Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

24 kwietnia 2018 r.

OSTATECZNY

24/07/2018

Wyrok ten stał się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w art. 44 ust. 2 Konwencji. Wyrok może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Baydar przeciwko Holandii,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Trzecia), zasiadając jako Izba w składzie:

Helena Jäderblom, Przewodnicząca,

Branko Lubarda,

Helen Keller,

Pere Pastor Vilanova,

Alena Poláčková,

Georgios A. Serghides,

Jolien Schukking, sędziowie,

oraz Stephen Phillips, Kanclerz Sekcji,

po obradach na posiedzeniu niejawnym w dniach 22 września 2015 r. oraz 3 kwietnia 2018 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w drugiej wskazanej dacie:

POSTĘPOWANIE

[Paragrafy 1-6 wyroku pominięto]

FAKTY

[Paragrafy 7-29 wyroku pominięte i zastąpione tłumaczeniem poniższego streszczenia przygotowanego przez Kancelarię Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Streszczenie stanu faktycznego 1 :

W kontekście swej skargi kasacyjnej w sprawie karnej skarżący wnioskował, aby Sąd Najwyższy skierował do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) pytanie w trybie prejudycjalnym. Sąd Najwyższy, nawiązując do art. 81 ust. 1 ustawy o organizacji sądownictwa, oddalił wniosek skarżącego i stwierdził, iż decyzja ta nie wymaga dalszego uzasadnienia, ponieważ „zarzuty nie wzbudzają potrzeby rozstrzygnięcia kwestii prawnych w interesie jednolitości prawnej czy też rozwoju systemu prawa”.

PRAWO

I. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 6 KONWENCJI

30. Skarżący zarzucał, iż Sąd Najwyższy odmówił skierowania pytania prejudycjalnego do TSUE pomimo wniosku złożonego w tej kwestii przez skarżącego, a podając uzasadnienie w formie skróconej, opartej na treści art. 81 ustawy o organizacji sądownictwa, nie przedstawił należytego uzasadnienia nieuwzględnienia wniosku, naruszając prawo skarżącego do rzetelnego procesu sądowego w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji, który w części istotnej dla sprawy brzmi następująco:

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego [...] rozpatrzenia jego sprawy [...] przez niezawisły [...] sąd [...]”.

31. Rząd kwestionował to twierdzenie.

A. Dopuszczalność

32. Strony zgadzają się, że przedmiot sporu objęty jest zakresem stosowania art. 6 ust. 1 Konwencji; Trybunał również nie ma w tej kwestii wątpliwości.

33. Rząd podnosi, iż skarżący nie wyczerpał wszystkich krajowych środków odwoławczych, nie wnosząc przeciwko państwu powództwa z tytułu szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ( onrechtmatige daad) do sądów cywilnych w oparciu o fakt, że orzeczenie Sądu Najwyższego było bezprawne. Zdaniem Rządu, ponieważ zarzucane naruszenie art. 6 Konwencji pojawiło się na ostatnim etapie przedmiotowego postępowania karnego, sądy krajowe nie miały możliwości rozpatrzenia zarzutu skarżącego, iż doszło do naruszenia jego praw przewidzianych w art. 6 na skutek wydania przez Sąd Najwyższy uzasadnienia w formie skróconej, dlatego zarzut ten powinien być dochodzony przed sądami cywilnymi.

34. Skarżący kwestionował ten argument, wskazując na fakt, iż Rząd nie wykazał – poprzez przepisy prawne ani orzecznictwo – dostępności i skuteczności takiego postępowania cywilnego zarówno w teorii jak, i w praktyce. Zdaniem skarżącego postępowanie cywilne w sprawie zarzutu popełnienia czynu niedozwolonego w rzeczywistości nie stanowi skutecznego środka odwoławczego, ponieważ w żadnym wypadku nie skutkowałoby wznowieniem postępowania karnego przeciwko niemu.

