Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

10 października 2019 r.

Wyrok jest ostateczny, ale może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Zaręba przeciwko Polsce

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Pierwsza), zasiadając jako Komitet w składzie:

Aleš Pejchal, przewodniczący,
Tim Eicke,
Jovan Ilievski, sędziowie,
i Renata Degener, zastępca kanclerza sekcji

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 września 2019 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

  POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 59955/15) przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, wniesionej do Trybunału w dniu 13 listopada 2015 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) przez obywatela polskiego, Roberta Zarębę („skarżący”).

2. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej („Rząd”) był reprezentowany przez swojego pełnomocnika, J. Chrzanowską, a następnie J. Sobczaka, z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. W dniu 18 stycznia 2017 r. skarga dotycząca warunków pozbawienia wolności została zakomunikowana Rządowi, a pozostałą część skargi uznano za niedopuszczalną na podstawie Reguły 54 § 3 Regulaminu Trybunału.

  FAKTY

I.  OKOLICZNOŚCI SPRAWY

4. Skarżący urodził się w 1971 r., a obecnie przebywa w Zakładzie Karnym w Garbalinie.

5. Okoliczności faktyczne sprawy nie były sporne i można je podsumować w następujący sposób:

A.  Okres osadzenia skarżącego

6. Skarżący był osadzony w Areszcie Śledczym w Łodzi od stycznia 2007 r. co najmniej do dnia, w którym rozszerzył żądanie pozwu w sądzie krajowym, to jest do 12 marca 2013 r. (zob. par. 10 poniżej).

B.  Warunki osadzenia skarżącego

7. Skarżący twierdził, że podczas osadzenia w Areszcie Śledczym w Łodzi był przetrzymywany w przeludnionych celach, w których powierzchnia przypadająca na osobę nie spełniała polskiego ustawowego standardu minimalnego wynoszącego 3 m ².

8. Sądy krajowe ustaliły, bez podawania dalszych szczegółów, że skarżący w okresie pomiędzy styczniem 2007 r. a majem 2009 r. często był osadzony w przeludnionych celach (co oznacza przestrzeń mniejszą niż ustawowo wymagane minimum wynoszące 3 m ² na osobę).

9. Sądy ustaliły w szczególności, że w okresie od 28 sierpnia do 20 października 2009 r. (jeden miesiąc i dwadzieścia dwa dni) skarżący przebywał w celi nr 151 (11,23 m ²), którą dzieliło czterech osadzonych, a następnie również w dniu 21 października 2009 r. w celi o powierzchni 12,05 m ², którą dzieliło pięciu osadzonych. Skarżący podkreślał, że w celach nie było odpowiedniej wentylacji, ściany były zagrzybione, zaś okna nieszczelne.

Postępowanie cywilne przeciwko Skarbowi Państwa

10. W dniu 7 maja 2012 r. skarżący wystąpił z powództwem cywilnym z tytułu naruszenia jego dóbr osobistych ze względu na nieadekwatne warunki bytowe w Areszcie Śledczym w Łodzi w okresie pomiędzy styczniem 2007 r. a datą wniesienia pozwu. W dniu 12 marca 2013 r. rozszerzył on żądanie pozwu o dalszy okres od lutego 2012 r. do marca 2013 r. Skarżący podnosił, że przebywał w przeludnionych celach, niespełniających minimalnego standardu powierzchni przewidzianego ustawą. Skarżący domagał się zasądzenia kwoty 82 000 PLN (około 20 500 EUR) tytułem zadośćuczynienia.

11. W dniu 13 sierpnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Łodzi przyznał skarżącemu 1 000 PLN (około 250 EUR) zadośćuczynienia i oddalił pozew w pozostałym zakresie. Sąd krajowy ustalił, że skarżący przebywał w przeludnionych celach w okresie pomiędzy 28 sierpnia a 21 października 2009 r. (jeden miesiąc i dwadzieścia trzy dni). Sąd uznał, że chociaż działania strony pozwanej były bezprawne, a warunki – trudne, przyznane zadośćuczynienie było wystarczające.

12. W dniu 3 kwietnia 2014 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił apelację skarżącego i apelację strony pozwanej, uznając, że sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił okoliczności sprawy, dokonał właściwej oceny dowodów i przyznał wystarczające zadośćuczynienie.

