Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

7 września 2017 r.

Niniejszy wyrok jest ostateczny . M oże podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Grabowski p. Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Pierwsza Sekcja), zasiadając jako Izba w

składzie:

Aleš Pejchal, Przewodniczący,

Krzysztof Wojtyczek,

Jovan Ilievski, S ędziowie

oraz Renata Degener, Zastępczyni Kanclerza Sekcji,

Obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 lipca 2017 r.,

Wydaje następujący wyrok, przyjęty z tą datą:

POSTĘPOWANIE

1. Podstawą rozpatrzenia sprawy jest skarga (nr 57449/13) skierowana przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej przez obywatela tego Państwa, p. Rafała Grabowskiego („Skarżący”) wniesiona do Trybunału w dniu 28 sierpnia 2013 r. na podstawie artykułu 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”).

2. Skarżący był reprezentowany przez mec. Piotra Rała, radcę prawnego w Warszawie. Rząd polski („Rząd”) reprezentowany był przez swoją agentkę, Panią J. Chrzanowską z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. Dnia 17 lutego 2015 r., zażalenie dotyczące artykułu 6 § 1 Konwencji zostało zakomunikowana Rządowi i skarga została uznana jako niedopuszczalna co do reszty, zgodnie z artykułem 54 § 3 regulaminu Trybunału.

PODSTAWY FAKTYCZNE

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

4. Skarżący urodził się w 1975 r. i mieszka w Sosnowcu. W czasie zdarzeń był przetrzymywany w areszcie w Mysłowicach.

5. W listopadzie 2012 r.,. skarżący podjął przeciwko Państwu działania w celu uzyskania odszkodowania za krzywdę, jakiej jego zdaniem doznał z racji warunków, w jakich był przetrzymywany. Domagał się przyznania 250 000 złotych polskich (PLN) (czyli równowartość około 62 500 euro (EUR) rekompensaty za tę krzywdę. Równocześnie, wnosił do Trybunału o zwolnienie go z kosztów sądowych, które wynosiły 12 500 PLN (czyli około 3 125 EUR). Na poparcie swojego wniosku, przedstawił oświadczenie o dochodach, zgodnie z którym nie był nigdzie zatrudniony
i nie żadnych oszczędności, ani majątku.

6. W odpowiedzi na wezwanie sądu, w którym proszono go o uzupełnienie danych zawartych we wniosku, skarżący przedstawił dodatkowe szczegóły dotyczące swojej sytuacji finansowej, zgodnie z którymi w zakładzie karnym nie wykonywał żadnej pracy – z uwagi, według jego deklaracji, na brak takich możliwości – i był zadłużony na kwotę 1 735 PLN w związku z toczącym się przeciwko niemu postępowaniem egzekucyjnym.

7. W dniu 18 marca 2013, referendarz sądowy przy Sądzie Rejonowym
w Warszawie zwolnił częściowo skarżącego z kosztów sądowych, obciążając go kwotą 130 PLN (około 32 EUR) czyli około 1 % kosztów wymaganych za wniesienie powództwa o odszkodowanie. W uzasadnieniu, referendarz sądowy wskazał, że wyłącznie osoby nie mające żadnej możliwości zgromadzenia oszczędności mogą liczyć na zwolnienie z wymaganej opłaty w całości, i że skarżący nie spełnia tego warunku. W tym kontekście uznał że skoro wniosek skarżącego dotyczył warunków jego uwięzienia od 2001 r., skarżący powinien był odłożyć trochę pieniędzy
w przewidywaniu opłacenia kosztów sądowych. Wskazywał, że według wykazu operacji na rachunku skarżącego, otrzymał on w okresie sześciu miesięcy poprzedzających jego wniosek, pomoc finansową w kwocie 700 PLN, z czego 330 PLN zostały wydane w więziennej kantynie. Podkreślił ponadto, że, skarżący pozostawał na całkowitym utrzymaniu administracji zakładu karnego.

