Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

Wyrok został sprostowany 19 października 2017 r. na podstawie 81 Reguły Regulaminu Trybunału

STRASBURG

7 września 2017 r.

Wyrok jest ostateczny, ale może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Budnik przeciwko Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Pierwsza), zasiadając jako Komisja w składzie:

Aleš Pejchal, Przewodniczący,
Krzysztof Wojtyczek,
Jovan Ilievski, sędziowie,
oraz Renata Degener, Zastępca Kanclerza Sekcji,

Obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 Lipca 2017 r., Wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 61928/13) przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej wniesionej do Trybunału zgodnie
z art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) przez Pana Piotra Budnika („Skarżący”), w dniu
23 września 2013 r.

2. Rząd polski („Rząd”) był reprezentowany przez swojego Pełnomocnika, Panią J. Chrzanowską z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. Skarżący zarzucił, że warunki jego pozbawienia wolności stanowiły nieludzkie i poniżające traktowanie.

4. W dniu 15 września 2014 r. sprawa została zakomunikowana Rządowi.

STAN FAKTYCZNY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący, Pan Piotr Budnik jest polskim obywatelem, który urodził się w 1980 r. i mieszka w Lesznie.

Okoliczności sprawy

6. Stan faktyczny sprawy nie były kwestionowany i można go streścić
w następujący sposób.

1. Okres pozbawienia wolności skarżącego

7. Skarżący odbywał karę pozbawienia wolności w Zakladzie Karnym w Łowiczu od 27 stycznia 2007 r. do 19 kwietnia 2009 r. (2 lata, 2 miesiące i 22 dni).

2. Warunki pozbawienia wolności skarżącego

8. Skarżący twierdził, że przez cały okres pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w Łowiczu przebywał w przepełnionych celach, w których powierzchnia celi na osobę była poniżej polskiej ustawowej normy wynoszącej 3m ^2.

9. Sądy krajowe stwierdziły, bez podania dalszych szczegółów, że skarżący był przetrzymywany w przeludnionych celach podczas różnych nieokreślonych okresów od 27 stycznia 2007 r. do 19 kwietnia 2009 r. Przeludnienie doprowadziło do wielu kłótni między więźniami, ponieważ przy stołach nie było wystarczającej ilości miejsca dla wszystkich.

10. Skarżący został umieszczony w więziennej izolatce na czternaście dni w ramach środków dyscyplinarnych, gdzie toaleta nie była oddzielona od przestrzeni mieszkalnej.

11. W odpowiedzi, Rząd stwierdził, że skarżący był przetrzymywany
w więziennej izolatce ze względu na konieczność monitorowania jego zachowania. Liczba stołków i łóżek we wszystkich celach odpowiadała liczbie więźniów. Wszystkie cele zostały wyposażone w systemy wentylacji i ogrzewania. Skarżący miał prawo do jednego gorącego prysznica na tydzień i jednej godziny ćwiczeń na świeżym powietrzu dziennie.

3. Postępowania cywilne przeciwko Skarbowi Państwa

12. W dniu 12 maja 2009 r. skarżący, reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu, wystąpił z powództwem cywilnym o naruszenie dóbr osobistych z powodu nieodpowiednich warunków życiowych panujących w więzieniu w Łowiczu od 27 stycznia 2007 r. do 19 kwietnia 2009 r. Skarżący twierdził, że był przetrzymywany w przeludnionych celach o powierzchni mniejszej niż ustawowe minimum. Domagał się on 100.000 złotych polskich (PLN) (około 25.000 euro (EUR)) odszkodowania.

13. W dniu 20 lipca 2012 r. Sąd Okręgowy w Łodzi przyznał skarżącemu 3.000 złotych (750 EUR) tytułem odszkodowania i oddalił pozostałą część wniosku. Sąd krajowy stwierdził, że skarżący był przetrzymywany
w przepełnionych celach od 27 stycznia 2007 r. do 19 kwietnia 2009 r. Ponadto, przebywał w więziennej izolatce przez czternaście dni w ramach ukarania dyscyplinarnego.

14. W dniu 1 marca 2013 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi dokonał zmiany powyższego wyroku, podwyższył wysokość odszkodowania do 7.000 złotych (około 1.750 EUR) i oddalił pozostałą część powództwa.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

15. Szczegółowy opis właściwego prawa krajowego i praktyki w sprawie ogólnych zasad dotyczących warunków pozbawienia wolności
w Polsce oraz krajowych środków odwoławczych dostępnych dla osób pozbawionych wolności zarzucających nieodpowiednie warunki ich osadzenia, został określony w wyrokach pilotażowych Trybunału w sprawach Orchowski przeciwko Polsce (nr 17885/04) i Norbert Sikorski przeciwko Polsce (nr 17599/05) przyjętych w dniu 22 października 2009 r. (zob. odpowiednio § 75-85 i § 45-88). Bardziej aktualne zmiany zostały opisane w decyzji Trybunału w sprawie Łatak przeciwko Polsce (nr 52070/08, 12 października 2010 r., § 25-54).