13. W dniu 11 czerwca 2015 r. Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej złożonej przez skarżącego.

II.  WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

14. Szczegółowy opis właściwego prawa krajowego i praktyki w zakresie dotyczącym ogólnych zasad regulujących warunki osadzenia w Polsce oraz właściwe środki krajowe przysługujące osobom osadzonym, zarzucającym nieodpowiednie warunki, przedstawiono w wyrokach pilotażowych wydanych w sprawach Orchowski przeciwko Polsce (skarga nr 17885/04) i Norbert Sikorski przeciwko Polsce (skarga nr 17599/05) z dnia 22 października 2009 r. (zob. odpowiednio §§ 75–85 i §§ 45–88). Późniejsze rozwiązania opisano w decyzji Trybunału wydanej w sprawie Łatak przeciwko Polsce (skarga nr 52070/08, 12 października 2010 r., §§ 25–54).

  PRAWO

I.  WNIOSEK RZĄDU O SKREŚLENIE SKARGI NA PODSTAWIE ART. 37 KONWENCJI

15. W dniu 22 marca 2017 r. Rząd przedłożył deklarację jednostronną podobną do deklaracji w sprawie Tahsin Acar przeciwko Turcji ( Tahsin Acar przeciwko Turcji (zastrzeżenia wstępne) [WI], skarga nr 26307/95, ETPCz 2003‑VI). Poinformował on Trybunał, że gotów jest przyznać, że doszło do naruszenia prawa skarżącego wynikającego z art. 3 Konwencji w odniesieniu do osadzenia w warunkach przeludnienia i zaproponował pewną kwotę z tytułu szkody niemajątkowej doznanej przez skarżącego, którą gotów jest zapłacić. Rząd zwrócił się do Trybunału o skreślenie skargi zgodnie z art. 37 Konwencji.

16. Skarżący nie zgodził się na propozycję Rządu. Podniósł, iż proponowana kwota nie stanowi wystarczającego słusznego zadośćuczynienia za doznaną szkodę niemajątkową.

17. Zapoznawszy się z warunkami przedstawionej przez Rząd deklaracji jednostronnej, Trybunał stwierdza, że Rząd nie przedstawił oświadczenia, które stanowiłoby wystarczającą podstawę do uznania, że poszanowanie praw człowieka w rozumieniu Konwencji i jej Protokołów nie wymaga dalszego badania sprawy przez Trybunał (inaczej niż miało to miejsce w przypadku sprawy Spółka z o.o. WAZA przeciwko Polsce (skreślona), skarga nr 11602/02, 26 czerwca 2007 r.).

18. W związku z powyższym Trybunał oddala wniosek Rządu o skreślenie skargi na podstawie art. 37 Konwencji i będzie odpowiednio kontynuować badanie w zakresie jej dopuszczalności i przedmiotu.

I.  ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 3 KONWENCJI

19. Skarżący zarzucił, że warunki jego osadzenia i przeludnienie w Areszcie Śledczym w Łodzi, gdzie przebywał w okresie pomiędzy 28 sierpnia i 21 października 2009 r. (jeden miesiąc i dwadzieścia trzy dni) stanowiły nieludzkie i poniżające traktowanie w rozumieniu art. 3 Konwencji, który stanowi:

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”.

20. Rząd, przedłożywszy deklarację jednostronną, nie odniósł się bardziej szczegółowo do przedmiotu skargi. Zwrócił jedynie uwagę, że ograniczeniu wymaganej przestrzeni osobistej towarzyszyły środki łagodzące, w szczególności fakt, iż skarżący spędzał wystarczająco dużo czasu poza celą z uwagi na zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy oraz że miał dostęp do różnego rodzaju zajęć poza celą. Jednakże te twierdzenia nie zostały poparte żadnymi dowodami.

A.  Dopuszczalność

21. Trybunał zauważa, że skarga ta nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Ponadto zauważa, że nie jest ona niedopuszczalna z jakichkolwiek innych przyczyn. Należy zatem uznać ją za dopuszczalną.

