Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

6 grudnia 2018 r.

OSTATECZNY

06/03/2019

Wyrok ten stanie się ostateczny na zasadach określonych w art. 44 ust. 2 Konwencji. Wyrok może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Słomka przeciwko Polsce

Europejski Trybunał Praw Człowieka (sekcja pierwsza), zasiadając jako Izba w składzie:

Linos-Alexandre Sicilianos, Przewodniczący,
Ksenija Turković,
Aleš Pejchal,
Krzysztof Wojtyczek,
Pauliine Koskelo,
Tim Eicke,
Jovan Ilievski, sędziowie,
oraz Abel Campos, Kanclerz Sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 13 listopada 2018 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 68924/12) przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, wniesionej do Trybunału na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) przez obywatela polskiego Adama Słomkę („skarżący”) w dniu 20 września 2012 r.

2. Skarżący reprezentowany był przez Z. Cichonia, adwokata praktykującego w Krakowie. Rząd polski („Rząd”) reprezentowany był przez pełnomocnika J. Chrzanowską, a następnie przez J. Sobczaka z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. Skarżący zarzucał w szczególności, że postępowanie prowadzące do nałożenia na niego kary pozbawienia wolności było nierzetelne, że kara została wykonana w całości przed rozpoznaniem przez sąd odwoławczy jego zażalenia oraz na że kara nałożona na niego za wyrażanie poglądów w debacie politycznej była nadmiernie surowa.

4. W dniu 24 sierpnia 2015 r. skargę zakomunikowano Rządowi.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący urodził się w 1964 r. i mieszka w Katowicach.

A. Kontekst

6. Skarżący jest byłym działaczem opozycyjnym, którego internowano w 1982 r.

7. Skarżący obserwował proces przeciwko trzem wysokiej rangi członkom Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, którzy wprowadzili stan wojenny w Polsce w grudniu 1981 r.

8. Proces ten, który trwał od 2007 do 2015 r., wywołał duże zainteresowanie opinii publicznej w Polsce.

9. W dniu 12 stycznia 2012 r. głównego oskarżonego, generała C.K., uznano winnym i skazano na cztery lata pozbawienia wolności. Na mocy ustawy o amnestii wymiar tej kary został obniżony o połowę, a jej wykonanie zostało zawieszone na okres pięciu lat ze względu na podeszły wiek i zły stan zdrowia oskarżonego. Drugiego z oskarżonych uniewinniono, a wobec trzeciej oskarżonej umorzono postępowanie. W dniu 15 czerwca 2015 r. sąd apelacyjny utrzymał w mocy wyrok sądu pierwszej instancji.

B. Zdarzenia prowadzące do ukarania skarżącego za obrazę sądu i związane z nimi postępowanie

10. W dniu 12 stycznia 2012 r., podczas ogłaszania wyroku w wyżej opisanej sprawie przez Sąd Okręgowy w Warszawie, skarżący przebywał na sali rozpraw.

11. O godz. 13.30, po przybyciu sędziów na salę rozpraw, skarżący wskoczył za ławę sędziowską i wykrzyknął: „Tutaj trwa kpina z wymiaru sprawiedliwości!”

12. Sędziowie opuścili salę rozpraw.

13. Niektóre osoby spośród publiczności wykrzykiwały hasła typu „Hańba!” i „Sąd pod sąd!”. Wszyscy trzymali zdjęcia ofiar reżimu komunistycznego.

14. Skarżącego został siłą usunięty z sali rozpraw.

15. Niedługo potem skarżący wrócił i nadal wykrzykiwał podobne oświadczenia, a wtórowały mu przy tym inne osoby spośród publiczności. W związku z odmową opuszczenia sali rozpraw przez publiczność sędzia przewodniczący postanowił ogłosić wyrok w innej sali.

16. O godz. 15.00 rozprawę kontynuowano w nowej sali, a publiczność składała się wyłącznie z dziennikarzy. Tutaj, pod nieobecność skarżącego, Sąd Okręgowy w Warszawie ukarał skarżącego karą porządkową w wymiarze 14 dni pozbawienia wolności za obrazę sądu („za naruszenie powagi sądu, spokoju i porządku czynności sądowych w sposób uniemożliwiający ogłoszenie wyroku”).

17. W dniu 12 stycznia 2012 r. na podstawie pisemnego postanowienia, o którym mowa w poprzednim paragrafie, sporządzono odpis w formie wyciągu z protokołu.