PRAWO

I. DOMNIEMANE NARUSZENIE ART. 3 KONWENCJI

16. Skarżący zarzucił, że warunki jego pozbawienia wolności
i przeludnienie w Zakładzie Karnym w Łowiczu, w którym przebywał w okresie od 27 stycznia 2007 r. do 19 kwietnia 2009 r. (przez prawie 2 lata i 3 miesiące) stanowiły nieludzkie i poniżające traktowanie w myśl art. 3 Konwencji, który brzmi następująco:

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. ”

A. Dopuszczalność

17. Rząd stwierdził, że skarżący nie może już być dłużej uznany za ofiarę domniemanego naruszenia, ponieważ na mocy wyroku sądu krajowego z dnia 1 marca 2013 r. otrzymał odszkodowanie w wysokości
7.000 złotych (około 1.750 EUR) powiększone o odsetki. Dodatkowo, sądy krajowe oparły się na art. 3 Konwencji i tym samym uznały naruszenie Konwencji. Ponadto, sądy krajowe wzięły pod uwagę fakt, że samo przeludnienie nie przyczyniło się do pogorszenia stanu zdrowia skarżącego. Rząd powołał się na decyzje o niedopuszczalności w sprawach B.G. przeciwko Polsce ((dec.), nr 61403/10 z 27 sierpnia 20013 r.) i Dubjaková przeciwko Słowacji ((dec.), nr 67299/01 z 19 października 2004 r.)
i argumentował, że w tych przypadkach kwota odszkodowania przyznanego na szczeblu krajowym doprowadziła do ustalenia, że ​​skarżący nie mogli już dłużej uznawać się za ofiary naruszenia Konwencji, a takie samo rozumowanie powinno być stosowane w niniejszej sprawie.

18. Skarżący podniósł zasadniczo, że ciągle miał status ofiary
w rozumieniu Konwencji.

19. Trybunał powtarza, że podjęcie decyzji lub zastosowanie środka korzystnego dla skarżącego, co do zasady, nie jest wystarczające, aby pozbawić go statusu „ofiary” w rozumieniu art. 34 Konwencji, chyba że władze krajowe uznałyby naruszenie, albo wyraźnie albo co do istoty udzieliłyby rekompensaty za naruszenie Konwencji. (zob. Gäfgen przeciwko Niemcom [WI], nr 22978/05, § 115, ETPC 2010).

20. Trybunał przyjmuje oświadczenie Rządu, że naruszenie Konwencji zostało uznane przez władze krajowe. Niemniej jednak powtarza, że przyznana rekompensata musi być odpowiednia i wystarczająca. Będzie to zależeć od wszystkich okoliczności sprawy, ze szczególnym uwzględnieniem charakteru spornego naruszenia Konwencji ( patrz Gäfgen, cytowany powyżej, § 115). Przyznanie statusu ofiary skarżącemu może zależeć również od poziomu odszkodowania przyznanego na poziomie krajowym na podstawie stanu faktycznego, na który skarżył się przed Trybunałem ( patrz Scordino przeciwko Włochom (nr 1) [WI], nr 36813/97, § 202, ETPC 2006-V)

21. Trybunał powtarza, że art. 3 stanowi jedną z najbardziej podstawowych wartości społeczeństw demokratycznych, a osoby przebywające w więzieniu znajdują się w niepewnej pozycji, a władze mają obowiązek je chronić (zob. Orchowski, cytowany powyżej, § 119-122).
Z tego powodu, pomimo potwierdzenia naruszenia Konwencji, fakt, iż wnioskodawca otrzymał pewną sumę pieniędzy w ramach odszkodowania
w postępowaniu krajowym, nie ma decydującego znaczenia przy ustaleniu statusu ofiary względem skarżącego (zob. Norbert Sikorski, cytowany powyżej, § 96-99).

22. Rząd przywołuje sprawę B.G. przeciwko Polsce dotyczącą
art. 8 Konwencji oraz Dubjaková przeciwko Słowacji (obie cytowane powyżej) dotyczącą art. 6 i twierdzi, że przyznana kwota była odpowiednia. Jednakże, Trybunał jest zdania, że na ustalenia w niżej wymienionych sprawach nie można powoływać się w niniejszej sprawie
z powodu odmiennego charakteru domniemanego naruszenia.
W konsekwencji, kwota odszkodowania przyznawanego na szczeblu krajowym w sprawach dotyczących różnych naruszeń Konwencji nie może być uznana za decydującą w sprawach podnoszących kwestie zgodnie
z art. 3. Ponadto, polski system krajowy nie przewiduje żadnej alternatywnej formy zadośćuczynienia za naruszenie praw więźnia
z powodu pozbawienia wolności w nieodpowiednich warunkach przeludnienia. Rekompensata finansowa jest jedynym środkiem dostępnym dla ofiar po stwierdzeniu naruszenia a prawo krajowe nie ogranicza kwoty odszkodowania (zob. a contrario, Stella przeciwko Włochom (dec.), nr 49169/09, §§ 59-63).

