Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

Art. 3 (aspekt materialny) • Pozytywne obowiązki • Poniżające traktowanie • Zapewnienie więźniowi odpowiedniej pomocy i opieki medycznej oraz dostateczne uwzględnienie jego szczególnych potrzeb • Opóźnienia w poddaniu skarżącego operacji niewynikające z braku staranności lub celowego zaniechania władz więziennych • Ciągłe monitorowanie celowości dalszego pozbawienia wolności skarżącego w zakładzie karnym, zważywszy na jego stan zdrowia

STRASBURG

17 marca 2022 r.

OSTATECZNY

17/06/2022

Wyrok ten sta ł się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w art. 44 ust. 2 Konwencji. Może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Normantowicz przeciwko Polsce

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Pierwsza Sekcja), zasiadając jako Izba w składzie:

Marko Bošnjak, Przewodniczący
Péter Paczolay,
Krzysztof Wojtyczek,
Alena Poláčková,
Erik Wennerström,
Ioannis Ktistakis,
Davor Derenčinović, sędziowie,
oraz Renata Degener, Kanclerz Sekcji,

mając na uwadze:

skargę (nr 65196/16) przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej wniesioną do Trybunału w dniu 27 października 2016 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencji”) przez obywatela polskiego, Rafała Normantowicza („skarżącego”).

decyzję o zakomunikowaniu sprawy Rządowi polskiemu („Rządowi”);

uwagi stron;

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 22 lutego 2022 r.;

wydaje następujący wyrok, który w tym dniu został przyjęty:

%1  WPROWADZENIE

1. Sprawa dotyczy art. 3 Konwencji w zakresie niezapewnienia przez władze państwowe skarżącemu – więźniowi o szczególnych potrzebach – niezbędnych zabiegów medycznych i ponad rok zajęło im rozpatrzenie jego wniosku o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego, o które ubiegał się ze względów zdrowotnych.

%1  FAKTY

2. Skarżący urodził się w 1983 r. i obecnie przebywa w Zakładzie Karnym w Szczytnie. Był reprezentowany przez D. Eksterowicza, adwokata praktykującego w Bydgoszczy.

3. Rząd polski („Rząd”) reprezentowany był przez swoją pełnomocnik, J. Chrzanowską, a następnie przez J. Sobczaka z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

4. Stan faktyczny sprawy, przedstawiony przez strony, można streścić następująco.

I.  POZBAWIENIE WOLNOŚCI SKARŻĄCEGO I PRZEBIEG JEGO LECZENIA

5. Przed okresem pozbawienia wolności, który jest przedmiotem niniejszej skargi, skarżący, który jest recydywistą, przebywał w zakładzie karnym co najmniej jeden raz – mianowicie w latach 2008-2011 odbywał karę pozbawienia wolności za spowodowanie ciężkiego uszkodzenia ciała. Następnie został warunkowo zwolniony.

6. Z ustaleń wynika, że począwszy od 2003 r. skarżący był kilkakrotnie leczony w szpitalach psychiatrycznych w związku z uzależnieniem od różnych substancji odurzających.

7. W 2012 r. skarżący doznał urazu kręgosłupa i zdiagnozowano u niego przepuklinę krążka międzykręgowego (dyskopatię), spondylolistezę (przemieszczenie kręgów) i przewlekły zespół bólowy pleców. Skarżący poddał się leczeniu rehabilitacyjnemu.

8. Z ustaleń wynika, że w 2012 r. skarżący uzyskał orzeczenie o niepełnosprawności. Orzeczenie zostało wydane na trzy lata i stwierdzało, że skarżący jest zdolny do wykonywania lekkiej pracy fizycznej.

9. Z ustaleń wynika również, że w 2012 r. więzienny neurochirurg skierował skarżącego na operację w celu leczenia wyżej wymienionych problemów z kręgosłupem. Z nieznanych przyczyn operacja nie odbyła się ani w 2012 r., ani w kolejnych latach przed pozbawieniem wolności skarżącego w 2014 r.

10. We wrześniu 2014 r. skarżący był hospitalizowany w związku z chorobą wrzodową dwunastnicy.

II.  Chronologia odbywania przez skarżącego kary pozbawienia wolności

11. W dniu 15 września 2014 r. skarżący wznowił odbywanie kary pozbawienia wolności (zob. par. 5 powyżej), ponieważ został skazany za popełnienie, w okresie próby, innego przestępstwa. W dniu 23 marca 2015 r. skarżący rozpoczął odbywanie tej drugiej kary.

12. Przez cały okres pozbawienia wolności skarżący przebywał w placówkach penitencjarnych typu zamkniętego z uwagi na fakt, że był recydywistą. Wyjątkowo w okresie od 8 do 19 maja 2015 r. został zakwalifikowany do osadzenia w zakładzie karnym typu półotwartego.

13. Skarżący był osadzony w następujących placówkach penitencjarnych: od 16 września do 5 października 2014 r. – Areszt Śledczy w Olsztynie; od 6 października do 4 grudnia 2014 r. – Zakład Karny w Kamińsku; od 5 do 23 grudnia 2014 r. – skrzydło szpitalne Zakładu Karnego w Barczewie; od 23 grudnia 2014 r. do 15 maja 2015 r. – skrzydło szpitalne Aresztu Śledczego w Gdańsku; od 16 do 19 maja 2015 r. – skrzydło szpitalne Zakładu Karnego w Barczewie; w dniu 19 maja 2015 r. – Zakład Karny w Dublinach (zakład typu półotwartego); od 20 maja do listopada 2015 r. – skrzydło szpitalne Zakładu Karnego w Barczewie; około marca 2016 r. – skrzydło szpitalne Aresztu Śledczego w Gdańsku; ok. kwietnia 2016 r. – skrzydło szpitalne Zakładu Karnego w Barczewie; od października 2016 r. do 20 stycznia 2017 r. – skrzydło szpitalne Zakładu Karnego w Barczewie; od 20 stycznia 2017 r. do 17 marca 2017 r. – skrzydło szpitalne Aresztu Śledczego w Gdańsku; od 17 marca do (prawdopodobnie) 27 marca 2017 r. – Areszt Śledczy w Olsztynie; oraz od (prawdopodobnie) 27 marca 2017 r. do nieokreślonej daty – Areszt Śledczy w Szczytnie.

14. We wszystkich wyżej wymienionych placówkach penitencjarnych skarżący był umieszczany w zwykłej celi, gdzie spał na dolnej pryczy, bądź też przebywał w skrzydle szpitalnym.

III.  Stan zdrowia i leczenie skarżącego podczas pobytu w placówkach penitencjarnych

15. W 2014 r., podczas przyjęcia do Aresztu Śledczego w Olsztynie, skarżący poinformował władze, że cierpi na dolegliwości wymienione w par. 9 powyżej. Stwierdził również, że cierpi na padaczkę pourazową. Skarżącemu zapewniono dostęp do środków przeciwbólowych i leków przeciwpadaczkowych oraz przydzielono mu dolną pryczę. Później, we wrześniu 2014 r., skarżącemu – po tym jak skarżył się na problemy z żołądkiem i bóle pleców – przepisano silniejsze środki przeciwbólowe oraz inne leki. Zastosowano również dietę lekkostrawną.

16. Po przyjęciu do Zakładu Karnego w Kamińsku skarżącemu ponownie przepisano lek przeciwpadaczkowy i zastosowano wobec niego dietę lekkostrawną. Otrzymał również kule i prawdopodobnie urządzenie ułatwiające pokonywanie schodów. W tym czasie skarżący nie miał żadnych napadów padaczki. Za każdym razem, gdy skarżył się na ból pleców, otrzymywał środki przeciwbólowe.

17. W dniu 22 października 2014 r. administracja zakładu karnego zorganizowała przyjęcie skarżącego do lokalnego szpitala cywilnego w celu przeprowadzenia operacji kręgosłupa, zgodnie z wyżej wspomnianym zaleceniem więziennego neurochirurga z 2012 r. (zob. par. 9 powyżej). W dniu 4 listopada 2014 r. skarżącego poddano badaniu lekarskiemu i polecono mu ponowną konsultację z tym neurochirurgiem. Administracja Zakładu Karnego w Kamińsku zorganizowała skarżącemu wizytę u neurochirurga w dniu 5 stycznia 2015 r.

