Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

7 marca 2017 r.

OSTATECZNY

07/06/2017

Wyrok ten stał się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w art. 44 ust. 2 Konwencji. Wyrok może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie V.K. przeciwko Rosji

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Trzecia), zasiadając jako Izba w składzie:

Helena Jäderblom, Przewodnicząca,
Branko Lubarda,
Luis López Guerra,
Helen Keller,
Dmitry Dedov,
Pere Pastor Vilanova,
Alena Poláčková, sędziowie,
oraz Stephen Phillips, Kanclerz Sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 lutego 2017 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu.

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 68059/13) przeciwko Federacji Rosyjskiej wniesionej do Trybunału w dniu 20 października 2013 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencji”) przez obywatela rosyjskiego, pana V. K. („skarżącego”). Przewodnicząca Sekcji przychyliła się do wniosku skarżącego o nieujawnianie jego tożsamości (Reguła 47 § 4 Regulaminu Trybunału).

2. Skarżący był reprezentowany przez panią E. Shadrinę i O. Sadovskayą, adwokatów prowadzących praktykę odpowiednio w Sankt Petersburgu i Niżnym Nowogrodzie. Rząd rosyjski („Rząd”) był reprezentowany przez pana G. Matyushkina, pełnomocnika Federacji Rosyjskiej przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka.

3. Skarżący zarzucał w szczególności, że doświadczył znęcania się [złego traktowania] ze strony nauczycielek publicznego przedszkola oraz że śledztwo w sprawie jego zarzutu dotyczącego znęcania było nieskuteczne.

4. W dniu 8 lipca 2014 r. skarga dotycząca tego zarzutu została zakomunikowana Rządowi, a pozostała część skargi została uznana za niedopuszczalną, zgodnie z Regułą 54 § 3 Regulaminu Trybunału. Podjęto również decyzję o zastosowaniu Reguły 41 Regulaminu Trybunału i przyznaniu pierwszeństwa skardze.

FAKTY

I.  OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący urodził się w 2001 r. i mieszka w Sankt Petersburgu.

A.  Znęcanie się, jakiego doświadczył skarżący w publicznym przedszkolu, oraz zawiadomienia składane przez jego rodziców do różnych władz lokalnych

6. W sierpniu 2004 r. skarżący zaczął uczęszczać do publicznej placówki przedszkolnej nr 42 („przedszkole”). Jego nauczycielkami były pani K., pani P. i pani Ch., asystentka nauczyciela.

7. Wiosną 2005 r. rodzice skarżącego dostrzegli zmianę w jego zachowaniu. W szczególności stał się on nerwowy i niechętnie chodził do przedszkola. W czasie wakacji letnich tego samego roku stan fizjologiczny skarżącego uległ znacznej poprawie, a jego nastrój wrócił do normy. Jednak gdy tylko we wrześniu 2005 r. wznowił naukę w przedszkolu, ponownie stał się nerwowy, bał się ciemności i hałasów. Nie chciał chodzić do przedszkola ani rozmawiać o przedszkolu z rodzicami ani siostrami.

8. W dniu 7 listopada 2005 r. matka skarżącego, odbierając syna z przedszkola, zauważyła drżenie jego oczu oraz siniaka na lewej skroni. Skarżący skarżył się na ból szyi i oczu. Nauczycielka, pani P., powiedziała matce skarżącego, że dzieciom podano krople do oczu zawierające antybiotyk. Według niej jedno z dzieci w klasie miało infekcję oczu i konieczne było podjęcie środków zapobiegawczych przeciwko jej rozprzestrzenianiu się wśród dzieci.

9. W dniu 8 listopada 2005 r. skarżący został zbadany przez okulistę, który zwrócił uwagę na siniaka na jego skroni. U skarżącego nie stwierdzono żadnych objawów infekcji ani chorób oczu. Lekarka zaleciła konsultację z neurologiem w celu sprawdzenia, czy tiki nerwowe oczu mogą mieć podłoże neurologiczne.

10. Tego samego dnia u skarżącego pojawiły się tiki nerwowe ust.

11. W dniu 14 listopada 2005 r. matka skarżącego złożyła skargę do lokalnego oddziału Federalnej Służby Ochrony Konsumentów i Nadzoru nad Dobrobytem Publicznym. Skarżyła się, że nauczycielki przedszkola nr 42 podały jej synowi leki do oczu bez jej zgody i użyły wobec niego siły fizycznej. W rezultacie syn nabawił się tików nerwowych.

12. W dniu 15 listopada 2005 r. skarżący został przebadany przez neurologa i zdiagnozowano u niego hiperkinezę (stan nadmiernego niepokoju, który przejawia się w wielu różnych zaburzeniach wpływających na zdolność do kontrolowania motoryki ciała i który ma głównie podłoże psychologiczne).

13. W dniu 16 listopada 2005 r. matka skarżącego złożyła skargę do lokalnego wydziału oświaty w związku z incydentem z dnia 7 listopada 2005 r., domagając się przeniesienia skarżącego do innego przedszkola.

14. Pismem z dnia 23 listopada 2005 r. lokalny oddział Federalnej Służby Ochrony Konsumentów i Nadzoru nad Dobrobytem Publicznym poinformował matkę skarżącego, że dyrektor przedszkola nr 42 została ukarana dyscyplinarnie za naruszenie norm sanitarnych.

15. Pismem z dnia 29 listopada 2005 r. lokalny wydział oświaty udzielił matce skarżącego odpowiedzi, wskazując, że fakty opisane w jej skardze zostały częściowo potwierdzone i że dyrektor przedszkola, nauczycielki – pani K. i pani P. – oraz pielęgniarka pani Pt. zostały ukarane dyscyplinarnie. Podjęto decyzję o przeniesieniu skarżącego do innego publicznego przedszkola.

16. Kiedy skarżący dowiedział się, że nie będzie musiał wracać do przedszkola nr 42, był szczęśliwy i powiedział rodzicom, że był źle traktowany przez panią K. i panią P. W szczególności był karany za to, że nie spał podczas leżakowania. Czasem zmuszano go do leżenia na składanym łóżku w toaletach. Światła w toaletach były wyłączane, a nauczycielki mówiły mu, że zostanie zjedzony przez szczury. Skarżący był bardzo przestraszony, ponieważ kiedyś widział szczura w toaletach. Innym razem, przez cały czas leżakowania, skarżący był zmuszany do stania w przedpokoju, boso i w samej bieliźnie. Było mu bardzo zimno. Skarżący był też czasem uderzany pięścią w plecy. Pewnego razu nauczycielki zakleiły mu usta taśmą klejącą. Po tym jak zaczął się dusić, próbował odkleić taśmę. Wtedy nauczycielki unieruchomiły mu ręce, przymocowując je taśmą za plecami. Niektóre z pozostałych dzieci karano w podobny sposób. Zagrożono im, że zostaną ukarane, jeżeli poskarżą się na nauczycielki rodzicom.

17. Skarżący opowiedział także rodzicom szczegółowo o wydarzeniach, jakie miały miejsce w dniu 7 listopada 2005 r. Dwukrotnie podano mu krople do oczu. Rano pani K. wygięła mu głowę do tyłu z taką siłą, że bolała go szyja. Po południu usiadła na nogach skarżącego i próbowała zmusić go siłą, by trzymał oczy otwarte. Skarżący był przerażony i stawiał opór, więc pani K. go spoliczkowała.

18. W dniu 23 listopada 2005 r. ojciec skarżącego został przesłuchany przez policję w związku ze złożonym przez panią K. i panią Pt. zawiadomieniem dotyczącym napaści na ich osoby. Ojciec skarżącego wyjaśnił policji, że jego konflikt z panią K. i panią Pt. powstał w związku ze złym traktowaniem jego czteroletniego syna przez personel przedszkola. Zaprzeczył, jakoby miał dopuścić się napaści na te osoby. Postępowanie karne przeciwko ojcu skarżącego zostało umorzone po tym, jak jedna z pracownic przedszkola oświadczyła na piśmie, że pani Pt. usiłowała przekonać ją i innych pracowników do fałszywego oskarżenia ojca skarżącego o napaść na panią K. i panią Pt.

19. W dniu 21 grudnia 2005 r. lokalny wydział oświaty poinformował matkę skarżącego, że dyrektor przedszkola nr 42 została zwolniona.

20. Pismem z dnia 13 marca 2006 r. lokalny wydział oświaty poinformował ojca skarżącego, że w wyniku wewnętrznego postępowania wyjaśniającego ustalono, iż nauczycielki, pani K. i pani P., zmuszały część dzieci do spania poza pomieszczeniami sypialnymi. Fakt ten, mimo że zaprzeczały mu pani K. i pani P., został potwierdzony przez asystentkę nauczyciela, panią Ch., i babcię jednego z dzieci. Pani K. i pani P. zostały ukarane dyscyplinarnie.

21. Pismem z dnia 17 lipca 2006 r. zastępca gubernatora Sankt Petersburga poinformował matkę skarżącego, że pielęgniarka, pani Pt., została ukarana dyscyplinarnie.

B.  Postępowanie cywilne

22. W dniu 21 lutego 2006 r. matka skarżącego wytoczyła przeciwko przedszkolu nr 42 powództwo o zadośćuczynienie za uszczerbek na zdrowiu poniesiony przez skarżącego.

23. W dniu 30 czerwca 2006 r. Kirovskiy Sąd Rejonowy w Sankt Petersburgu zatwierdził ugodę zawartą przez matkę skarżącego i przedszkole nr 42. Na mocy tej ugody przedszkole miało wypłacić matce skarżącego 5000 rubli rosyjskich (RUB) (około 150 euro (EUR)) tytułem zwrotu kosztów leczenia.

C. Śledztwo w sprawie zarzutu znęcania się

1. Postępowanie wyjaśniające

24. W dniu 29 września 2006 r. matka skarżącego złożyła zawiadomienie do Prokuratury Rejonowej obwodu Kirovskiy w związku z podejrzeniem znęcania się nad jej synem przez personel przedszkola nr 42. Opisała incydent z dnia 7 listopada 2005 r., wskazując, że w czasie leżakowania jej syn był czasem zamykany w toaletach z wyłączonym światłem, i twierdziła, że takie traktowanie spowodowało pojawienie się u niego tików nerwowych. Podniosła również, że nie otrzymała satysfakcjonującej odpowiedzi na skargi złożone do lokalnego wydziału oświaty i lokalnego oddziału Federalnej Służby Ochrony Konsumentów i Nadzoru nad Dobrobytem Publicznym.

25. Pismem z dnia 27 października 2006 r. prokuratura obwodu Kirovskiy poinformowała matkę skarżącego o wszczęciu śledztwa w sprawie znęcania się będącego przedmiotem jej zawiadomienia. Prokuratura zauważyła również, że lokalny wydział oświaty nie wywiązał się z obowiązku poinformowania prokuratury rejonowej o znęcaniu się, jakiego doświadczył skarżący, zgodnie z art. 9 ustawy o małoletnich (zob. paragraf 134 poniżej).

26. W dniu 2 listopada 2006 r. śledczy przesłuchał kilkoro rodziców dzieci, które uczęszczały do przedszkola nr 42 wraz ze skarżącym. Niektórzy z nich zeznali, że ich dzieci nigdy nie skarżyły się na złe traktowanie ze strony nauczycielek, pani P. lub pani K. Inni zeznali, że ich dzieci mówiły im o tym, że są zamykane w przedpokoju lub w toaletach, gdzie czasem widziały szczury. Potwierdzili oni również, że w dniu 7 listopada 2005 r. dzieciom podano krople do oczu bez zgody rodziców.

27. Asystentka nauczyciela, pani Ch., zeznała śledczemu, że w dniu 7 listopada 2005 r. dwoje dzieci wykazało objawy infekcji oczu. Nauczycielka, pani K., skonsultowała się z pielęgniarką, panią Pt., która zadecydowała o podaniu kropli do oczu wszystkim dzieciom, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji. Nie uzyskano zgody rodziców. Krople zostały podane przez samą nauczycielkę, a nie przez pielęgniarkę. Wobec tych dzieci, które stawiały opór, pani K. zastosowała przemoc fizyczną. Wiele z nich było przestraszonych i płakało. Natychmiast po tym zdarzeniu u skarżącego wystąpiły drgania oczu. Pani Ch. zeznała również, że zarówno pani K., jak i pani P., wielokrotnie zmuszały niektóre dzieci, w tym skarżącego, do spania na składanych łóżkach w toaletach lub w przedpokoju. Pani K. i pani P. często krzyczały na dzieci i karały je, zmuszając je do przebywania w toaletach. Raz widziała dziecko przywiązane sznurkiem do krzesła, na którym siedziało.

28. Śledczy przesłuchał również panią K., która zaprzeczyła znęcaniu się nad skarżącym lub innymi dziećmi. Zeznała ona, że w dniu 7 listopada 2005 r. pielęgniarka podała dzieciom krople do oczu. Dzieci poddały się leczeniu bez oporu czy oznak stresu. Wobec skarżącego czy innych dzieci nie zastosowano żadnej przemocy fizycznej. Skarżący miewał już tiki nerwowe przed 7 listopada 2005 r.

29. Na początku listopada 2006 r., w bliżej nieustalonej dacie dziennej, skarżący został przesłuchany przez śledczego. Matka skarżącego i psycholog byli obecni podczas przesłuchania. Skarżący opisał incydent z dnia 7 listopada 2005 r. Zeznał również, że wraz z kilkoma innymi dziećmi zmuszany był do spania na składanym łóżku w przedpokoju lub w toaletach z wyłączonymi światłami lub do stania w przedpokoju w niekompletnym ubraniu. Byli przestraszeni i zmarznięci.

30. W dniu 8 listopada 2006 r. Prokuratura Rejonowa obwodu Kirovskiy odmówiła wszczęcia postępowania przygotowawczego przeciwko nauczycielkom przedszkola nr 42 z uwagi na brak dowodów popełnienia przestępstwa. Rodzice skarżącego nie otrzymali odpisu tegoż postanowienia.

31. W dniu 12 stycznia 2007 r. Prokuratura Rejonowa obwodu Kirovskiy uchyliła swoje postanowienie z dnia 8 listopada 2006 r. i podjęła postępowanie wyjaśniające na nowo.

32. Śledczy przesłuchał panią P. i pielęgniarkę, panią Pt., które złożyły takie same zeznania jak pani K.

33. W ciągu roku prokuratura obwodu Kirovskiy wydała kolejne dwa postanowienia (odpowiednio w dniach 22 stycznia i 6 lipca 2007 r.) o odmowie wszczęcia śledztwa przeciwko nauczycielkom przedszkola nr 42 ze względu na brak dowodów popełnienia przestępstwa.

34. Od tych postanowień matka skarżącego wniosła zażalenia do Sądu Rejonowego obwodu Kirovskiy. Jednak zanim sąd rejonowy mógł rozpoznać wniesione przez nią zażalenia, prokuratura obwodu Kirovskiy uchyliła je (odpowiednio w dniach 20 czerwca i 24 grudnia 2007 r.) i podjęła postępowanie wyjaśniające na nowo. W okresie tego roku w ramach postępowania wyjaśniającego nie podjęto żadnych czynności dochodzeniowych.

35. W dniu 27 września 2007 r., na wniosek matki skarżącego, z dokumentacją medyczną skarżącego zapoznał się psychiatra dziecięcy. Psychiatra stwierdził, że przed listopadem 2005 r. skarżący nie cierpiał na żadne zaburzenia neurologiczne czy psychiatryczne. Zdarzały się jednak reakcje alergiczne. Psychiatra zauważył również, że w 2005 r. skarżącego poddano długotrwałemu, powodującemu uraz psychiczny doświadczeniu w przedszkolu. W kontekście owego długotrwałego, powodującego uraz psychiczny doświadczenia incydent z dnia 7 listopada 2005 r., w którym doszło do użycia przemocy, zadziałał jako czynnik wywołujący jego obecne zaburzenie neurologiczne. Do rozwoju zaburzenia mogła przyczynić się również reakcja alergiczna na krople do oczu. Psychiatra doszedł do wniosku, że istniał związek przyczynowo-skutkowy między traumatycznym doświadczeniem skarżącego w przedszkolu w okresie od września 2005 r. do listopada 2005 r. a jego przewlekłym zaburzeniem neurologicznym.