B.  Przedmiot skargi

22. Przypomnienie ogólnych zasad dotyczących badania warunków osadzenia w świetle art. 3 można znaleźć w wyrokach pilotażowych Trybunału przeciwko Polsce (zob. Orchowski, cyt. pow., §§ 119–31, Norbert Sikorski, cyt. pow., §§ 126–41), a także Muršić przeciwko Chorwacji ([WI], skarga nr 7334/13, §§ 102–41, ETPCz 2016).

23. Trybunał orzekł już, że silne domniemanie naruszenia art. 3 powstaje wówczas, gdy przestrzeń przypadająca na osadzonego w celi wieloosobowej jest mniejsza niż 3 m ²; domniemanie to może zostać wzruszone jedynie wówczas, gdy spełnione zostaną łącznie następujące warunki: gdy krótkotrwałemu, sporadycznemu i niewielkiemu ograniczeniu przestrzeni przypadającej na osobę towarzyszy wystarczająca swoboda poruszania się poza celą oraz odpowiedni dostęp do zajęć poza celą, a osadzenie ma miejsce w – ogólnie rzecz ujmując – odpowiednim miejscu służącym temu celowi (zob. Muršić, cyt. pow., §§ 137–38).

24. Trybunał zauważa, że sądy krajowe ustaliły, co nie było kwestionowane przez skarżącego ani Rząd, że osadzeniu skarżącego w Areszcie Śledczym w Łodzi towarzyszyło przeludnienie przez okres pięćdziesięciu trzech dni. W szczególności powierzchnia osobista przypadająca na osadzonego uległa ograniczeniu do 2,8075 m ², a w dniu 21 października 2009 r. – do 2,41 m ². Trybunał stwierdza, że w tych okolicznościach ograniczenia wymaganej przestrzeni osobistej nie można uznać za „krótkotrwałe, sporadyczne i niewielkie” w rozumieniu orzecznictwa Trybunału (zob. Muršić, cyt. pow., § 130). Ponadto, jak zauważono powyżej, twierdzenie Rządu, że ograniczeniu wymaganej powierzchni na osobę towarzyszyły czynniki łagodzące, nie zostało potwierdzone żadnymi dowodami (zob. par. 21 powyżej). Wynika stąd, że w niniejszej sprawie silne domniemanie naruszenia art. 3 nie może zostać wzruszone.

25. Z uwagi na powyższe ustalenia Trybunał uważa, że dyskomfort i trudności, jakich doznał skarżący, przekraczały nieunikniony poziom cierpienia wiążący się z pozbawieniem wolności i przekroczyły poziom dotkliwości z art. 3 Konwencji.

26. W związku z powyższym doszło do naruszenia ww. artykułu.

II.  ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

27. Art. 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

A.  Szkoda

28. Skarżący domagał się kwoty 4 600 PLN (około 1 150 EUR) tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

29. Rząd nie zajął stanowiska w tej kwestii.

30. Trybunał uważa, że skarżący doznał szkody niemajątkowej w wyniku osadzenia go w warunkach niezgodnych z art. 3 Konwencji (zob. par. 24–26 powyżej), która to szkoda nie zostałaby wystarczająco zadośćuczyniona samym stwierdzeniem naruszenia praw przysługujących mu na mocy Konwencji. Dokonując oceny w oparciu o zasadę słuszności, jak wymaga tego art. 41 Konwencji, Trybunał przyznaje skarżącemu z tego tytułu kwotę 1 150 EUR.

B.  Koszty i wydatki

31. Skarżący nie sformułował żadnych żądań z tytułu kosztów i wydatków poniesionych w postępowaniu przed Trybunałem lub sądami krajowymi.

C.  Odsetki za zwłokę

32. Trybunał za słuszne uznaje ustalenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

  Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1.  oddala wniosek Rządu o skreślenie skargi z listy;

2.  uznaje skargę za dopuszczalną;

3.  orzeka, że doszło do naruszenia art. 3 Konwencji;

4.  orzeka

(a)  że pozwane państwo winno w terminie trzech miesięcy uiścić na rzecz skarżącego, tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową, kwotę 1 150 EUR (tysiąc sto pięćdziesiąt euro) plus wszelkie należne podatki, przeliczoną na walutę pozwanego państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności;

(b)  że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, należne będą odsetki zwykłe od określonej powyżej kwoty, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie dnia 10 października 2019 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Renata Degener Aleš Pejchal
Zastępca Kanclerza Przewodniczący