18. Skarżący stwierdził, że nie otrzymał przedmiotowego postanowienia ani go o nim nie poinformowano.

19. W dniu przedmiotowej rozprawy, tj. 12 stycznia 2012 r., wydano nakaz przyjęcia skarżącego w jednostce penitencjarnej celem odbycia kary. W dniu 13 stycznia 2012 r. nakaz przesłano do komendy policji w Katowicach wraz z odpisem postanowienia sądu o ukaraniu karą porządkową.

20. W dniu 19 stycznia 2012 r. skarżącemu doręczono nakaz, a następnie zatrzymano go celem doprowadzenia do Aresztu Śledczego w Warszawie, aby mógł odbyć karę w jednostce penitencjarnej typu zamkniętego.

21. W dniu 22 stycznia 2012 r. skarżący wniósł zażalenie na postanowienie nakładające karę pozbawienia wolności. Twierdził, że swoim jednominutowym oświadczeniem nie zakłócił pracy sądu w takim stopniu, który czyniłby niemożliwym ogłoszenia wyroku. Ponadto twierdził, że gdyby sędzia przewodniczący polecił mu wrócić na swoje miejsce, to zastosowałby się do tego polecenia. Ponieważ Trybunałowi przedłożono tylko odpis pierwszej strony zażalenia skarżącego, nie jest jasne, czy skarżący podniósł również zarzut braku bezstronności sędziów, którzy ukarali go za obrazę sądu.

22. W dniu 30 stycznia 2012 r. zażalenie zarejestrowano w sekretariacie Sądu Apelacyjnego w Warszawie.

23. W dniu 31 stycznia 2012 r. zażalenie skarżącego przekazano do Sądu Okręgowego w Warszawie celem ustosunkowania.

24. W dniu 1 lutego 2012 r. zażalenie wraz ze stanowiskiem Sądu Okręgowego wpłynęło do Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Posiedzenie odwoławcze wyznaczono na dzień 23 lutego 2012 r.

25. W dniu 2 lutego 2012 r., tj. w czternastym dniu pozbawienia wolności skarżącego, Komisja Penitencjarna Aresztu Śledczego w Warszawie zdecydowała, że skarżący powinien odbywać karę w jednostce penitencjarnej typu półotwartego (z możliwością opuszczania celi w ciągu dnia).

26. W następstwie tej decyzji skarżącego przeniesiono na kilka godzin do aresztu śledczego typu półotwartego.

27. Zwolniono go później tego samego dnia.

28. W bliżej nieustalonym terminie posiedzenie odwoławcze przeniesiono na dzień 22 marca 2012 r. z powodu choroby sędziego.

29. W dniu 22 marca 2012 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił zażalenie skarżącego, stwierdzając, że zachowanie skarżącego przejawiające brak szacunku wobec sądu zakłóciło powagę postępowania sądowego i powagę sądu oraz zakłóciło porządek czynności sądowych. Jego zachowanie sprowokowało publiczność do wykrzykiwania podobnych haseł. Jego zachowanie było z premedytacją, albowiem skarżący wiedział, że ogłoszenie wyroku miało być transmitowane na żywo przez media. Sąd uznał także, że zachowania skarżącego nie można tłumaczyć jego emocjonalnym sprzeciwem wobec rozstrzygnięcia sądu, bowiem w chwili zdarzenia skarżący nie znał wyniku sprawy. Skarżący chciał zakłócić porządek postępowania niezależnie od jego wyniku. Zdaniem sądu krajowego nałożenie łagodniejszej kary sankcjonowałoby brak odpowiedzialności i nie miałoby skutku odstraszającego.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

30. Kwestię obrazy sądu reguluje ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (z późn. zm.).

31. Zgodnie z art. 48 § 1 ww. ustawy w brzmieniu obowiązującym w okresie mającym znaczenie oraz obecnie, przewodniczący składu sądu może upomnieć osobę, która narusza powagę, spokój lub porządek czynności sądowych. Przewodniczący może wydalić taką osobę z sali rozpraw tylko po bezskutecznym upomnieniu. Zgodnie z § 3 tego samego artykułu sąd może wydalić członków publiczności z sali rozpraw z powodu ich niewłaściwego zachowania.

32. W art. 49 § 1 ustawy przewidziano sankcje za naruszenie powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych. W okresie mającym znaczenie dla sprawy sąd był uprawniony do ukarania karą grzywny w wysokości do 10 000 złotych (PLN – ok. 2 500 euro (EUR)) lub karą pozbawienia wolności do czternastu dni.

