Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

4 września 2018 r.

OSTATECZNY

04/12/2018

Wyrok ten stał się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w art. 44 ust. 2 Konwencji. Może on podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Yirdem i Inni przeciwko Turcji,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Druga Sekcja), zasiadając jako Izba w składzie:

Robert Spano, przewodniczący,
Paul Lemmens,
Ledi Bianku,
Işıl Karakaş,
Nebojša Vučinić,
Valeriu Griţco,
Stéphanie Mourou-Vikström, sędziowie,
oraz Hasan Bakırcı, zastępca kanclerza sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 lipca 2018 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 72781/12) wniesionej do Trybunału przeciwko Republice Turcji w dniu 18 września 2012 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) przez trzy obywatelki tureckie – p. Münüre Yirdem, p. Deryę Şahin Yirdem oraz p. Gülay İlter Yirdem („skarżące”).

2. Skarżące reprezentował A. Erdoğan, adwokat praktykujący w Stambule. Rząd turecki („Rząd”) był reprezentowany przez swojego pełnomocnika.

3. W szczególności skarżące zarzucały naruszenie prawa do życia ich osoby najbliższej.

4. Sprawa została zakomunikowana Rządowi w dniu 3 stycznia 2017 r.

FAKTY

5. Skarżące urodziły się odpowiednio w latach 1958, 1973 i 1979. Mieszkają w Stambule.

6. Pierwsza skarżąca, p. Münüre Yirdem, jest wdową po Nayimie Yirdemie. Dwie pozostałe skarżące są jej dziećmi.

7. W dniu 13 sierpnia 2003 r. Nayim Yirdem został przyjęty do szpitala Bezmi Alem Valide Sultan Hospital („szpital”) z powodu zaburzeń świadomości i niedowładu lewej strony ciała.

8. Lekarze stwierdzili udar mózgu.

9. W dniu 16 sierpnia 2003 r., około północy, u Nayima Yirdema doszło do zatrzymania akcji serca i zgonu pomimo podjętych przez lekarzy prób reanimacji.

10. Pierwsza skarżąca złożyła skargę do prokuratora w Fatih na lekarzy i pielęgniarki szpitala. Twierdziła, że butla z tlenem uległa awarii i że opieka, jaką jej mąż otrzymał od personelu medycznego nie była odpowiednia.

11. Prokurator w Fatih wszczął postępowanie przygotowawcze, w ramach którego przeprowadzono sekcję zwłok i zgromadzono liczne dowody w postaci zeznań świadków, w tym zeznań skarżących.

12. W dniu 5 lutego 2004 r. instytut medycyny sądowej stwierdził, że przyczyną zgonu był zawał serca i udar mózgu wskutek zatrucia heptanem i toluenem, dwoma składnikami rozpuszczalników organicznych.

13. Lekarze i pielęgniarki, od których odebrano zeznania, stwierdzili, że w szpitalu nie było substancji takich jak heptan i toluen oraz że butla z tlenem nie uległa awarii. W szczególności dodali, że poziom tlenu we krwi pacjenta był normalny, co – ich zdaniem – wskazywało na brak problemu z dotlenieniem organizmu.

14. Ratownicy medyczni szpitala również stwierdzili, że butla z tlenem nie uległa awarii i działała prawidłowo.

15. W dniu 3 grudnia 2004 r. prokurator w Fatih przekazał akta sprawy zespołowi biegłych z instytutu medycyny sądowej i zwrócił się do niego z prośbą o określenie możliwego zakresu odpowiedzialności lekarzy, pielęgniarek i ratowników, którzy byli zaangażowani w sprawę.

16. W dniu 15 sierpnia 2005 r. zespół biegłych nr 5 z instytutu medycyny sądowej wydał opinię, która zawierała następujące wnioski:

„Podczas sekcji zwłok stwierdzono, że w żołądku zmarłego znajdowało się 200 cm ³ substancji o czarnej barwie i silnym zapachu ropy naftowej. W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono, że były to heptan i toluen – substancje, które nie pochodziły z leków podawanych pacjentowi ani z innych środków stosowanych w szpitalu”.

17. W opinii z dnia 29 marca 2006 r. zespół biegłych nr 3 z instytutu medycyny sądowej stwierdził, że Nayim Yirdem przeszedł zawał serca, który doprowadził do wystąpienia zakrzepicy zatok żylnych mózgu, oraz że lekarze nie wykryli zawału serca po przybyciu pacjenta do szpitala, a jedynie zdiagnozowali zakrzepicę zatok żylnych mózgu i rozpoczęli leczenie farmakologiczne. Zespół biegłych nr 3 wyjaśnił natomiast, że chociaż zawał serca nie został rozpoznany, to przyczyną zgonu był sam udar mózgu. Dodano, że pacjent rzeczywiście połknął substancję zawierającą heptan i toluen, ale ustalenie ich dokładnego wpływu na organizm było niemożliwe ze względu na niemożność dokładnego określenia ilości i pochodzenia substancji.