18. Na przełomie października i listopada 2014 r. u skarżącego formalnie zdiagnozowano epilepsję – oprócz wcześniej istniejących schorzeń ortopedycznych. Podawano mu leki przeciwbólowe, uspokajające i przeciwpadaczkowe. W październiku 2014 r. skarżący odmówił przyjęcia porannej dawki leków przeciwpadaczkowych. Był w trakcie przygotowań do operacji kręgosłupa.

19. Ponieważ skarżący nagle doznał ostrego bólu pleców, został przeniesiony do skrzydła szpitalnego Zakładu Karnego w Barczewie (na okres od 5 do 23 grudnia 2014 r.). Został przebadany przez neurologów, neurochirurga, laryngologa, gastroenterologa, psychiatrę, internistę i lekarza ogólnego. Część z tych konsultacji odbyła się w cywilnych zakładach opieki zdrowotnej. W grudniu 2014 r. był leczony z powodu zakażenia układu moczowego.

20. W opinii o stanie zdrowia skarżącego wydanej w dniu 27 stycznia 2015 r. przez lekarza wewnętrznego Aresztu Śledczego w Gdańsku stwierdzono, że skarżący został poinformowany o możliwej potrzebie operacji i że w tym celu został umówiony na kolejne badanie rezonansem magnetycznym (MRI) w lutym 2015 r. W opinii odnotowano również, że stan zdrowia skarżącego pozwalał na przeprowadzenie dalszych diagnoz w ramach więziennej służby zdrowia.

21. W podobnej opinii wydanej w lutym 2015 r. stwierdzono, że badanie MRI skarżącego musiało zostać przełożone na marzec 2015 r. oraz że stan zdrowia skarżącego nadal pozwalał na postawienie dalszych diagnoz w ramach więziennego systemu opieki zdrowotnej.

22. W dniu 16 marca 2015 r. skarżący przeszedł badanie rezonansem magnetycznym i został zbadany przez neurochirurga. W maju 2015 r. skarżący został poddany tomografii komputerowej (CT). Badania te pozwoliły określić typ i zakres przepukliny krążka międzykręgowego u skarżącego.

23. W dniu 15 maja 2015 r. w karcie wypisu ze szpitala wydanej przez Areszt Śledczy w Gdańsku zawarto poniższe informacje. U skarżącego zdiagnozowano rwę kulszową, wspomniano też o podejrzeniu choroby wrzodowej. Był leczony z powodu kamicy nerkowej, bezsenności i zaburzeń lękowych. Chodził o kulach i zgłaszał nasilający się ból i chwilową utratę czucia w nogach. Zalecono, aby skarżący poddał się operacji w trybie niepilnym w celu leczenia przepukliny krążka międzykręgowego. Zgodnie z jego życzeniem, do szpitala w jego rodzinnym mieście wysłano wiele wniosków o przyjęcie na operację. Do dnia wydania niniejszego streszczenia stanu faktycznego nie otrzymano żadnej odpowiedzi. Skarżącemu zalecono również fizjoterapię: leczenie to nie zostało jednak uznane za niezbędne i skarżący nie wyraził na nie zgody. Wreszcie zalecono, aby przydzielić skarżącemu dolną pryczę.

24. W opinii o stanie zdrowia skarżącego wydanej w lipcu 2015 r. w Zakładzie Karnym w Barczewie stwierdzono, że skarżący był leczony na nadciśnienie i zaburzenia nastroju. Ponadto, w odpowiedzi na wnioski o przeprowadzenie operacji przesłane przez administrację zakładu karnego, Państwowy Szpital w Wałbrzychu zalecił, aby operacja odbyła się w szpitalu specjalizującym się w skomplikowanych operacjach kręgosłupa. W związku z tym przesłano wniosek o przeprowadzenie operacji do Państwowej Kliniki Neurochirurgii w Olsztynie. Zaznaczono, że do czasu badania zaplanowanego na 29 lipca 2015 r. skarżący powinien być poddawany leczeniu zachowawczemu w zakładzie karnym.

25. W dniu 10 września 2015 r. skarżący przeszedł kolejne badanie rezonansem magnetycznym.

26. W kolejnej opinii wydanej we wrześniu 2015 r. w Zakładzie Karnym w Barczewie stwierdzono, że drugie badanie skarżącego w Państwowej Klinice Neurochirurgii w Olsztynie zostało zaplanowane na październik 2015 r.

27. Zaświadczenie lekarskie wydane przez neurochirurga w październiku 2015 r. zawierało informację, że stan neurologiczny skarżącego nie uległ zmianie od czasu poprzedniego badania (w nieokreślonym dniu) przez lekarza, oraz opis konkretnych procedur, jakie powinny zostać podjęte przed i w trakcie (dwufazowej) operacji skarżącego.

28. W opinii o stanie zdrowia skarżącego wydanej w dniu 12 listopada 2015 r. w Zakładzie Karnym w Barczewie (zob. par. 46 poniżej) stwierdzono, że przeprowadzenie pierwszej fazy operacji skarżącego nie było możliwe ze względu na złe wyniki badań laboratoryjnych – w szczególności badania urologicznego z dnia 10 listopada 2015 r. Skarżący miał zaplanowane badanie urologiczne na 13 listopada 2015 r. Był również leczony na nadciśnienie tętnicze i przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka.

29. Skarżący przeszedł kolejne badania urologiczne w dniach 18 listopada i 2 grudnia 2015 r. oraz w dniu 8 stycznia 2016 r.

30. W dniu 25 grudnia 2015 r. skarżący usiłował popełnić samobójstwo. Akta sprawy nie zawierają żadnych dalszych informacji w tym zakresie. Rząd twierdził, że samobójstwo skarżącego zostało upozorowane w celu wywarcia presji na władze, aby udzieliły mu zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego. Skarżący nie doznał żadnych obrażeń. Po incydencie skarżący został umieszczony w monitorowanej celi, a w dniu 27 grudnia 2015 r. założono mu kartę Osadzonego Zagrożonego Samobójstwem, w której stwierdzono, że jest więźniem o skłonnościach samobójczych. Skarżący nie kwestionował twierdzeń Rządu.

31. W dniu 11 lutego 2016 r. skarżący otrzymał zaświadczenie ze skrzydła szpitalnego Aresztu Śledczego w Gdańsku, w którym potwierdzono wcześniejsze diagnozy oraz stwierdzono, że skarżący cierpi również na depresję. Zaświadczenie zawierało zalecenie, aby w trybie niepilnym zaplanować operację przepukliny krążka międzykręgowego skarżącego.

32. W dniu 22 lutego 2016 r. dwóch niezależnych biegłych wyznaczonych przez sąd sporządziło opinię w celu oceny, czy skarżący był zdolny do odbywania kary pozbawienia wolności, zważywszy na jego dolegliwości. Biegli, po zbadaniu skarżącego oraz po analizie jego dokumentacji medycznej, zalecili, aby skarżący poddał się operacji kręgosłupa. Stwierdzili również, że pobyt skarżącego w placówce penitencjarnej do tego czasu nie zagraża jego życiu lub zdrowiu. Wreszcie biegli zalecili, aby w okresie poprzedzającym operację skarżący korzystał z dolnej pryczy, przyjmował leki i był zwolniony z aktywności fizycznej w więzieniu. Po operacji skarżącemu należało udzielić trzymiesięczną przerwę w odbywaniu kary pozbawienia wolności w celu rehabilitacji. Podczas badania przeprowadzonego w celu sporządzenia tej opinii skarżący chodził o kulach.

33. W dniu 14 marca 2016 r. skarżący otrzymał orzeczenie o znacznym stopniu inwalidztwa, wymagającym stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby.

34. Według Rządu wyniki badań krwi skarżącego nie pozwalały na przeprowadzenie operacji w 2016 r. Podejrzewano wewnętrzny stan zapalny, ale skarżący odmówił przyjmowania leków przepisanych na tę dolegliwość. Skarżący został zbadany przez laryngologa i dentystę. Skarżący odmówił poddania się kolejnym badaniom zaplanowanym na maj 2016 r., jak również przyjmowania przepisanych leków.