33. W dniu 1 października 2008 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie (orzeczenie w sprawie o sygn. akt II AKz 485/08) uznał, że zasadne jest ukaranie za zachowanie, które narusza powagę sądu w rozumieniu ww. artykułu 49, w przypadku zachowania ubliżającego sądowi. W sytuacji, gdy zachowanie nie osiąga takiego progu, odpowiednią reakcją jest najpierw upomnienie osoby, a dopiero gdy alternatywne możliwości reakcji zostaną wyczerpane, konieczne staje się nałożenie kary. Nawiązując do art. 31 Konstytucji RP, sąd zauważył, że kara jako reakcja sędziego na zachowanie osoby poddanej ocenie sądu powinna być stosowana z umiarem i powinno się rozważyć, czy jest konieczna w społeczeństwie demokratycznym dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, wolności i praw innych osób bądź dla ochrony innych dóbr społecznych. W okolicznościach tej konkretnej sprawy, w której skarżącego ukarano grzywną i wobec którego sąd zarządził wykonanie uprzednio warunkowo zawieszonego orzeczenia, sąd uznał, że jego ironiczne głośno wypowiedziane stwierdzenie: „Takie mamy prawo” stanowiło niedopuszczalny komentarz na temat polskiego porządku prawnego. Sąd odwoławczy stwierdził, że właściwą reakcją sądu w tej sprawie byłoby upomnienie skarżącego i przywołanie go do porządku.

34. Zgodnie z art. 50 § 1 ww. ustawy postanowienie o ukaraniu karą porządkową za obrazę sądu jest natychmiast wykonalne. Od postanowienia przysługuje zażalenie do sądu wyższej instancji. Do zażalenia stosuje się przepisy o postępowaniu właściwe w sprawie, w której zastosowano karę porządkową (tj. w postępowaniu karnym, art. 459 i in. Kodeksu postępowania karnego). W razie złożenia zażalenia sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, może wstrzymać wykonanie kary porządkowej.

35. Wykonywanie orzeczeń wydanych w toku postępowania karnego reguluje art. 9 Kodeksu karnego wykonawczego. Zgodnie z § 4 tego przepisu wniesienie zażalenia w postępowaniu wykonawczym nie wstrzymuje automatycznie wykonania zaskarżonego postanowienia. W szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd może zarządzić, również z urzędu, wstrzymanie wykonania kary do czasu uprawomocnienia się postanowienia.

36. Ukaranie karą porządkową za obrazę sądu nie uchyla odpowiedzialności karnej za ten sam czyn (art. 50 § 2 ww. ustawy), jeżeli dany czyn wypełnia również znamiona przestępstwa. W praktyce sąd (samodzielnie lub prezes sądu lub przewodniczący wydziału) jest w danym momencie uprawniony i faktycznie powinien powiadomić prokuratora lub policję o czynie polegającym na obrazie sądu (zob. Komentarz do ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, J. Gudowski, 2009 r. oraz J. Kremer, 2013 r., z dalszymi odniesieniami).

PRAWO

I. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 6 KONWENCJI

37. Na podstawie art. 6 Konwencji skarżący zarzucił nierzetelność postępowania prowadzącego do nałożenia na niego kary pozbawienia wolności. W szczególności skarżący zarzucił brak bezstronności sędziów, którzy, będąc świadkami przedmiotowego incydentu, następnie ukarali skarżącego karą porządkową za obrazę sądu. Skarżący zarzucił także brak równości broni i brak obiektywności ze strony sądu, bowiem nie miał ani czasu, ani możliwości przygotowania obrony, nie miał możliwości przedstawienia stanowiska przed sądem, a nawet bycia obecnym w chwili orzekania kary. Ponadto skarżący zarzucił, że postanowienie o ukaraniu karą porządkową za obrazę sądu nie zostało uzasadnione.

W odpowiedniej części art. 6 stanowi:

„1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego [...] rozpatrzenia [...] przy rozstrzyganiu [...] o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej [...] przez niezawisły i bezstronny sąd.

[...]

3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:

a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;

b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony;

c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę [...]”

A. Dopuszczalność

38. Trybunał zauważa, że skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Nadto Trybunał zauważa, że nie jest ona niedopuszczalna na żadnym innym gruncie. Należy ją zatem uznać za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

39. Skarżący powtórzył, że sąd, który ukarał go karą porządkową za obrazę sądu, nie był bezstronny, albowiem po stronie sądu doszło do połączenia trzech funkcji, a mianowicie pokrzywdzonego zachowaniem skarżącego, oskarżyciela i sędziego.