36. W dniu 24 grudnia 2007 r. prokuratura obwodu Kirovskiy stwierdziła, że postępowanie wyjaśniające było niekompletne i że konieczne było przesłuchanie dzieci, które uczęszczały do przedszkola wraz ze skarżącym, jak również ich rodziców, uzyskanie opinii biegłego na temat przeciwwskazań i skutków ubocznych kropli do oczu podanych dzieciom, a także przesłuchanie pozostałych nauczycieli przedszkola.

37. W dniu 17 stycznia 2008 r. sprawa została przekazana jednostce policji obwodu Kirovskiy w celu przeprowadzenia dalszego postępowania wyjaśniającego.

38. W lutym 2008 r. śledczy przesłuchał rodziców niektórych dzieci, które uczęszczały do przedszkola wraz ze skarżącym. Zeznali oni, że nie kierują żadnych zarzutów wobec nauczycielek, pani P. i pani K. Żaden z rodziców nie wyraził zgody na przesłuchanie ich dzieci przez śledczego.

39. Śledczy przesłuchał również jedną z nauczycielek przedszkola nr 42. Nauczycielka zeznała, że nie może udzielić żadnych użytecznych informacji.

40. W dniu 29 lutego 2008 r. jednostka policji obwodu Kirovskiy odmówiła wszczęcia postępowania przygotowawczego przeciwko pani P. i pani K. z uwagi na brak dowodów popełnienia przestępstwa. Rodzice skarżącego zostali poinformowani o tym postanowieniu w dniu 4 maja 2008 r. i otrzymali jego odpis w bliżej nieustalonym późniejszym terminie.

41. W dniu 23 maja 2008 r., po krytyce ze strony prokuratury w Sankt Petersburgu za zwłokę w prowadzeniu postępowania wyjaśniającego i jego nieskuteczność, jednostka policji obwodu Kirovskiy uchyliła postanowienie z dnia 29 lutego 2008 r. i podjęła postępowanie wyjaśniające na nowo.

42. W dniu 11 czerwca 2008 r., w odpowiedzi na skargę matki skarżącego, prokuratura w Sankt Petersburgu ponownie skrytykowała prokuraturę obwodu Kirovskiy za zwłokę w prowadzeniu postępowania wyjaśniającego i jego nieskuteczność.

43. W dniu 26 czerwca 2008 r. jednostka policji obwodu Kirovskiy poinformowała pracowników przedszkola nr 42, że postępowanie karne w sprawie rzekomego znęcania się nie zostanie wszczęte z uwagi na przedawnienie ścigania.

44. W dniu 30 czerwca 2008 r. jednostka policji obwodu Kirovskiy odmówiła wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawie rzekomego znęcania się z uwagi na brak dowodów popełnienia przestępstwa. W dniu 4 lipca 2008 r. prokuratura obwodu Kirovskiy uchyliła przedmiotowe postanowienie i zarządziła dalsze śledztwo.

45. W dniu 11 lipca 2008 r. jednostka policji obwodu Kirovskiy odmówiła wszczęcia postępowania przygotowawczego przeciwko pani K. Stwierdzono, że chociaż istnieją dowody na to, iż działania pani K. noszą znamiona okrutnego traktowania małoletnich, co stanowi przestępstwo z art. 156 Kodeksu karnego, nastąpiło przedawnienie ścigania.

46. W dniu 29 lipca 2008 r. prokuratura w Sankt Petersburgu uchyliła postanowienie z dnia 11 lipca 2008 r., stwierdzając, że postępowanie wyjaśniające było niekompletne. Prokuratura zwróciła uwagę, że konieczne jest przesłuchanie dzieci, które uczęszczały do przedszkola wraz ze skarżącym, jak również ich rodziców, ustalenie rozmiaru uszczerbku na zdrowiu, jakiego doznał skarżący, uzyskanie i przeanalizowanie dokumentów regulujących działania personelu przedszkoli publicznych oraz zbadanie działań pani P.

47. W dniu 9 sierpnia 2008 r. śledczy przesłuchał ojca dziecka, które uczęszczało do przedszkola wraz ze skarżącym. Mężczyzna ten zeznał, że jego syn nigdy nie skarżył się na znęcanie się ze strony nauczycielek przedszkola.

48. W dniu 11 sierpnia, a następnie ponownie w dniu 11 września 2008 r. jednostka policji obwodu Kirovskiy odmówiła wszczęcia postępowania przygotowawczego przeciwko pani K. z uwagi na brak dowodów popełnienia przestępstwa. Postanowienia te zostały uchylone w bliżej nieustalonych terminach.

49. W odpowiedzi na nowe zawiadomienia, złożone przez matkę skarżącego, w dniu 21 listopada 2008 r. prokuratura w Sankt Petersburgu ponownie skrytykowała prokuraturę obwodu Kirovskiy za zwłokę w prowadzeniu postępowania wyjaśniającego i jego nieskuteczność.

50. W dniu 1 grudnia 2008 r. śledczy przesłuchał matkę innego dziecka, które uczęszczało do przedszkola wraz ze skarżącym. Kobieta zeznała, że jej córka nigdy nie doświadczyła znęcania ze strony personelu przedszkola.

2. Postępowanie przygotowawcze

51. W dniu 19 stycznia 2009 r. jednostka policji obwodu Kirovskiy wszczęła postępowanie przygotowawcze przeciwko pani K. i pani P.

52. W dniu 4 marca 2009 r. w ramach prowadzonego postępowania skarżącemu przyznano status pokrzywdzonego. Matka skarżącego została uznana za jego przedstawiciela.

a) Dowody zgromadzone podczas postępowania przygotowawczego

53. W trakcie postępowania przygotowawczego, które trwało co najmniej do grudnia 2014 r., jednostka policji zgromadziła następujące dowody.

(i) Zeznania skarżącego

54. W dniu 4 marca 2009 r. skarżący został przesłuchany przez śledczego w obecności pełnomocnika, matki i nauczycielki. Skarżący zeznał, że pani K. i pani P. często stosowały kary wobec niego i niektórych innych dzieci. W szczególności wielokrotnie zmuszały skarżącego do spania w toaletach i straszyły go, że zostanie zjedzony przez szczury. Raz pani K. zakleiła mu usta i ręce taśmą klejącą. Ponadto spoliczkowała go, gdy odmówił otwarcia oczu, by umożliwić podanie kropli. Innym razem pani K. ochlapała twarz jego kolegi farbą, ponieważ nie podobały jej się jego rysunki. Skarżący zeznał również, że pani K. i pani P. zakazały mu opowiadania rodzicom o tych karach.

55. W dniu 24 marca 2009 r. śledczy zabrał skarżącego do przedszkola nr 42, gdzie skarżący powtórzył swoje wcześniejsze zeznania. W szczególności wskazał on śledczemu miejsce w toaletach, gdzie znajdowało się jego składane łóżko, oraz miejsce w przedpokoju, gdzie on i inne dzieci byli zmuszani do stania tylko w bieliźnie i podkoszulkach, z wyciągniętymi w górę rękoma i osobno, przez cały czas leżakowania. Następnie pokazał śledczemu, gdzie i w jaki sposób unieruchomiono go za pomocą taśmy klejącej, jak również wskazał miejsce i sposób podania mu kropli do oczu. Pokazał też śledczemu szafę, w której był zamykany w ciemności. Na koniec powiedział śledczemu, że jeśli nie spał w godzinach leżakowania, pani K. i pani P. przyciskały jego głowę do łóżka, aż zaczynała boleć. Adwokat skarżącego, matka skarżącego, psycholog i nauczycielka byli obecni podczas przesłuchania.

56. W dniu 9 czerwca 2009 r. skarżący został ponownie przesłuchany. Powtórzył on swoje wcześniejsze zeznania. Dodał również, że pani K. uderzyła go w plecy.

(ii) Wyjaśnienia podejrzanych

57. Pani P. została przesłuchana przez śledczego w dniach 6 lutego i 21 maja 2009 r., 23 sierpnia 2011 r. i 13 marca 2014 r. Początkowo powołała się na przysługujące jej prawo do milczenia i odmówiła składania wyjaśnień. Następnie zaprzeczyła znęcaniu się nad skarżącym czy innymi dziećmi. Wyjaśniła, że skarżący miewał tiki nerwowe od września 2005 r. Podczas ostatniej tury przesłuchań wystąpiła ona z wnioskiem o umorzenie postępowania karnego z powodu przedawnienia.

58. Pani K. została przesłuchana w dniach 5 lutego i 22 czerwca 2009 r. oraz 13 marca 2014 r. Początkowo również odmówiła złożenia wyjaśnień. Następnie zaprzeczyła znęcaniu się nad skarżącym czy innymi dziećmi. Stwierdziła, że skarżący od lata 2005 r. miewał tiki nerwowe oraz że asystentka nauczyciela, pani Ch., złożyła przeciwko niej fałszywe zeznania w ramach zemsty za krytyczne uwagi, jakie miała w odniesieniu do niezadowalającej pracy pani Ch. Podczas ostatniej tury przesłuchań ponownie odmówiła złożenia wyjaśnień i wystąpiła z wnioskiem o umorzenie postępowania karnego z powodu przedawnienia.

(iii) Zeznania świadków

59. W dniu 10 kwietnia 2009 r. przesłuchano pielęgniarkę panią Pt. Zeznała, że to ona podała dzieciom krople do oczu w dniu 7 listopada 2005 r., ponieważ u jednego z nich wystąpiła infekcja oczu. Kiedy dowiedziała się od matki skarżącego, że skarżący zaczął mieć tiki nerwowe oczu, rozmawiała z panią K. i panią P., które potwierdziły, że skarżący miewał tiki nerwowe przed dniem 7 listopada 2005 r. Nigdy nie była świadkiem znęcania się nad dziećmi przez panią K. i panią P., jednak podczas przesłuchań w dniach 24 października 2011 r. i 24 lipca 2012 r. pani Pt. zeznała, że podczas poprzedniej tury przesłuchań skłamała, że w dniu 7 listopada 2005 r. podała dzieciom krople do oczu. W rzeczywistości krople do oczu zostały podane przez panią K. bez jej (tzn. pani Pt.) pozwolenia. Skłamała w tej kwestii, ponieważ zrobiło jej się żal pani K. i nie chciała, aby została ukarana.

60. W dniach 19 czerwca 2009 r. i 21 października 2010 r. przesłuchano asystentkę nauczyciela panią Ch. Zeznała ona, że w dniu 7 listopada 2005 r. pani K., za radą pielęgniarki, podała dzieciom krople do oczu. Wobec tych dzieci, które stawiały opór, pani K. zastosowała przemoc fizyczną. Wiele z nich było przestraszonych i płakało. Natychmiast po tym zdarzeniu u skarżącego wystąpiły drgania oczu. Pani Ch. zeznała również, że wielokrotnie widziała, jak pani K. i pani P. zmuszały skarżącego i niektóre z pozostałych dzieci do spania na składanych łóżkach w toaletach lub w przedpokoju. Pani K. i pani P. często krzyczały na dzieci i karały je, zamykając je w toaletach. Raz widziała dziecko przywiązane sznurkiem do krzesła, na którym siedziało. Dodała, że nigdy nie rozmawiała z rodzicami skarżącego poza przedszkolem.

61. W dniach 30 czerwca 2009 r., 24 i 30 sierpnia 2011 r. oraz 12 i 13 marca 2014 r. śledczy przeprowadził konfrontacje między panią Ch. a panią P., między panią Ch. a panią K. oraz między panią Pt. a panią Ch. Wszystkie kobiety powtórzyły swoje wcześniejsze zeznania.

62. W kwietniu i maju 2009 r., październiku i listopadzie 2011 r. oraz w lipcu 2012 r. śledczy przesłuchał sześcioro nauczycieli z przedszkola nr 42. Zeznali oni, że nigdy nie byli świadkami znęcania się nad dziećmi przez panią K. i panią P. Niektórzy z nich zeznali również, że skarżący miewał już tiki nerwowe przed incydentem z dnia 7 listopada 2005 r. Jeden z nich zeznał, że asystentka nauczyciela, pani Ch., czasem wieczorem odprowadzała skarżącego do domu, ponieważ mieszkała w tym samym bloku. Pani Ch. często krzyczała na dzieci w przedszkolu, a dzieci się jej bały.

63. W dniu 21 września 2009 r. śledczy przesłuchał byłą dyrektor przedszkola nr 42. Zeznała ona, że pani K. i pani P. były kompetentnymi i empatycznymi nauczycielkami, szanowanymi przez dzieci i ich rodziców. Nigdy nie wpłynęły do niej żadne skargi na ich temat.

64. W dniach 12 grudnia 2011 r. i 16 lipca 2012 r. śledczy przesłuchał ówczesną dyrektor przedszkola nr 42, która objęła to stanowisko w grudniu 2005 r. Wydała ona pozytywne referencje dla pani P. i pani K. Zeznała, że nigdy nie była świadkiem złego traktowania przez nie dzieci, ani nie otrzymała od rodziców żadnych skarg w ich sprawie.

65. W kwietniu, maju i wrześniu 2009 r., we wrześniu i listopadzie 2011 r. oraz w lipcu 2012 r. śledczy przesłuchał rodziców kilkorga dzieci, które uczęszczały do przedszkola wraz ze skarżącym. Większość z nich zeznała, że ich dzieci nigdy nie skarżyły się na znęcanie się ze strony pani K. lub pani P. Jedna z matek zeznała, że jej syn był czasem karany przez nauczycielki, w szczególności był zmuszany do spania poza pomieszczeniami sypialnymi, w szatni. Syn powiedział jej także, że widział szczura w toaletach. Ponadto widziała, jak dzieci, na polecenie nauczycielek, przenoszą ciężkie składane łóżka z jednego miejsca na drugie. Wreszcie zeznała, że w dniu 7 listopada 2005 r. syn poinformował ją, że przy podawaniu kropli do oczu pani K. zastosowała wobec skarżącego (który stawiał opór i płakał) przemoc fizyczną. Inna matka zeznała, że pani K. dwukrotnie zamknęła jej syna w toaletach, a raz zmusiła do spania poza pomieszczeniami sypialnymi, w pobliżu toalet. Jeszcze inna matka zeznała, że jej córka opowiedziała jej o tym, jak skarżący wraz z innym chłopcem byli zmuszani do spania w odosobnieniu od grupy. Nie znała jednak szczegółów.

66. W okresie od 16 listopada do 2 grudnia 2011 r. śledczy przesłuchał czworo dzieci, które uczęszczały do przedszkola wraz ze skarżącym. Wszystkie dzieci zeznały, że pani K. i pani P. były dla nich miłe i nigdy nie znęcały się nad nimi ani nad innymi dziećmi.

67. Matkę skarżącego przesłuchano w dniach 10 marca i 9 kwietnia 2009 r. oraz 14 października 2010 r. Opisała ona zmianę zachowania i nastroju skarżącego po tym, jak zaczął uczęszczać do przedszkola. Matka opisała incydent z dnia 7 listopada 2005 r. i wywołane nim następnie tiki nerwowe u syna. Zrelacjonowała również rozmowę z synem, podczas której po raz pierwszy opowiedział jej o znęcaniu się nad nim przez panią K. i panią P. Zeznała również, że jej syn nadal cierpi z powodu tików nerwowych i poddawany jest leczeniu w tym zakresie. Wreszcie powiedziała śledczemu, że chociaż siostra pani Ch. jest jej sąsiadką, nie łączą ich żadne przyjacielskie relacje.

68. W dniach 24 listopada 2011 r. i 28 lutego 2014 r. przesłuchano ojca skarżącego. Przedstawił stanowisko podobne do matki skarżącego.