35. W dniu 11 maja 2016 r. skarżącemu, który skarżył się na krwawienie z odbytu, zaplanowano kolonoskopię. Badanie nie odbyło się, ponieważ skarżący, pomimo otrzymania niezbędnych instrukcji przygotowawczych i podania mu odpowiedniego leku, nie połknął tego leku, a także w inny sposób nie przygotował się odpowiednio do badania. Skarżący (który był w trakcie zmiany zakładu karnego) poinformował władze, że wystąpi o nowy termin kolonoskopii do administracji Zakładu Karnego w Barczewie.

36. W dniu 15 września 2016 r. władze więzienne skontaktowały się z Państwowym Szpitalem Wojewódzkim w Olsztynie w celu zapisania skarżącego na operację. Ostatecznie operacja została zaplanowana na 11 maja 2017 r., ale jej przeprowadzenie było uzależnione od uzyskania przez skarżącego odpowiednich wyników badań krwi.

37. Rząd stwierdził, że w ramach przygotowań do operacji skarżącego poddano serii badań krwi, które dały sprzeczne wyniki (w zależności od tego, czy skarżący został wcześniej poinformowany o badaniu, czy też nie). Rząd wyraził podejrzenie, że kiedy skarżący wiedział o zbliżającym się badaniu krwi, to wpływał na wypaczenie jego wyniku poprzez spożycie posiłku, pomimo wyraźnego zalecenia, aby badanie zostało przeprowadzone na czczo.

38. W dniu 10 stycznia 2017 r. dwóch biegłych wyznaczonych przez sąd orzekło, że skarżący jest częściowo i tymczasowo niezdolny do pracy ze względu na dolegliwości ortopedyczne.

39. W dniu 31 stycznia 2017 r. zarządzono, że skarżący ma zostać poddany fizjoterapii w szpitalu rehabilitacyjnym Aresztu Śledczego w Gdańsku.

40. Zgodnie z najnowszymi informacjami przekazanymi Trybunałowi, operacja skarżącego w Państwowym Szpitalu Wojewódzkim w Olsztynie była zaplanowana na 11 lutego 2018 r. Została ona później przesunięta na lipiec 2018 r.

41. Kiedy skarżący rozpoczynał pobyt w zakładzie karnym w 2014 r., korzystał z kul oraz urządzenia ułatwiającego pokonywanie schodów; w 2016 r. zaczął poruszać się na wózku inwalidzkim. Skarżący, nie zgłaszając żadnych uwag, przedstawił odręczne oświadczenie z dnia 17 marca 2017 r., w treści którego jego współwięzień oznajmił, że w Zakładzie Karnym w Olsztynie asystował skarżącemu w codziennych czynnościach, np. pomagając mu się ubrać, przynosząc posiłki lub pomagając mu usiąść na toalecie. Rząd zaprzeczył, jakoby skarżący był zależny od współwięźniów (zob. par. 77 poniżej).

42. Przez cały okres odbywania kary pozbawienia wolności skarżący był również poddawany obserwacji przez psychologów i psychiatrów zatrudnionych w zakładzie karnym. Skarżący został poddany specjalnej terapii leczenia złości, mającej pomóc mu w opanowaniu agresji.

IV.  Postępowanie o udzielenie zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego

A.  Pierwszy wniosek o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego

43. W dniu 14 maja 2015 r. skarżący, który był wówczas osadzony w Areszcie Śledczym w Gdańsku, złożył wniosek o udzielenie zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego (zwanego również przerwą w odbywaniu kary pozbawienia wolności) ze względów zdrowotnych. Wniosek ten został zarejestrowany w Sądzie Okręgowym w Gdańsku z sygn. VI Kow 2124/15/pr.

44. W dniu 2 czerwca 2015 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku stwierdził, że nie jest właściwy do rozpatrzenia wniosku, ponieważ skarżący nie był osadzony w tym regionie. Sprawa została przekazana do Sądu Okręgowego w Olsztynie.

45. W dniu 2 czerwca 2015 r., kiedy skarżący był osadzony w Zakładzie Karnym w Barczewie, adwokat skarżącego złożył podobny wniosek w imieniu skarżącego, tym razem do Sądu Okręgowego w Olsztynie. Adwokat wymienił dolegliwości skarżącego i argumentował, że były one na tyle poważne, że czyniły go niezdolnym do odbywania kary pozbawienia wolności. W szczególności, skarżący mógł chodzić tylko o kulach, nosił wkładki inkontynencyjne i był całkowicie zależny od współwięźniów. System penitencjarny nie zapewnił mu odpowiedniej kontroli lekarskiej przez specjalistów, leczenia ani rehabilitacji fizycznej, co powodowało pogorszenie jego stanu zdrowia i zwiększało jego cierpienie. Adwokat zauważył, że operacja skarżącego została zaplanowana na 2017 r. i argumentował, że w międzyczasie powinien on zostać poddany leczeniu w cywilnej klinice w Olsztynie, a ostatecznie operacja powinna zostać przyspieszona. Adwokat utrzymywał, że skarżący znajdował się w nieludzkim położeniu, jego stan zdrowia gwałtownie się pogarszał, nie był w stanie poruszać się ani nawet dosięgnąć więziennego telefonu, by móc skontaktować się z rodziną. Adwokat zwrócił się o zlecenie przeprowadzenia opinii biegłych w celu oceny stanu zdrowia skarżącego oraz konieczności przeprowadzenia operacji oraz konsekwencji opóźnienia tej operacji. Wreszcie poprosił, aby ze względu na stan zdrowia skarżącego rozprawa sądowa została wyznaczona w jak najkrótszym terminie.

46. W dniu 26 czerwca 2015 r. sąd odmówił zwolnienia skarżącego od kosztów sądowych. W dniu 14 lipca 2015 r. sąd uzyskał raport z Zakładu Karnego w Barczewie, z którego wynikało, że do czasu przeprowadzenia operacji możliwe było zapewnienie skarżącemu odpowiedniej opieki medycznej w zakładzie karnym. Zgodnie z wnioskiem prokuratora w dniu 17 września 2015 r. sąd uzyskał dodatkową opinię z Zakładu Karnego w Barczewie o stanie zdrowia skarżącego. W dniu 13 października 2015 r. sąd przeprowadził rozprawę w obecności skarżącego. Sąd został poinformowany, że skarżący miał zaplanowane badanie lekarskie na 29 października 2015 r. W dniu 27 października 2015 r. sąd uzyskał sprawozdanie z wywiadu środowiskowego, o który wnioskował adwokat skarżącego. W dniu 12 listopada 2015 r. Zakład Karny w Barczewie wydał nową opinię o stanie zdrowia skarżącego. W dniu 24 listopada 2015 r. sąd nakazał, aby opinia o stanie zdrowia skarżącego została sporządzona przez niezależnego biegłego w ciągu trzydziestu dni. W związku z konfliktem interesów, który ujawnił się w odniesieniu do jednego z biegłych, w dniu 4 grudnia 2015 r. sąd nakazał przygotowanie opinii przez inny zespół biegłych w zakresie medycyny. Opinia biegłych została przedłożona sądowi w dniu 22 lutego 2016 r., po sporządzeniu – na podstawie badania skarżącego i analizy jego dokumentacji medycznej – przez powołanych przez sąd biegłych: neurochirurga i specjalistę medycyny sądowej z Zakładu Medycyny Sądowej w Bydgoszczy.

47. Biegli stwierdzili, że skarżący powinien poddać się operacji usunięcia przepukliny krążka międzykręgowego, ale jego pobyt w zakładzie karnym w oczekiwaniu na operację nie będzie stanowił zagrożenia dla życia lub zdrowia. Zalecili, aby skarżącemu przydzielono dolną pryczę oraz zapewniono niezbędne leczenie farmakologiczne, a po operacji udzielono mu trzymiesięcznej przerwy w odbywaniu kary w celu poddania się rehabilitacji. Jak stwierdzono w opinii, wówczas skarżący używał kul i nosił wkładki inkontynencyjne.

48. W dniu 3 marca 2016 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie uznał, że nie jest właściwy do dalszego rozpatrywania wniosku złożonego przez skarżącego, ponieważ skarżący został przeniesiony do Aresztu Śledczego w Gdańsku.

49. W dniach 22 i 30 marca 2016 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku uzyskał dwie opinie z Aresztu Śledczego w Gdańsku o stanie zdrowia skarżącego; w obu opiniach potwierdzono, że zapewnienie mu odpowiedniej opieki medycznej w więzieniu było możliwe.