40. W pierwszej kolejności Rząd podniósł, że zasada równości broni nie powinna mieć zastosowania w niniejszej sprawie, bowiem nałożenie kary porządkowej w istocie nastąpiło proprio motu, bez występowania jakichkolwiek stron postępowania. Swoim zachowaniem nielicującym z powagą sądu skarżący zmusił sąd do wydania przedmiotowego orzeczenia w innej sali rozpraw i pod nieobecność skarżącego. Ponadto Rząd podniósł, że w dniu 19 stycznia 2012 r. skarżącemu doręczono kwestionowane orzeczenie sądu pierwszej instancji, w którym wskazano nałożoną na skarżącego karę i jej uzasadnienie, a następnie sprawa skarżącego została ponownie rozpoznana co do meritum przez sąd odwoławczy. Rząd odniósł się do reguły 80 (B) reguł procesowych i dowodowych wspólnych dla Międzynarodowych Trybunałów Karnych do spraw byłej Jugosławii i Rwandy oraz do reguły 170 reguł procesowych i dowodowych Międzynarodowego Trybunału Karnego, które uprawniają sąd do zarządzenia wydalenia osoby zakłócającej postępowanie i do dalszego prowadzenia postępowania pod jej nieobecność.

41. Po drugie Rząd stwierdził, że sąd, który ukarał skarżącego karą porządkową za obrazę sądu, był bezstronny tak w ramach obiektywnego, jak i subiektywnego testu określonego w wyroku Wielkiej Izby wydanym w sprawie Kyprianou przeciwko Cyprowi (nr 73797/01, ETPCz 2005 -XIII). W tym zakresie Rząd utrzymywał, że w skład sądu wchodzili trzej sędziowie zawodowi, którzy nie byli poddani jakiejkolwiek presji zewnętrznej, nie okazywali oznak uprzedzenia wobec skarżącego ani nie mieli żadnego szczególnego interesu w ukaraniu go. Rząd podkreślił również, że – odmiennie niż w sprawie Mariusz Lewandowski przeciwko Polsce (nr 66484/09, 3 lipca 2012 r.) – sędziowie nie byli zobowiązani do oceny wypowiedzi skarżącego w zakresie, w jakim mogłyby one znieważać ich osobiście, lecz wyłącznie w zakresie, w jakim dotyczyły one sądu jako instytucji. W każdym razie sąd przede wszystkim analizował, czy swoim zachowaniem skarżący faktycznie zakłócił przebieg postępowania.

1. Ogólne zasady

42. Ogólne zasady oceny wywiązania się z obowiązku zapewnienia rozpoznania sprawy przez bezstronny sąd zostały określone w wyroku Wielkiej Izby w sprawie Kyprianou ( op. cit., §§ 118–21) oraz w wyroku w sprawie Mariusza Lewandowskiego ( op. cit., §§ 41–44).

43. Ponadto Trybunał zauważył, że postępowanie prowadzone pod nieobecność oskarżonego nie jest co do zasady niezgodne z Konwencją, jeżeli zainteresowana osoba może następnie doprowadzić do tego, aby sąd, po jej wysłuchaniu, ponownie rozstrzygnął co do meritum oskarżenia, tak pod względem prawnym, jak i faktycznym (zob. Poitrimol przeciwko Francji, 23 listopada 1993 r., § 31, Seria A nr 277–A).

2. Zastosowanie tych zasad w niniejszej sprawie

44. Wracając na grunt niniejszej sprawy Trybunał zauważa, że postanowienie nakładające na skarżącego karę pozbawienia wolności spowodowane było protestem skarżącego, który można postrzegać – w świetle jego formy i treści – jako ogólne kwestionowanie powagi władzy sądowej oraz – w świetle jego kontekstu – jako krytykę różnych elementów organizacji i przebiegu procesu karnego. W szczególności skarżącego ukarano za błyskawiczne przemieszczenie się do części sali rozpraw za ławą sędziowską z okrzykiem: „Tutaj trwa kpina z wymiaru sprawiedliwości!” (zob. paragraf 11 powyżej). Skarżący nie użył żadnych obraźliwych ani uwłaczających słów.

