejszych wyroków skazujących, które byłyby brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o zebraniu danych, o których mowa.

84. Trybunał, oceniając proporcjonalność zaskarżonego środka, uznał ponadto za istotny element, że zbieranie i zatrzymywanie danych identyfikacyjnych będących przedmiotem niniejszej sprawy – fotografii, odcisków palców i dłoni oraz rysopisu – stanowi mniej inwazyjną ingerencję w prawo skarżącego do poszanowania życia prywatnego, w szczególności niż zbieranie próbek komórek i zatrzymywanie profili DNA, które zawierają znacznie bardziej wrażliwe informacje.

85. Jeśli chodzi o czas zatrzymywania przedmiotowych danych identyfikacyjnych, Trybunał zauważa, że prawo krajowe, mianowicie art. 481 § 1 i art. 484 § 4 Kodeksu Postępowania Karnego, w związku z art. 43 ust. 2 i 3 Ustawy o Policji Saksonii oraz pkt 5 odpowiednich wytycznych wydanych przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Saksonii (zob. paragrafy 25–26 powyżej), przewiduje konkretne terminy na sprawdzenie, czy dalsze przechowywanie danych jest nadal konieczne. Dane należy usunąć, jeśli nie są już potrzebne do celów pracy policji. Przy ocenie należy wziąć pod uwagę cele przechowywania danych, a także rodzaj i znaczenie przyczyny ich przechowywania. W sprawie jak ta dotycząca skarżącego – dorosłego przestępcy, którego przestępstwa nie były ani drobne, ani o szczególnej wadze w rozumieniu odpowiednich wytycznych – dane osobowe należy usunąć co do zasady po pięciu latach. Jak podkreślił Sąd Administracyjny
w Dreźnie (zob. paragraf 18 powyżej), skarżący mógł zatem uzyskać usunięcie swoich danych z rejestru policyjnego, jeśli jego zachowanie wskazywałoby, że dane te nie są już potrzebne.

86. Trybunał zauważa, że niniejsza sprawa różni się również pod tym względem od spraw takich jak S. i Marper ( op. cit., § 119) oraz Gaughran ( op. cit., § 94), które dotyczyły bezterminowego zatrzymywania danych,
lub M.K. przeciwko Francji ( op. cit., § 45), gdzie stwierdzono, że w praktyce dane były zatrzymywane przez dwadzieścia pięć lat.

87. Zważywszy na względzie stosunkowo ograniczoną inwazyjność i czas trwania zbierania jako takiego danych identyfikacyjnych oraz ograniczony wpływ zatrzymywania danych w wewnętrznej policyjnej bazie danych
na codzienne życie skarżącego, Trybunał, mając na uwadze przedstawione mu materiały, uważa ponadto, że skarżący nie udowodnił, iż stres i niepokój wywołane zaskarżonym środkiem wpłynęły na jego stan zdrowia (zob. paragraf 44 powyżej).

88. Z powyższych rozważań wynika również, że istnieje możliwość przeglądu – przez organy policji, z zastrzeżeniem kontroli sądowej (zob. paragraf 27 powyżej) – konieczności dalszego zatrzymywania przedmiotowych danych. Z przepisów prawa krajowego (zob. paragrafy 25–26 powyżej), jak również z uzasadnienia wyroku sądu administracyjnego (zob. paragraf 18 powyżej) wynika, że dane te mają być usunięte – co do zasady po pięciu latach od ich przechowywania – jeśli w tym okresie przeciwko skarżącemu nie toczyło się nowe postępowanie przygotowawcze. Sam interes organów śledczych w posiadaniu bazy danych z dużą liczbą odniesień nie jest zatem wystarczającym uzasadnieniem zatrzymywania danych (por. M.K. przeciwko Francji, op. cit., § 44). Nic nie wskazuje na to, że przegląd ten nie pozwala w praktyce na usunięcie danych identyfikacyjnych, jeśli nie są one już potrzebne do celu, dla którego zostały uzyskane.

89. Trybunał zauważa ponadto, że nic nie wskazuje na to, a skarżący nie twierdził, iż dane identyfikacyjne zebrane od niego i przechowywane przez policję były niewystarczająco chronione przed nadużyciami, takimi jak nieuprawniony dostęp lub rozpowszechnianie.

90. Mając na uwadze powyższe rozważania, Trybunał stwierdza,
że powody przedstawione przez organy krajowe w celu uzasadnienia ingerencji w prawo skarżącego do poszanowania jego życia prywatnego poprzez pobranie i przechowywanie jego danych osobowych były „istotne
i dostateczne”. Zbieranie i przechowywanie tych danych w niniejszej sprawie zapewniało właściwą równowagę między konkurującymi interesami publicznymi i prywatnymi, a zatem mieściło się w zakresie marginesu oceny pozwanego państwa. W związku z tym zaskarżony środek stanowił proporcjonalną ingerencję w prawo skarżącego do poszanowania jego życia prywatnego i może być uznany za konieczny w demokratycznym społeczeństwie. Był on zatem uzasadniony zgodnie z art. 8 ust. 2.

91. W związku z powyższym nie doszło do naruszenia art. 8 Konwencji.

%1  Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1.  uznaje skargę za dopuszczalną;

2.  stwierdza, że nie doszło do naruszenia art. 8 Konwencji.

Victor Soloveytchik Síofra O’Leary
Zastępca Kanclerza Sekcji Przewodnicząca