50. W dniu 29 marca 2016 r. sąd został poinformowany, że Państwowy Szpital Wojewódzki w Olsztynie zaplanował operację skarżącego na dzień 16 kwietnia 2016 r.

51. W dniu 1 kwietnia 2016 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku uznał, że nie jest właściwy do dalszego rozpatrywania wniosku skarżącego o przerwę w odbywaniu kary, ponieważ skarżący ponownie zmienił zakład karny.

52. W dniu 21 kwietnia 2016 r. nowy sąd uzyskał informację od administracji zakładu karnego, że skarżący mógł uzyskać odpowiednią opiekę medyczną w zakładzie karnym, ale nie był w stanie pozwalającym na przeprowadzenie operacji, ponieważ jego parametry krwi były nieprawidłowe.

53. W dniu 11 maja 2016 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie zorganizował posiedzenie w Zakładzie Karnym w Barczewie. W posiedzeniu uczestniczył skarżący, który wówczas poruszał się na wózku inwalidzkim. Skarżącemu przedstawiono ekspertyzę biegłych dotyczącą jego stanu zdrowia, sporządzoną w dniu 22 lutego 2016 r. przez Zakład Medycyny Sądowej w Bydgoszczy. Skarżący przedłożył zaświadczenie lekarskie (o nieokreślonym charakterze) i zawnioskował o przeprowadzenie badania lekarskiego.

54. W tym samym dniu sąd wydał postanowienie o odmowie udzielenia zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego, o które ubiegał się skarżący. Rząd oznajmił, że sąd uznał, iż skarżący nie był w stanie umożliwiającym poddanie się operacji z racji wyników badań krwi, ale mógł być leczony w zakładzie karnym w inny sposób. Trybunał nie posiada kopii postanowienia sądu.

55. W dniu 16 maja 2016 r. skarżący złożył zażalenie, wskazując, że cierpi na poważne i przewlekłe schorzenia, że musi korzystać z wózka inwalidzkiego, a jego ból przysparza mu wiele cierpienia. Podniósł, że Zakład Karny w Barczewie nie jest przystosowany dla więźniów o szczególnych potrzebach, że nie zapewniono mu tam odpowiedniej opieki medycznej oraz że musi przejść operację w szpitalu cywilnym. Załączył zaświadczenia lekarskie z dnia 27 stycznia 2015 r. i 21 kwietnia 2016 r.

56. W dniu 4 lipca 2016 r. Sąd Apelacyjny w Białymstoku utrzymał w mocy orzeczenie sądu niższej instancji, zauważając, że zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego może być udzielone tylko wtedy, gdy choroba danego więźnia jest na tyle poważna, że dalszy jego pobyt w zakładzie karnym powodowałby zagrożenie dla życia lub zdrowia. Sąd stwierdził, że dowody zebrane w sprawie jednoznacznie wykazały, że w przypadku skarżącego takie ryzyko nie istniało. W szczególności w opinii biegłych jednoznacznie stwierdzono, że skarżący mógł pozostawać w zakładzie karnym w oczekiwaniu na operację oraz otrzymać tam odpowiednie leczenie; istotnie – otrzymywał leki, w tym leki antydepresyjne.

57. W dniu 10 czerwca 2016 r. Sąd Apelacyjny w Białymstoku oddalił skargę skarżącego złożoną na podstawie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, na nieuzasadnioną długość postępowania dotyczącego wniosku o udzielenie zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego. Sąd uznał, że opóźnienie, które nastąpiło w zaskarżonym postępowaniu, było spowodowane dwiema hospitalizacjami skarżącego i związaną z tym zmianą właściwości miejscowej oraz przekazywaniem akt sprawy między sądami w różnych miastach. Sąd zauważył również, że sprawa była złożona i wymagała analizy dokumentacji medycznej, której nie można było uzyskać bez pewnego opóźnienia.

B.  Drugi wniosek o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego

58. Skarżący złożył nowy wniosek (z bliżej nieustaloną datą) o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego. Argumentował, że przerwa w odbywaniu kary pozwoli mu na podjęcie leczenia wymaganego do wyleczenia wewnętrznego zapalenia oraz poprawę stanu zdrowia umożliwiającą poddanie się operacji kręgosłupa.

59. W dniu 28 grudnia 2016 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie odmówił udzielenia wnioskowanego zezwolenia. Kopia postanowienia sądu nie została przedłożona Trybunałowi. Z akt sprawy wynika, że wydając postanowienie sąd oparł się na opinii sporządzonej przez niezależnych biegłych z zakresu medycyny.

60. W dniu 8 lutego 2017 r. Sąd Apelacyjny w Białymstoku oddalił złożone przez skarżącego zażalenie na postanowienie wydane w pierwszej instancji. Sąd uznał, że w świetle materiału zgromadzonego w sprawie odpowiednia opieka medyczna i skuteczne przygotowanie do operacji skarżącego mogły być zapewnione w zakładzie karnym.

V.  Powiązane postępowania przeciwko lekarzom więziennym

61. W dniu 3 czerwca 2015 r. skarżący wniósł do Sądu Okręgowego w Olsztynie pozew cywilny przeciwko lekarzowi więziennemu. Postępowanie w tej sprawie jest w toku.

62. Według ustaleń skarżący wniósł również o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego przeciwko lekarzowi więziennemu (zarzucając mu błąd w sztuce lekarskiej) do Okręgowego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej. Nie przekazano żadnych dalszych informacji w tej sprawie.

VI.  INNE WYDARZENIA

63. W dniu 19 czerwca 2016 r. doszło do fizycznej konfrontacji skarżącego ze współwięźniem z celi. Rząd twierdził, że skarżący rozbił zlew i spowodował złamanie kości czaszki współwięźnia.

%1  WŁAŚCIWE RAMY PRAWNE I PRAKTYKA

64. Przepisy dotyczące opieki medycznej w zakładach karnych oraz ogólnych warunków osadzenia w placówce penitencjarnej, wraz z odpowiednim prawem krajowym i praktyką, zostały wyszczególnione w wyrokach Trybunału w sprawach Kaprykowski przeciwko Polsce, nr 23052/05, §§ 36-39, 3 lutego 2009 r.; Sławomir Musiał przeciwko Polsce, nr 28300/06, §§ 48-61, 20 stycznia 2009 r.; oraz Orchowski przeciwko Polsce, nr 17885/04, §§ 74-85, 13 października 2009 r.

%1  PRAWO

I.  ZARZUT NARUSZENIA ART. 3 KONWENCJI

65. Skarżący podniósł zarzut na podstawie art. 3 Konwencji, że władze państwowe nie zapewniły terminowego przeprowadzenia operacji w celu leczenia jego schorzenia kręgosłupa, co spowodowało nieodwracalne skutki dla jego zdrowia (m.in. został przykuty do wózka inwalidzkiego). Na podstawie tego samego przepisu skarżył się również, że władze państwowe nie udzieliły mu zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego, mimo że nie był zdolny do odbywania kary pozbawienia wolności. W związku z pierwszym postępowaniem w przedmiocie wniosku o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego skarżący zarzucił również, powołując się na art. 6 Konwencji, że władze nie podjęły decyzji w sprawie tego wniosku w odpowiednim czasie.

66. Trybunał – jako że na nim spoczywa dokonanie subsumpcji w sprawie – uznał, że wszystkie wyżej opisane elementy skargi podlegają kumulatywnemu rozpatrzeniu na podstawie art. 3 Konwencji (zob. Radomilja i inni przeciwko Chorwacji [WI] nr 37685/10 i 22768/12, § 126, 20 marca 2018 r.).

67. Artykuł 3 Konwencji stanowi:

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”.

A.  Dopuszczalność

1.  Argumenty stron

68. Rząd podniósł zastrzeżenie wstępne „na podstawie art. 6 w związku z art. 13 i art. 3 Konwencji”, że skarga jest niedopuszczalna z powodu niewyczerpania krajowych środków odwoławczych. W zakresie, w jakim skarżący mógł mieć (w związku z pozbawieniem wolności) jakiekolwiek roszczenia związane z jego prawami obywatelskimi, skuteczny środek odwoławczy był dostępny i w istocie skarżący z niego skorzystał. Jednakże sprawa z powództwa cywilnego skarżącego przeciwko lekarzowi Zakładu Karnego w Barczewie (patrz par. 61 powyżej) nadal była w toku rozpatrywania przed sądem krajowym. Zdaniem Rządu z uwagi na to przedmiotowa skarga była niedopuszczalna jako wniesiona przedwcześnie.