45. W świetle powyższego Trybunał stwierdza, że sędziowie prowadzący przedmiotowe postępowanie mogli być uważani za obiekt zamachu skarżącego, chociaż nie bezpośrednio czy osobiście, lecz raczej jako instytucja oraz w zakresie, w jakim sugerowano, że ich rozstrzygnięcie podważało powszechnie pojmowane poczucie sprawiedliwości (por. Mariusz Lewandowski, cyt. wyżej, §§ 8 i 45 oraz Kyprianou, cyt. wyżej, §§ 17 i 127).

46. W przedmiotowej sprawie sąd orzekał w składzie trzech sędziów (w przeciwieństwie do sprawy Mariusza Lewandowskiego, cyt. wyżej , § 10, w której sąd orzekał w składzie jednoosobowym, ale podobnie do sprawy Kyprianou, cyt. wyżej, § 18, w której sąd orzekał w składzie wieloosobowym). Niezależnie od powyższego, faktem jest, że nie przeprowadzono odrębnego postępowania przed innym składem, który miałby zdecydować o odpowiedzialności skarżącego za jego zachowanie (zob., mutatis mutandis, Mariusz Lewandowski, cyt. powyżej, § 46 oraz Kyprianou, cyt. powyżej, § 127).

47. Sytuację pogarszają dwa następujące czynniki. Po pierwsze, faktem jest, że orzekając pod nieobecność skarżącego, sędziowie nie dali skarżącemu żadnej możliwości ustosunkowania się do poczynionych ustaleń ani złożenia wyjaśnień i oświadczeń w tym zakresie (zob., mutatis mutandis, Mariusz Lewandowski, cyt. wyżej, §§ 10 i 46, przeciwnie Kyprianou, cyt. wyżej, § 17). Po drugie, kwestionowane postanowienie sądu pierwszej instancji było lakoniczne, zawierało bowiem jedynie stwierdzenie, że kara porządkowa pozbawienia wolności w wymiarze czternastu dni zostaje nałożona „za naruszenie powagi sądu, spokoju i porządku czynności sądowych w sposób uniemożliwiający wydanie wyroku” (zob. paragraf 17 powyżej).

48. Dla oceny sprawy istotne jest również odnotowanie, że nałożona na skarżącego kara była najsurowszą z kar przewidzianych w obowiązujących przepisach (zob., mutatis mutandis, Mariusz Lewandowski, cyt. wyżej, § 48).

49. Wreszcie Trybunał zauważa, że okoliczność, iż skarżący w postępowaniu odwoławczym przedstawił argumenty na swoją obronę, w tym przedstawił uzasadnienie swojego zachowania, a także że sąd odwoławczy uzasadnił swoje rozstrzygnięcie, w okolicznościach niniejszej sprawy nie prowadzi do konwalidacji uchybień proceduralnych (zob., mutatis mutandis, Mariusz Lewandowski, cyt. wyżej, § 49 oraz Kyprianou, cyt. wyżej, § 134). Wniesienie zażalenia nie miało żadnego praktycznego wpływu na sytuację skarżącego, bowiem do czasu jego rozpoznania skarżący odbył prawie w całości nałożoną na niego karę czternastu dni pozbawienia wolności.

50. W świetle wszystkich wyżej wymienionych elementów kwestionowanego postępowania Trybunał stwierdza, że w przedmiotowej sprawie (w której zastosowano karę pozbawienia wolności) kumulacja ról pokrzywdzonego i sędziego mogła wywołać obiektywnie uzasadnione obawy co do bezstronności sądu (zob., mutatis mutandis, Mariusz Lewandowski, cyt. wyżej, § 48 oraz Kyprianou, cyt. wyżej, § 127).

51. Reasumując Trybunał stwierdza, że doszło do naruszenia zasady bezstronności na podstawie obiektywnego testu. W związku z powyższym doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji.

52. W świetle powyższego ustalenia Trybunał stwierdza brak konieczności badania kwestii równości broni podniesionej przez skarżącego w ramach jego skargi złożonej na podstawie art. 6 Konwencji.

II. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 10 KONWENCJI

53. Skarżący zarzucił również niewspółmierną surowość kary nałożonej na niego za wyrażanie swoich poglądów w atmosferze podwyższonego napięcia jako osoby będącej ofiarą represji komunistycznych i uprawnionej do swobodnego udziału w debacie politycznej w społeczeństwie demokratycznym.

Skarżący powołał się na art. 10 Konwencji, który w stosownym zakresie stanowi:

„1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność [...] przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych [...]

2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej”.