69. W dniach 7 grudnia 2011 r. i 28 lutego 2014 r. śledczy przeprowadził konfrontację między matką skarżącego a jedną z nauczycielek przedszkola, którą przesłuchano już w listopadzie 2011 r. Obie powtórzyły swoje wcześniejsze zeznania.

70. W dniach 13 grudnia 2011 r. i 12 marca 2014 r. śledczy przeprowadził konfrontację między panią Ch. a jedną z nauczycielek przedszkola. Pani Ch. podtrzymała swoje wcześniejsze stanowisko, natomiast nauczycielka zeznała, że pani P. i pani K. nigdy nie znęcały się nad dziećmi, że pani Ch. nigdy nie krzyczała na dzieci, że pani Ch. czasami opiekowała się skarżącym i że skarżący miewał tiki nerwowe przed listopadem 2005 r.

71. W dniu 17 marca 2014 r. śledczy przesłuchał sąsiadkę skarżącego, która mieszkała na tym samym piętrze i która podała, że tiki skarżącego pojawiły się w listopadzie 2005 r. Podkreśliła również, że rodzice skarżącego byli w dobrych stosunkach z siostrą pani Ch., ale nie zauważyła żadnej relacji między rodzicami skarżącego a samą panią Ch.

72. W dniu 12 marca 2014 r. matka skarżącego przedstawiła materiał z akt sprawy cywilnej i wniosła o włączenie go do akt sprawy karnej. W szczególności wniosła o włączenie pisemnego oświadczenia jednej z pracownic przedszkola nr 42 (zob. paragraf 18 powyżej), zgodnie z którym pielęgniarka, pani Pt., próbowała przekonać ją i innych pracowników do złożenia fałszywych zeznań przeciwko rodzinie skarżącego. W dniu 17 marca 2014 r. śledczy oddalił wnioski stwierdzając, że dokumenty z akt sprawy cywilnej nie mają znaczenia dla sprawy karnej.

(iv) Opinie biegłych

73. W dniu 10 kwietnia 2009 r. zespół psychiatrów i psychologów zbadał skarżącego i wydał opinię. Biegli stwierdzili, że skarżący nadal cierpi na tiki nerwowe. Biorąc pod uwagę, że tego rodzaju tiki mogły mieć zarówno podłoże organiczne, jak i neurologiczne, niemożliwe było ustalenie związku przyczynowo-skutkowego między wydarzeniami z listopada 2005 r. a obecnym zaburzeniem neurologicznym skarżącego. Biorąc pod uwagę wiek skarżącego w czasie istotnym dla okoliczności faktycznych sprawy oraz czas, który upłynął od przedmiotowych wydarzeń, skarżący nie był w stanie dokładnie sobie ich przypomnieć. Ergo, z psychologicznego punktu widzenia skarżący był niezdolny do składania zeznań w ramach postępowania karnego.

74. W dniu 9 października 2009 r. zespół biegłych z dziedziny medycyny zapoznał się z dokumentacją medyczną skarżącego i wydał opinię. Biegli zauważyli, że tiki nerwowe skarżącego mogły mieć podłoże zarówno organiczne, jak i neurologiczne. W związku z tym niemożliwe było ustalenie związku przyczynowo-skutkowego między wydarzeniami z okresu od września do listopada 2005 r., a obecnym zaburzeniem neurologicznym skarżącego.

75. W dniu 14 stycznia 2011 r. zespół biegłych z dziedziny psychiatrii i psychologii zbadał skarżącego i przeanalizował jego dokumentację medyczną. W wywiadzie przeprowadzonym przez biegłych skarżący stwierdził, że chce zapomnieć o tym, czego doświadczył w przedszkolu, ale stale przypominano mu o tych wydarzeniach ze względu na prowadzone śledztwo. Potwierdził, że jego tiki zaostrzały się, ilekroć przypominał sobie lub musiał opowiedzieć o tym, w jaki sposób traktowany był w przedszkolu. Biegli potwierdzili, że zaostrzenie tików u skarżącego było rzeczywiście związane z jego wspomnieniami dotyczącymi przedszkola. Biegli ustalili, że przed listopadem 2005 r. skarżący nie cierpiał na żadne zaburzenia psychiczne. Istniał związek przyczynowo-skutkowy między jego zaburzeniem nerwowym, a długotrwałym, powodującym uraz psychiczny doświadczeniem, któremu był poddawany w przedszkolu w okresie od września do listopada 2005 r. Wiele lat po tym wydarzeniu skarżący nadal cierpiał na tiki nerwowe, doznał zatem średniego uszczerbku na zdrowiu. Biegli zauważyli ponadto, że skarżący nie cierpiał na zaburzenia pamięci ani zaburzenia intelektualne, a jego rozwój intelektualny odpowiadał jego wiekowi; był zatem w stanie dokładnie zrozumieć przedmiotowe zdarzenia i odnieść się do nich. Z czasem jednak jego pamięć o tych zdarzeniach zacierała się. O ile w 2006 r. był jeszcze w stanie dokładnie pamiętać te zdarzenia, to z biegiem czasu jego wspomnienie o nich stało się nierealistyczne i zniekształcone. W postępowaniu karnym nie można zatem było powoływać się na jego zeznania – zarówno z 2009 r., jak i z chwili obecnej. Ponadto, biorąc pod uwagę, że każda dyskusja na temat istotnych wydarzeń ożywiała jego wspomnienia o traumatycznych doświadczeniach i uniemożliwiała mu rozpoczęcie kolejnego etapu życia, jego dalszy udział w czynnościach dochodzeniowych był niewskazany.

76. W dniach 6 kwietnia i 2 listopada 2011 r. śledczy przesłuchał biegłego z zakresu psychiatrii wybranego przez matkę skarżącego. Biegły stwierdził, że częściowo nie zgadza się z opinią biegłego z dnia 14 stycznia 2011 r. W jego opinii skarżący doznał poważnego (a nie średniego) uszczerbku na zdrowiu.

77. W dniach 25 i 26 października oraz 23 grudnia 2011 r. i 28 lutego 2014 r. śledczy przesłuchał niektórych biegłych, którzy uczestniczyli we wspomnianych wyżej badaniach biegłych. Potwierdzili oni wnioski zawarte w odpowiednich opiniach biegłych.

(v) Inne dowody medyczne

78. W dniu 11 marca 2009 r. psycholog prowadzący terapię skarżącego poinformował śledczego, że skarżący cierpiał na zaburzenia neurologiczne od listopada 2005 r. W wyniku leczenia jego stan zdrowia uległ poprawie.

79. W dniu 17 lipca 2009 r. matka skarżącego przedłożyła śledczemu kopię zaświadczenia lekarskiego, z którego wynikało, że u skarżącego nie stwierdzono żadnych anomalii w mózgu. Jej zdaniem zaświadczenie to dowodziło, iż zaburzenie neurologiczne skarżącego miało raczej charakter psychologiczny niż organiczny.

80. W dniu 11 listopada 2009 r. śledczy przesłuchał psychiatrę dziecięcego, który po zapoznaniu się z dokumentacją medyczną skarżącego stwierdził istnienie związku przyczynowo-skutkowego między traumatycznym doświadczeniem skarżącego w przedszkolu w okresie od września do listopada 2005 r. a jego przewlekłym zaburzeniem neurologicznym.

81. W dniu 22 kwietnia 2010 r., na wniosek matki skarżącego, psychiatra i psycholog przeanalizowali dokumentację medyczną skarżącego. Stwierdzili oni, że przy braku jakichkolwiek nieprawidłowości w mózgu skarżącego jego zaburzenia neurologiczne nie mogą mieć charakteru organicznego. Było wysoce prawdopodobne, że powstały one wskutek urazu psychologicznego. Biorąc pod uwagę, że w listopadzie 2005 r. po raz pierwszy pojawiły się tiki nerwowe, istniał związek przyczynowo-skutkowy między znęcaniem się, jakiego skarżący doświadczył w przedszkolu w okresie od września do listopada 2005 r., a jego tikami nerwowymi. Wreszcie biegli zauważyli, że skarżący był prawidłowo rozwiniętym pod względem intelektualnym dzieckiem i nie cierpiał na zaburzenia pamięci czy zaburzenia intelektualne. Jego zeznania złożone przed śledczym były szczegółowe i spójne. Ergo, nie było podstaw, aby uznać, że skarżący nie mógł dokładnie pamiętać istotnych wydarzeń i nie był psychologicznie zdolny do złożenia zeznań w ramach postępowania karnego.

b) Przebieg postępowania przygotowawczego

82. Postępowanie przygotowawcze zawieszono od dnia 2 do 16 września, od dnia 23 do 30 września, od dnia 9 do 12 października, od dnia 15 października do dnia 5 listopada i od dnia 6 do 11 listopada 2009 r.; od dnia 15 września do dnia 11 października i od dnia 22 października do dnia 28 listopada 2010 r.; od dnia 15 grudnia 2010 r. do dnia 11 stycznia 2011 r.; od dnia 15 stycznia do dnia 28 marca, od dnia 28 lipca do dnia 29 lipca, od dnia 16 czerwca do dnia 4 sierpnia oraz od dnia 5 do 6 września 2011 r., a także od dnia 30 grudnia 2011 r. do dnia 9 lipca 2012 r. Postanowienia o zawieszeniu śledztwa wydał śledczy na podstawie zaświadczeń lekarskich, z których wynikało, że pani K. przebywała na urlopie macierzyńskim i dlatego nie mogła uczestniczyć w czynnościach dochodzeniowych. Wszystkie te postanowienia zostały uchylone przez przełożonego śledczego jako sprzeczne z prawem.

83. W dniu 17 lipca 2009 r. jednostka policji obwodu Kirovskiy umorzyła prowadzone przeciwko pani K. i pani P. postępowanie karne, stwierdzając, że ich działania w okresie od września do listopada 2005 r. wypełniały znamiona czynów polegających na pobiciu lub stosowaniu innych aktów przemocy powodujących ból fizyczny i okrutne traktowanie małoletnich, tj. przestępstw z art. 116 § 1 i art. 156 § 1 Kodeksu karnego. Ściganie tych przestępstw uległo przedawnieniu. Brak było wystarczających dowodów świadczących o umyślnym spowodowaniu średniego uszczerbku na zdrowiu, tj. przestępstwa stypizowanego w art. 112 Kodeksu karnego. Ponadto, zdaniem biegłych, skarżący nie mógł dokładnie pamiętać istotnych wydarzeń i nie był psychologicznie zdolny do złożenia zeznań w ramach postępowania karnego.

84. W dniu 27 lipca 2009 r. Prokuratura Rejonowa obwodu Kirovskiy uchyliła postanowienie z dnia 17 lipca 2009 r., stwierdzając, że postępowanie przygotowawcze było niewyczerpujące, i zarządziła dalsze czynności dochodzeniowe.

85. W dniu 29 sierpnia 2009 r. matka skarżącego wniosła zażalenie do prokuratury obwodu Kirovskiy, wskazując, że pomimo złożenia przez nią licznych wniosków w tym zakresie, nadal nie otrzymała odpisów postanowień z dnia 17 i 27 lipca 2009 r.

86. W dniu 11 listopada 2009 r. jednostka policji obwodu Kirovskiy umorzyła prowadzone przeciwko pani K. i pani P. postępowanie karne z tych samych przyczyn, które zostały wymienione w postanowieniu z dnia 17 lipca 2009 r.

87. W dniu 25 czerwca 2010 r. Sąd Rejonowy obwodu Kirovskiy stwierdził, że postanowienie z dnia 11 listopada 2009 r. było sprzeczne z prawem, ponieważ poczynione w nim ustalenia były wewnętrznie sprzeczne. Sąd orzekł w szczególności, że w celu wyjaśnienia tych sprzeczności konieczne było poddanie skarżącego nowemu badaniu psychiatrycznemu.

88. W dniu 19 lipca 2010 r. prokuratura obwodu Kirovskiy uchyliła postanowienie z dnia 11 listopada 2009 r. i zarządziła dalsze czynności dochodzeniowe.

89. Pismem z dnia 26 sierpnia 2010 r. prokuratura w Sankt Petersburgu skrytykowała prokuraturę obwodu Kirovskiy za zwłokę w prowadzeniu śledztwa i jego nieskuteczność. Tego samego dnia prokuratura obwodu Kirovskiy wydała jednostce policji obwodu Kirovskiy polecenie przeprowadzenia dalszych czynności dochodzeniowych.

90. W dniu 5 grudnia 2011 r. pani K. wystąpiła do śledczego z wnioskiem o umorzenie postępowania. Podejrzewano ją o spowodowanie średniego uszczerbku na zdrowiu, tj. przestępstwa stypizowanego w art. 112 Kodeksu karnego. Ustawowy termin przedawnienia dla tego przestępstwa wynosił sześć lat. W związku z tym postępowanie uległo przedawnieniu. Tego samego dnia prokurator oddalił wniosek pani K., stwierdzając, że poprzednie badania biegłych przyniosły sprzeczne wyniki. W związku z tym konieczne jest przeprowadzenie przez biegłych nowego badania w celu ustalenia stopnia uszczerbku na zdrowiu, jakiego doznał skarżący. W związku z tym nie można było umorzyć śledztwa.

91. W dniu 15 grudnia 2011 r. z wnioskiem do śledczego o umorzenie śledztwa ze względu na przedawnienie wystąpiła również pani P. Tego samego dnia prokurator oddalił wniosek z tych samych przyczyn, dla których oddalono podobny wniosek pani K.

92. W dniu 8 lutego 2012 r. Sąd Rejonowy obwodu Kirovskiy rozpoznał zażalenie pani K. na postanowienie z dnia 5 grudnia 2011 r. i oddalił je. Sąd stwierdził, że konieczne jest przeprowadzenie przez biegłych nowego badania w celu ustalenia stopnia uszczerbku na zdrowiu, jakiego doznał skarżący. Gdyby w opinii biegłych skarżący doznał poważnego uszczerbku na zdrowiu, termin przedawnienia wynosiłby dziesięć lat, a postępowanie nie uległoby przedawnieniu.

93. W dniu 13 lipca 2012 r. pani K. ponownie wystąpiła do śledczego z wnioskiem o umorzenie postępowania z powodu przedawnienia. Tego samego dnia śledczy oddalił wniosek z tych samych przyczyn, o których mowa powyżej.

94. W dniu 7 sierpnia 2012 r. śledczy stwierdził, że po dniu 16 czerwca 2011 r. śledztwo zostało przedłużone z naruszeniem procedury i przepisanych terminów. Czynności dochodzeniowe przeprowadzone w okresie od dnia 16 czerwca 2011 r. do dnia 9 lipca 2012 r. były zatem sprzeczne z prawem, a wszystkie zebrane w tym okresie dowody były niedopuszczalne.

95. W dniu 10 sierpnia 2012 r. jednostka policji obwodu Kirovskiy umorzyła prowadzone przeciwko pani K. i pani P. postępowanie karne z uwagi na brak wystarczających dowodów popełnienia przestępstwa stypizowanego w art. 112 Kodeksu karnego. Według policji tylko czterech świadków potwierdziło fakt znęcania: skarżący, jego matka, pani Ch. i pani Pt. (w jej zeznaniach z dnia 24 lipca 2012 r.). Biegli stwierdzili, że z uwagi na młody wiek skarżącego w czasie istotnym dla okoliczności faktycznych sprawy przedstawiony przez niego opis wydarzeń nie był wiarygodny, a jego dalszy udział w czynnościach dochodzeniowych był niewskazany. Pojawiły się zatem wątpliwości co do wiarygodności jego zeznań. Również zeznania matki skarżącego nie zasługiwały na wiarę, bowiem wiedzę o przedmiotowych zdarzeniach czerpała z relacji skarżącego. Zeznania pani Pt. z dnia 24 lipca 2012 r. stały w sprzeczności z jej wcześniejszymi zeznaniami oraz zeznaniami innych świadków, zatem również i one nie zasługiwały na wiarę. Opinie biegłych stwierdzające istnienie związku przyczynowo-skutkowego między rzekomym znęcaniem a zaburzeniem neurologicznym skarżącego nie mogły służyć za dowód znęcania, bowiem ustalenie, czy doszło do znęcania, nie należało do kompetencji biegłych. Opinie biegłych opierały się na założeniu, że rzeczywiście doszło do znęcania. Zeznania pani Ch. stanowiły zatem jedyny dowód znęcania się. Śledczy uznał, że zeznania te nie były na tyle wystarczające, aby mogły przesądzać o tym, że znęcanie faktycznie miało miejsce. Ponadto śledczy zauważył, że wszystkie dowody zebrane w okresie od dnia 16 czerwca 2011 r. do dnia 9 lipca 2012 r. uznano za niedopuszczalne. Biorąc pod uwagę, że zebrany materiał nie zawierał żadnych dowodów świadczących o znęcaniu się, nie było konieczności jego ponownego gromadzenia.