69. Rząd argumentował również, że skarga na podstawie art. 3 była w sposób oczywisty nieuzasadniona, ponieważ skarżący otrzymał odpowiednią opiekę medyczną w zakładzie karnym i przez cały czas pozostawał zdolny do odbywania kary pozbawienia wolności.

70. Skarżący nie odniósł się do argumentu Rządu o niedopuszczalności sprawy z powodu niewyczerpania krajowych środków odwoławczych. W odniesieniu do pozostałych argumentów Rządu stwierdził, że w trakcie całego okresu pozbawienia wolności nie otrzymywał odpowiedniego leczenia ani opieki medycznej, oraz że władze nie udzieliły mu zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego w odpowiednim czasie.

2.  Ocena Trybunału

71. W odniesieniu do kwestii rzekomo przedwczesnego wniesienia skargi przez skarżącego na podstawie art. 3, Trybunał zauważa, że skarżący podniósł dające się uzasadnić zarzuty (zarówno przed sądami krajowymi, jak i przed Trybunałem) dotyczące nieodpowiedniej opieki medycznej podczas pobytu w zakładzie karnym, a także dotyczące jego niezdolności do odbywania kary pozbawienia wolności. W związku z tym Trybunał przypomina (powołując się na swoje wcześniejsze orzeczenia w polskich sprawach), że powództwo cywilne wytoczone przeciwko zakładowi karnemu lub lekarzowi więziennemu nie może zapewnić osadzonemu rozsądnych oraz bliskich w czasie perspektyw uzyskania bardziej odpowiedniej opieki medycznej lub zwolnienia z zakładu karnego (zob. mutatis mutandis, Kaprykowski, cyt. powyżej, §§ 54-57; Kulikowski przeciwko Polsce (nr 2), nr 16831/07, § 52, 9 października 2012 r.; Zarzycki przeciwko Polsce, nr 15351/03, § 89, 12 marca 2013 r.; oraz Sławomir Musiał, cyt. powyżej, § 77). Co się tyczy warunków i opieki medycznej w więzieniu, zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału środki odwoławcze o charakterze czysto odszkodowawczym mogą być uznane za skuteczne jedynie w odniesieniu do skarżących, którzy zostali zwolnieni lub umieszczeni w warunkach spełniających standardy Konwencji (zob. Orchowski, cyt. powyżej, §§ 108 i 109). Ponadto, jak zostało to dobrze zilustrowane na przykładzie powództwa cywilnego skarżącego, sądy cywilne nie działają na tyle szybko, aby miały stanowić sensowną drogę prawną dla więźnia dążącego do poprawy status quo (zob. mutatis mutandis, wyżej przytoczone sprawy Kaprykowski, § 54-56, oraz Sławomir Musiał, §§ 77 i 82; por. też Nocha przeciwko Polsce (dec.), nr 21116/09, 27 września 2011 r.).

72. W związku z powyższym Trybunał uznaje, że wniosek o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego stanowił właściwy (i w istocie jedyny) środek odwoławczy, który skarżący wyczerpał w kontekście przedmiotowej sprawy. Kiedy zakończyło się postępowanie w sprawie pierwszego wniosku o udzielenie zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego, skarżący nie musiał już czekać z wniesieniem skargi do Trybunału, aż zakończy się postępowanie cywilne wszczęte przeciwko lekarzowi Zakładu Karnego w Barczewie.

73. W odniesieniu do kwestii, czy skarga jest w sposób oczywisty nieuzasadniona, Trybunał zauważa, że ta część skargi jest złożona pod względem okoliczności faktycznych w zakresie, w jakim dotyczy dających się uzasadnić zarzutów niezdolności do odbywania kary pozbawienia wolności oraz zarzucanej nieodpowiedniej opieki medycznej świadczonej skarżącemu – więźniowi o szczególnych potrzebach, cierpiącemu podczas odbywania kary pozbawienia wolności na poważne dolegliwości zdrowotne, które albo istniały jeszcze przed osadzeniem, albo pojawiły się i nasiliły po osadzeniu w zakładzie karnym.

74. Po wstępnym zbadaniu przedmiotu sprawy nie można w sposób oczywisty stwierdzić braku jakichkolwiek oznak naruszenia praw skarżącego, gwarantowanych przez art. 3 Konwencji. W związku z tym w opinii Trybunału, skarga ta nie może zostać uznana za niedopuszczalną już na wstępie, bez przechodzenia do formalnego badania jej istoty (zob. Kudła przeciwko Polsce [WI], nr 30210/96, ETPC 2000-XI; Sławomir Musiał, cyt. powyżej; Kaprykowski, cyt. powyżej, § 69; D.G. przeciwko Polsce, nr 45705/07, 12 lutego 2013 r.; oraz Zarzycki, cyt. powyżej).

75. Z powyższego wynika, że skarga ta nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona i nie podlega odrzuceniu na podstawie art. 35 ust. 3 lit. a i ust. 4 Konwencji, a zatem musi zostać uznana za dopuszczalną.

B.  Przedmiot skargi

1.  Argumenty stron

76. Skarżący zarzucił, że przez cały okres pozbawienia wolności nie otrzymywał odpowiedniego leczenia i opieki medycznej. W rezultacie jego dolegliwości ortopedyczne pogłębiły się do tego stopnia, że wymaga wózka inwalidzkiego. Podniósł również, że w postępowaniu dotyczącym jego wniosku o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego (o które ubiegał się ze względów zdrowotnych) doszło do nieuzasadnionych opóźnień.

77. Rząd twierdził, że leczenie, opieka i warunki materialne zapewnione skarżącemu podczas odbywania kary pozbawienia wolności były odpowiednie. Władze wszystkich zakładów karnych zawsze uwzględniały szczególne potrzeby skarżącego. Skarżącemu zapewniono m.in. kule, urządzenie ułatwiające pokonywanie schodów, a później wózek inwalidzki. Skarżący był wystarczająco sprawny, aby uczestniczyć w rozprawach sądowych oraz wdać się w bójkę z jednym ze współwięźniów. Skarżący nie był zależny od współwięźniów. Trudności, których mógł doświadczyć skarżący, nie przekraczały nieuniknionego poziomu cierpienia, które z jednej strony było nieodłącznym elementem pozbawienia wolności, a z drugiej strony – poważnej choroby przewlekłej, na jaką cierpiał skarżący.

78. Rząd argumentował, że wyjątkowy charakter sprawy skarżącego przekładał się na długość postępowania w sprawie wniosku skarżącego o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego. Po pierwsze, na pracę sądów krajowych miały wpływ hospitalizacje skarżącego i związane z tym zmiany właściwości miejscowej sądu (wraz z towarzyszącą temu koniecznością przeniesienia akt sprawy). Po drugie, sprawa wymagała analizy dokumentacji medycznej, która była obszerna i trzeba było ją aktualizować. Po trzecie, sądy musiały zlecić, a następnie czekać na sporządzenie opinii przez niezależnych biegłych. Rząd podkreślił przy tym, że sąd nie był w stanie uzyskać opinii od powołanego zespołu biegłych z powodu konfliktu interesów, który ujawnił się w odniesieniu do jednego z nich. Sąd musiał zatem zwrócić się do innego zespołu o przygotowanie opinii. Sąd podjął próbę przyspieszenia postępowania, wyznaczając trzydziestodniowy termin na przedstawienie opinii biegłych. Jednak ze względu na obciążenie pracą biegłych termin ten nie mógł zostać dotrzymany.