54. W przywoływanej sprawie Kyprianou Wielka Izba zauważyła, że wprawdzie główną kwestią wynikającą z art. 6 była – podobnie jak w niniejszej sprawie – bezstronność sądu, który orzekał w sprawie karnej skarżącego, jednak skarga na podstawie art. 10 dotyczyła wpływu uznania za winnego i skazania skarżącego na jego prawo do wolności wyrażania opinii. Skarga ta była zatem była odmiennej natury od skargi na podstawie art. 6 i wymagane było odrębne zbadanie skargi, którą skarżący złożył na podstawie art. 10 (zob. Kyprianou, cyt. wyżej 150).

A. Dopuszczalność

55. Rząd podnosił, że art. 10 Konwencji nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie, bowiem skarżący nie został ukarany przez sąd krajowy za jego poglądy czy przekazane informacje, lecz za swoje zachowanie. Zdaniem Rządu treść twierdzeń skarżącego nie miała znaczenia dla oceny zasadności zastosowania wobec niego kary porządkowej. W gruncie rzeczy skarżącego ukarano karą porządkową za naruszenie powagi sądu oraz za utrudnianie jego pracy.

56. Skarżący wywodził, że art. 10 ma zastosowanie.

57. Trybunał zauważa, że skarżący zakłócił ogłoszenie wyroku w politycznie drażliwej sprawie, wchodząc na sali rozpraw za stół sędziowski i wykrzykując hasła w proteście przeciwko sposobowi rozpatrzenia sprawy przez sąd.

58. W swoim obszernym orzecznictwie dotyczącym wolności wyrażania opinii Trybunał wielokrotnie stwierdzał, że protesty, które przyjmują formę fizycznego utrudniania podejmowania określonych działań, mogą stanowić wyrażanie opinii w rozumieniu art. 10 oraz że zatrzymanie i pozbawienie wolności protestujących może stanowić ingerencję w prawo do wolności wyrażania opinii (zob. Steel i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 23 września 1998 r., § 92, Zbiór Wyroków i Decyzji z 1998 r. VII, Açık i Inni przeciwko Turcji, nr 31451/03, § 40, 13 stycznia 2009 r. oraz Karácsony i Inni przeciwko Węgrom [WI], nr 42461/13 i 44357/13, § 120, 17 maja 2016 r.). Z tego względu okoliczności faktyczne niniejszej sprawy mieszczą się w zakresie art. 10.

59. Trybunał zauważa również, że ta część skargi nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 Konwencji. Nie jest ona też niedopuszczalna na jakiejkolwiek innej podstawie. Należy ją zatem uznać za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

1. Stanowiska stron

60. Skarżący twierdził, że nałożona na niego kara za wyrażanie poglądów była zbyt surowa. Jego wypowiedzi zostały złożone w atmosferze podwyższonego napięcia podczas rozprawy w bardzo drażliwej politycznie sprawie, dotyczącej przywódców byłego reżimu. Skarżący, który był najmłodszą osobą internowaną w okresie stanu wojennego i który dotkliwie ucierpiał wskutek represji komunistycznych, był mocno poruszony procesem i odczuwał silne poczucie niesprawiedliwości, bowiem proces trwał wiele lat, został przeprowadzony pod nieobecność głównego oskarżonego, a prokurator wnosił o orzeczenie wobec jednego z oskarżonych łagodnej (zdaniem skarżącego) kary.

61. Rząd wywodził, że nie doszło do naruszenia art. 10 Konwencji, albowiem ograniczenie wolności wyrażania opinii skarżącego było konieczne w społeczeństwie demokratycznym celem zagwarantowania powagi i bezstronności władzy sądowej i było proporcjonalne.

2. Ocena Trybunału

a) Ogólne zasady

62. Ogólne zasady oceny, czy ingerencja w wykonywanie prawa do wolności wyrażania opinii jest „konieczna w społeczeństwie demokratycznym” w rozumieniu art. 10 ust. 2 Konwencji, są ugruntowane w orzecznictwie Trybunału. Niedawno zostały ponownie przedstawione w sprawach Pentikäinen przeciwko Finlandii ([WI], nr 11882/10, §§ 87-88, ETPCz 2015) oraz w Bédat przeciwko Szwajcarii ([WI], nr 56925/08, § 48, 29 marca 2016 r.).

63. Ponadto Trybunał zauważył, że wyrażenie „powaga władzy sądowej” obejmuje w szczególności pogląd, że sądy są właściwym miejscem do rozstrzygania sporów sądowych oraz do rozstrzygania o winie lub niewinności w sprawach karnych, a także są powszechnie za takie uznawane. Tym, czemu służy ochrona powagi władzy sądowej, jest zaufanie, jakie sądy w społeczeństwie demokratycznym powinny wzbudzać tak w oskarżonym w postępowaniu karnym, jak i w szeroko pojętym społeczeństwie (zob. Kyprianou, cyt. wyżej, § 172).