18. W akcie oskarżenia z dnia 24 kwietnia 2006 r. prokurator Republiki w Fatih zarzucił personelowi medycznemu oddziału neurologii szpitala, że dopuścił się zaniedbania medycznego.

19. Po zamknięciu rozprawy w dniu 17 listopada 2008 r. sąd karny w Fatih zobowiązał Naczelną Radę Zdrowia do sporządzenia ekspertyzy medycznej.

20. Naczelna Rady Zdrowia na posiedzeniu, które odbyło się w dniach 10 i 11 grudnia 2009 r., zajęła stanowisko, że oskarżeni nie dopuścili się żadnego zaniedbania medycznego. Poinformowała, że przyczyną śmierci był zawał serca i udar mózgu, a także zatrucie substancją zawierającą heptan i toluen, które spowodowało martwicę ściany żołądka. Zdaniem biegłych substancji tej nie podano w szpitalu, ale pacjent spożył ją zapewne przed hospitalizacją. Biegli uznali również, że obraz kliniczny zawału serca i udaru mózgu utrudniał rozpoznanie innych problemów i zdiagnozowanie zatrucia, zwłaszcza że nie było żadnych związanych z tym skarg.

21. W dniu 3 maja 2010 r. sąd karny, na podstawie opinii sporządzonej przez Naczelną Radę Zdrowia, uniewinnił oskarżonych zgodnie z żądaniami prokuratora.

22. W dniu 20 marca 2012 r. Sąd Kasacyjny utrzymał to orzeczenie w mocy.

23. W międzyczasie, w dniu 13 lipca 2004 r., skarżące wniosły do sądu wyższej instancji w Stambule skargę o odszkodowanie przeciwko szpitalowi i personelowi medycznemu, wobec których prowadzono postępowanie przygotowawcze.

24. Po wysłuchaniu stron sąd okręgowy postanowił zawiesić postępowanie do czasu zakończenia postępowania przygotowawczego.

25. W dniu 13 listopada 2013 r., powołując się na wynik postępowania karnego oraz zgromadzone w jego toku opinie biegłych, sąd okręgowy oddalił powództwo skarżących o odszkodowanie przeciwko personelowi medycznemu. Wyjaśnił, że w kwestii ich żądania odszkodowania od szpitala, skarżące powinny były wnieść skargę do sądu administracyjnego.

26. Skarżące wniosły skargę kasacyjną od tego orzeczenia.

27. Postępowanie to nadal toczy się przed Sądem Kasacyjnym.

PRAWO

I. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 2 KONWENCJI

28. Powołując się na art. 2 Konwencji, skarżące złożyły skargę na okoliczność śmierci ich bliskiej osoby. Twierdzą one również, że sprawa ta nie została sprawiedliwie i terminowo rozpatrzona przez sądy krajowe w rozumieniu art. 6 Konwencji, co uniemożliwiło im skorzystanie ze skutecznego środka odwoławczego.

29. Rząd kwestionuje te zarzuty.

30. Trybunał uważa, że wszystkie zarzuty skarżących wymagają rozpatrzenia wyłącznie na podstawie art. 2 Konwencji, który w istotnej części stanowi:

„1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę”.

A. Dopuszczalność

31. Rząd podnosi zarzut niewyczerpania krajowych środków odwoławczych. Wskazuje w tym zakresie, że toczy się postępowanie przed Sądem Kasacyjnym i że skarżące mają obecnie możliwość złożenia indywidualnej skargi do Trybunału Konstytucyjnego.

32. Trybunał uważa, że w okolicznościach niniejszej sprawy zarzut niewyczerpania krajowych środków odwoławczych jest ściśle związany z istotą zarzutów skarżących, sformułowanych na podstawie art. 2 Konwencji, i tym samym powinien zostać objęty przedmiotem skargi.

Zauważa on ponadto, że nie zachodzą inne przesłanki niedopuszczalności.

B. Przedmiot skargi

1. Stanowiska stron

33. Skarżące obciążają władze szpitala odpowiedzialnością za śmierć ich bliskiej osoby. Uważają, że do zgonu doszło w wyniku zaniedbań medycznych, których dopuścił się personel szpitala. Skarżące dodają, że butla z tlenem, której używano w toku sprawowania opieki nad ich bliską osobą, nie została zbadana przez biegłych. Twierdzą one ponadto, że nie dysponowały środkami odwoławczymi, które umożliwiałyby im dochodzenie ewentualnej odpowiedzialności. W szczególności utrzymują one, że postępowanie karne było nieskuteczne, przede wszystkim ze względu na czas jego trwania.