35. Trybunał przywołuje odpowiednie zasady dotyczące wyczerpania krajowych środków odwoławczych, wymienione w wyroku z dnia 28 lipca 1999 r, w sprawie Selmouni przeciwko Francji ([WI] skarga nr 25803/94, §§ 74-77, ETPC 1999–V), w tym zasadę stanowiącą o tym, że to na Rządzie podnoszącym zarzut niewyczerpania krajowych środków odwoławczych spoczywa obowiązek przekonania Trybunału, że środek odwoławczy był skuteczny, dostępny w teorii i praktyce w przedmiotowym czasie. W swoich zwięzłych spostrzeżeniach na temat środka zaskarżenia, który można wnieść do sądu cywilnego, Rząd nie odniósł się do żadnego orzecznictwa krajowego wskazującego, iż ów środek byłby skuteczny w odniesieniu do skargi skarżącego. W tych okolicznościach skargi nie można odrzucić na tej podstawie, że nie wyczerpano krajowych środków odwoławczych w rozumieniu art. 35 ust. 1 Konwencji.

36. Trybunał zauważa ponadto, że skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji ani nie jest niedopuszczalna na jakiejkolwiek innej podstawie. Należy ją zatem uznać za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

1. Twierdzenia przed Trybunałem

37. Skarżący zarzucał, że odmawiając skierowania pytania prejudycjalnego do TSUE na jego wniosek, Sąd Najwyższy naruszył jego prawo wynikające z art. 6 Konwencji. Podniósł, iż z orzecznictwa Trybunału wynika obowiązek na podstawie art. 6 Konwencji, aby Sąd Najwyższy uzasadnił odmowę uwzględnienia wniosku o skierowanie pytania prejudycjalnego do TSUE, wskazując, które podstawy z wyroku w sprawie Cilfit (zob. paragrafy 23–26 powyżej) miały zastosowanie, opatrując je wyjaśnieniem. W opinii skarżącego odniesienie się jedynie do art. 81 ustawy o organizacji sądownictwa, na które powołał się Rząd, nie może zostać uznane za właściwe w tym względzie. Skarżący kwestionował argument Rządu, jakoby z wyroku w sprawie Hansen przeciwko Norwegii (skarga nr 15319/09, z dnia 2 października 2014 r.) wynikało, że odmowa skierowania pytania prejudycjalnego bez podania szczególnych powodów nie narusza art. 6 Konwencji, jeśli zastosowany był odpowiedni przepis prawa dopuszczający podanie uzasadnienia w formie skróconej przez sąd apelacyjny. Podkreślił, iż wyrok w sprawie Hansen nie dotyczył wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym przez TSUE, lecz procedury filtrowania środków odwoławczych. Nadto zdaniem skarżącego, o ile Trybunał nie zadecyduje jednoznacznie inaczej, „zobowiązanie Cilfit” stanowi szczególne zobowiązanie do podania uzasadnienia, ze swoimi własnymi wymogami.

38. Rząd podniósł, z przedstawionego orzecznictwa Trybunału nie wynika, że art. 6 Konwencji nakłada na sądy krajowe obowiązek przekazywania spraw przed Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej lub podawania szczegółowego uzasadnienia odmowy uwzględnienia wniosku o takie przekazanie, niezależnie od jego treści lub podstaw. Zdaniem Rządu obowiązek uzasadnienia odmowy skierowania pytania prejudycjalnego do TSUE stanowi „szczególny element ogólnego obowiązku sądów do uzasadnienia decyzji” oraz, nawiązując do sprawy Hansen ( op. cit., § 80), sąd apelacyjny nie miał obowiązku podania bardziej szczegółowego uzasadnienia, gdy zastosował odpowiedni przepis prawny przy oddalaniu skargi kasacyjnej jako nierokującej pozytywnego rozpatrzenia, bez podania dalszego uzasadnienia. W opinii Rządu orzeczenie Sądu Najwyższego opatrzone uzasadnieniem w formie skróconej w oparciu o art. 81 ustawy o organizacji sądownictwa było zgodne z art. 6 Konwencji i należy interpretować je jako uznanie przez sąd, iż wniosek skarżącego o skierowanie pytania prejudycjalnego do TSUE nie odnosił się do kwestii prawnej, która wymagała odpowiedzi.