23. Trybunał przyznaje, że kwota rekompensaty nie jest czynnikiem decydującym i że wyłącznie dlatego, iż kwota przyznana na poziomie krajowym była niższa niż kwota ustalona przez Trybunał, to nie oznacza to automatycznie, że środek nie był skuteczny (zob. Stella, cytowana powyżej, § 62). Uwzględniając jednak orzecznictwo Trybunału dotyczące kwoty odszkodowania przyznawanego w sprawach dotyczących warunków panujących w więzieniach, w których Trybunał stwierdził naruszenie praw wnioskodawcy chronionych na mocy art. 3, rekompensata przyznana skarżącemu przez władze krajowe w wysokości 1.750 EUR jest niewystarczająca i skarżący może nadal twierdzić, że jest ofiarą (zob. Janusz Wojciechowski przeciwko Polsce, nr 54511/11, § 42-49, 28 czerwca 2016 r., Olszewski przeciwko Polsce, nr 21880/03, § 124, 2 kwietnia 2013 r.).

24. Trybunał zauważa, że skarga nie jest oczywiście bezzasadna
w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a) Konwencji. Ponadto, nie jest ona niedopuszczalna z jakiegokolwiek innego powodu. Należy, zatem uznać ją za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

25. Skarżący utrzymywał, że przeludnienie i warunki sanitarne panujące w okresie pozbawienia go wolności miały niekorzystny wpływ na jego zdrowie i wywołały u niego upokorzenie i cierpienie. Twierdził on, że warunki, które panowały podczas pozbawienia go wolności nie spełniły norm wynikających z art. 3 Konwencji.

26. Rząd nie przedstawił żadnych uwag co do przedmiotu skargi.

27. Trybunał uważa, że w okolicznościach niniejszej sprawy, skarżący odbywał karę pozbawienia wolności w więzieniu w Łowiczu od 27 stycznia 2007 r. do 19 kwietnia 2009 r., skarżący odbywał karę pozbawienia wolności w warunkach przeludnienia, nawet po tym jak problem systemowy został uznany za rozwiązany ( Orchowski (cytowany powyżej, § 119-131 i Norbert Sikorski cytowany powyżej, § 126-141).

28. Trybunał zauważa w tym względzie, że sądy krajowe ustaliły,
we wniosku, niezakwestionowanym przez skarżącego oraz Rząd, że pozbawienie wolności skarżącego w więzieniu w Łowiczu było naznaczone poważnym problemem związanym z przeludnieniem przez okres 802 dni. Dodatkowo był on przetrzymywany w więziennej izolatce, w której toaleta nie była oddzielona od części życiowej (zobacz paragraf 13 powyżej).

29. Biorąc pod uwagę okoliczności sprawy i ich łączny wpływ na skarżącego, Trybunał uważa, że cierpienia i trudności, które przeżył skarżący przewyższyły nieunikniony poziom cierpienia nieodłącznie związany z pozbawieniem wolności i przekroczyły próg dotkliwości zgodnie z art. 3 Konwencji.

W związku z tym doszło do naruszenia tego artykułu.

II. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

30. Art. 41 Konwencji stanowi:

“Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeżeli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi taka potrzeba, o przyznaniu słusznego zadośćuczynienia pokrzywdzonej stronie.”

A. Szkoda

31. Skarżący domagał się 30.000 euro z tytułu szkody niemajątkowej.

32. Rząd stwierdził, że żądana kwota była zbyt wygórowana.

33. Trybunał uważa, że skarżący doznał szkody o charakterze niemajątkowym w wyniku pozbawienia go wolności w warunkach sprzecznych z art. 3 Konwencji (zobacz paragrafy 27-29 powyżej). Dokonując oceny na zasadzie słuszności, zgodnie z wymogami art. 41 Konwencji, a także mając na względzie wyrok już wydany przez sądy krajowe, Trybunał przyznaje skarżącemu z tego tytułu kwotę 3.700 EUR.

B. Koszty i wydatki

34. Skarżący nie występował z roszczeniem o zwrot kosztów i wydatków związanych z Konwencją lub postępowaniami krajowymi.

C. Odsetki za zwłokę

35. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

Z TYCH POWODÓW TRYBUNAŁ JEDNOMYŚLNIE,

1. Uznaje skargę za dopuszczalną;

2. Stwierdza, że nastąpiło naruszenie art. 3 Konwencji;

3. Uznaje,

(a) że pozwane państwo winno, w terminie trzech miesięcy1, uiścić na rzecz skarżącego 3.700 EUR (trzy tysiące siedemset euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową przeliczone na walutę pozwanego państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności;

(b) że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, należne będą odsetki zwykłe od określonej powyżej kwoty, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej
w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

4. Oddala pozostałą część wniosku skarżącego o słuszne zadośćuczynienie.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie dnia
7 września 2017 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Renata Degener Aleš Pejchal
Zastępca Kanclerza Przewodniczący

1 Sprostowano w dniu 19 października 2017 r.: sformułowanie „od daty,
w której niniejszy wyrok stanie się ostateczny zgodnie z art. 44 § 2 Konwencji” zostało skreślone.