34. Rząd kwestionuje ten zarzut. Wskazuje, że postępowanie przygotowawcze pozwoliło ustalić przyczynę śmierci Nayima Yirdema, a zarzuty skarżących nie znalazły potwierdzenia w żadnej z opinii biegłych oraz że zostały wykluczone błędy lub zaniedbania medyczne w związku ze śmiercią. Uważa, że z okoliczności sprawy nie wynikają żadne uchybienia ze strony organów w odniesieniu do obowiązków proceduralnych wynikających z art. 2 Konwencji. Ponadto, zdaniem Rządu, możliwe nieprzeprowadzenie badania butli z tlenem przez biegłych nie zmienia stanowiska, że postępowanie przygotowawcze przeprowadzone zgodnie z prawem krajowym było skuteczne i że podjęto wszelkie niezbędne i właściwe środki w celu ustalenia faktów i możliwej odpowiedzialności. Wreszcie Rząd twierdzi, że skarżące miały również możliwość wystąpienia z roszczeniem o odszkodowanie do sądu cywilnego i że procedura ta była odpowiednim środkiem służącym do dochodzenia ich praw.

2. Ocena Trybunału

a) Zasady ogólne

35. Co się tyczy zasad ogólnych, w tym zakresie Trybunał odsyła do swojego wyroku w sprawie Lopes de Sousa Fernandes przeciwko Portugalii [WI], nr 56080/13, §§ 185‑196 i 214‑221, ETPC 2017).

36. W tym względzie Trybunał przypomina, że pierwsze zdanie art. 2 Konwencji zobowiązuje Państwo nie tylko do powstrzymania się od spowodowania śmierci umyślnie i niezgodnie z prawem, lecz także do podjęcia środków niezbędnych do ochrony życia osób podlegających jego jurysdykcji. Zasady te mają również zastosowanie w dziedzinie zdrowia publicznego ( Calvelli i Ciglio przeciwko Włochom [WI], nr 32967/96, § 48, ETPC 2002‑I oraz Vo przeciwko Francji [WI], nr 53924/00, § 88, ETPC 2004‑VIII).

37. Jednakże po podjęciu przez Układające się Państwo działań niezbędnych do zapewnienia wysokiego poziomu kompetencji pracowników służby zdrowia w celu zapewnienia ochrony życia pacjentów, nie można przyjąć, że kwestie takie jak błąd w ocenie popełniony przez pracownika służby zdrowia lub słaba koordynacja działań między pracownikami służby zdrowia w leczeniu konkretnego pacjenta są same w sobie wystarczające do pociągnięcia Układającego się Państwa do odpowiedzialności w ramach jego pozytywnego obowiązku ochrony prawa do życia wynikającego z art. 2 Konwencji ( Powell przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (dec.), nr 45305/99, ETPC 2000‑V oraz Sevim Güngör przeciwko Turcji (dec.), nr 75173/01, 14 kwietnia 2009 r.).

38. Pozytywne obowiązki Państwa wynikające z art. 2 Konwencji pociągają za sobą ustanowienie przez Państwo ram legislacyjnych i regulacyjnych wymagających od szpitali zarówno prywatnych, jak i publicznych podjęcia środków mających na celu zapewnienie ochrony życia pacjentów ( Oyal przeciwko Turcji, nr 4864/05, § 54, 23 marca 2010 r. oraz Lambert i Inni przeciwko Francji [WI], nr 46043/14, § 140, ETPC 2015 (fragmenty)).

39. Z art. 2 wynika również obowiązek ustanowienia skutecznego i niezawisłego systemu sądowego, który – w przypadku śmierci osoby pozostającej pod opieką personelu medycznego w placówkach, które należą do sektora publicznego lub prywatnego – będzie w stanie ustalić przyczynę śmierci i pociągnąć osoby odpowiedzialne, o ile takie istnieją, do odpowiedzialności za ich działania ( Šilih przeciwko Słowenii [WI], nr 71463/01, § 192, 9 kwietnia 2009 r. oraz przytoczone tam orzecznictwo).