64. Trybunał uznał również, że praca sądów, które są gwarantami sprawiedliwości i które odgrywają fundamentalną rolę w praworządnym państwie, wymaga publicznego zaufania. Powinna być zatem chroniona przed bezpodstawnymi atakami. Sądy, podobnie jak inne instytucje publiczne, podlegają krytyce i kontroli. Należy jednak wyraźnie odróżnić krytykę od zniewagi. Jeżeli wyłączną intencją jakiejkolwiek formy wyrażania opinii jest znieważenie sądu lub członków składu sędziowskiego, odpowiednia kara nie będzie stanowić, co do zasady, naruszenia art. 10 ust. 2 Konwencji (zob. Skałka przeciwko Polsce, nr 43425/98, § 34, 27 maja 2003 r. z dalszymi odniesieniami).

65. Trybunał musi ustalić, czy zastosowany środek był „proporcjonalny do realizowanych uprawnionych celów”. Dokonując tego, Trybunał musi przekonać się, że władze krajowe, opierając się na akceptowalnej ocenie istotnych faktów, zastosowały standardy zgodne z zasadami ujętymi w art. 10. Ponadto rzetelność postępowania, przyznane gwarancje proceduralne oraz charakter i surowość nałożonych kar to czynniki, które należy wziąć pod uwagę przy ocenie proporcjonalności ingerencji w prawo do wolności wyrażania opinii zagwarantowane przez art. 10 (zob. Kyprianou, cyt. wyżej, § 171 oraz Karácsony i Inni, cyt. wyżej, § 133, z dalszymi odniesieniami).

66. Praworządność będąca jedną z fundamentalnych zasad społeczeństwa demokratycznego jest nieodłączną częścią wszystkich artykułów Konwencji. Zakłada ona m.in. istnienie w prawie krajowym środka ochrony prawnej przed arbitralnymi ingerencjami władz publicznych w prawa chronione Konwencją ( ibid., § 156, z dalszymi odniesieniami).

b)Zastosowanie powyższych zasad w niniejszej sprawie

67. Zdaniem Trybunału skarżący ucierpiał w wyniku nałożenia na niego kary pozbawienia wolności w wymiarze czternastu dni za zakłócenie czynności sądowych poprzez wykrzykiwanie haseł zza stołu sędziowskiego, co stanowiło ingerencję w jego wolność wyrażania opinii. Strony są zgodne co do tego, że przedmiotowa ingerencja była zgodna z prawem (art. 49 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, zob. paragraf 33 powyżej) oraz ukierunkowana na realizację uprawnionego celu, jakim jest ochrona powagi i zaufania społeczeństwa do sądów (zob., mutatis mutandis, Skałka, cyt. wyżej, § 30 i 31 oraz Kyprianou, cyt. wyżej, § 168).

68. Z drugiej strony Trybunał stwierdził powyżej, że postępowanie, które doprowadziło do ingerencji, nie było zgodne z wymogami art. 6 Konwencji (zob. paragraf 51 powyżej).

69. W świetle uchybień w przedmiotowym postępowaniu Trybunał nie może uznać, że ograniczeniu prawa skarżącego do wolności wyrażania opinii towarzyszyły skuteczne i odpowiednie zabezpieczenia przeciwko nadużyciom (zob. mutatis mutandis, Karácsony i Inni, cyt. powyżej, § 151).

70. Mając na względzie powyższe, Trybunał uważa, że w okolicznościach niniejszej sprawy kwestionowana ingerencja w prawo skarżącego do wolności wyrażania opinii nie była konieczna w społeczeństwie demokratycznym, ponieważ nie towarzyszyły jej odpowiednie gwarancje proceduralne. Nie ma zatem konieczności badania innych aspektów proporcjonalności, takich jak forma czy treść wypowiedzi skarżącego, kontekst, w jakim została ona złożona, ani charakter i dotkliwość nałożonych kar (por. Skałka, cyt. wyżej, §§ 35 i 38, z dalszymi odniesieniami).

71. Trybunał stwierdza, że w tym zakresie doszło do naruszenia art. 10 Konwencji.

III. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 5 UST. 4 KONWENCJI

72. Skarżący podniósł również, że nałożona na niego kara została wykonana, zanim sąd odwoławczy rozpoznał złożone przez niego zażalenie. W istocie skarżył się na brak niezwłocznego rozpoznania zażalenia co do legalności pozbawienia go wolności.