96. Rodzice skarżącego dowiedzieli się o tym postanowieniu w dniu 24 sierpnia 2012 r., a jego odpis otrzymali w dniu 27 sierpnia 2012 r.

97. W dniu 9 października 2012 r. matka skarżącego wniosła do Sądu Rejonowego obwodu Kirovskiy zażalenie na wydane przez jednostkę policji obwodu Kirovskiy dnia 10 sierpnia 2012 r. postanowienie o umorzeniu postępowania karnego przeciwko pani K. i pani P. W dniu 23 października 2012 r. matka skarżącego wniosła również zażalenie do prokuratury w Sankt Petersburgu.

98. W dniu 23 listopada 2012 r. prokuratura w Sankt Petersburgu uznała postanowienie z dnia 10 sierpnia 2012 r. za zgodne z prawem.

99. W dniu 2 sierpnia 2013 r. Sąd Rejonowy obwodu Kirovskiy oddalił zażalenie złożone przez matkę skarżącego w dniu 9 października 2012 r. Sąd uznał, że postępowanie przygotowawcze było dogłębne i skuteczne. Uchybienia proceduralne popełnione w trakcie śledztwa, m.in. brak niezwłocznego powiadomienia matki skarżącego o niektórych postanowieniach podjętych przez śledczego lub niezastosowanie się śledczego do poleceń prokuratora, nie były na tyle poważne, aby uzasadnić uchylenie postanowienia z dnia 10 sierpnia 2012 r.

100. W dniu 24 grudnia 2013 r. w postępowaniu odwoławczym sąd miejski w Sankt Petersburgu uchylił postanowienie z dnia 2 sierpnia 2013 r. i uznał postanowienie o umorzeniu śledztwa z dnia 10 sierpnia 2012 r. za sprzeczne z prawem. Sąd stwierdził, że postępowanie przygotowawcze było nieskuteczne. W szczególności, biorąc pod uwagę, że wszystkie dowody zebrane w okresie od dnia 16 czerwca 2011 r. do dnia 9 lipca 2012 r. zostały uznane za niedopuszczalne, konieczne było podjęcie na nowo czynności dochodzeniowych przeprowadzonych w tym okresie oraz przeprowadzenie dalszych czynności dochodzeniowych. Sąd zauważył również, że chociaż zdaniem biegłych zeznania złożone przez skarżącego po 2006 r. nie były wiarygodne, to zeznania, które złożył on wcześniej, mogły zostać uwzględnione w ocenie dowodów. Sąd miejski skrytykował również sąd rejonowy za zwłokę w rozpoznaniu zażalenia wniesionego przez matkę skarżącego w dniu 9 października 2012 r. i wynikającą z tego przewlekłość postępowania sądowego.

101. W dniu 5 marca 2014 r. matka skarżącego wystąpiła do śledczego z wnioskiem o postawienie pani P. i pani K. zarzutu umyślnego spowodowania poważnego uszczerbku na zdrowiu, jednak śledczy oddalił wniosek, wskazując na brak dowodów świadczących o umyślnym spowodowaniu poważnego uszczerbku na zdrowiu.

102. W dniu 18 marca 2014 r. jednostka policji obwodu Kirovskiy umorzyła prowadzone przeciwko pani P. i pani K. postępowanie karne z uwagi na brak wystarczających dowodów popełnienia przestępstwa stypizowanego w art. 112 Kodeksu karnego.

103. W dniu 20 marca 2014 r. matka skarżącego wniosła do prokuratury w Sankt Petersburgu zażalenie na to postanowienie, wskazując na niewyczerpujący charakter śledztwa. W dniu 18 kwietnia 2014 r. prokuratura w Sankt Petersburgu stwierdziła, że postanowienie o umorzeniu postępowania karnego z dnia 18 marca 2014 r. było zgodne z prawem.

104. W dniu 23 maja 2014 r. Sąd Rejonowy obwodu Kirovskiy uznał postanowienie z dnia 18 marca 2014 r. za sprzeczne z prawem, wskazując, że ocena dowodów przeprowadzona przez śledczego miała charakter wybiórczy oraz że pominął on niektóre fakty i dowody (takie jak siniec na twarzy skarżącego), niektóre zeznania świadków i opinie biegłych. Sąd stwierdził także przewlekłość postępowania przygotowawczego.

105. W dniu 9 czerwca 2014 r. jednostka policji obwodu Kirovskiy uchyliła postanowienie z dnia 18 marca 2014 r. i podjęła śledztwo na nowo. Po złożeniu dwóch pisemnych wniosków o wydanie odpisu tego postanowienia, skarżący ostatecznie otrzymał go w dniu 30 czerwca 2014 r.

106. W dniu 19 lipca 2014 r. jednostka policji obwodu Kirovskiy umorzyła prowadzone przeciwko pani P. i pani K. postępowanie karne. Śledczy stwierdził, że wprawdzie podano skarżącemu krople do oczu, powodując w ten sposób średni uszczerbek na zdrowiu, jednak brak było dowodów świadczących o zamiarze spowodowania tego rodzaju uszczerbku. Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu nie było zatem objęte winą umyślną. Policja sprecyzowała, że wprawdzie skarżący miał siniaka na twarzy, jednak nie sposób było ustalić jego przyczyny. Zeznania skarżącego nie były wiarygodne ze względu na jego młody wiek i rozwój umysłowy w chwili ich składania, natomiast zarzuty dotyczące znęcania podniesione przez matkę skarżącego oraz panią Ch. zostały odparte przez zeznania wszystkich innych świadków, a mianowicie personelu przedszkola oraz rodziców innych dzieci, którzy twierdzili, że pani P. i pani K. nigdy nie dopuściły się znęcania nad skarżącym czy innymi dziećmi. Śledczy doszedł do wniosku, że zebrane w sprawie dowody były wewnętrznie sprzeczne i że usunięcie tej sprzeczności było niemożliwe. Wszelkie dalsze czynności dochodzeniowe byłyby bezcelowe. Biorąc pod uwagę obowiązującą w stosunku do podejrzanych zasadę in dubio pro reo, nie można było stwierdzić, że swoim zachowaniem pani P. i pani K. wyczerpały znamiona przestępstwa z art. 112 Kodeksu karnego.

107. W dniu 29 sierpnia 2014 r. prokuratura w Sankt Petersburgu uchyliła postanowienie z dnia 19 lipca 2014 r., stwierdzając, że postępowanie przygotowawcze było nieskuteczne i niewyczerpujące. W szczególności postępowanie karne zostało umorzone bezpodstawnie, mimo że ustalono, iż pani P. i pani K. dopuściły się znęcania nad skarżącym i spowodowały uszczerbek na jego zdrowiu.

108. W dniu 12 września 2014 r. jednostka policji obwodu Kirovskiy umorzyła prowadzone przeciwko pani K. i pani P. postępowanie karne z tych samych przyczyn, które zostały wymienione w postanowieniu z dnia 19 lipca 2014 r.

109. W dniu 15 października 2014 r. prokuratura w Sankt Petersburgu uchyliła postanowienie z dnia 12 września 2014 r., stwierdzając, że śledczy nie zastosował się do postanowienia prokuratora z dnia 29 sierpnia 2014 r.

110. W dniu 10 listopada 2014 r. jednostka policji obwodu Kirovskiy umorzyła prowadzone przeciwko pani P. i pani K. postępowanie karne, powtarzając dosłownie treść postanowienia z dnia 12 września 2014 r.

111. W dniu 4 grudnia 2014 r. jednostka policji obwodu Kirovskiy ponownie odmówiła wszczęcia postępowania karnego przeciwko pani P. i pani K. na gruncie art. 156 Kodeksu karnego (okrutne traktowanie małoletnich), stwierdzając, że karalność czynu uległa przedawnieniu.

c) Skargi skarżącego dotyczące nieskuteczności postępowania przygotowawczego

112. Matka skarżącego kilkakrotnie zwracała się do śledczego z wnioskiem o uznanie za niedopuszczalny dowodu w postaci opinii biegłych z dnia 10 kwietnia 2009 r. i 9 października 2009 r. Wywodziła ona w szczególności, że w skład zespołu biegłych z dnia 10 kwietnia 2009 r. nie wchodził biegły z zakresu psychiatrii dziecięcej. Śledczy oddalił wnioski matki skarżącego, stwierdzając, że opinie biegłych z dnia 10 kwietnia 2009 r. i 9 października 2009 r. uzyskano zgodnie z przepisaną procedurą i że zawierały one jasne ustalenia.

113. Matka skarżącego złożyła liczne skargi na rzekomą nieskuteczność postępowania przygotowawczego do jednostki policji obwodu Kirovskiy, Prokuratury Rejonowej obwodu Kirovskiy, prokuratury w Sankt Petersburgu, Prokuratora Generalnego oraz Sądów Rejonowych obwodów Kirovskiy i Krasnogvardeyskiy w Sankt Petersburgu. Zarzuciła, że śledztwo było obarczone błędami z powodu zwłoki, w szczególności z powodu licznych bezpodstawnie wydanych postanowień o wstrzymaniu postępowania przygotowawczego oraz że niejednokrotnie odmawiano jej dostępu do akt sprawy. Zarzuciła również, że mimo zgromadzenia wystarczających dowodów znęcania, pani P. i pani K. nadal nie postawiono zarzutu popełnienia przestępstwa. Nadto wywodziła, że wskutek znęcania, jakiego doświadczył, skarżący doznał poważnego (a nie średniego) uszczerbku na zdrowiu. Kwestionowała ona również rozstrzygnięcia śledczego w przedmiocie odmowy uznania za niedopuszczalny dowodu w postaci opinii biegłych z dnia 10 kwietnia 2009 r. i 9 października 2009 r.

114. Pismami z dnia 16 i 18 listopada 2011 r. prokuratura w Sankt Petersburgu poinformowała matkę skarżącego, że śledczy i urzędnicy prokuratury obwodu Kirovskiy odpowiedzialni za nadzór nad sprawą zostali ukarani dyscyplinarnie za zwłokę w prowadzeniu postępowania przygotowawczego i jego nieskuteczność.

115. W dniu 2 grudnia 2011 r. prokuratura obwodu Kirovskiy odnotowała, że śledztwo zostało przeprowadzone z poważnymi opóźnieniami i niedociągnięciami. W szczególności śledczy nie przeprowadził wszystkich wymaganych czynności dochodzeniowych, takich jak dodatkowe badania lekarskie skarżącego.

116. W dniu 12 stycznia 2012 r. Sąd Rejonowy obwodu Kirovskiy orzekł, że ocena, czy dowody były wystarczające do przedstawienia zarzutów, nie leżała w jego kompetencji. Do śledczego należało dokonanie oceny zebranych dowodów i podjęcie ewentualnej decyzji o przedstawieniu zarzutów.

117. W dniu 3 lutego 2012 r. prokuratura obwodu Kirovskiy stwierdziła, że odmowy śledczego (zob. paragraf 112 powyżej) dotyczące uznania za niedopuszczalny dowodu w postaci opinii biegłych z 10 kwietnia i 9 października 2009 r. były zgodne z prawem.

118. W dniu 7 lutego 2012 r. Sąd Rejonowy obwodu Kirovskiy stwierdził, że doszło do naruszenia praw matki skarżącego wskutek niedoręczenia jej odpisów licznych postanowień o wstrzymaniu śledztwa. Jednakże biorąc pod uwagę, że wszystkie te postanowienia zostały uchylone, nie było potrzeby rozpoznawania wniesionego przez skarżącego zażalenia na te postanowienia. Ponadto, biorąc pod uwagę, że postanowienia te zostały uchylone przez przełożonych śledczego, sąd stwierdził, że przełożeni ci sprawowali skuteczny nadzór nad przebiegiem śledztwa. W dniu 18 kwietnia 2012 r. w postępowaniu odwoławczym Sąd Miejski w Sankt Petersburgu uchylił zaskarżone orzeczenie z powodu uchybień proceduralnych.

119. W dniu 13 sierpnia 2012 r. Sąd Rejonowy obwodu Kirovskiy stwierdził, że śledczy nadal nie zorganizował dodatkowego badania skarżącego przez biegłego, mimo że został do tego zobowiązany w sierpniu 2010 r. i ponownie w sierpniu 2011 r. Sąd stwierdził również, że matce skarżącego niezgodnie z prawem odmówiono dostępu do niektórych dokumentów zawartych w aktach sprawy. W dniu 16 października 2012 r. w postępowaniu odwoławczym Sąd Miejski w Sankt Petersburgu uchylił zaskarżone orzeczenie z powodu uchybień proceduralnych.

120. W dniu 24 sierpnia 2012 r. Sąd Rejonowy obwodu Krasnogvardeyskiy w Sankt Petersburgu uznał zasadność zażaleń wniesionych przez matkę skarżącego w przedmiocie zwłoki w prowadzeniu śledztwa i jego nieskuteczności. Jednak biorąc pod uwagę, że w dniu 10 sierpnia 2012 r. śledztwo umorzono z powodu braku dowodów popełnienia przestępstwa, należało je oddalić. W dniu 15 listopada 2012 r. Sąd Miejski w Sankt Petersburgu uchylił to orzeczenie w postępowaniu odwoławczym. Sąd stwierdził, że nie rozpoznano części zażaleń złożonych przez matkę skarżącego, że rozstrzygnięcie oparto na określonych dokumentach, z których nie przeprowadzono dowodu podczas rozprawy oraz że sąd, mimo uznania zasadności części zażaleń, oddalił je.

121. W dniu 14 lutego 2013 r. Sąd Rejonowy obwodu Kirovskiy uznał za sprzeczne z prawem postanowienia o wstrzymaniu śledztwa wydane przez śledczego w okresie od dnia 15 września 2010 r. do dnia 6 października 2011 r. Ponadto prawa matki skarżącego zostały naruszone z uwagi na fakt, że śledczy nie poinformował jej o postanowieniach o wstrzymaniu śledztwa. Podniesiony przez nią zarzut, że śledczy umyślnie przeciągał postępowanie przygotowawcze w celu doprowadzenia do przedawnienia postępowania, był jednak bezpodstawny. Śledztwo zostało umorzone z uwagi na brak dowodów popełnienia przestępstwa, a nie z powodu przedawnienia postępowania.

122. W dniu 24 kwietnia 2013 r. Sąd Rejonowy obwodu Kirovskiy stwierdził, że matce skarżącego niezgodnie z prawem odmówiono dostępu do niektórych dokumentów zawartych w aktach sprawy, przy czym oddalił jej zażalenia w pozostałej części dotyczącej rzekomej nieskuteczności śledztwa. W szczególności sąd stwierdził, że śledczy nie zastosował się do poleceń prokuratora w zakresie przeprowadzenia dodatkowych czynności dochodzeniowych, jednak prokurator zatwierdził później postanowienie śledczego o umorzeniu postępowania przygotowawczego, tym samym potwierdzając brak konieczności stosowania się do jego wcześniejszych poleceń i podejmowania przedmiotowych czynności dochodzeniowych. Ergo, śledczy działał zgodnie z prawem. W dniu 6 sierpnia 2013 r. w postępowaniu odwoławczym Sąd Miejski w Sankt Petersburgu utrzymał zaskarżone orzeczenie w mocy, uznając je za zgodne z prawem, odpowiednio uzasadnione i zasługujące na aprobatę.