40. W tym względzie, chociaż Konwencja sama w sobie nie gwarantuje prawa do wszczęcia postępowania karnego przeciwko osobom trzecim, Trybunał wielokrotnie stwierdzał, że skuteczny system sądowy wymagany na podstawie art. 2 może, a w pewnych okolicznościach musi, obejmować mechanizm represji karnej ( Calvelli i Ciglio, op. cit ., § 51, Mehmet Şentürk i Bekir Şentürk przeciwko Turcji, nr 13423/09, §§ 104-105, ETPC 2013 oraz Asiye Genç przeciwko Turcji, nr 24109/07, § 73, 27 stycznia 2015 r.). Jeżeli jednak naruszenie prawa do życia lub nietykalności cielesnej nie jest zamierzone, wynikający z art. 2 pozytywny obowiązek ustanowienia skutecznego systemu sądowego nie musi koniecznie wymagać zastosowania we wszystkich przypadkach środka o charakterze karnym ( Cevrioğlu przeciwko Turcji, nr 69546/12, § 54, 4 października 2016 r.). W szczególnym kontekście zaniedbań medycznych, obowiązek taki może być również spełniony, na przykład, jeżeli dany system prawny umożliwia zainteresowanym osobom skorzystanie ze środka odwoławczego do sądów cywilnych, odrębnie lub w połączeniu ze środkiem odwoławczym do sądów karnych, w celu ustalenia odpowiedzialności lekarzy i, w stosownych przypadkach, doprowadzenia do zastosowania odpowiednich sankcji cywilnych, takich jak zapłata odszkodowania i opublikowanie wyroku. Można również rozważyć zastosowanie środków dyscyplinarnych ( Calvelli i Ciglio, § 51 i Vo, § 90, op. cit. oraz Gray przeciwko Niemcom, nr 49278/09, §§ 80-82, 22 maja 2014 r.).

41. W każdym razie nie można uznać obowiązku państwa wynikającego z art. 2 Konwencji za spełniony, jeżeli mechanizmy ochrony przewidziane prawem krajowym mają wymiar czysto teoretyczny: muszą one być przede wszystkim skuteczne w praktyce ( Byrzykowski przeciwko Polsce, nr 11562/05, § 105, 27 czerwca 2006 r. oraz Spyra i Kranczkowski przeciwko Polsce, nr 19764/07, § 88, 25 września 2012 r.).

42. Obowiązek proceduralny nałożony przez art. 2 w odniesieniu do opieki wymaga w szczególności, aby procedura została zakończona w rozsądnym terminie ( Šilih, op. cit., § 196). W tym względzie Trybunał podkreśla, że oprócz kwestii przestrzegania praw wynikających z art. 2 w danym przypadku, bardziej ogólne względy wymagają również niezwłocznego zbadania spraw dotyczących zaniedbań medycznych w środowisku szpitalnym. Znajomość faktów i błędów, które mogły zostać popełnione w związku ze świadczeniem opieki medycznej, jest niezbędna, aby umożliwić zainteresowanym instytucjom i personelowi medycznemu naprawienie potencjalnych uchybień i zapobieżenie podobnym błędom. Niezwłoczne zbadanie takich spraw ma zatem istotne znaczenie dla bezpieczeństwa osób korzystających ze wszystkich usług zdrowotnych ( Lopes de Sousa Fernandes, op. cit ., § 218 oraz Oyal, op. cit., § 76).

43. Wreszcie Trybunał podkreśla, że ten obowiązek proceduralny nie jest zobowiązaniem rezultatu, lecz należytej staranności. Tym samym sam fakt, że postępowanie w sprawie zaniedbania medycznego nie przyniosło wyniku korzystnego dla zainteresowanej osoby, nie oznacza, że pozwane Państwo nie dopełniło swojego pozytywnego obowiązku wynikającego z art. 2 Konwencji ( Besen przeciwko Turcji (dec.), nr 48915/09, § 38 in fine, 19 czerwca 2012 r. oraz E.M. i Inni przeciwko Rumunii (dec.), nr 20192/07, § 50, 3 czerwca 2014 r.).

b) Zastosowanie powyższych zasad w niniejszej sprawie

44. Trybunał uznaje, że skarżące nie zarzucają ani wyraźnie, ani w sposób dorozumiany, że zgon ich bliskiej osoby został spowodowany umyślnie. Twierdzą, że osoba ta zmarła w wyniku awarii butli z tlenem i różnych zaniedbań medycznych, których jakoby dopuszczono się w trakcie leczenia, a personel medyczny sprawujący opiekę nie podjął odpowiednich środków w celu ratowania jej życia. Uważają, że sądy krajowe nie zareagowały na tę sytuację szybko, w odpowiedni sposób i z należytą starannością oraz że mechanizm sądowy nie działał w sposób właściwy, aby umożliwić ustalenie przyczyny śmierci, zapewnić, w stosownych przypadkach, pociągnięcie do odpowiedzialności osób odpowiedzialnych oraz zaradzić ewentualnym nieprawidłowościom w funkcjonowaniu służby szpitalnej.