2. Ocena Trybunału

39. Trybunał przypomina, iż w gestii sądów krajowych leży wykładnia i stosowanie prawa krajowego, zgodnie z prawem UE jeśli ma ono zastosowanie, oraz podejmowanie decyzji, czy przed wydaniem przez nie wyroku niezbędne jest skierowanie pytania prejudycjalnego do TSUE. Powtarza on, że Konwencja nie gwarantuje jako takiego prawa do skierowania sprawy przez sąd krajowy do innego sądu krajowego czy też do TSUE w sprawie wydania orzeczenie w trybie prejudycjalnym. Trybunał wcześniej zaobserwował, że kwestia ta nie jest jednak zupełnie niezwiązana z art. 6 ust. 1 Konwencji, ponieważ odmowa przez sąd krajowy przekazania sprawy może, w pewnych okolicznościach, naruszyć rzetelność postępowania, gdy taka odmowa ma charakter arbitralny. Ową odmowę można uznać za arbitralną w sprawach, w których zasady mające zastosowanie nie dopuszczają wyjątków w uwzględnianiu wniosków o przekazanie sprawy lub gdy odmowa opiera się na powodach innych niż przewidziane w uregulowaniach, lub jeśli decyzja odmowna nie została należycie uzasadniona. Prawo do otrzymania uzasadnionej decyzji w istocie służy realizacji ogólnej zasady zawartej w Konwencji, która chroni jednostkę przed arbitralnością poprzez wykazanie stronom, iż zostały wysłuchane, oraz zobowiązuje sądy, aby opierały swoje decyzje na obiektywnych przesłankach (zob. Ullens de Schooten i Rezabek przeciwko Belgii, skargi nr 3989/07 oraz 38353/07, z dnia 20 września 2011 r., §§ 54-59). Jak Trybunał często zauważał, Konwencja oparta jest na zasadach rządów prawa i unikania arbitralnej władzy (zob., między innymi, mutatis mutandis, Roche przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [WI], skarga nr 32555/96, § 116, ETPC 2005-X). W obszarze sądownictwa powyższe zasady służą budowaniu zaufania publicznego do obiektywnego i transparentnego systemu wymiaru sprawiedliwości, jednego z fundamentów społeczeństwa demokratycznego (zob. Taxquet przeciwko Belgii [WI], z dnia 16 listopada 2010 r., skarga nr 926/05, § 90 i cytowane tam orzecznictwo).

40. Wynikający z art. 6 ust. 1 Konwencji obowiązek uzasadnienia przez sądy krajowe swoich wyroków i postanowień nie oznacza jednak wymogu udzielenia szczegółowej odpowiedzi na każde twierdzenie. Zakres, w jakim obowiązek podania uzasadnienia ma zastosowanie, może różnić się w zależności od charakteru decyzji. Należy uwzględnić między innymi różnorodność zarzutów, które wnoszący skargę może podnieść przed sądami, oraz różnice istniejące między Układającymi się Państwami w zakresie przepisów ustawowych, norm zwyczajowych, opinii prawnej oraz ogłaszania i sporządzania wyroków. Z tego powodu kwestię, czy sąd spełnił obowiązek – wynikający z art. 6 Konwencji – podania uzasadnienia, czy też nie, można rozstrzygnąć jedynie w świetle okoliczności sprawy (zob. Borovská i Forrai przeciwko Słowacji, skarga nr 48554/10, § 57, z dnia 25 listopada 2014 r.; García Ruiz przeciwko Hiszpanii [WI], skarga nr 30544/96, § 26, ECHR 1999–I; Kok przeciwko Holandii (dec.), skarga nr 43149/98, z dnia 4 lipca 2000 r.; oraz Ruiz Torija przeciwko Hiszpanii, skarga nr 18390/91, § 29, z dnia 9 grudnia 1994 r.).