123. W dniu 17 marca 2014 r. jednostka policji obwodu Kirovskiy udzieliła matce skarżącego odpowiedzi, wskazując, że przeprowadzono wszystkie niezbędne czynności dochodzeniowe i że ustalono wszystkie istotne fakty. Nie było zatem potrzeby przeprowadzania dalszych czynności dochodzeniowych. Tego samego dnia prokuratura obwodu Kirovskiy także udzieliła matce skarżącego odpowiedzi, wskazując, że śledztwo było dogłębne i wyczerpujące oraz że nie ma potrzeby podejmowania dalszych czynności dochodzeniowych.

D. Dokumentacja medyczna skarżącego

124. Skarżący pozostaje pod stałą opieką neurologa. Po wstępnym zdiagnozowaniu hiperkinezy w dniu 15 listopada 2005 r. (zob. paragraf 12 powyżej) został on przebadany przez neurologa w dniach 2 lutego, 24 kwietnia i 10 października 2006 r. oraz 26 stycznia, 25 kwietnia oraz 18 i 22 maja 2007 r. Skarżył się na tiki nerwowe, trudności ze snem, nerwowość i lęki. Neurolog zauważył, że objawy były spowodowane długotrwałym, powodującym uraz psychiczny doświadczeniem w przedszkolu w 2005 r. Skarżącemu przepisano leczenie.

125. Od września 2007 r. do czerwca 2008 r. skarżący przebył leczenie tików nerwowych.

126. W dniu 22 października 2008 r. z dokumentacją medyczną skarżącego zapoznał się psychiatra dziecięcy, który stwierdził, że skarżący nadal cierpi na zaburzenia neurologiczne o średnim natężeniu.

127. Od marca do czerwca 2009 r. skarżący przeszedł kolejną turę leczenia tików nerwowych. Od stycznia do kwietnia 2010 r. przeszedł on kolejną turę leczenia.

128. W kolejnych zaświadczeniach lekarskich stwierdzano, że w 2014 r. skarżący nadal cierpiał na zaburzenia neurologiczne i kontynuował leczenie.

II. ODPOWIEDNIE PRZEPISY KRAJOWE

A. Kodeks karny

129. Termin przedawnienia karalności wynosi:

- dwa lata w przypadku przestępstw niewielkiej wagi;

- sześć lat w przypadku przestępstw średniej wagi;

- dziesięć lat w przypadku ciężkich przestępstw;

- piętnaście lat w przypadku szczególnie ciężkich przestępstw.

Ustanie biegu terminu przedawnienia następuje z chwilą uprawomocnienia się wyroku skazującego (art. 78).

130. Umyślne spowodowanie poważnego uszczerbku na zdrowiu, to jest skutkującego m.in. zaburzeniem psychicznym, jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat ośmiu (art. 111 § 1). Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu o takim samym stopniu u małoletniego jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat dziesięciu (art. 111 § 2).

131. Umyślne spowodowanie średniego uszczerbku na zdrowiu, skutkującego długotrwałą chorobą, jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat trzech (art. 112 § 1). Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu o takim samym stopniu u małoletniego jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat pięciu (art. 112 § 2).

132. Pobicie lub inne akty przemocy powodujące ból fizyczny są zagrożone karą pozbawienia wolności do trzech miesięcy (art. 116).

133. Okrutne traktowanie małoletnich przez rodziców, nauczycieli lub innych pracowników instytucji oświatowych jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat trzech (art. 156).

B. Ustawa o nieletnich

134. Ustawa federalna o podstawowych środkach zapobiegania zaniedbywaniu dzieci i przestępczości nieletnich nr 120-FZ z dnia 24 czerwca 1999 r. („ustawa o nieletnich”) stanowi, że władze państwowe zajmujące się nieletnimi, takie jak lokalne wydziały oświaty, mają obowiązek chronić prawa i uzasadnione interesy małoletnich oraz zapewnić im ochronę przed dyskryminacją, przemocą fizyczną lub psychiczną, obraźliwym zachowaniem, brutalnym traktowaniem, a także wykorzystywaniem seksualnym lub innymi formami wykorzystywania. Władze te powinny niezwłocznie zgłaszać właściwej prokuraturze wszelkie przypadki naruszenia praw lub wolności małoletnich. Powinny również niezwłocznie zawiadamiać policję o okrutnym traktowaniu nieletnich lub innych czynach zabronionych popełnianych wobec nich przez rodziców lub inne osoby (sekcja 9 § 2 pkt 1 i 5).

C. Status prawny przedszkoli

135. Regulamin placówek wychowania przedszkolnego, zatwierdzony dekretem rządowym nr 677 z dnia 1 lipca 1995 r. (obowiązujący w czasie istotnym dla okoliczności faktycznych), regulował funkcjonowanie publicznych i miejskich placówek wychowania przedszkolnego i służył jako wzór dla prywatnych placówek wychowania przedszkolnego (pkt 1). Przewidywał on, że placówką wychowania przedszkolnego („przedszkolem”) jest instytucja oświatowa oferująca wychowanie, naukę, nadzór, opiekę i poprawę stanu zdrowia dzieci w wieku od dwóch miesięcy do siedmiu lat1 oraz realizująca różne programy nauczania przedszkolnego (pkt 3).

136. Przedszkola były odpowiedzialne za życie i zdrowie powierzonych ich opiece dzieci. Były one również odpowiedzialne za zapewnienie dzieciom wysokiej jakości edukacji zgodnie z programami nauczania oraz stosownie do ich wieku, rozwoju psychologicznego, możliwości, zainteresowań i potrzeb (pkt 9).

137. Przedszkola mogły być tworzone przez federalne lub regionalne władze wykonawcze (przedszkola publiczne) albo przez władze miejskie (przedszkola miejskie) (pkt 12).

138. Przedszkole było rejestrowane jako odrębna osoba prawna (pkt 11). Musiało posiadać statut, rachunek bankowy i pieczęć (pkt 14).

139. Przedszkole rozpoczynało działalność po otrzymaniu państwowego zezwolenia na prowadzenie działalności edukacyjnej (pkt 15) i uzyskaniu państwowego zaświadczenia o spełnieniu oficjalnych wymogów formalnych programu nauczania (pkt 16). Co pięć lat podlegało ono kontroli ze strony władz pod kątem zgodności z ustanowionymi przez państwo normami w zakresie treści, poziomu i jakości kształcenia przedszkolnego (pkt 15.1).

140. Przedszkole mogło wybrać program nauczania z szeregu oficjalnie zatwierdzonych programów nauczania lub opracować własny program nauczania spełniający standardy edukacyjne ustanowione przez państwo (pkt 19).

141. Przedszkola miały zatrudniać personel medyczny, który wraz z kierownictwem przedszkola był odpowiedzialny za zdrowie i rozwój fizyczny swoich wychowanków (pkt 23).

142. Stosunki między przedszkolem a rodzicami wychowanków regulowała umowa, która miała określać prawa i obowiązki każdej ze stron w zakresie procesu wychowania, kształcenia, nadzoru i opieki (pkt 30).

143. Stosunki między personelem przedszkola a dziećmi powinny opierać się na zasadach współpracy, szacunku i swobody rozwoju, z uwzględnieniem cech osobowych każdego dziecka (pkt 32).

144. Dyrektor przedszkola publicznego był powoływany zgodnie ze statutem przedszkola i prawem rosyjskim. Dyrektor przedszkola miejskiego był powoływany przez władze miejskie (pkt 40). Dyrektor zatrudniał i odwoływał nauczycieli, którzy musieli posiadać wszystkie niezbędne kwalifikacje zawodowe. Dyrektor zarządzał majątkiem przedszkola ( имущество) w granicach wyznaczonych przez założycieli. Dyrektor był odpowiedzialny wobec założycieli za prowadzenie przedszkola i zarządzanie nim (pkt 34 i 41).

145. Założyciele oddawali przedszkolu grunt do stałego używania, a także budynki wraz z całym niezbędnym wyposażeniem. Założyciele pozostawali właścicielami nieruchomości, przy czym przedszkole mogło wykonywać prawo do zarządzania operacyjnego ( право оперативного управления) przedszkolem (pkt 42).

146. Przedszkola były finansowane przez ich założycieli z budżetu państwa lub gminy miejskiej oraz z innych źródeł. Poziom takiego finansowania był obliczany na podstawie ustalonych przez państwo stawek na jednego ucznia. Przedszkola mogły być również częściowo finansowane z wpłat rodziców, darowizn od osób prawnych lub fizycznych oraz w inny sposób (pkt 4546).

147. Przedszkole odpowiadało za swoje zobowiązania w granicach swojego majątku i środków pieniężnych (zob. pkt 44). Kodeks cywilny, w brzmieniu obowiązującym w czasie istotnym dla okoliczności faktycznych sprawy, przewidywał, że instytucja państwowa (np. przedszkole) odpowiadała za swoje zobowiązania w granicach własnych środków pieniężnych. Jeżeli środki własne instytucji były niewystarczające, jej założyciele – którzy byli właścicielami jej mienia ( имущество) – ponosili odpowiedzialność subsydiarną za takie zobowiązania (art. 120 § 2).

D. Urzędnicy państwowi

148. W orzeczeniu nr 19 z dnia 16 października 2009 r. zgromadzenie plenarne Sądu Najwyższego Federacji Rosyjskiej orzekło, że w rozumieniu art. 285 Kodeksu karnego (nadużycie władzy przez urzędnika państwowego) i art. 286 Kodeksu karnego2 (działania urzędnika państwowego, które wyraźnie wykraczają poza jego uprawnienia) urzędnikiem państwowym jest osoba fizyczna, której – stale, czasowo lub przez pełnomocnika – powierzono uprawnienia władzy publicznej lub która pełni „funkcje zarządcze i regulacyjne” lub „funkcje administracyjno-gospodarcze” w organach administracji rządowej lub samorządowej, instytucjach publicznych lub miejskich, spółkach publicznych lub siłach zbrojnych Federacji Rosyjskiej lub innych strukturach wojskowych (pkt 2).

149. Osobami, którym powierzono uprawnienia władzy publicznej, są osoby fizyczne, które mają prawa i obowiązki związane z funkcjonowaniem organów ustawodawczych, wykonawczych lub sądowych, jak również pracownicy organów ścigania i organów nadzorczych, którzy mają uprawnienia w zakresie stosowania środków przymusu lub uprawnienia regulacyjne w stosunku do osób trzecich, niemających z nimi żadnych stosunków podporządkowania lub którzy są uprawnieni do podejmowania obowiązkowych decyzji w stosunku do osób fizycznych, osób prawnych lub instytucji, niezależnie od ich statusu (pkt 3).

150. „Funkcje kierownicze i regulacyjne” oznaczają funkcje urzędnika publicznego związane z zarządzaniem personelem organu rządowego, instytucji publicznej lub miejskiej (np. przedszkola) lub ich oddziału, takie jak zatrudnianie pracowników, określanie ich obowiązków i zasad pracy oraz stosowanie środków dyscyplinarnych. Funkcje tego rodzaju obejmują również podejmowanie decyzji wywołujących skutki prawne, takie jak przyznanie zwolnienia lekarskiego przez lekarza lub przeprowadzanie egzaminów państwowych przez nauczyciela (pkt 4).

151. „Funkcje administracyjne i gospodarcze” oznaczają funkcje urzędnika państwowego związane z używaniem i zbywaniem mienia, środków finansowych i innych składników majątku spółek, instytucji lub jednostek wojskowych oraz podejmowaniem innych decyzji gospodarczych, takich jak decyzje w sprawie wypłaty wynagrodzenia lub premii dla pracowników czy decyzje dotyczące rachunkowości i nadzoru nad operacjami finansowymi (pkt 5).

III. ODPOWIEDNIE DOKUMENTY RADY EUROPY

152. Zalecenie Zgromadzenia Plenarnego Rady Europy 1934 (2010) w sprawie znęcania się nad dziećmi w instytucjach – zapewnienie pełnej ochrony ofiar przewiduje:

„4. W odniesieniu do przypadków znęcania się nad dziećmi, które zostały niedawno ujawnione i nadal są ujawniane, oraz istniejących norm dotyczących seksualnego, fizycznego i emocjonalnego wykorzystywania dzieci, Zgromadzenie zaleca, by Komitet Ministrów zwrócił się do państw członkowskich o:

4.1. zapewnienie ochrony legislacyjnej, w szczególności poprzez:

4.1.1. przyjęcie przepisów wyraźnie zakazujących wszelkich form przemocy wobec dzieci: przemocy fizycznej i psychicznej, obrażeń ciała lub wykorzystywania (w tym wykorzystywania seksualnego), zaniedbania lub niedbałego traktowania, znęcania się lub wykorzystywania, w tym w placówkach opieki nad dziećmi, publicznych i prywatnych placówkach oświatowych, placówkach opiekuńczo-wychowawczych i stowarzyszeniach rekreacyjnych, a tym samym penalizujących umyślne wykorzystywanie dziecka przez osobę pozostającą z nim w stosunku zaufania lub zależności lub która ma wpływ na dziecko;

4.1.2. zapewnienie ścigania z urzędu przestępstw polegających na znęcaniu się nad dziećmi w jakiejkolwiek formie; [...]

4.1.4. zapewnienie spójności i adekwatności terminów przedawnienia karalności przestępstw polegających na znęcaniu się nad dziećmi na gruncie prawa cywilnego i karnego w świetle wagi przestępstw, a w każdym razie zapewnienie, by nie rozpoczynały biegu przed osiągnięciem pełnoletności przez pokrzywdzonego; [...]

4.1.8. zdefiniowanie jako nielegalne i wykluczenie niektórych praktyk w odniesieniu do karania małoletnich w instytucjach, które są sprzeczne z ich godnością i prawami [...]”.

153. Rezolucja Zgromadzenia Plenarnego Rady Europy 1803 (2011) w sprawie edukacji przeciwko przemocy w szkole przewiduje:

„17.1.1. normy karne lub dyscyplinarne powinny wyraźnie zakazywać wszelkich czynów popełnianych w szkole, które można zakwalifikować jako czyny „z użyciem przemocy”, w tym stosowanie kar cielesnych lub poniżających uczniów, przemoc ze strony osób trzecich wobec uczniów na terenie szkoły oraz stosowanie przemocy przez uczniów wobec innych uczniów, pracowników szkoły lub mienia szkolnego [...]

17.1.3. wszystkie akty przemocy powinny być badane i rejestrowane, a w przypadku gdy akt ma wystarczająco poważny charakter, należy go zgłaszać właściwym organom ścigania lub organom dyscyplinarnym; w tym kontekście należy ustanowić odpowiednie mechanizmy składania skarg dla uczniów w placówkach oświatowych”.

154. Zalecenie CM/Rec (2009)10 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie zintegrowanych strategii narodowych ochrony dzieci przed przemocą ma następujące brzmienie:

„Państwo ma wyraźny obowiązek zapewnienia prawa dzieci do ochrony przed wszelkimi, nawet łagodnymi, formami przemocy; Należy podjąć odpowiednie środki legislacyjne, administracyjne, społeczne i edukacyjne, aby zakazać wszelkiej przemocy wobec dzieci, zawsze i w każdych okolicznościach, oraz aby zapewnić ochronę wszystkim dzieciom podlegającym jurysdykcji państwa. Należy uchylić środki obrony prawnej i zezwolenia na wszelkie formy przemocy, w tym stosowanej w celach korygujących, dyscyplinujących lub w celu karania, w rodzinie lub poza nią. Zakaz powinien bezwzględnie obejmować:

[...] g. wszelkie formy przemocy w szkole;

h. wszelkie kary cielesne i wszelkie inne okrutne, nieludzkie lub poniżające traktowanie lub karanie dzieci, zarówno fizyczne jak i psychiczne [...]”.