45. Trybunał podkreśla na wstępie, że nie należy do jego kompetencji ponowne rozpatrywanie oceny stanu zmarłego pacjenta dokonanej przez pracowników służby zdrowia ani ich decyzji w przedmiocie leczenia, które należało zastosować ( Glass przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (dec.), nr 61827/00, 18 marca 2003 r.). Oceny te oraz decyzje kliniczne były odpowiednio dokonywane i podejmowane w oparciu o ówczesny stan zdrowia pacjenta oraz wnioski personelu medycznego w kwestii środków, które należało podjąć w ramach leczenia. W tym względzie Trybunał zauważa, że opieka medyczna udzielona Nayimowi Yirdemowi była przedmiotem kontroli na szczeblu krajowym i żaden z organów sądowych rozpatrujących zarzuty skarżących ostatecznie nie stwierdził jakiegokolwiek błędu w udzielonej pacjentowi opiece medycznej.

46. W tym względzie Trybunał podkreśla, że z wyjątkiem przypadków arbitralności lub oczywistego błędu, nie jest jego zadaniem kwestionowanie ustaleń faktycznych dokonywanych przez władze krajowe. Dotyczy to w szczególności oceny biegłych, która z definicji wymaga specjalnej i dogłębnej znajomości tematu ( Počkajevs przeciwko Łotwie (dec.), nr 76774/01, 21 października 2004 r.). Z powyższego wynika, że okoliczności, które doprowadziły do śmierci bliskiej osoby skarżących, oraz odpowiedzialność przypisywana pracownikom służby zdrowia, którzy się nią opiekowali, należy zbadać pod kątem ustalenia, czy istniejące mechanizmy pozwalają wyjaśnić przebieg zdarzeń.

47. W niniejszej sprawie skarżące nie twierdzą, że ich bliska osoba została ogólnie pozbawiona dostępu do leczenia lub w szczególności do opieki medycznej w nagłych wypadkach – a z akt sprawy nie wynika, że mogło to mieć miejsce – lecz że poddano ją nieprawidłowemu leczeniu z powodu zaniedbań lekarzy, którzy się nią zajmowali.

48. Ponadto Trybunał uznaje, że w niniejszej sprawie nie istniały wystarczające dowody wskazujące na to, że w momencie zaistnienia okoliczności faktycznych sprawy występowała jakakolwiek wada systemowa lub strukturalna dotycząca szpitali, w których leczono bliską osobę skarżących, o której to wadzie władze wiedziały lub powinny były wiedzieć i w odniesieniu do której nie podjęły one niezbędnych środków zapobiegawczych oraz że wada ta w decydujący sposób przyczyniła się do śmierci bliskiej osoby skarżących (por. Asiye Genç, op. cit ., § 80 oraz Aydoğdu przeciwko Turcji, nr 40448/06, § 87, 30 sierpnia 2016 r.).

49. Nie wykazano również, by wina przypisywana pracownikom służby zdrowia wykraczała poza zwykły błąd lekarski lub zaniedbanie lub że osoby, które sprawowały opiekę nad osobą bliską skarżących, nie zapewniły jej opieki medycznej w nagłych przypadkach, z naruszeniem swoich obowiązków zawodowych, mimo że doskonale zdawały sobie sprawę, że brak opieki stanowiłby zagrożenie dla życia tej osoby.

50. W świetle powyższego Trybunał uważa, że niniejsza sprawa dotyczy zarzutów związanych z zaniedbaniem medycznym. W tych okolicznościach materialne pozytywne obowiązki spoczywające na Turcji ograniczają się do ustanowienia odpowiednich ram regulacyjnych wymagających od szpitali, prywatnych lub publicznych, przyjęcia odpowiednich środków ochrony życia pacjentów ( Lopes de Sousa Fernandes, op. cit., §§ 186 i 189).

51. Trybunał uważa, że obowiązujące ramy prawne nie wskazują na żadne uchybienie ze strony Państwa w zakresie obowiązku ochrony prawa do życia osoby bliskiej skarżących. Nie zgłaszają one tego rodzaju naruszenia.