73. Mając na względzie powyższe ustalenia, że nałożenie na skarżącego kary za obrazę sądu w okolicznościach przedmiotowej sprawy stanowiło naruszenie art. 6 i 10 Konwencji, w szczególności uwzględniając uwagi zawarte w paragrafach 50, 51 i 70 powyżej, Trybunał stwierdza, że niniejsza sprawa nie podnosi odrębnej kwestii z art. 5 ust. 4.

IV. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

74. Artykuł 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

A. Szkoda

75. Skarżący domagał się kwoty 30 000 euro (EUR) z tytułu poniesionej przez niego szkody. Wyjaśnił m.in., że był ofiarą reżimu komunistycznego, a od czasu jego upadku był znanym i aktywnym obrońcą praw człowieka i politykiem. Wyznawał wartości społeczeństwa demokratycznego i z tego względu poczuł się szczególnie dotknięty, gdy sąd krajowy ukarał go za korzystanie z prawa do wolności wyrażania opinii.

76. Rząd uznał to żądanie za wygórowane.

77. Trybunał uznaje, że skarżący poniósł szkodę niemajątkową, która nie zostałaby wystarczająco zrekompensowana przez samo stwierdzenie naruszenia Konwencji. Biorąc pod uwagę okoliczności sprawy oraz dokonując oceny na zasadzie słuszności, Trybunał przyznaje skarżącemu z tego tytułu kwotę 15 000 euro (EUR).

B. Koszty i wydatki

78. Adwokat skarżącego domagał się również kwoty 9 000 EUR tytułem kosztów i wydatków poniesionych w postępowaniu przed Trybunałem. Nie przedstawiając żadnej odrębnej faktury w tym zakresie, adwokat skarżącego stwierdził, że powyższa kwota odpowiada trzydziestu godzinom pracy i jest należna na podstawie umowy zawartej pomiędzy skarżącym i adwokatem.

79. Rząd zakwestionował powyższe żądanie w przedmiocie kosztów i wydatków, uzasadniając, że skarżący nie przedstawił, zgodnie z Regułą 60 § 2 Regulaminu Trybunału, szczegółowych danych dotyczących roszczenia i jakichkolwiek odpowiednich dokumentów na jego poparcie. Tym samym Rząd wniósł do Trybunału o nieuwzględnienie tego żądania zgodnie z Regułą 60 § 3 Regulaminu Trybunału.

80. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału skarżącemu przysługuje prawo do zwrotu poniesionych kosztów i wydatków tylko wtedy, gdy wykaże, że były one rzeczywiście i koniecznie poniesione oraz że są uzasadnione co do wysokości. W niniejszej sprawie, mając na uwadze posiadane dokumenty oraz powyższe kryteria, Trybunał nie uwzględnia żądania zwrotu kosztów i wydatków poniesionych w postępowaniu przed sądem krajowym oraz uznaje za właściwe zasądzenie kwoty 850 EUR tytułem zwrotu kosztów postępowania przed Trybunałem.

C. Odsetki za zwłokę

81. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

Z POWYŻSZYCH WZGLĘDÓW TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1. uznaje skargę za dopuszczalną;

2. stwierdza, że doszło do naruszenia art. 6 Konwencji;

3. stwierdza, że doszło do naruszenia art. 10 Konwencji;

4. stwierdza, że nie jest wymagane rozpoznanie przedmiotu skargi na podstawie art. 5 ust. 4 Konwencji;

5. stwierdza,

a) że pozwane państwo winno, w terminie trzech miesięcy od daty, w której niniejszy wyrok stanie się ostateczny zgodnie z art. 44 ust. 2 Konwencji, uiścić na rzecz skarżącego następujące kwoty:

(i) 15 000 EUR (piętnaście tysięcy euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową, przeliczone na walutę pozwanego państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności;

(ii) 850 EUR (osiemset pięćdziesiąt tysięcy euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem poniesionych kosztów i wydatków, przeliczone na walutę pozwanego państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności;

b) że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności należne będą odsetki zwykłe od określonych powyżej kwot, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

6. oddala pozostałą część żądania skarżącego o słuszne zadośćuczynienie.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie dnia 6 grudnia 2018 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Abel Campos Linos-Alexandre Sicilianos
Kanclerz Przewodniczący