PRAWO

I. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 3 KONWENCJI

155. Skarżący zarzucał, że doświadczył znęcania się ze strony nauczycielek publicznego przedszkola i że śledztwo w sprawie zgłoszonego znęcania się nad nim było nieskuteczne. Skarżący powołał się na art. 3 Konwencji, który stanowi:

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”.

A. Dopuszczalność

156. W swoich uwagach wstępnych Rząd podniósł okoliczność niewyczerpania przewidzianych prawem krajowym środków odwoławczych. Stwierdził, że postępowanie karne przeciwko nauczycielkom przedszkola, które rzekomo znęcały się nad skarżącym, jest nadal w toku i że zarzuty skarżącego są przedwczesne.

157. Trybunał zauważa, że po podniesieniu tego argumentu postępowanie karne umorzono (zob. paragrafy 110 i 111 powyżej). W związku z tym Trybunał uważa, że nie ma potrzeby rozpatrywania zastrzeżenia Rządu w sprawie niewyczerpania krajowych środków odwoławczych z uwagi na jego bezprzedmiotowość (zob. podobny tok rozumowania, Samoylov przeciwko Rosji, nr 64398/01, § 39, 2 października 2008 r. oraz Kopylov przeciwko Rosji, nr 3933/04, § 119, 29 lipca 2010 r.).

158. Trybunał zauważa ponadto, że skarga ta nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Nie jest ona też niedopuszczalna na jakiejkolwiek innej podstawie. Należy ją zatem uznać za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

1. Stanowiska stron

159. W swoich uwagach wstępnych Rząd wywiódł, że nie można było udzielić odpowiedzi na pytanie, czy skarżący doświadczył znęcania się ze strony nauczycielek, ponieważ postępowanie karne było jeszcze w toku.

160. W swoich dalszych uwagach Rząd powołał się na wyroki w sprawach Costello-Roberts przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (25 marca 1993 r., Seria A, nr 247C); Stork przeciwko Niemcom (nr 38033/02, § 103, 13 lipca 2006 r.); Radio France i Inni przeciwko Francji ((dec.), nr 53984/00, § 26, ETPC 2003X (fragmenty)) oraz Islamic Republic of Iran Shipping Lines przeciwko Turcji (nr 40998/98, § 79, ETPC 2007-V) i podniósł, że państwo rosyjskie nie ponosi odpowiedzialności za działania nauczycieli przedszkoli. Przedszkola nie były „organizacjami rządowymi”, ponieważ nie wykonywały uprawnień rządowych. Sprawowały jedynie opiekę nad dziećmi i zapewniały podstawowe kształcenie przedszkolne. Ponadto w niniejszej sprawie nauczyciele wyraźnie nadużyli swoich uprawnień. Skarżący zawarł z nimi ugodę i najwyraźniej był zadowolony z jej warunków.

161. Rząd stwierdził ponadto, że władze krajowe przeprowadziły dogłębne śledztwo w sprawie rzekomego znęcania się nad skarżącym. Zleciły one przeprowadzenie kilku badań biegłych i przesłuchały skarżącego, podejrzanych oraz ponad trzydziestu świadków, w tym pracowników przedszkola i rodziców dzieci, które uczęszczały do przedszkola wraz ze skarżącym. Rząd przyznał, że miała miejsce nieuzasadniona zwłoka w prowadzeniu śledztwa, którą można było przypisać władzom. W tym względzie Rząd argumentował, że prokuratorzy obwodów Sankt Petersburga i Kirovskiy skrytykowali śledczego za zwłokę i zarządzili podjęcie działań naprawczych. Skarżącemu przyznano status pokrzywdzonego w postępowaniu karnym i zapewniono pełny dostęp do akt sprawy karnej. Wszystkie jego zażalenia zostały rozpatrzone, a wiele z nich zostało uwzględnionych. W szczególności w następstwie jego zażaleń uchylono postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania karnego i zarządzono dalsze czynności dochodzeniowe.

162. Rząd przekazał również odpisy dziewięciu wyroków z lat 2013 i 2014, w których nauczycieli przedszkoli publicznych i szkół średnich uznano za winnych dopuszczenia się wobec małoletnich okrutnego traktowania i skazano na karę grzywny lub prace przymusowe.

163. Według skarżącego, na podstawie dowodów zebranych na szczeblu krajowym ustalono, że nauczycielki przedszkola, do którego uczęszczał skarżący, zamykały go w ciemnych toaletach, gdzie wcześniej widział szczury, i mówiły mu, że zostanie zjedzony przez szczury; zmuszały go do stania w przedpokoju w bieliźnie i z podniesionymi rękami przez dłuższy czas; raz zakleiły mu usta i ręce taśmą klejącą. Co więcej, przy podawaniu skarżącemu kropli do oczu użyły wobec niego siły. Krople do oczu podano bez zgody rodziców skarżącego i bez stwierdzonej wcześniej przez lekarza konieczności medycznej (skarżący odniósł się do wyroku w sprawie Nevmerzhitsky przeciwko Ukrainie, nr 54825/00, ETPC 2005-II (fragmenty)). W rzeczywistości ani konieczność leczenia, ani ewentualne szkodliwe skutki dla skarżącego (biorąc pod uwagę jego stan zdrowia i historię leczenia) nie zostały ocenione przez lekarza ani nawet przez pielęgniarkę. Tym samym zdrowie skarżącego, który cierpiał na zdiagnozowaną alergię na antybiotyki, zostało bezzasadnie narażone na niebezpieczeństwo.

164. Skarżący twierdził, że z jego dokumentacji medycznej wynikało, iż przed listopadem 2005 r. nie cierpiał na żadne zaburzenia neurologiczne. W szczególności, mimo że był poddawany regularnym badaniom lekarskim, w tym badaniom przeprowadzanym przez personel medyczny przedszkola, jego dokumentacja medyczna sprzed listopada 2005 r. nie zawierała wzmianki o tikach nerwowych ani jakichkolwiek innych objawach neurologicznych. Biegli z zakresu medycyny jednoznacznie stwierdzili istnienie związku przyczynowo-skutkowego między znęcaniem się a aktualnym zaburzeniem neurologicznym. Wynikało z tego, że w wyniku traktowania ze strony nauczycielek, jakiemu poddawany był skarżący w okresie od września do listopada 2005 r., doznał on poważnego uszczerbku na zdrowiu, który utrzymywał się po tych zdarzeniach. Biorąc pod uwagę młody wiek i wrażliwość skarżącego oraz długotrwałe skutki znęcania się nad nim, było to równoznaczne z torturami.

165. Skarżący podniósł ponadto, że państwo rosyjskie ponosi odpowiedzialność za znęcanie, ponieważ czynów tych dopuściły się nauczycielki publicznego przedszkola. Opierając się na przepisach dotyczących placówek wychowania przedszkolnego (podsumowanych w paragrafach 135-147 powyżej), skarżący wywiódł, że wszystkie decyzje w zakresie otwierania, prowadzenia i zamykania przedszkoli publicznych były podejmowane przez władze państwowe. W szczególności władze państwowe otwierały przedszkola, powoływały ich dyrektorów i wydawały zaświadczenia o spełnieniu przez nie formalnych oficjalnych wymogów programu nauczania. W przedszkolach przeprowadzano regularne kontrole pod kątem zgodności z prawem, a działalność przedszkoli finansowana była z budżetu państwa. Miejsca w przedszkolach były przydzielane przez lokalne wydziały oświaty, które decydowały, do którego przedszkola uczęszczać będą poszczególne dzieci.

166. Skarżący podniósł również, że państwo nie dopełniło pozytywnego obowiązku ochrony jego zdrowia i dobrego samopoczucia (powołał się na wyroki Grzelak przeciwko Polsce, nr 7710/02, 15 czerwca 2010 r. oraz Ilbeyi Kemaloğlu i Meriye Kemaloğlu przeciwko Turcji, nr 19986/06, 10 kwietnia 2012 r.). Po pierwsze prawo krajowe nie przewidywało skutecznych środków odstraszających przed znęcaniem się nad dziećmi (zob. O’Keeffe przeciwko Irlandii [WI], nr 35810/09, ETPC 2014 (fragmenty)). Skarżący twierdził, że przykłady orzecznictwa przytoczone przez Rząd pozwalały na wysunięcie tezy, że przestępstwo polegające na okrutnym traktowaniu małoletnich w Rosji były karane bardzo łagodnie. Skarżący uznał kary orzeczone w tych sprawach za niewspółmierne do cierpienia i krzywdy wyrządzonych dzieciom. Po drugie, nawet po tym, jak władze powzięły wiedzę o znęcaniu się, jakiego skarżący doświadczał ze strony nauczycieli, nie podjęły żadnych działań w celu ochrony innych uczniów przedszkola przed podobnym traktowaniem. O podejrzeniu znęcania się nie zawiadomiły również właściwej prokuratury, mimo że zgodnie z ustawą o nieletnich były do tego zobowiązane.

167. Wreszcie skarżący zarzucał, że śledztwo prowadzone w sprawie zawiadomienia dotyczącego znęcania się nad nim było nieskuteczne. W szczególności władze wszczęły postępowanie karne trzy lata po otrzymaniu od matki zawiadomienia o znęcaniu się. W rezultacie niezbędne czynności dochodzeniowe zostały podjęte ze znacznym opóźnieniem, co osłabiło ich skuteczność. Śledztwo trwało niemal dziesięć lat. Władze wydały liczne postanowienia o umorzeniu postępowania karnego; wszystkie te postanowienia zostały uchylone jako sprzeczne z prawem, a trzy z nich zostały sformułowane w identyczny sposób. Mimo że przełożeni śledczego zarządzili dodatkowe czynności dochodzeniowe, nigdy ich nie podjęto.

2. Ocena Trybunału

a) Co do tego, czy skarżący padł ofiarą znęcania

168. Jak wielokrotnie stwierdzał Trybunał, złe traktowanie musi osiągnąć pewien minimalny poziom dolegliwości, aby mógł być objęty zakresem stosowania art. 3 Konwencji. Ocena owego minimalnego poziomu jest względna: zależy od wszystkich okoliczności sprawy, takich jak czas trwania owego traktowania, jego fizyczne i psychiczne skutki oraz – w niektórych przypadkach – od płci, wieku i stanu zdrowia ofiary (zob. Labita przeciwko Włochom [WI], nr 26772/95, § 120, ETPC 2000-IV). Trybunał uznał traktowanie za „nieludzkie” m.in. z powodu tego, że było ono zamierzone, stosowane przez kilka godzin z rzędu oraz spowodowało faktyczne uszkodzenie ciała lub silne fizyczne i umysłowe cierpienie, a także za „poniżające”, gdyż powodowało u ofiar poczucie strachu, udręki i niższości, które mogły sprawić, że czuły się one poniżone i upokorzone. Aby karanie lub związane z tym traktowanie mogły zostać uznane za „nieludzkie” lub „poniżające” cierpienie lub upokorzenie musi w każdym razie wyjść poza ten nieodłączny, minimalny poziom cierpienia lub upokorzenia, z jakim wiąże się dana forma legalnego traktowania lub karania. Pytanie, czy celem owego traktowania było poniżenie lub upokorzenie ofiary, jest dalszym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę, jednakże brak owego celu nie może bezwzględnie wykluczyć możliwości stwierdzenia naruszenia art. 3 Konwencji (zob. V. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [WI], nr 24888/94, § 71, ETPC 1999-IX).

169. Środek, który z punktu widzenia ustalonych zasad medycznych wynika z konieczności terapeutycznej, nie może co do zasady zostać uznany za nieludzki i poniżający. Organy Konwencji muszą jednak upewnić się, że wykazano w przekonujący sposób istnienie konieczności medycznej. Ponadto Trybunał musi upewnić się, że gwarancje proceduralne są przestrzegane i że sposób, w jaki odbywa się leczenie, nie przekracza progu minimalnego poziomu dotkliwości przewidzianego w orzecznictwie Trybunału na gruncie art. 3 Konwencji (zob. Nevmerzhitsky, op. cit., § 94, z dalszymi odniesieniami).

170. Ponadto zarzuty dotyczące złego traktowania muszą być poparte odpowiednimi dowodami. Oceniając materiał dowodowy Trybunał na ogół stosował standard dowodu „ponad uzasadnioną wątpliwość” (zob. Irlandia przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 18 stycznia 1978 r., § 161, Seria A, nr 25). Jednakże taki dowód może wynikać ze współistnienia wystarczająco mocnych, oczywistych i zbieżnych wniosków lub podobnych nieobalalnych domniemań (zob. Salman przeciwko Turcji [WI], nr 21986/93, § 100, ETPC 2000-VII).

171. Wracając na grunt niniejszej sprawy Trybunał zauważa, że przedstawiony przez skarżącego opis traktowania, któremu skarżący miał być poddany przez personel przedszkola, jest szczegółowy i spójny. Częściowo znajduje on potwierdzenie w zeznaniach asystentki nauczyciela i niektórych rodziców pozostałych wychowanków, którzy potwierdzili incydent z dnia 7 listopada 2005 r. i opisali niektóre z kar stosowanych przez nauczycieli wobec skarżącego i niektórych z pozostałych wychowanków (zob. paragrafy 60 i 65 powyżej). W dniu 14 stycznia 2011 r. zespół biegłych stwierdził, że skarżący został poddany długotrwałemu, powodującemu uraz psychiczny doświadczeniu w przedszkolu w okresie od września do listopada 2005 r., które doprowadziło do trwałych zaburzeń neurologicznych (zob. paragraf 75 powyżej), potwierdzając w ten sposób wcześniejsze ustalenia poczynione przez lekarzy specjalistów w tym względzie (zob. paragrafy 80 i 81 powyżej). Na podstawie tych dowodów władze krajowe ustaliły, że nauczycielki dopuściły się wobec skarżącego bicia i okrutnego traktowania małoletnich, lecz umorzyły postępowanie karne przeciwko nim z uwagi na przedawnienie (zob. paragrafy 83 i 111 powyżej). Władze ustaliły również, że nauczycielki spowodowały średni uszczerbek na zdrowiu skarżącego, lecz zdecydowały się odstąpić od ich ścigania, ponieważ w ramach śledztwa nie wykazano zamiaru spowodowania uszczerbku na zdrowiu, który to zamiar jest znamieniem przestępstwa polegającego na umyślnym spowodowaniu średniego uszczerbku na zdrowiu (zob. paragrafy 106, 108 i 110 powyżej). Trybunał uznaje, że powyższe elementy są wystarczające, aby wykazać w sposób zgodny ze standardem dowodu wymaganym w postępowaniu na podstawie Konwencji, że personel przedszkola dopuścił się objętego zarzutem traktowania skarżącego.

172. Następnie Trybunał zbada, czy objęte zarzutem traktowanie osiągnęło minimalny poziom dotkliwości wymagany do objęcia zakresem art. 3 Konwencji. Skarżący twierdził, że był kilkakrotnie zamykany w ciemnych toaletach i straszony, że zostanie zjedzony przez szczury, był zmuszany do stania w przedpokoju w bieliźnie i z podniesionymi rękami przez dłuższy czas; raz zaklejono mu usta i ręce taśmą klejącą. Powiedziano mu, że jeśli poskarży się rodzicom, zostanie ukarany ponownie, co z pewnością spotęgowało jego poczucie strachu i bezbronności. Ponadto nauczycielki użyły wobec skarżącego przemocy fizycznej (co spowodowało siniaki na jego twarzy), aby podać mu krople do oczu bez zgody rodziców i bez uprzedniego uzyskania zalecenia lekarskiego, a wręcz bez uprzedniego stwierdzenia przez lekarza konieczności medycznej. Trybunał bierze pod uwagę bardzo młody wiek skarżącego w owym czasie (cztery lata). Trybunał odnotowuje również fakt, że skarżący był poddawany takiemu traktowaniu przez co najmniej kilka tygodni i że wiele lat później nadal odczuwa jego konsekwencje, w szczególności w postaci pourazowego zaburzenia neurologicznego (zob. paragrafy 124-128 powyżej). Ponadto powyższych czynów dopuściły się nauczycielki, względem których skarżący pozostawał w stosunku zależności, a niektóre z tych czynów miały na celu wychowanie go poprzez upokarzanie i poniżanie. Trybunał uznaje, że łączny skutek wszystkich opisanych powyżej czynów znęcania się sprawił, że traktowanie było na tyle poważne, że można je uznać za nieludzkie i poniżające w rozumieniu art. 3 Konwencji.

b) Co do tego, czy pozwane państwo ponosiło odpowiedzialność za znęcanie

173. W celu rozstrzygnięcia, czy pozwane państwo ponosi odpowiedzialność za znęcanie się, jakiego względem skarżącego dopuściły się nauczycielki publicznego przedszkola, Trybunał musi ustalić, czy nauczycielki działały jako osoby prywatne, czy też jako funkcjonariusze publiczni, a w szczególności, czy czyny objęte zarzutem były w wystarczającym stopniu związane z wykonywaniem przez nie obowiązków służbowych.