8. W dniu 25 marca 2013, skarżący wniósł zażalenia na postanowienie z 18 marca 2013 r. Kwestionował argumentację, że powinien był zaoszczędzić środki
przewidując obowiązek poniesienia kosztów sądowych, twierdząc, że jego środki są bardzo skromne i że większą ich część wydał w więziennej kantynie w celu zakupienia artykułów spożywczych i artykułów higienicznych pierwszej potrzeby. Wskazał, że ceny obowiązujące w kantynie są wysokie, i że te artykuły przeznaczone były na polepszenie warunków jego odosobnienia. Dodał, że nie jest rozrzutny, i że zarządza swoim skromnym budżetem w sposób rozsądny.

9. W dniu 11 kwietnia 2013 r., Sąd Rejonowy w Warszawie utrzymał w mocy postanowienie referendarza sądowego. Podniósł, że skarżący nie wykonuje żadnej pracy, nie ma żadnego dochodu, nie posiada żadnej wartościowej rzeczy ani nieruchomości, i że poza tym był zobowiązany do zapłaty środków pieniężnych w postępowaniu egzekucyjnym. Niemniej sąd utrzymał decyzję z dnia 18 marca 2013 r.,
z tym uzasadnieniem, że postępowanie egzekucyjny skierowane przeciwko skarżącemu zakończyło się 21 stycznia 2013 r., że jest on na całkowitym utrzymaniu administracji zakładu karnego, i że nie jest wobec tego zmuszony do wydatkowania pieniędzy w kantynie więziennej w celu zaspokojenia swoich potrzeb żywieniowych
i higienicznych.

10. Skarżący nie uiścił opłaty sądowej w kwocie 130 złotych. W konsekwencji,
w dniu 23 maja 2013, podejmując decyzję zgodnie z artykułem 130 ² § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, Sąd Rejonowy w Warszawie zarządził zwrot pozwu, co oznaczało, iż pozew nie wywołał żadnych skutków prawnych jakie ustawa wiąże
z wniesieniem tego pisma procesowego do sądu.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE

11. W prawie polskim każdy wnioskodawca musi uiścić opłatę sądową z chwilą wniesienia pisma procesowego wszczynającego postępowanie, jak również składanego w toku postepowania od którego wymagane jest uiszczenie kosztów sądowych, między innymi kiedy wnosi apelację lub składa skargę kasacyjną, chyba że została ona zwolniona z wniesienia tych opłat.

12. Z reguły opłata sądowa stanowi procent lub ułamek kwoty będącej przedmiotem roszczenia.

13. Zgodnie z artykułem 13 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych) opłata sądowa w sprawach o prawa majątkowe wynosi 5% wartości przedmiotu sporu, nie może być niższa od 30 zł, ani nie może przekraczać 100 000 zł.

14. Zgodnie z artykułem 102 wymienionej wyżej ustawy, zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów

15. Zgodnie z artykułem 109 sąd może zarządzić stosowne dochodzenie, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczeń strony przeciwnej powziął wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego strony domagającej się zwolnienia od kosztów sądowych lub z niego korzystającej.

16. Zgodnie z art. 100 ust. 1 i art. 101 ust. 1 ustawy, zwolnienie
z kosztów sądowych może dotyczyć ich całości lub części.

17. Zgodnie z artykułem 110 ustawy sąd cofa zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli okazało się, że okoliczności, na podstawie których je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć. W obu wypadkach strona obowiązana jest uiścić wszystkie przepisane opłaty oraz zwrócić wydatki.

18. Wreszcie, zgodnie z artykułem 130 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu.

PODSTAWY PRAWNE

O DOMNIEMANYM NARUSZENIU ARTYKUŁU 6 § 1 KONWENCJI

19. Skarżący zarzuca naruszenie jego prawa dostępu do sądu z powodu odmowy, przez krajowy wymiar sprawiedliwości całkowitego zwolnienia go z kosztów sądowych związanych z pismem wszczynającym postępowanie. Przywołuje w tej sprawie artykuł 6 § 1 Konwencji, którego treść we fragmentach odpowiednich dla tej sprawy jest sformułowana tak:

„ 1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia jego sprawy (…) przez sąd (…) który rozstrzygnie o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym (…)”

20. Rząd kwestionuje argument skarżącego.

A. Dopuszczalność

21. Stwierdzając, że ta skarga nie jest nieuzasadniona w rozumieniu artykułu 35 §

3a) Konwencji, i że nie napotyka ponadto na żadną inną przyczynę niedopuszczalności, Trybunał uznaje ją za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

1. Argumenty stron

22. Rząd uważa, że w tym przypadku prawo skarżącego wynikające z artykułu 6 § 1 Konwencji nie zostało naruszone. Wskazuje, że obciążające stronę koszty sądowe za wniesienie sprawy o odszkodowanie stanowiły, zgodnie z obowiązującym prawem, procent od wnioskowanej kwoty.