2.  Ocena Trybunału

(a)  Zasady ogólne

79. Trybunał powtarza, że art. 3 Konwencji nie może być interpretowany jako ustanawiający ogólny obowiązek zwolnienia osadzonego ze względu na stan zdrowia lub przeniesienia go do szpitala cywilnego – nawet jeśli cierpi on na chorobę szczególnie trudną do leczenia (zob. m.in. Sławomir Musiał, cyt. powyżej, § 86). Jednakże przepis ten zobowiązuje państwo do zapewnienia, by więźniowie byli pozbawieni wolności w warunkach poszanowania godności ludzkiej, aby sposób i metoda wykonania tego środka nie narażały ich na cierpienie lub trudności przekraczające nieunikniony poziom cierpienia nieodłącznie związany z pozbawieniem wolności, oraz aby, biorąc pod uwagę praktyczne wymagania związane z pozbawieniem wolności, ich zdrowie i samopoczucie były odpowiednio chronione, między innymi poprzez zapewnienie im niezbędnej pomocy medycznej (zob. sprawa Kudła, cyt. powyżej, § 94; Mouisel przeciwko Francji, nr 67263/01, § 40, ETPC 2002–IX; Sławomir Musiał, cyt. powyżej, § 86; oraz Kaprykowski, cyt. powyżej, § 69).

80. Przy ocenie, czy stan zdrowia skarżącego pozwalał na odbywanie kary pozbawienia wolności należy wziąć pod uwagę trzy konkretne elementy: (a) stan zdrowia osadzonego, (b) odpowiedniość pomocy i opieki medycznej świadczonej podczas odbywania kary pozbawienia wolności oraz (c) celowość utrzymania środka o charakterze detencyjnym zważywszy na stan zdrowia skarżącego (zob. Mouisel, cyt. powyżej, §§ 40-42; Sakkopoulos przeciwko Grecji, nr 61828/00, § 39, 15 stycznia 2004 r.; oraz Melnik przeciwko Ukrainie, nr 72286/01, § 94, 28 marca 2006 r.).

81. Władze muszą również zapewnić, aby tam, gdzie to konieczne ze względu na stan zdrowia, nadzór był regularny i systematyczny oraz obejmował kompleksową strategię terapeutyczną, której celem jest, w miarę możliwości, wyleczenie chorób więźnia lub uniknięcie ich nasilenia, a nie jedynie leczenie objawowe (zob. między innymi, Mikalauskas przeciwko Malcie, nr 4458/10, § 63, 23 lipca 2013 r.). Jeżeli władze decydują się na osadzenie w więzieniu osoby niepełnosprawnej, powinny dołożyć szczególnych starań, aby zapewnić warunki odpowiadające jej szczególnym potrzebom wynikającym z niepełnosprawności (zob. Farbtuhs przeciwko Łotwie, nr 4672/02, § 56, 2 grudnia 2004 r, oraz Zarzycki, cyt. powyżej, § 102).

(b)  Zastosowanie powyższych zasad do niniejszej sprawy

(i)  Stan zdrowia skarżącego

82. Jeśli chodzi o stan zdrowia osadzonego, Trybunał zauważa, że skarżący cierpi na przepuklinę krążka międzykręgowego, spondylolistezę oraz przewlekły zespół bólowy pleców (zob. par. 7 powyżej). Skarga wniesiona przez skarżącego odnosi się głównie do tych schorzeń. Trybunał weźmie również pod uwagę fakt, że z czasem u skarżącego zdiagnozowano także następujące krótkotrwałe lub przewlekłe dolegliwości: wrzody, epilepsja, zakażenie dróg moczowych, rwa kulszowa, kamica nerkowa, bezsenność, zaburzenia lękowe, nadciśnienie, zaburzenia nastroju i depresja (par. 10, 18, 19, 23, 24, 31 i 35 powyżej).

83. Pod koniec 2014 r. skarżący zaczął korzystać z kul oraz z urządzenia ułatwiającego pokonywanie schodów (zob. par. 16 powyżej). W bliżej nieokreślonym czasie, około maja 2016 r., skarżący zaczął poruszać się na wózku inwalidzkim (zob. par. 53 powyżej).

(ii)  Odpowiedniość pomocy i opieki medycznej świadczonej skarżącemu podczas odbywania kary pozbawienia wolności

84. Jeżeli chodzi o odpowiedniość opieki medycznej świadczonej skarżącemu podczas odbywania kary pozbawienia wolności, Trybunał po pierwsze zauważa, że po raz pierwszy zalecono skarżącemu poddanie się operacji kręgosłupa w 2012 r. (zob. par. 9 powyżej). Operacja ta była zalecana przez cały okres pobytu skarżącego w zakładzie karnym. Nigdy nie uznano, że potrzeba wykonania operacji była pilna (zob. par. 20, 21, 23, 31 i 32 powyżej). Po drugie, skarżący otrzymał zalecenie lekarskie, aby spał na dolnej pryczy, został zwolniony z pracy fizycznej lub wysiłku oraz stosował lekkostrawną dietę (zob. par. 23, 32 i 47 powyżej). Po trzecie, skarżącemu przepisywano różne leki, a raz zalecono mu również fizjoterapię (zob. par. 15, 18, 34, 56).

85. Trybunał zauważa, że podczas odbywania kary pozbawienia wolności skarżący był zazwyczaj umieszczany w więziennych oddziałach szpitalnych, gdzie zaspokajano jego szczególne potrzeby. Ilekroć zaś był kwaterowany w zwykłej celi, przydzielano mu dolną pryczę zgodnie z zaleceniami lekarskimi (zob. par. 14 i 15 powyżej). Ponadto skarżący otrzymywał lekkostrawną dietę i podawano mu leki przepisane w receptach, które były regularnie uaktualniane (zob. par. 15 i 16 powyżej). Fizjoterapia, zalecona jako leczenie inne niż konieczne, ostatecznie nie została przeprowadzona, ponieważ skarżący nie wyraził na nią zgody (zob. par. 23 powyżej).

86. Z kolei zalecenie poddania skarżącego operacji kręgosłupa nie zostało wykonane. W opinii Trybunału taki stan rzeczy nie był jednak spowodowany brakiem staranności ani celowym zaniechaniem ze strony władz więziennych. W odniesieniu do tej ostatniej kwestii Trybunał przypomina, że „[j]akkolwiek cel [konkretnego] traktowania jest czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę – w szczególności, czy służyło ono poniżeniu lub upokorzeniu ofiary – to brak takiego celu nie prowadzi nieuchronnie do stwierdzenia, że nie doszło do naruszenia art. 3” (zob. w kontekście opieki zdrowotnej, Sarban przeciwko Mołdawii, nr 3456/05, § 75, 4 października 2005 r.; zob. także, w ogólnym kontekście warunków odbywania kary pozbawienia wolności, Muršić przeciwko Chorwacji [WI], nr 7334/13, § 100, 20 października 2016 r.).

87. W związku z tym Trybunał zauważa, że władze każdej z placówek penitencjarnych, w których przebywał skarżący, aktywnie zabiegały o przyjęcie skarżącego na operację w specjalistycznym szpitalu cywilnym (zob. par. 17, 23, 24, 37, 39 i 40 powyżej).

88. Ponadto zapewniły przeprowadzenie niezbędnych procedur diagnostycznych w celu przygotowania skarżącego do operacji. W szczególności skarżący przeszedł dwa badania rezonansem magnetycznym i jedno badanie tomografem komputerowym (zob. par. 22 i 25 powyżej). Poddano go również licznym badaniom laboratoryjnym oraz badaniom lekarskim przeprowadzonym przez różnych specjalistów – w tym ortopedów, neurologów i neurochirurgów (zob. par. 17, 18, 19, 22, 26, 28, 29, 34 i 37 powyżej). Wiele badań skarżącego przeprowadzono w cywilnych placówkach medycznych (zob. par. 19 powyżej). W 2015 r. w treści dwóch opinii o stanie zdrowia skarżącego wyraźnie potwierdzono, że dalsze diagnozy odnoszące się do stanu zdrowia mogą być przeprowadzone w ramach więziennej służby zdrowia (zob. par. 20 i 21 powyżej). Nie wydano żadnego dokumentu, który wskazywałby przeciwny stan rzeczy.

89. Trybunał przyznaje, że proces diagnostyczny skarżącego był długotrwały. Zdaniem Trybunału wynikało to jednak z faktu, że w międzyczasie skarżący musiał być badany lub leczony w kierunku nowych dolegliwości, takich jak epilepsja (zob. par. 18 powyżej). Cierpiał również na ostry ból pleców, który wymagał przeniesienia go do innego więziennego ambulatorium (zob. par. 19 powyżej). Wreszcie skarżący nabawił się infekcji dróg moczowych (zob. par. 19 in fine powyżej) i miał objawy kolejnych wewnętrznych stanów zapalnych, co wymagało przeprowadzenia szczegółowych badań lekarskich (zob. par. 34 i 58 powyżej).