174. Układające się Państwo jest odpowiedzialne na mocy Konwencji za naruszenia praw człowieka spowodowane czynami swoich funkcjonariuszy, dokonanymi podczas wykonywania przez nich obowiązków służbowych. Trybunał orzekł, że w przypadku bezprawnego zachowania funkcjonariusza publicznego kwestia tego, czy zarzucane czyny mogą być przypisane państwu, wymaga oceny całokształtu okoliczności oraz rozważenia charakteru i okoliczności danego zachowania (zob. Reilly przeciwko Irlandii, nr 51083/09, § 53, 23 września 2014 r., z dalszymi odniesieniami).

175. Trybunał przypomina, że przy ocenie tego, czy dana osoba jest funkcjonariuszem publicznym w rozumieniu Konwencji, uwzględnia się szereg czynników, z których żaden nie jest sam w sobie przesądzający. Do kluczowych kryteriów stosowanych w celu ustalenia, czy państwo jest odpowiedzialne za czyny osoby, niezależnie od tego, czy formalnie ma ona status urzędnika państwowego, należą: sposób powołania, nadzór i odpowiedzialność, cele, uprawnienia i funkcje danej osoby (zob. Kotov przeciwko Rosji [WI], nr 54522/00, §§ 92 i nast., 3 kwietnia 2012 r.).

176. Jeśli chodzi o odpowiedzialność państwa za czyny nauczycieli szkolnych kwestia ta została po raz pierwszy rozpatrzona w sprawach Campbell przeciwko Zjednoczonemu Królestwu i Cosans w imieniu Cosans przeciwko Zjednoczonemu Królestwu. W tej sprawie Europejska Komisja Praw Człowieka stwierdziła, że państwo ponosi odpowiedzialność za wymierzanie kar cielesnych w szkołach państwowych w Szkocji. Komisja uznała, że w sytuacji, gdy państwo przewidziało i zorganizowało obowiązkową edukację w szkołach państwowych, to państwo było odpowiedzialne na gruncie Konwencji za działania władz szkolnych, w tym nauczycieli, a w szczególności za stosowanie kar cielesnych, gdy stanowiły one część zatwierdzonej przez państwo polityki edukacyjnej (zob. Campbell przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 7511/76, decyzja Komisji (plenarna) z dnia 15 grudnia 1977 r., oraz Cosans w imieniu Cosans przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 7743/76, decyzja Komisji (plenarna) z dnia 15 grudnia 1977 r.).

177. W innej sprawie Trybunał stwierdził, że kary cielesne wymierzane przez dyrektora niezależnej szkoły również skutkowały powstaniem odpowiedzialności po stronie państwa, ponieważ państwo nie mogło zwolnić się ze swoich obowiązków wobec uczniów na gruncie art. 3 i 8 Konwencji poprzez delegowanie swoich obowiązków na podmioty prywatne czy osoby fizyczne (zob. Costello-Roberts, op. cit., §§ 25-28).

178. W niedawnej sprawie Trybunał opowiedział się za rozpatrzeniem kwestii wykorzystywania seksualnego uczennicy przez jej nauczyciela w szkole niepublicznej z punktu widzenia pozytywnego obowiązku państwa ochrony dzieci przed wykorzystywaniem przez osoby prywatne poprzez zapewnienie skutecznego mechanizmu odstraszającego oraz poprzez podjęcie indywidualnych środków ochronnych, jeżeli państwo powzięło lub powinno było powziąć wiedzę o potencjalnym wykorzystywaniu (zob. O'Keeffe, op. cit., §§ 144-52).

179. W sprawach dotyczących zaniedbań ze strony personelu szkolnego Trybunał dokonał również oceny, czy dane państwo wywiązuje się ze swoich pozytywnych obowiązków. W szczególności Trybunał stwierdził, że na gruncie art. 2 Konwencji na państwie ciąży pozytywny obowiązek ochrony prawa do życia oraz ochrony zdrowia i dobrego samopoczucia uczniów, którzy wykazują szczególną wrażliwość i podlegają wyłącznej kontroli władz (zob. Molie przeciwko Rumunii (dec.), nr 13754/02, §§ 29 i 39-41, 1 września 2009 r., który dotyczył śmierci piętnastolatka w następstwie wypadku na boisku sportowym przynależnym do szkoły, do której uczęszczał, oraz Ilbeyi Kemaloğlu i Meriye Kemaloğlu, op. cit., § 35, który dotyczył niedbalstwa ze strony dyrektora szkoły, polegającego na niepoinformowaniu podmiotu świadczącego usługi przewozu szkolnego o wcześniejszym zwolnieniu dzieci z zajęć z powodu złej pogody, w wyniku czego siedmiolatek zamarzł, ponieważ usiłował wrócić do domu sam).

180. Przechodząc do okoliczności niniejszej sprawy, Trybunał stwierdza, że skarżący doświadczył znęcania ze strony nauczycielek publicznego przedszkola na terenie przedszkola i w godzinach lekcyjnych. Na wstępie Trybunał zauważa, że przedszkola w Rosji są tworzone jako odrębne osoby prawne w formie instytucji publicznych lub miejskich. Instytucje takie mają bardzo silne powiązania instytucjonalne i gospodarcze odpowiednio z państwem lub gminą miejską (por. Salijev przeciwko Rosji, nr 35016/03, §§ 64-68, 21 października 2010 r.). W szczególności ich nieruchomości i wyposażenie należą do państwa lub gminy miejskiej, instytucje podlegają ograniczeniom prawnym związanym z wykorzystaniem ich majątku i mienia oraz otrzymują finansowanie od państwa lub gminy miejskiej (zob. paragrafy 145-146 powyżej). Istotne jest również to, że z mocy prawa odpowiednio państwo lub gmina miejska ponoszą odpowiedzialność subsydiarną za wszelkie długi i zobowiązania takich instytucji (zob. paragraf 147 powyżej). W związku z tym Trybunał zauważa, że wielokrotnie już orzekał, iż długi rosyjskich instytucji publicznych i miejskich należy traktować jako długi państwa (zob. np. Yavorivskaya przeciwko Rosji, nr 34687/02, § 25, 21 lipca 2005 r., Gerasimova przeciwko Rosji (dec.) nr 24669/02, 16 września 2004 r. oraz odpowiedni wyrok Gerasimova przeciwko Rosji, nr 24669/02, § 17, 13 października 2005 r. i Pogulyayev przeciwko Rosji, nr 34150/04, § 19, 3 kwietnia 2008 r. – wszystkie trzy sprawy dotyczyły zadłużenia instytucji publicznych lub miejskich: odpowiednio szpitala miejskiego, miejskiego zakładu zabezpieczenia społecznego i publicznej instytucji szkolnictwa wyższego).

181. Ponadto nie ulega wątpliwości, że przedszkola tworzy się w celu świadczenia podstawowych usług publicznych w interesie ogólnym w zakresie opieki nad małymi dziećmi i ich kształcenia. Chociaż przedszkola korzystają z pewnej swobody przy określaniu swoich programów edukacyjnych, muszą stosować standardy edukacyjne ustanowione przez państwo i wybierać spośród szeregu dostępnych oficjalnych programów nauczania. Przedszkola działają na podstawie zezwolenia, są certyfikowane jako spełniające oficjalne wymogi formalne programu nauczania i regularnie oceniane przez władze (zob. paragrafy 139-140 powyżej). Trybunał zauważa również, że dyrektor przedszkola jest mianowany przez władze państwowe lub miejskie i ponosi przed nimi odpowiedzialność za funkcjonowanie i zarządzanie przedszkolem (zob. paragraf 144 powyżej). Co najważniejsze w kontekście niniejszej sprawy, dyrektor jest odpowiedzialny za zdrowie i dobre samopoczucie wychowanków przedszkola (zob. paragrafy 136 i 141 powyżej). Dyrektor zatrudnia również nauczycieli i sprawuje nad nimi władzę dyscyplinarną.

182. Podsumowując, przedszkole publiczne lub miejskie świadczy usługi publiczne i ma bardzo silne powiązania instytucjonalne i gospodarcze z państwem, a jego niezależność edukacyjna i gospodarcza jest w znacznym stopniu ograniczona przez regulacje państwowe i regularne kontrole ze strony państwa. Zgodnie z prawem rosyjskim odpowiedzialność przedszkola, a tym samym odpowiedzialność państwa, wynika z działań lub zaniechań nauczycieli, popełnionych w trakcie pełnienia swoich funkcji. Trybunał uważa, że powyższe czynniki są wystarczające, aby stwierdzić, że podczas pełnienia ich funkcji nauczycieli przedszkoli publicznych lub miejskich można uznać za funkcjonariuszy publicznych.

183. W niniejszej sprawie skarżący padł ofiarą znęcania w czasie, gdy znajdował się pod wyłączną opieką publicznego przedszkola, które pod nadzorem państwa świadczyło usługę publiczną w interesie ogólnym, polegającą na opiece nad małymi dziećmi i kształceniu ich w duchu poszanowania i ochrony ich zdrowia i dobrego samopoczucia. Skarżący doświadczył znęcania ze strony nauczycielek w godzinach szkolnych, podczas pełnienia przez nie obowiązku opieki nad nim. Objęte zarzutem czyny były związane z ich rolą nauczyciela. W konsekwencji państwo ponosiło bezpośrednią odpowiedzialność za bezprawne czyny, jakich nauczycielki dopuściły się względem skarżącego.

184. W związku z tym Trybunał uznaje, że państwo jest odpowiedzialne na gruncie art. 3 Konwencji z tytułu nieludzkiego i poniżającego traktowania skarżącego przez nauczycielki przedszkola oraz że doszło do naruszenia tego artykułu w jego aspekcie materialnym.

c) Co do tego, czy pozwane państwo wypełniło swój obowiązek proceduralny

185. Trybunał przypomina, że niezależnie od tego, czy do traktowania sprzecznego z art. 3 doszło z udziałem funkcjonariuszy publicznych, czy też ze strony osób prywatnych, wymogi dotyczące oficjalnego śledztwa są podobne. Aby śledztwo można było uznać za „skuteczne”, powinno ono zasadniczo być w stanie prowadzić do ustalenia okoliczności faktycznych sprawy oraz do wykrycia i ukarania sprawców. Nie jest to obowiązek osiągnięcia określonego rezultatu, ale podjęcia odpowiednich środków. Władze muszą podjąć dostępne im rozsądne kroki w celu zabezpieczenia dowodów dotyczących zdarzenia, w tym, między innymi, zeznań naocznych świadków i dowodów uzyskanych w toku czynności kryminalistycznych. Wszelkie braki w śledztwa, które poważnie ograniczają możliwość ustalenia przyczyny obrażeń lub wykrycia sprawców rodzą ryzyko niespełnienia tego standardu, a wymóg szybkości i odpowiedniej sprawności jest w tym kontekście dorozumiany. W sprawach objętych zakresem art. 2 i 3 Konwencji, w których kwestionowana była skuteczność oficjalnego śledztwa, Trybunał często badał, czy w odpowiednim czasie władze szybko reagowały na skargi. Brano pod uwagę wszczęcie postępowania przygotowawczego, zwłokę w odebraniu wyjaśnień/zeznań, czas potrzebny na wstępne postępowanie wyjaśniające oraz nieuzasadnioną przewlekłość postępowania karnego, prowadzące do upływu terminu przedawnienia (zob. C.A.S. i C.S. przeciwko Rumunii, nr 26692/05, § 70, 20 marca 2012 r. oraz S.M. przeciwko Rosji, nr 75863/11, § 68, 22 października 2015 r.). Pokrzywdzony powinien mieć możliwość wzięcia skutecznego udziału w postępowaniu przygotowawczym w takiej czy innej formie, w szczególności poprzez dostęp do materiałów tego postępowania (zob. Buntov przeciwko Rosji, nr 27026/10, § 125, 5 czerwca 2012 r., z dalszymi odniesieniami).

186. Po zapoznaniu się z charakterystyką rosyjskiego systemu ścigania, który obejmuje „postępowanie wyjaśniające”, a następnie właściwe śledztwo – w wyroku Lyapin przeciwko Rosji Trybunał orzekł, że w przypadkach wiarygodnych zarzutów dotyczących traktowania zabronionego na gruncie art. 3 Konwencji, obowiązkiem władz jest wszczęcie sprawy karnej i przeprowadzenie postepowania przygotowawczego, a samo „postępowanie wyjaśniające” nie jest w stanie spełnić wymogów skutecznego śledztwa na gruncie art. 3 Konwencji. Trybunał orzekł, że sam fakt odmowy wszczęcia postępowania przygotowawczego ze strony organu dochodzeniowego w sprawie wiarygodnych zarzutów złego traktowania wskazuje na niedopełnienie przez państwo obowiązku przeprowadzenia skutecznego śledztwa na gruncie art. 3 (zob. Lyapin przeciwko Rosji, nr 46956/09, §§ 133-40, 24 lipca 2014 r.). W kolejnej sprawie Razzakov przeciwko Rosji Trybunał orzekł ponadto, że zwłoka we wszczęciu śledztwa musi istotnie przekładać się na jego skuteczność, znacznie ograniczając możliwości organu dochodzeniowego w zakresie zabezpieczenia dowodów zarzuconego złego traktowania (zob. Razzakov przeciwko Rosji, nr 57519/09, § 61, 5 lutego 2015 r., zob. także Bataliny przeciwko Rosji, nr 10060/07, § 103, 23 lipca 2015 r., Manzhos przeciwko Rosji, nr 64752/09, § 40, 24 maja 2016 r. oraz Zakharin i Inni przeciwko Rosji, nr 22458/04, § 68, 12 listopada 2015 r.).

187. Wracając do niniejszej sprawy Trybunał zauważa, że rodzice skarżącego niezwłocznie zgłosili znęcanie, jakiego doświadczył on ze strony pracowników przedszkola, w pierwszej kolejności lokalnemu wydziałowi oświaty w dniu 16 listopada 2005 r. (zob. paragraf 13 powyżej), a następnie policji w dniu 23 listopada 2005 r. (zob. paragraf 18 powyżej). Lokalny wydział oświaty nie dopełnił jednak ustawowego obowiązku poinformowania właściwej prokuratury o zarzutach skarżącego dotyczących znęcania, które to uchybienie potwierdziła prokuratura rejonowa (zob. paragrafy 25 i 134 powyżej). Policja również nie podjęła żadnych działań w związku z zawiadomieniem złożonym przez ojca skarżącego. Właściwa prokuratura wszczęła postępowanie wyjaśniające dopiero w dniu 27 października 2006 r., niemal rok później i po złożeniu nowego zawiadomienia przez rodziców skarżącego (zob. paragraf 25 powyżej).