41. Powyższe zasady znajdują odzwierciedlenie w orzecznictwie Trybunału, w którym kwestię należytego uzasadnienia przez sądy krajowe nieuwzględnienia wniosku o skierowanie pytania prejudycjalnego do TSUE rozważano w świetle art. 6 ust. 1 Konwencji.

42. Przykładowo Trybunał stwierdził, że w przypadku, gdy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został uzasadniony w sposób niewystarczający lub w przypadku, gdy wniosek taki sformułowano w sposób szeroki i ogólny, akceptowalne jest w myśl art. 6 Konwencji, aby krajowe sądy najwyższe oddalały skargi, przytaczając jedynie przepisy prawa właściwe w przedmiocie tych skarg, jeżeli przedmiot sprawy nie podnosi zasadniczo istotnej kwestii prawnej (zob. John przeciwko Niemcom (dec.) skarga nr 15073/03, z dnia 13 lutego 2007 r.) lub jeżeli skarga nie rokuje pozytywnego rozpatrzenia, bez szczegółowego zbadania wniosku (zob. Wallishauser przeciwko Austrii (nr 2), skarga nr 14497/06, § 85, z dnia 20 czerwca 2013 r.; zob. także Rutar Marketing D.O.O. przeciwko Słowenii (dec.), skarga nr 62020/11, § 22, z dnia 15 kwietnia 2014 r., oraz Moosbrugger przeciwko Austrii, skarga nr 44861/98, z dnia 25 stycznia 2000 r.).

43. Co więcej, w sprawie Stichting Mothers of Srebrenica i Inni przeciwko Holandii (skarga nr 65542/12, § 173, ETPC 2013) Trybunał stwierdził, że uzasadnienie w formie skróconej przedstawione przez Sąd Najwyższy w przedmiocie odmowy uwzględnienia wniosku o skierowanie pytania prejudycjalnego było wystarczające, wskazując iż wynikało ono z konkluzji przyjętej w innej części wyroku Sądu Najwyższego, w której uznano ów wniosek za zbędny. W sprawie Astikos Kai Paratheristikos Oikodomikos Synetairismos Axiomatikon i Karagiorgos przeciwko Grecji ((dec.), skargi nr 29382/16 oraz 489/17, § 47, z dnia 9 maja 2017 r.) Trybunał zaobserwował, że orzeczenie w trybie prejudycjalnym, o które wnioskował skarżący w tamtej sprawie, nie zmieniłoby treści wniosków poczynionych przez grecką Radę Stanu, ponieważ złożona przezeń apelacja została uznana za niedopuszczalną z powodu niedochowania ustawowych wymogów dotyczących dopuszczalności zaskarżenia.

44. W innych sprawach, nie dotyczących kontekstu krajowych postępowań przyspieszonych, Trybunał stwierdził, iż sądy krajowe, których orzeczeń nie można zaskarżyć zgodnie z przepisami prawa krajowego, zobowiązane są do uzasadnienia swoich decyzji odmownych w świetle oczekiwań określonych przez orzecznictwo TSUE ( Ullens de Schooten i Rezabek, op. cit, § 62) . W sprawie Dhahbi przeciwko Włochom (skarga nr 17120/09, § 31, z dnia 8 kwietnia 2014 r.; zob. także Schipani i Inni przeciwko Włochom, skarga nr 38369/09, § 42, z dnia 21 lipca 2015 r.) Trybunał sformułował następujące zasady dotyczące obowiązku sądów krajowych wynikającego z art. 6 Konwencji w przypadkach, gdy złożono wniosek o skierowanie pytania prejudycjalnego do TSUE oraz gdy ów wniosek należycie umotywowano:

„[…] art. 6 ust. 1 wymaga od sądów krajowych, aby podały uzasadnienie, w świetle obowiązujących przepisów prawa, każdej decyzji odmawiającej skierowania pytania prejudycjalnego;