90. Biorąc pod uwagę te obiektywne komplikacje, Trybunał nie uważa za ustalone, że szczegółowe planowanie wieloetapowego leczenia skarżącego nie mogło zostać podjęte wcześniej niż faktycznie miało to miejsce – to jest w październiku 2015 r. (zob. par. 27 powyżej).

91. Trybunał zauważa również, że operacja pierwszej fazy leczenia została odłożona ze względu na niezależny czynnik – mianowicie chorobę urologiczną skarżącego (zob. par. 28 i 29 powyżej). Choroba ta była monitorowana z największą częstotliwością co najmniej do stycznia 2016 r. (zob. par. 34 powyżej).

92. Ponadto skarżący wymagał leczenia z powodu nadciśnienia i przewlekłego zapalenia żołądka (zob. par. 28 powyżej), a także depresji (zob. par. 31 powyżej), nawracających stanów zapalnych (zob. par. 34 powyżej) oraz wrzodów (zob. par. 35 powyżej).

93. Wobec braku jakiegokolwiek zaprzeczenia lub wyjaśnienia ze strony skarżącego, Trybunał przyjmuje twierdzenie Rządu, że skarżący w późniejszym okresie utrudniał władzom zapewnienie mu odpowiedniej opieki medycznej. W szczególności, w maju 2016 r. skarżący odmówił przyjmowania leków przepisanych na jego wewnętrzny stan zapalny oraz poddania się dalszym badaniom, które były konieczne w ramach przygotowań do planowanej operacji (zob. par. 34 powyżej). Niewątpliwie zniweczył również wysiłki władz związane ze leczeniem jego choroby wrzodowej, gdyż pomimo wyraźnych zaleceń lekarskich nie przygotował się do zaplanowanej kolonoskopii (zob. par. 35 powyżej). Wreszcie, w kolejnych miesiącach skarżący celowo wypaczał wyniki swoich badań laboratoryjnych, co uniemożliwiało przeprowadzenie planowanej operacji kręgosłupa, która w konsekwencji musiała być ciągle przekładana (zob. par. 36 i 37 powyżej).

94. W świetle powyższych ustaleń Trybunał stwierdza, że władze podejmowały konsekwentne i znaczne wysiłki w celu zapewnienia skarżącemu możliwości poddania się operacji. Jej przeprowadzanie musiano wielokrotnie odraczać na przestrzeni lat z powodu (i) licznych niezależnych czynników, takich jak konieczność zdiagnozowania i leczenia dodatkowych dolegliwości skarżącego, oraz (ii) postawy samego skarżącego, która podważała działania władz. Wynika z tego, że opóźnienie w poddaniu się przez skarżącego operacji, choć znaczne, nie było spowodowane przez władze, ale raczej przez czynniki niezależne oraz niemożliwy do przewidzenia rozwój wypadków. Ogólnie rzecz biorąc, podczas pobytu skarżącego w zakładzie karnym władze zapewniły mu odpowiednią opiekę medyczną nie tylko z związku z istniejącymi wcześniej dolegliwościami kręgosłupa, ale także wszystkimi pozostałymi zaburzeniami wewnętrznymi i psychicznymi.

95. Ponadto Trybunał uważa, że szczególne potrzeby skarżącego zostały w wystarczającym stopniu uwzględnione w więzieniu. Zapewniono mu kule, urządzenie ułatwiające pokonywanie schodów, a w końcu wózek inwalidzki. Większość czasu spędził w skrzydle szpitalnym, gdzie zapewniano mu opiekę ambulatoryjną. Jeśli chodzi o krótsze okresy pobytu w zwykłych celach, Trybunał nie uznaje za udowodnione, jakoby skarżący był zdany na pomoc współwięźniów przy wykonywaniu codziennych czynności.

(iii)  Celowość utrzymania środka o charakterze detencyjnym, zważywszy na stan zdrowia skarżącego

96. Ostatnią kwestią, którą Trybunał powinien się zająć, jest ustalenie, czy – biorąc pod uwagę brak możliwości przeprowadzenia operacji skarżącego oraz jego liczne dolegliwości i fizyczną niepełnosprawność – skarżący był zdolny do dalszego pobytu w zakładzie karnym. W związku z tym Trybunał musi ocenić nie tylko elementy merytoryczne, ale także adekwatność procedury orzekania o zdolności skarżącego do odbywania kary pozbawienia wolności – w szczególności szybkość, z jaką władze rozpatrzyły jego pierwszy wniosek o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego (zob. par. 43-57 powyżej).

97. Trybunał zauważa, że władze stale monitorowały przebieg chorób skarżącego oraz badały celowość jego dalszego pobytu w zakładzie karnym. W szczególności, niezależnie od opinii wydanych w 2015 r. (o których była mowa wcześniej; zob. par. 20 i 21 powyżej), w dniu 22 lutego 2016 r. dwóch niezależnych biegłych sporządziło ekspertyzę, w treści której stwierdzili, że pobyt skarżącego w zakładzie karnym nie zagrażał jego życiu lub zdrowiu (zob. par. 32, 46 in fine i 47 powyżej).

98. Trybunał zauważa również, że argument, iż skarżący nie był zdolny do odbywania kary pozbawienia wolności, został należycie zbadany przez sądy krajowe w toku postępowania dotyczącego jego wniosku o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego.

99. W pierwszym z tych postępowań sądy oparły się na trzech odrębnych ekspertyzach sporządzonych przez niezależnych biegłych z zakresu medycyny, na dodatkowych opiniach dotyczących skarżącego, dostarczonych przez Areszt Śledczy w Gdańsku (zob. par. 46, 49 i 52 powyżej), oraz na materiałach uzyskanych bezpośrednio od skarżącego podczas przesłuchań. Sądy pierwszej i drugiej instancji konsekwentnie stwierdzały, że życie lub zdrowie skarżącego nie było zagrożone, a jego zwolnienie z zakładu karnego nie było konieczne (zob. par. 54 i 56 powyżej).

100. W tych okolicznościach Trybunał nie kwestionuje zasadności decyzji organów, podjętej w trakcie pierwszego postępowania, o nieudzieleniu skarżącemu zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego. Ich uzasadnienie było rzeczywiście rzeczowe i wystarczające.

101. Trybunał nie może jednak pominąć faktu, że między datą wystąpienia przez skarżącego po raz pierwszy z wnioskiem o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego, a ostateczną decyzją sądu w tej sprawie upłynęło prawie czternaście miesięcy (zob. par. 43 i 57 powyżej).

102. Biorąc pod uwagę spoczywający na państwie obowiązek zachowania należytej staranności oraz obowiązek zapewnienia, aby skarżący (więzień o szczególnych potrzebach) nie był traktowany w sposób sprzeczny z art. 3 Konwencji z uwagi na jego zarzucaną niezdolność do odbywania kary pozbawienia wolności (zob. par. 74 i 75 powyżej), władze były zobowiązane do zapewnienia szybkiej kontroli sądowej wniosku skarżącego o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego.

103. Trybunał uważa, że rozpatrywanie wniosku o tak pilnym charakterze przez ponad rok co do zasady narusza wymogi art. 3. Należy zatem zbadać, czy w sprawie zaistniały jakiekolwiek wyjątkowe okoliczności, które uzasadniałyby przedłużanie się przedmiotowego postępowania.

104. Rząd przyznał, że zaskarżone postępowanie było długotrwałe. Twierdził jednak, że opóźnienie w rozpatrzeniu pierwszego wniosku skarżącego o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego wynikało z przenosin skarżącego między zakładami karnymi znajdującymi się w dwóch różnych regionach administracyjnych. Ponadto sprawa wymagała analizy dokumentacji medycznej, która była obszerna i wymagała aktualizowania (zob. par. 77 i 78 powyżej).

105. Trybunał zauważa, że zmiana właściwości miejscowej sądu (ze względu na przeniesienie skarżącego) nastąpiła trzykrotnie – mianowicie 2 czerwca 2015 r., 3 marca 2016 r. i 1 kwietnia 2016 r. (zob. par. 44, 48 i 51 powyżej). Wraz z przenosinami między Barczewem a Gdańskiem (zob. par. 13 powyżej) zmieniało się również miejsce posiedzeń sądu.

