Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

DRUGA SEKCJA

DECYZJA

Skarga nr 52538/09
Bayram TAŞDEMİR i Inni
przeciwko Turcji

Europejski Trybunał Praw Człowieka (druga sekcja), zasiadając w dniu 12 marca 2019 r. jako Izba w składzie:

Robert Spano, Przewodniczący,
Paul Lemmens,
Işil Karakaş,

Julia Laffranque,
Valeriu Griţco,
Jon Fridrik Kjølbro,
Stéphanie Mourou-Vikström , Sędziowie
oraz Stanley Naismith, Kanclerz Sekcji,

Mając na uwadze powyższą skargę złożoną w dniu 18 września 2009 r.,

Mając na uwadze złożoną przez pozwany Rząd deklarację w dniu 23 stycznia 2018 r., w której wezwał Trybunał do skreślenia skargi z listy spraw, oraz odpowiedź skarżących na tę deklarację,

Po naradzie postanawia, co następuje:

FAKTY I PROCEDURA

1. Lista skarżących znajduje się w załączniku.

2. Rząd turecki („Rząd”) był reprezentowany przez swojego Pełnomocnika.

3. İlkay Taşdemir, syn dwóch pierwszych skarżących i brat pozostałych skarżących, stracił życie w dniu 6 sierpnia 2002 r. po wypadnięciu z okna na czwartym piętrze posterunku policji w Gayrettepe w Stambule, gdzie został zabrany po zatrzymaniu. Zawiadomienie złożone przez skarżących do prokuratury, że ich krewny był źle traktowany i był ofiarą zabójstwa, zostało odrzucone przez prokuratora, który uznał, że krewny skarżących sam odebrał sobie życie. Następnie kilku funkcjonariuszy policji zostało postawionych przed sądem za zaniedbanie swoich obowiązków, polegające na niepowstrzymaniu krewnego skarżących przed popełnieniem samobójstwa. Zostali uniewinnieni z powodu braku wystarczających dowodów. Podczas gdy postępowanie apelacyjne dotyczące apelacji wniesionej przez skarżących od wyroku uniewinniającego policjantów było w toku przed Sądem Kasacyjnym, postępowanie karne uległo przedawnieniu i zostało umorzone.

4. W związku z tym zdarzeniem prowadzone było również postępowanie dyscyplinarne wobec właściwych funkcjonariuszy policji. W wyniku śledztwa stwierdzono, że policjanci popełnili, oprócz innych przewinień dyscyplinarnych, karalne zaniedbania w ocenie sytuacji i przy wykonywaniu swoich obowiązków. Zastosowano wobec nich karę krótkotrwałego zawieszenia uprawnień na okres sześciu miesięcy.

5. Skarga została zakomunikowana Rządowi.

PRAWO

6. Skarżący zarzucili na podstawie art. 2 Konwencji, oprócz innych artykułów, że władze pozwanego Państwa dopuściły się zaniedbania i nie zapewniły ochrony prawa do życia ich krewnego.

7. Po nieudanych próbach zawarcia ugody, pismem z dnia 23 stycznia 2018 r., Rząd poinformował Trybunał, że proponuje złożenie deklaracji jednostronnej w celu rozwiązania kwestii podniesionej w skardze. Ponadto zwrócił się do Trybunału o skreślenie skargi zgodnie z art. 37 Konwencji.

Deklaracja brzmiała następująco:

„Rząd wyraża ubolewanie z powodu wystąpienia indywidualnych przypadków śmierci w policyjnych izbach zatrzymań wynikających z niedochowania obowiązku ochrony życia, jak w okolicznościach niniejszej sprawy, pomimo istniejącego ustawodawstwa tureckiego i determinacji Rządu do zapobiegania takim sytuacjom.

Rząd przyznaje, że śmierć krewnego skarżących wynikająca z braku zapewnienia właściwych środków ochrony oraz postępowanie sądowe w sprawie tej śmierci nie spełniało standardów wynikających z art. 2 Konwencji. Rząd zobowiązuje się do podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu zapewnienia w przyszłości poszanowania prawa do życia – w tym obowiązku prowadzenia takich postępowań w sposób skuteczny.