52. Tym samym Trybunał stwierdza, że nie doszło do naruszenia art. 2 Konwencji w jego aspekcie materialnym.

53. Ponieważ niniejsza sprawa dotyczy zarzutów związanych z zaniedbaniem medycznym, do zadań Trybunału należeć będzie również kontrola skuteczności środków zaradczych, którymi dysponowały skarżące, a tym samym ustalenie, czy system sądowy zapewnił właściwe wdrożenie ram legislacyjnych i regulacyjnych mających na celu ochronę prawa do życia pacjentów; wiąże się to z ustaleniem, czy wszczęte procedury faktycznie pozwoliły na zbadanie zarzutów skarżących oraz na ukaranie personelu medycznego w związku ze stwierdzeniem ewentualnego naruszenia norm.

54. Trybunał zauważa, że w celu dochodzenia swoich praw skarżące wszczęły dwa postępowania – karne i cywilne. Pierwsze z nich zakończyło się uniewinnieniem oskarżonych po ponad dziewięciu latach postępowania. Co się tyczy drugiego postępowania, to od 2004 r. toczy się ono przed sądami krajowymi.

55. Jeśli chodzi o skuteczność postępowania karnego, prawdą jest, że skarżące nie twierdzą, że śmierć Nayima Yirdema została spowodowana umyślnie. Z tego względu dla celów określonych w art. 2 Konwencji nie istniała konieczność, aby był dostępny środek odwoławczy w sprawach karnych ( Lopes de Sousa Fernandes, op. cit., § 232). Niemniej jednak po złożeniu przez skarżącą Münüre Yirdemę skargi na nieprawidłowości w funkcjonowaniu służby szpitalnej (par. 11 powyżej), przeprowadzono sekcję zwłok, której wyniki (par. 12 powyżej), zdaniem prokuratora, wzbudziły podejrzenie wymagające przeprowadzenia dogłębnego postępowania przygotowawczego. Trybunał przypomina, że stwierdzenie skuteczności dostępnego środka odwoławczego w sprawach karnych wystarczyłoby do spełnienia obowiązku proceduralnego wynikającego z tego postanowienia ( Šilih, op. cit ., § 202).

56. Wracając na grunt niniejszej sprawy, Trybunał zauważa, że z opinii biegłych z zakresu medycyny sądowej, których sporządzenie zlecono w postępowaniu karnym, wynika, że bliska osoba skarżących zmarła wskutek zawału serca i udaru mózgu, a także zatrucia substancją zawierającą heptan i toluen, które przyczyniło się do martwicy ścian żołądka. Ustalono, że butla z tlenem używana w czasie sprawowania opieki nad pacjentem nie uległa awarii, że substancje toksyczne znajdujące się w ciele zmarłego nie pochodziły ze szpitala oraz że pacjent mógł zatruć się, zanim został hospitalizowany. Ogólnie rzecz biorąc, Trybunał nie dopatruje się żadnego uchybienia, które podważałoby ogólną rzetelność przeprowadzonego przez organy krajowe postępowania przygotowawczego. W szczególności ewentualne niewykonanie przez biegłych badania butli z tlenem nie zmienia tego stanowiska, ponieważ ustalono, że poziom tlenu we krwi pacjenta nie wykazywał nieprawidłowości i dlatego, zgodnie z dokumentacją medyczną osoby objętej postępowaniem, nie wystąpił problem z dotlenieniem organizmu. Ponadto Trybunał uznaje, że skarżące miały dostęp do informacji uzyskanych w toku dochodzenia w stopniu wystarczającym, by umożliwić im skuteczny udział w postępowaniu.

57. Trybunał zauważa natomiast, że postępowanie karne nie było przeprowadzone szybko i że całkowity czas jego trwania – ponad dziewięć lat – nie był uzasadniony. Trybunał nie może zaakceptować, żeby postępowanie wszczęte w celu wyjaśnienia zarzutów dotyczących zaniedbań medycznych trwało tak długo przed sądami krajowymi. To samo odnosi się do postępowań odszkodowawczych wszczętych przez skarżące przed sądami cywilnymi, które toczą się przed sądami krajowymi od ponad trzynastu lat. Z akt sprawy nie wynika, aby czas trwania tych postępowań był uzasadniony okolicznościami sprawy. Szczególnie uderzające jest to, że Sąd Okręgowy w Stambule potrzebował ponad dziewięciu lat, aby stwierdzić, że skarga o odszkodowanie przeciwko szpitalowi powinna była zostać wniesiona do sądów administracyjnych i że nie był on właściwy do orzekania w tej sprawie.