– gdy Trybunał rozpatruje skargę w przedmiocie zarzucanego naruszenia art. 6 ust. 1 na tej podstawie, jego zadaniem jest zapewnienie, aby zaskarżona decyzja odmowna została należycie uzasadniona;

– podczas gdy należy przeprowadzić tę kontrolę w sposób rzetelny, do obowiązków Trybunału nie należy badanie wszelkich błędów, które sądy krajowe mogły popełnić, dokonując wykładni lub stosując właściwe przepisy prawa; oraz

– w szczególnym kontekście art. 234 akapit trzeci Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (obecny art. 267 TUE) oznacza to obowiązek sądów krajowych – których orzeczeń nie można zaskarżyć zgodnie z prawem krajowym i które odmawiają uwzględnienia wniosku o skierowanie pytania prejudycjalnego do TSUE w kwestii podniesionej przed nimi, a dotyczącej wykładni prawa UE – do uzasadnienia swojej odmowy w świetle oczekiwań określonych w orzecznictwie TSUE. Muszą zatem wskazać powody, na podstawie których uznały tę kwestię za nieistotną, lub wskazać, że przedmiotowy przepis prawa Unii Europejskiej był już przedmiotem wykładni przez TSUE lub że prawidłowe zastosowanie prawa UE jest na tyle oczywiste, że brak jest co do tego jakichkolwiek uzasadnionych wątpliwości”.

45. Nawiązując do niniejszej sprawy, Trybunał zauważa, że Sąd Najwyższy oddalił w części skargę kasacyjną skarżącego, w tym jego wniosek o skierowanie pytania prejudycjalnego do TUSE, podając uzasadnienie w formie skróconej na podstawie art. 81 ust. 1 ustawy o organizacji sądownictwa (zob. paragraf 15 powyżej). W rozumieniu skarżącego art. 6 ust. 1 Konwencji przemawia przeciwko ograniczeniu się przez Sąd Najwyższy do uzasadnienia w formie skróconej w przedmiocie wniosku o skierowanie pytania prejudycjalnego do TSUE.

46. Trybunał odwołuje się do swojego wcześniejszego stwierdzenia, iż na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji akceptowalne jest, aby krajowe sądy najwyższe oddalały skargę odnosząc się wyłącznie do odpowiedniego przepisu prawnego traktującego o takich skargach, jeśli przedmiot sprawy nie budzi zasadniczo istotnej kwestii prawnej (zob. John, op. cit.). Stwierdzał ponadto, iż podobnie przepis ten nie jest naruszony w sytuacji, gdy sąd oddala skargę kasacyjną, uznając, iż nie rokuje ona pozytywnego rozpatrzenia, nie podając szczegółowego uzasadnienia (zob. Wnuk przeciwko Polsce (dec.), skarga nr 38308/05, z dnia 1 września 2009 r., oraz Gorou przeciwko Grecji (nr 2) [WI] , skarga nr 12686/03, § 41, z dnia 20 marca 2009 r.). Tę zasadę Trybunał ponownie wyraził w sprawie Talmane przeciwko Łotwie (skarga nr 47938/07, § 29, z dnia 13 października 2016 r. z dalszymi odniesieniami). Musi zatem także i w tym kontekście stwierdzić, że rozstrzygnięcia sądów krajowych nie są dotknięte arbitralnością lub w jakikolwiek inny sposób rażąco nieuzasadnione, co stanowi ograniczenie kompetencji Trybunału do oceny, czy dokonano właściwej wykładni prawa krajowego i jego właściwego zastosowania (zob. Talmane, op. cit., § 31).