23. Wskazuje, że sądy krajowe zwolniły skarżącego od kosztów sądowych powyżej 130 zł (około 32 EUR), czyli od ponad 99 % kosztów sądowych związanych
z wniesieniem sprawy o odszkodowanie. Rząd wyjaśnia, że kwota 130 zł pozostająca do zapłacenia stanowi tylko nieznaczną cześć w porównaniu z wartością przedmiotu sporu, która wynosiła 250 000 zł.

24. Rząd wskazuje także, że skarżący otrzymał kwotę 700 zł na przestrzeni sześciu miesięcy poprzedzających złożenie przez niego pozwu do sądu. Wreszcie, Rząd podtrzymuje, że skarżący, jako więzień, pozostawał na całkowitym utrzymaniu administracji więziennej.

25. Skarżący skarży się w tej sprawie, że pomimo jego sytuacji majątkowej, sądy krajowe uznały, że powinien był poczynić oszczędności na poczet przewidywanych kosztów sądowych. Podkreśla, że jako osoba nie mająca żadnych możliwości oszczędzania mógł domagać się zwolnienia od kosztów sądowych w całości.

2. Ocena Trybunału

26. Trybunał przypomina, że artykuł 6 Konwencji gwarantuje każdemu prawo do tego, aby sąd rozpoznał każdą skargę związaną z jego prawami i obowiązkami o charakterze obywatelskim. Nie jest to prawo absolutne: dopuszcza ograniczenia, które są domyślnie przyznane, ponieważ z samej swojej natury wpływa na regulacje Państwa. Jednak, podczas gdy Państwa sygnatariusze korzystają z pewnego marginesu oceny w tej kwestii, to ostatecznie do Trybunału należy ocena czy zostały spełnione wymogi Konwencji ( Kreuz p. Polsce) (nr 1) , nr 28249/95, § 53, ETPC 2001 – VI, i V.M. p. Bułgarii, nr 45723/99, § 41, 8 czerwiec 2006).

27. Trybunał uznaje, że dostęp do sądu może być przedmiotem różnego rodzaju ograniczeń, włącznie z finansowym ( Brualla Gómez de la Torre p. Hiszpanii, 19 grudzień 1997, § 33, Zbiór wyroków i postanowień 1997-VIII, i Tolstoy Miloslavsky p. Zjednoczonemu Królestwu, 13 lipiec 1995, §§ 61 i następne, seria A nr 316-B). W szczególności takie ograniczenie prawa dostępu do sądu, jak wymóg uiszczenia opłaty sądowej od wnoszonych pism procesowych, nie jest sam w sobie niezgodny
z artykułem 6 § 1 Konwencji (cytowany już Kreuz, § 1 60).

28. Trybunał przypomina także, że ograniczenie dostępu do sądu daje się pogodzić z artykułem 6 § 1 Konwencji tylko jeżeli jego cel jest uzasadniony i jeżeli zachodzi rozsądny stosunek proporcjonalności między zastosowanymi środkami
a wyznaczonym celem (idem, §§ 54-55, i Tinnely & Sons Ltd i inni i McElduff i inni p. Zjednoczonemu Królestwu, 10 lipiec 1998, § 72, Zbiór 1998-IV). W szczególności,
w odniesieniu do kosztów i opłat sądowych, które podsądny powinien opłacić, ich wysokość oceniona w świetle szczególnych okoliczności danej sprawy, w tym stanu majątkowego zainteresowanego i etapu postępowania, na którym owo ograniczenie zostaje nałożone, jest czynnikiem, który należy brać pod uwagę w celu określenia, czy skarżący został pozbawiony prawa dostępu do sądu ( Podbielski i PPU Polpure p. Polsce, nr 39199/98, § 64, 26 lipiec 2005).