188. W ciągu kolejnych dwóch lat i trzech miesięcy prokuratura i policja wydały osiem postanowień o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego, z których wszystkie uchylono ze względu na niewyczerpujący charakter postępowania wyjaśniającego. Znamienne jest to, że w ramach postępowania wyjaśniającego w tym okresie przeprowadzono bardzo niewiele czynności dochodzeniowych, a także, że istniały między nimi długie okresy bezczynności: w szczególności w pierwszym tygodniu listopada 2006 r. śledczy przesłuchał skarżącego i kilku świadków, jednego świadka w styczniu 2007 r., kilku świadków w lutym 2008 r. i jednego świadka w sierpniu 2008 r. Ostatecznie jednostka policji postanowiła wszcząć śledztwo w dniu 19 stycznia 2009 r., czyli ponad trzy lata po złożeniu pierwszego zawiadomienia w związku ze znęcaniem. Zwłoka ta miała niewątpliwie znaczący negatywny wpływ na skuteczność śledztwa.

189. Najpoważniejszą konsekwencją trzyletniej zwłoki we wszczęciu postępowania przygotowawczego było przedawnienie ścigania nauczycielek w świetle prawa krajowego, zgodnie z którym bieg przedawnienia ustaje z chwilą uprawomocnienia się wyroku skazującego (zob. paragraf 129 powyżej). Prawdą jest, że w momencie wszczęcia śledztwa ściganie przestępstw z art. 116 i 156 Kodeksu karnego (pobicie lub inne akty przemocy powodujące ból fizyczny i okrutne traktowanie małoletnich) uległo już przedawnieniu. W konsekwencji umorzono śledztwo w sprawie tych przestępstw, mimo że władze krajowe ustaliły, iż nauczycielki dopuściły się względem skarżącego aktów przemocy powodujących ból fizyczny i okrutnego traktowania (zob. paragrafy 45, 83 i 111 powyżej). Trybunał wielokrotnie orzekał w kontekście spraw, gdzie brak staranności ze strony władz doprowadził do przedawnienia ścigania, że skuteczność postępowania przygotowawczego została nieodwracalnie naruszona, a cel skutecznej ochrony przed aktami złego traktowania został udaremniony (zob. między innymi, Beganović przeciwko Chorwacji, nr 46423/06, § 85, 25 czerwca 2009 r., Nikiforov przeciwko Rosji, nr 42837/04, § 54, 1 lipca 2010 r., Ablyazov przeciwko Rosji, nr 22867/05, §§ 57 i 59, 30 października 2012 r., Yazıcı i Inni przeciwko Turcji (nr 2), nr 45046/05, § 27, 23 kwietnia 2013 r. oraz İzci przeciwko Turcji, nr 42606/05, § 72, 23 lipca 2013 r.). Trybunałowi pozostaje zatem jedynie stwierdzić, że również w niniejszej sprawie upływ terminu przedawnienia nieodwracalnie zaszkodził skuteczności śledztwa.

190. Prawdą jest, że władze, starając się znaleźć inny odpowiedni przepis, próbowały ścigać nauczycieli na mocy art. 112 Kodeksu karnego (umyślne spowodowanie średniego uszczerbku na zdrowiu), dla którego termin przedawnienia był dłuższy. Próba ta okazała się daremna, bowiem – w przeciwieństwie do przestępstwa okrutnego traktowania małoletnich – znamieniem tego przestępstwa jest zamiar spowodowania uszczerbku na zdrowiu. Z uwagi na fakt, że organy ścigania nie były w stanie udowodnić takiego zamiaru, śledztwo zostało ostatecznie umorzone z powodu braku dowodów (zob. paragrafy 106, 108 i 110 powyżej). Należy również zauważyć, że śledztwo na podstawie art. 112 przebiegało w sposób wyjątkowo opieszały, co przyznał Rząd (zob. paragrafy 114 i 161 powyżej) i trwało prawie sześć lat, do października 2014 r., mimo że ściganie tego przestępstwa również uległo przedawnieniu z końcem 2011 r.

191. Inną ważną konsekwencją znacznej zwłoki we wszczęciu postępowania przygotowawczego był skutek, jaki upływ czasu wywarł na zdolność organu dochodzeniowego do zabezpieczenia dowodów dotyczących rzekomego znęcania. W szczególności podważyło to wiarygodność zeznań skarżącego, osłabiając tym samym podstawę dowodową oskarżenia. W kwietniu 2009 r., a następnie ponownie w styczniu 2011 r., biegli stwierdzili, że biorąc pod uwagę młody wiek skarżącego w czasie istotnym dla okoliczności faktycznych sprawy oraz czas, który upłynął od momentu rzekomego znęcania, nie mógł on już dokładnie pamiętać wydarzeń, a na jego zeznania nie można było powołać się w postępowaniu karnym. Opóźnienie we wszczęciu śledztwa skutkowało zatem niedopuszczeniem dowodów w postaci zeznań skarżącego jako pozbawionych wiarygodności (zob. np. paragrafy 83 i 106 powyżej).

192. Kolejną poważną nieprawidłowością w przebiegu śledztwa był ograniczony dostęp rodziców skarżącego do akt sprawy oraz powtarzający się brak niezwłocznego powiadamiania ich przez organy dochodzeniowe o ważnych decyzjach procesowych lub doręczania im odpisów odpowiednich dokumentów z akt sprawy (zob. np. paragrafy 85, 96, 118, 119 i 121 powyżej). W rezultacie rodzice skarżącego nie byli w stanie zakwestionować odpowiednich działań organów dochodzeniowych w sądzie. Brak możliwości skutecznego udziału rodziców skarżącego w śledztwie również podważył jego skuteczność.

193. Wreszcie Trybunał zauważa, że śledczy bez uzasadnionej przyczyny odmówił uwzględnienia wniosku matki skarżącego o włączenie do akt sprawy karnej odpowiednich materiałów z akt sprawy cywilnej (zob. paragraf 72 powyżej). Trybunał uważa, że ta decyzja również mogła podważyć skuteczność postępowania przygotowawczego.

194. W świetle powyższego Trybunał stwierdza, że władze nie przeprowadziły skutecznego śledztwa w sprawie rzekomego znęcania się. W związku z powyższym doszło do naruszenia art. 3 Konwencji w jego aspekcie proceduralnym.

II. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 13 KONWENCJI

195. Skarżący zarzucał, że śledztwo w sprawie zgłoszonego znęcania się nad nim było nieskuteczne, co jest sprzeczne z art. 13 Konwencji, który stanowi:

„Każdy, kogo prawa i wolności zawarte w niniejszej Konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe”.

196. Trybunał zauważa, że skarga ta dotyczy tych samych kwestii, które zostały rozpatrzone w paragrafach 185-194 powyżej na gruncie art. 3 Konwencji w jego aspekcie proceduralnym. Wobec tego skargę należy uznać za dopuszczalną. Biorąc jednak pod uwagę powyższy wniosek sformułowany na gruncie art. 3 Konwencji, Trybunał uważa, że nie ma potrzeby odrębnego rozpatrywania tych kwestii na gruncie art. 13 Konwencji.

III. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

197. Art. 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

A. Szkoda

198. Skarżący wniósł do Trybunału o przyznanie mu zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową, jakiej doznał wskutek znęcania się nad nim, obojętności władz wobec niego oraz nieskutecznego śledztwa. Wysokość zadośćuczynienia pozostawił do ustalenia Trybunałowi.

199. Skarżący dochodził następujących kwot tytułem odszkodowania za szkodę majątkową:

– skarżący dochodził kwoty 52 624 rubli rosyjskich (RUB) (około 920 euro (EUR)) na pokrycie poniesionych przez niego kosztów leczenia i przedłożył odpowiednie rachunki i faktury;

– dochodził również kwoty 576 288 RUB (około 10 000 EUR) na pokrycie przyszłych kosztów leczenia i rehabilitacji. Przyszłe koszty leczenia obliczono z uwzględnieniem faktu, że w chwili złożenia wniosku o wypłatę słusznego zadośćuczynienia koszt miesięcznego leczenia przepisanego skarżącemu wynosił 5819 RUB (około 100 EUR). Skarżący stwierdził również, że przed 2014 r. nie uczestniczył w żadnych kursach rehabilitacji medycznej, ponieważ nie było go stać na taki kurs, który stanowił koszt rzędu 54 740 RUB rocznie (około 950 EUR). W 2014 r. organizacja charytatywna pokryła koszty jego rehabilitacji medycznej. Skarżący nie mógł jednak oczekiwać, że organizacja będzie przez kolejne lata płacić za takie kursy;

– wreszcie skarżący dochodził kwoty 5 940 000 RUB (około 103 500 EUR) z tytułu utraty dochodów przez jego rodziców, którzy zmuszeni byli zrezygnować z pracy, aby sprawować nad nim opiekę.

200. Rząd argumentował, że nie był zobowiązany do wypłaty zadośćuczynienia za uszczerbek na zdrowiu spowodowany przez osoby prywatne. W każdym razie skarżący podpisał już ugodę w odniesieniu do roszczeń o naprawienie szkody majątkowej i niemajątkowej (zob. paragraf 23 powyżej)

1. Szkoda majątkowa

201. Na wstępie Trybunał zauważa, że wprawdzie matka skarżącego podpisała ugodę z przedszkolem, jednakże kwota wypłacona na podstawie tej ugody pokrywała jedynie koszty leczenia poniesione w okresie od listopada 2005 r. do czerwca 2006 r. Skarżący nie otrzymał żadnej rekompensaty tytułem zwrotu kosztów leczenia poniesionych od czerwca 2006 r., ani żadnych innych powiązanych kosztów.

202. Trybunał stwierdza ponadto, że skarżący nadal cierpi na zaburzenia neurologiczne spowodowane traktowaniem sprzecznym z art. 3 Konwencji, za które odpowiedzialność ponosiło pozwane państwo. Istnieje zatem związek przyczynowo-skutkowy między stwierdzonym naruszeniem a przeszłymi i przyszłymi kosztami leczenia skarżącego. Z kolei biorąc pod uwagę, że skarżący nie przedłożył żadnych dokumentów medycznych potwierdzających konieczność sprawowania nad nim całodobowego nadzoru ze strony rodziców, wymagającego od nich rezygnacji z pracy, Trybunał nie dostrzega żadnego związku przyczynowo-skutkowego między stwierdzonym naruszeniem a utratą dochodów przez rodziców.

203. Trybunał przypomina ponadto, że dokładne obliczenie kwot niezbędnych do naprawienia szkód majątkowych poniesionych przez skarżącego poprzez przywrócenie stanu poprzedniego ( restitutio in integrum) może okazać się niemożliwe z uwagi na niejasny charakter szkody wynikającej z naruszenia. Przyznanie odszkodowania może nastąpić pomimo dużej liczby niewiadomych związanych z oceną przyszłych strat, chociaż im dłuższy upływ czasu, tym bardziej niepewny staje się związek między naruszeniem a szkodą. Kwestią do rozstrzygnięcia w takich przypadkach jest poziom należnego skarżącemu słusznego odszkodowania, zarówno w odniesieniu do przeszłych, jak i przyszłych strat majątkowych, który powinien zostać określony przez Trybunał według uznania, z uwzględnieniem poziomów uważanych za słuszne (zob. Mikheyev przeciwko Rosji, nr 77617/01, § 158, 26 stycznia 2006 r. oraz Denis Vasilyev przeciwko Rosji, nr 32704/04, § 166, 17 grudnia 2009 r., z późniejszymi odniesieniami).

204. Mając na uwadze wątpliwości co do sytuacji skarżącego oraz fakt, że poniósł i nadal będzie on ponosić straty majątkowe w związku z koniecznością ciągłego leczenia, Trybunał uznaje za stosowne w niniejszej sprawie zasądzenie odszkodowania za szkodę majątkową w oparciu o własną ocenę sytuacji (zob. Mikheyev, op. cit., § 162 oraz Denis Vasilyev, op. cit. , § 169). Biorąc pod uwagę długotrwały charakter stanu zdrowia skarżącego oraz potrzebę specjalistycznego i ciągłego leczenia, a także biorąc pod uwagę fakt, że matka skarżącego otrzymała już zwrot kosztów leczenia poniesionych do czerwca 2006 r., Trybunał – opierając swoje szacunki przyszłych wydatków na kwocie wydatków poniesionych w przeszłości (zob. paragraf 199 powyżej) – zasądza na rzecz skarżącego kwotę 3000 EUR tytułem odszkodowania za poniesioną szkodę majątkową, powiększoną o wszelkie podatki, jakie mogą zostać naliczone od tej kwoty.

2. Szkoda niemajątkowa

205. Trybunał przypomina, że władze rosyjskie były odpowiedzialne za znęcanie, jakiego skarżący doświadczył ze strony nauczycielek publicznego przedszkola, oraz że śledztwo w sprawie rzekomego znęcania się nad nim było nieskuteczne. Biorąc pod uwagę bardzo młody wiek skarżącego w chwili zaistnienia okoliczności faktycznych oraz długotrwałe skutki znęcania dla jego zdrowia Trybunał zasądza na rzecz skarżącego kwotę 25 000 EUR tytułem zadośćuczynienia za doznaną szkodę niemajątkową, powiększoną o wszelkie podatki, jakie mogą zostać naliczone od tej kwoty.

B. Koszty i wydatki

206. Przedkładając odpowiednie rachunki, faktury, umowy o honoraria pełnomocników i karty czasu pracy, skarżący dochodził kwoty 212 044 RUB (około 3695 EUR) z tytułu kosztów obsługi prawnej i kosztów pocztowych oraz transportu poniesionych w postępowaniu krajowym, 12 900 EUR tytułem odszkodowania dla matki skarżącego, która reprezentowała go przed władzami krajowymi, oraz 30 962 RUB (540 EUR) i 25 986 EUR z tytułu kosztów i wydatków poniesionych w postępowaniu przed Trybunałem, obejmujących, odpowiednio, koszty usług pocztowych i koszty obsługi prawnej.

207. Rząd stwierdził, że skarżący nie pokrył jeszcze kosztów obsługi prawnej poniesionych przed Trybunałem. Ponadto skarżący nie wykazał, że wszystkie wydatki były konieczne.

208. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału skarżącemu przysługuje prawo do zwrotu poniesionych kosztów i wydatków tylko w takim zakresie, w jakim wykaże, że były one rzeczywiście i w sposób konieczny poniesione oraz uzasadnione co do wysokości. W niniejszej sprawie, mając na uwadze posiadane dokumenty oraz powyższe kryteria, Trybunał uznaje za uzasadnione zasądzić kwotę 8000 EUR na pokrycie kosztów wszelkiego rodzaju, powiększoną o należne podatki.

C. Odsetki za zwłokę

209. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1. uznaje skargę za dopuszczalną;

2. orzeka, że doszło do naruszenia art. 3 Konwencji w jego aspekcie materialnym ze względu na znęcanie się nad skarżącym przez nauczycieli publicznego przedszkola;

3. orzeka, że doszło do naruszenia art. 3 Konwencji w jego aspekcie proceduralnym ze względu na brak przeprowadzenia przez władze skutecznego śledztwa w sprawie zgłoszonego znęcania się nad skarżącym;

4. orzeka, że nie ma potrzeby odrębnego rozpatrywania skargi na podstawie art. 13 Konwencji;

5. Stwierdza

a) że pozwane państwo winno, w terminie trzech miesięcy od daty, w której niniejszy wyrok stanie się ostateczny zgodnie z art. 44 ust. 2 Konwencji, uiścić na rzecz skarżącego następujące kwoty, przeliczone na walutę pozwanego państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności:

(i) 3000 EUR (trzy tysiące euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem odszkodowania za szkodę majątkową;

(ii) 25 000 EUR (dwadzieścia pięć tysięcy euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową;

(iii) 8000 EUR (osiem tysięcy euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem poniesionych kosztów i wydatków;

b) że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, przysługiwać będą odsetki zwykłe od określonych powyżej kwot, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe.

6. oddala pozostałą część roszczenia skarżącego dotyczącego słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie dnia 7 marca 2017 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Stephen Phillips Helena Jäderblom
Kanclerz Sekcji Przewodnicząca

11. W wieku siedmiu lat dzieci rozpoczynają obowiązkową naukę w szkole podstawowej.

2 W oryginale „Criminal Court”, poprawka dokonana przez MS.