47. Trybunał przyznaje, że zgodnie z celem prawodawcy (zob. paragraf 19 powyżej), art. 81 ustawy o organizacji sądownictwa ‒ który pozwala na oddalenie przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej z uwagi na uznanie, iż nie daje ona podstaw do uchylenia zaskarżonego wyroku oraz nie rodzi konieczności rozstrzygnięcia kwestii prawnych, a także art. 80a tej samej ustawy, który zezwala na stwierdzenie przez Sąd Najwyższy niedopuszczalności skargi konstytucyjnej z uwagi na brak perspektyw jej powodzenia – mają na celu zapewnienie rozsądnej długości postępowania oraz pozwalają sądom kasacyjnym lub podobnym organom sądowniczym skutecznie skoncentrować się na swoich głównych zadaniach, takich jak zapewnianie jednolitego zastosowania i właściwej wykładni prawa.

48. Biorąc pod uwagę wyjaśnienie Sądu Najwyższego, z którego wynika, że w wyroku, w którym skarga kasacyjna jest uznawana za niedopuszczalną lub oddalana z zastosowaniem lub odwołaniem do art. 80a i 81 ustawy o organizacji sądownictwa, nieodłącznie zawarte jest [stwierdzenie], że brak jest potrzeby kierowania pytania prejudycjalnego, ponieważ przedmiot sprawy nie podnosi kwestii prawnej, którą należy rozstrzygnąć (zob. paragraf 20 powyżej), Trybunał nadto przyznaje, iż zwięzłe uzasadnienie zawarte w takim wyroku implikuje uznanie, że kierowanie sprawy do TSUE nie mogło prowadzić do innego jej rozstrzygnięcia.

49. Nadto Trybunał zauważa, że TSUE stwierdził, iż sądy krajowe o których mowa w ustępie trzecim art. 267 TFUE, nie mają obowiązku kierować pytania o wykładnią prawa Unii Europejskiej postawione przed nimi, jeśli owo pytanie nie jest istotne, tj. jeśli odpowiedź na nie, jakakolwiek by nie była, nie może mieć żadnego wpływu na rozstrzygnięcie sprawy (zob. paragraf 29 powyżej).

50. Trybunał stwierdza zatem, iż w kontekście postępowania przyspieszonego w rozumieniu art. 80a lub 81 ustawy o organizacji sądownictwa nie pojawia się żadna kwestia dotycząca zasad na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji w przypadku, gdy skarga kasacyjna zawierająca wniosek o skierowanie pytania prejudycjalnego zostaje uznana za niedopuszczalną lub zostaje oddalona ze skrótowym uzasadnieniem, jeśli z okoliczności sprawy jasno wynika, iż decyzja nie jest arbitralna ani w sposób oczywisty nieuzasadniona.

51. Trybunał odnotowuje, że na podstawie art. 81 ust. 2 ustawy o organizacji sądownictwa (zob. paragraf 18 powyżej) skargę kasacyjną rozpatruje się w składzie trzech sędziów Sądu Najwyższego. Trybunał zauważa ponadto, iż w niniejszej sprawie wniosek skarżącego o skierowanie pytania prejudycjalnego do TSUE, który zamieścił on w pisemnej odpowiedzi na opinię doradczą rzecznika generalnego, został oddalony przez Sąd Najwyższy z podaniem uzasadnienia w formie skróconej na podstawie art. 81 ustawy o organizacji sądownictwa, po tym jak rozważył pisemne uzasadnienie skargi kasacyjnej skarżącego, jak również opinię doradczą rzecznika generalnego i pisemną odpowiedź skarżącego (zob. paragraf 14 powyżej).

52. W tych okolicznościach Trybunał jest przekonany, że Sąd Najwyższy należycie zbadał podstawy skargi kasacyjnej wniesionej przez skarżącego. Trybunał nie może zatem dostrzec nierzetelności postępowania przed Sądem Najwyższym.

53. W związku z powyższym nie doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1. uznaje skargę za dopuszczalną;

2. stwierdza, że nie doszło do naruszenia art. 6 Konwencji.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie w dniu 24 kwietnia 2018 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Stephen Phillips Helena Jäderblom Kanclerz Przewodnicząca

1 Źródło: Nota informacyjna na temat orzecznictwa Trybunału nr 217, kwiecień 2018 r. ( Information Note. Case-law of the European Court of Human Rights No. 217, April 2018).