106. W świetle dostępnych materiałów oraz ustalenia, że skarżący otrzymał odpowiednią opiekę medyczną podczas odbywania kary pozbawienia wolności (zob. par. 94 powyżej) Trybunał przyjmuje, że kolejne przeniesienia skarżącego były konieczne do zapewnienia odpowiedniego specjalistycznego leczenia jego stale nasilających się dolegliwości. Zauważa również, że ogólny stan zdrowia skarżącego był poważny i że przeniesienia miały na celu nie tylko ułatwienie krótkoterminowego leczenia poszczególnych schorzeń, ale również długoterminową poprawę stanu fizycznego skarżącego na tyle, by mógł poddać się operacji kręgosłupa. Biorąc pod uwagę okoliczności, wynikłe następstwa dla postępowania dotyczącego wniosku skarżącego o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego miały z konieczności drugorzędne znaczenie, zwłaszcza biorąc pod uwagę, że zdolność skarżącego do odbywania kary pozbawienia wolności była monitorowana przez cały czas (zob. par. 97-100 powyżej).

107. Co więcej, pomiędzy zmianami właściwości miejscowej sądy działały z należytą starannością i bez zbędnej zwłoki. Na przykład w 2015 r. sąd rozpatrujący sprawę uzyskał od władz Zakładu Karnego w Barczewie trzy zaktualizowane opinie o zmieniającym się stanie zdrowia skarżącego oraz kopię sprawozdania z wywiadu środowiskowego, o który wnioskował adwokat skarżącego. Zwołał również posiedzenie w obecności skarżącego (zob. par. 46 powyżej). Pod koniec tego roku sąd ten, dokładając wszelkich starań w celu uzyskania obiektywnych dowodów, napotykał kolejne przeszkody w uzyskaniu opinii biegłych z zakresu medycyny niezwiązanych z systemem więziennictwa. W ocenie Trybunału sąd krajowy wykazał się aktywnością w dążeniu do uzyskania opinii biegłych w możliwie najkrótszym czasie (zob. par. 46 powyżej). W 2016 r. kolejny sąd, do którego sprawa została przekazana – w ciągu tego samego miesiąca, w którym przejął sprawę – uzyskał od Aresztu Śledczego w Gdańsku dodatkowe opinie o stanie zdrowia skarżącego (zob. par. 49 powyżej). Kiedy w kwietniu 2016 r. sprawa skarżącego została ponownie przekazana do Sądu Okręgowego w Olsztynie, sąd ten w ciągu sześciu tygodni uzyskał zaktualizowaną opinię o stanie zdrowia skarżącego, przeprowadził posiedzenie w Areszcie Śledczym w Gdańsku i zamknął sprawę, wydając orzeczenie (zob. par. 52-54 powyżej).

108. Trybunał uważa, że postępowanie w pierwszej instancji dotyczące pierwszego wniosku skarżącego o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego zostało zakończone tak szybko, jak to było możliwe, biorąc pod uwagę liczne obiektywne przeszkody, które wystąpiły (i których władze więzienne nie mogły uniknąć) oraz złożoność sprawy.

109. Po złożeniu przez skarżącego zażalenia Sąd Apelacyjny w Białymstoku potrzebował około sześciu tygodni na wydanie ostatecznego orzeczenia w tej sprawie. Apelacja wymagała ponownej analizy licznych opinii i zaświadczeń medycznych, a także stanowisk, które zostały przedłożone w sądzie niższej instancji (zob. par. 55 i 56 powyżej). W związku z tym Trybunał uznaje, że czas trwania postępowania odwoławczego nie był nierozsądnie długi.

110. Generalnie Trybunał nie znajduje w sprawie żadnych elementów, które podważałyby orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku o oddaleniu skargi skarżącego na naruszenie jego prawa do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie (zob. par. 57 powyżej).

111. Wszystkie wyżej wymienione starania mające na celu zapewnienie skarżącemu opieki medycznej świadczą o tym, że władze państwowe wykazały się wystarczającą troską, podejmując odpowiednie działania w celu doprowadzenia do operacji skarżącego w szpitalu cywilnym specjalizującym się w skomplikowanych schorzeniach kręgosłupa. Zajęły się również licznymi innymi przypadłościami zdrowotnymi skarżącego i stale je monitorowały. Zdaniem władz skarżący otrzymał odpowiednią opiekę medyczną w więzieniu i Trybunał nie ma podstaw, by stwierdzić inaczej. Władze aktywnie pomagały skarżącemu, zabiegając o leczenie jego dolegliwości – często wbrew woli samego skarżącego. Na podstawie przedstawionych dowodów Trybunał nie stwierdza, że opieka medyczna świadczona skarżącemu była niewystarczająca lub poniżej standardowego poziomu opieki zdrowotnej dostępnej dla ogółu społeczeństwa, ani że sądy rozpatrujące wniosek skarżącego o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego dopuściły się rażącego błędu w ocenie (zob. Wołkowicz przeciwko Polsce (dec.), no. 34739/13, § 110, 7 marca 2017 r.). Wreszcie, władze należycie zbadały zdolność skarżącego do odbywania kary pozbawienia wolności i podjęły decyzję w sprawie jego pierwszego wniosku o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego tak szybko, jak to było możliwe, biorąc pod uwagę wyjątkowe okoliczności opisane powyżej.

(iv)  Podsumowanie

112. Mając na uwadze powyższe Trybunał stwierdza, że władze zapewniły skarżącemu odpowiednią opiekę medyczną i podjęły wystarczające starania, aby w rozsądny sposób zaspokoić szczególne potrzeby wynikające z jego niepełnosprawności. Stale też monitorowały celowość pobytu skarżącego w zakładzie karnym.

113. W związku z powyższym nie doszło do naruszenia art. 3 Konwencji.

II.  ZARZUT NARUSZENIA ART. 6 KONWENCJI

114. Skarżący podniósł również zarzut nierozsądnego czasu trwania postępowania w sprawie jego wniosku o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego. Powołał się on na art. 6 ust. 1 Konwencji, który stanowi:

„Każdy ma prawo do […] rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez […] sąd […] przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym […]”.

115. Rząd podniósł, że ten zarzut skargi był niezgodny ratione materiae z art. 6 Konwencji. W szczególności, składając wniosek o wydanie zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego, skarżący domagał się jedynie przyznania mu krótkiej przerwy w wykonywaniu kary, a nie poprawy opieki medycznej bądź warunków materialnych odbywania kary. Ponieważ Konwencja nie gwarantowała żadnego prawa do zwolnienia z więzienia, zaskarżone postępowanie nie dotyczyło prawa cywilnego w rozumieniu art. 6 Konwencji.

116. Skarżący nie odpowiedział na zastrzeżenie wstępne Rządu.

117. Trybunał powtarza, że skarga wniesiona przez skarżącego na podstawie art. 3 Konwencji dotyczy zarówno jego zarzutów dotyczących nieodpowiedniej opieki medycznej w zakładzie karnym, jak i niezbadania w odpowiednim terminie jego zarzucanej niezdolności do odbywania kary, w ramach wniosku o zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego (zob. par. 65 i 76 powyżej). Kwestie te zostały zbadane, co doprowadziło do stwierdzenia, że nie doszło do naruszenia ww. artykułu (zob. par. 82-113 powyżej). Biorąc pod uwagę okoliczności, Trybunał uważa, że – pomijając kwestie dotyczące możliwości zastosowania art. 6 Konwencji – nie ma potrzeby odrębnego rozpatrywania tego zarzutu skargi (zob. Pugžlys, §§ 64-65 i 93-96; Paluch, §§ 46-48 i 49-52; Prus, §§ 37-38 i 40-43; oraz Świderski przeciwko Polsce, §§ 62-63 i 65-68, wszystkie cytowane powyżej).

%1  Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE,

1.  uznaje, że skarga jest dopuszczalna;

2.  uznaje, że nie doszło do naruszenia art. 3 Konwencji;

3.  uznaje, że nie ma potrzeby rozpatrywania skargi na gruncie art. 6 ust. 1 Konwencji.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie dnia 17 marca 2022 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Renata Degener Marko Bošnjak
Kanclerz Przewodniczący