29. W tej sprawie, Trybunał odnotowuje, że wniosek, dotyczący rekompensaty za krzywdę, której skarżący miałby doznać z powodu warunków, w jakich jest osadzony, został zwrócony zainteresowanemu z uzasadnieniem, że koszty sądowe związane
z jego złożeniem nie zostały uiszczone. Trybunał zauważa, że kwota 130 zł wymagana za założenie sprawy o odszkodowanie stanowiła zaledwie 0,05% kwoty odszkodowania, którego domagał się skarżący.

30. Trybunał przypomina także, że kiedy sąd ma rozstrzygnąć we wniesionej sprawie, zachodzi domniemanie, iż s jest prawdziwe i poważne, chyba, że oczywiste dowody wskazywałyby na coś przeciwnego i pozwalały uznać, że jest ono niepoważne lub oczywiście bezzasadne ( Rolf Gustafson p. Szwecji, 1 lipiec 1997, § 39, Zbiór 1997-IV, i Kupiec p. Polsce, nr 16828/02, § 47, 6 lipiec 2009). Nawet zakładając, że spór, którego dotyczyło postępowanie skarżącego był „prawdziwy i poważny”
w rozumieniu Konwencji, Trybunał uważa, że w okolicznościach niniejszej sprawy, kwota żądana przez zainteresowanego jawi się jako wygórowana i nierealistyczna. Gdyby skarżący domagał się bardziej rozsądnego odszkodowania, wymagane koszty byłyby niższe (już cytowany, Kupiec, § 47).

31. Trybunał zauważa, że pomimo zawyżenia przez skarżącego jego roszczeń, został on jednak zwolniony z obowiązku zapłaty 99% opłaty sądowej od pozwu.

32. Wreszcie, Trybunał powtarza, że wnioskodawca, który zawyża swoje roszczenia, nie może oczekiwać, że zostanie całkowicie zwolniony z obowiązku uiszczenia wymaganych opłat lub zwolniony z obowiązku uczestniczenia, do rozsądnej wysokości, w kosztach wygenerowanych w związku z rozpoznaniem wniesionej przez niego sprawy ( Buczek p. Polsce, nr 31667/12, § 30, 14 czerwiec 2016).

33. W niniejszej sprawie, Trybunał zauważa, że skoro skarżący otrzymał kwotę 700 zł w okresie sześciu miesięcy przed skierowaniem sprawy do Sądu Okręgowego
w Warszawie, dysponowałby środkami potrzebnymi do opłacenia kosztów sądowych związanych z tym pozwem, gdyby nie wydał dużej części tej kwoty w kantynie więzienia. Decydując się na wydanie pieniędzy, którymi dysponował, skarżący nie wykazał się należytą starannością jakiej zwykle oczekuje się od powoda w sprawach cywilnych.

34. Ponadto, Trybunał odnotowuje, że właściwe sądy uzasadniły swoje rozstrzygnięcia w sposób szczegółowy i przekonujący. Wobec tego Trybunał uważa, że sądy prawidłowo skorzystały z przysługującej im swobody przy ocenie istotnych faktów.

35. Z uwagi na elementy, o których powyżej, oraz wszystkie okoliczności tej sprawy, Trybunał stwierdza, że koszty postępowania były wymagane od skarżącego zgodnie z prawem i spełniały uzasadniony cel. Koszty, o których mowa, nie były wygórowane w stosunku do możliwości zainteresowanego i nie zostały mu narzucone w sposób arbitralny. Z tej też przyczyny, Trybunał uważa, że zwrot pozwu skarżącego z uwagi na brak uiszczenie opłaty sądowej od pozwu, nie naruszył prawa skarżącego do sądu.

36. Te elementy są wystarczające dla Trybunału, żeby uznać, że nie było naruszenia artykułu 6 § 1 Konwencji.

Z TYCH WZGLĘDÓW, TRYBUNAŁ, JEDNOGŁOŚNIE

1. Uznaje, że skarga jest dopuszczalna;

2. Stwierdza, że nie doszło do naruszenia artykułu 6 § 1 Konwencji;

Sporządzono w języku francuskim i obwieszczono pisemnie dnia 7 września 2017 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Renata Degener Aleš Pejchal

Zastępczyni Kanclerza Przewodniczący