58. Trybunał jest zdania, że tego rodzaju opóźnienia mogą potęgować niepewność nie tylko po stronie powoda, ale także po stronie zainteresowanych pracowników służby zdrowia ( Lopes de Sousa Fernandes, op. cit ., § 236). W związku z tym przypomina, że do państwa należy zorganizowanie krajowego systemu sądowego w taki sposób, by umożliwić sądom spełnienie wymogów wynikających z Konwencji, w szczególności tych, które dotyczą obowiązków wynikających z art. 2 ( Lopes de Sousa Fernandes, op. cit ., § 236 oraz Süleyman Ege przeciwko Turcji, nr 45721/09, § 59, 25 czerwca 2013 r.).

59. Elementy te same w sobie są wystarczające, aby Trybunał mógł stwierdzić, że postępowanie prowadzone na podstawie prawa krajowego było obarczone wadami. Organy krajowe nie rozpatrzyły powództwa skarżących w związku ze śmiercią bliskiej im osoby z należytą starannością wymaganą w art. 2 Konwencji (w tym zakresie zob. również Lopes de Sousa Fernandes, § 238). W konsekwencji Trybunał odrzuca zastrzeżenie wstępne Rządu dotyczące niewyczerpania krajowych środków odwoławczych ( Šilih, op. cit., § 211) i stwierdza, że doszło do naruszenia tego przepisu w aspekcie proceduralnym.

II. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

60. Artykuł 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

61. Münüre Yirdem i Derya Şahin Yirdem domagają się kwoty po 50 000 euro (EUR) tytułem odszkodowania za szkody majątkowe. Skarżące wnoszą o zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową w wysokości 150 000 EUR. Jeśli chodzi o koszty i wydatki, domagają się kwoty 11 620 EUR tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego oraz kwoty 1 000 EUR tytułem zwrotu opłat pocztowych, telefonicznych i kosztów tłumaczeń. Celem uzasadnienia złożonego roszczenia przedłożyły wykaz stawek za czynności adwokackie stambulskiej izby adwokackiej oraz zestawienie kosztów tłumaczeń w wysokości 407 tureckich lirów (około 100 EUR).

62. Rząd kwestionuje roszczenia związane z odszkodowaniem za szkodę majątkową oraz z kosztami i wydatkami, a także pozostawia do uznania Trybunału ustalenie wysokości zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową w przypadku stwierdzenia naruszenia.

63. Trybunał nie dostrzega żadnego związku przyczynowo-skutkowego między stwierdzonym naruszeniem a szkodą majątkową, która ponadto nie znajduje żadnego uzasadnienia w dokumentach, i oddala roszczenie w tym zakresie. Jednocześnie Trybunał uznaje, że skarżącym należy przyznać łącznie kwotę 10 000 EUR tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową. Jeśli chodzi o koszty i wydatki, Trybunał zwraca uwagę, że skarżącemu może przysługiwać zwrot z tego tytułu tylko wtedy, gdy zostanie stwierdzone, że zostały one rzeczywiście poniesione i były konieczne oraz uzasadnione co do wysokości. W niniejszej sprawie, w świetle przedłożonych dokumentów i swego orzecznictwa, Trybunał uznaje za uzasadnioną kwotę 1000 EUR tytułem zwrotu kosztów i wydatków związanych z postępowaniem i zasądza ją na rzecz skarżących.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1. dołącza do przedmiotu sprawy zarzut Rządu dotyczący niewyczerpania krajowych środków odwoławczych i odrzuca go;

2. uznaje skargę za dopuszczalną;

3. uznaje, że nie doszło do naruszenia art. 2 Konwencji w aspekcie materialnym;

4. uznaje, że doszło do naruszenia art. 2 Konwencji w aspekcie proceduralnym;

5. uznaje,

a) że pozwane Państwo winno uiścić łącznie na rzecz skarżących w terminie trzech miesięcy od daty, w której niniejszy wyrok stanie się ostateczny zgodnie z art. 44 ust. 2 Konwencji, następujące kwoty, przeliczone na walutę pozwanego Państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności:

i. 10 000 EUR (dziesięć tysięcy euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową;

ii. 1000 EUR (tysiąc euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem zwrotu poniesionych kosztów i wydatków;

b) że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, należne będą odsetki zwykłe od określonych powyżej kwot, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

6. oddala pozostałą część roszczenia skarżących o słuszne zadośćuczynienie.

Sporządzono w języku francuskim i obwieszczono pisemnie dnia 4 września 2018 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Hasan Bakırcı Robert Spano
Zastępca Kanclerza Przewodniczący

Zgodnie z art. 45 ust. 2 Konwencji i Regułą 74 § 2 Regulaminu Trybunału do niniejszego wyroku załączono opinię odrębną sędziego Lemmensa.

R.S.
H.B.

OPINIA ZBIEŻNA SĘDZIEGO LEMMENSA

1. Wraz z większością składu sędziowskiego głosowałem za stwierdzeniem naruszenia art. 2 Konwencji w aspekcie proceduralnym. Moim zdaniem jednak lepszym rozwiązaniem byłoby stwierdzenie naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji.

2. To właśnie w świetle tego ostatniego postanowienia skarżące zarzucały brak rzetelności postępowania oraz przekroczenie rozsądnego czasu jego trwania (par. 28 wyroku). Większość składu uznała, że zarzuty te – jak również zarzuty dotyczące odpowiedzialności pozwanego Państwa za śmierć bliskiej osoby skarżących – wymagają rozpatrzenia w świetle art. 2 Konwencji (par. 30 wyroku).

Chociaż stanowisko to jest co do zasady trafne w sytuacji, gdy skarżący zarzuca brak skuteczności śledztwa prowadzonego w sprawie okoliczności śmierci, to w niniejszej sprawie, moim zdaniem, nie mamy do czynienia z takim przypadkiem.

W sprawie Mustafa Tunç i Fecire Tunç Trybunał podkreślił, że przy ocenie przestrzegania wymogu proceduralnego na gruncie art. 2 bierze się pod uwagę kilka istotnych czynników: adekwatność środków podjętych w ramach śledztwa, szybkość prowadzenia śledztwa, udział osób bliskich dla zmarłego w śledztwie oraz niezależny charakter śledztwa. Trybunał wyjaśnił, że czynniki te są ze sobą powiązane i że nie stanowią one celu samego w sobie, jak to ma miejsce na przykład w przypadku wymogu niezależności określonego w art. 6. Dodał, że kryteria te łącznie pozwalają na ocenę stopnia skuteczności śledztwa i że to właśnie w świetle tego celu skuteczności postępowania należy oceniać każdą kwestię ( Mustafa Tunç i Fecire Tunç przeciwko Turcji [WI], nr 24014/05, § 225, 14 kwietnia 2015 r.).

Tymczasem w niniejszej sprawie większość składu jednoznacznie uznała, że nie doszło do „uchybienia, które podważałoby ogólną rzetelność przeprowadzonego przez organy krajowe postępowania przygotowawczego” oraz że skarżące mogły skutecznie uczestniczyć w postępowaniu karnym (par. 56 wyroku). Jedyne niedociągnięcie, którego dopatrzyła się większość składu, to zbyt długi czas trwania postępowania karnego i cywilnego (par. 57 wyroku).

Biorąc pod uwagę, że ogólnie postępowanie przygotowawcze było odpowiednie, że skarżące mogły w nim uczestniczyć oraz że było ono prowadzone przez niezależny organ ścigania, moim zdaniem lepszym rozwiązaniem było zbadanie kwestii czasu trwania postępowania z punktu widzenia prawa do uzyskania decyzji w rozsądnym terminie, a zatem z punktu widzenia art. 6 ust. 1.

3. Prawdą jest, że większość składu odniosła się do ogólnych rozważań wymagających szybkiego rozpatrzenia spraw dotyczących zaniedbań medycznych w szpitalach (par. 42 wyroku, w szczególności w odniesieniu do sprawy Lopes de Sousa Fernandes przeciwko Portugalii [WI], nr 56080/13, § 218, 19 grudnia 2017 r.) oraz do konieczności wyeliminowania uciążliwej niepewności w tej dziedzinie (par. 58 wyroku, w odniesieniu do sprawy Lopes de Sousa Fernandes, op. cit., § 236).

Nie sądzę jednak, aby te argumenty powinny prowadzić do rezygnacji z kompleksowego podejścia do dochodzenia, które jest zalecane w wyroku w sprawie w wyroku w sprawie Mustafa Tunç i Fecire Tunç (op. cit.). Mogą one pozwolić na przyjęcie stosunkowo ścisłego podejścia do oceny zasadności czasu trwania postępowania przygotowawczego, ale podejście takie byłoby równie odpowiednie w przypadku oceny czasu trwania postępowania na mocy art. 6 ust. 1.

4. Podsumowując, uważam, że większość składu zastosowała proceduralny aspekt art. 2 w sposób, który nadmiernie odbiega od celu obowiązku proceduralnego zawartego w tym przepisie, jakim jest cel zapewnienia skuteczności ochrony materialnej przewidzianej przez istniejące uregulowania prawne. Ten obowiązek proceduralny stanowi uzupełnienie szczególnych obowiązków określonych w art. 6 ust. 1 w przypadku sporu dotyczącego „praw o charakterze cywilnym” ofiary. Jednak art. 2 nie może czynić zbytecznymi gwarancji wynikających z art. 6 ust. 1.