Rząd Turcji oświadcza, że oferuje wypłacenie łącznie skarżącym: Sevimowi Taşdemirowi, Bayramowi Taşdemirowi, İlknurze Taşdemirowi, Turgayowi Taşdemirowi, Tuncayowi Taşdemirowi, Turgutowi Taşdemirowi oraz Umutowi Taşdemirowi, w celu zabezpieczenia deklaracji jednostronnej w wyżej wymienionej sprawie zawisłej przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, kwoty 20.000 euro (dwadzieścia tysięcy euro) tytułem zadośćuczynienia za wszelkie szkody niemajątkowe oraz tytułem pokrycia kosztów i wydatków, plus wszelkich podatków, które mogą być naliczone.

Kwota ta zostanie przeliczona na liry tureckie po kursie obowiązującym w dniu płatności, a zapłata zostanie dokonana w terminie trzech miesięcy od daty powiadomienia o decyzji Trybunału o skreśleniu sprawy z listy spraw. W przypadku niedokonania zapłaty tej kwoty we wspomnianym trzymiesięcznym terminie, Rząd zobowiązuje się zapłacić od tej kwoty odsetki zwykłe, aż do momentu uregulowania należności, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w okresie zwłoki w dokonaniu zapłaty, powiększonej o trzy punkty procentowe. Zapłata tej kwoty będzie stanowić ostateczne rozstrzygnięcie sprawy.”

8. Pismem z dnia 7 marca 2018 r. skarżący wskazali, że warunki deklaracji jednostronnej nie są dla nich satysfakcjonujące, ponieważ podobne naruszenia wciąż mają miejsce na posterunkach policji w Turcji, gdzie przetrzymywani są podejrzani, i że nie zastosowano żadnych środków, aby im zapobiegać oraz że działania sądów i organów administracji podejmowane w odpowiedzi na takie zdarzenia są niezadowalające.

9. Trybunał przypomina, że art. 37 Konwencji stanowi, że może w każdej fazie postępowania zdecydować o skreśleniu skargi z listy spraw, jeżeli okoliczności prowadzą do jednego z wniosków określonych w ust. 1 lit. a, b lub c tego artykułu. Art. 37 ust. 1 lit. c umożliwia Trybunałowi w szczególności skreślenie sprawy z listy, jeżeli:

„(...) z jakiejkolwiek innej przyczyny ustalonej przez Trybunał nie jest uzasadnione dalsze rozpatrywanie skargi”.

10. Trybunał przypomina również, że w pewnych okolicznościach może skreślić skargę na podstawie art. 37 ust. 1 lit. c na podstawie deklaracji jednostronnej pozwanego Rządu, nawet jeżeli skarżący stoją na stanowisku, że sprawa powinna być dalej rozpatrywana.

11. W tym celu Trybunał zbadał deklarację w świetle zasad wynikających z jego orzecznictwa, w szczególności z wyroku Tahsin Acar (zob. Tahsin Acar przeciwko Turcji (zagadnienie wstępne) [WI], skarga nr 26307/95, §§ 75-77, ETPCz 2003-VI; zob. także Jeronovičs przeciwko Łotwie [WI], skarga nr 44898/10, wyrok z dnia 5 lipca 2016 r.).

12. Po pierwsze Trybunał zauważa, że przedmiot niniejszej skargi dotyczy przede wszystkim pozytywnego obowiązku Państw będących stronami Konwencji do podjęcia kroków w celu ochrony prawa do życia (zob. L.C.B. przeciwko Wielkiej Brytanii, wyrok z dnia 9 czerwca 1998 r., § 36, Zbiór wyroków i decyzji 1998-III). W odniesieniu do przedmiotu niniejszej skargi, w szeregu swoich wyroków Trybunał badał zarzuty braku ochrony prawa do życia osób zatrzymanych w Turcji (zob. m.in. Kılavuz przeciwko Turcji, skarga nr 8327/03, §§ 87-97, wyrok z dnia 21 października 2008 r. oraz Çoşelav przeciwko Turcji, skarga nr 1413/07, § 53, wyrok z dnia 9 października 2012 r.). Po drugie, sprawa dotyczy wynikającego z art. 2 Konwencji zobowiązania do przeprowadzenia skutecznego śledztwa (zob. m.in. Mustafa Tunç i Fecire Tunç przeciwko Turcji [WI], skarga nr 24014/05, § 169, wyrok z dnia 14 kwietnia 2015 r., oraz przywołana tam sprawa).

13. W konsekwencji Trybunał przypomina, że w sprawach dotyczących osób, które zaginęły lub zostały zabite przez nieznanych sprawców, a w aktach sprawy istnieją dowody prima facie na poparcie zarzutów, że krajowe śledztwo nie spełniało wymogów Konwencji, deklaracja jednostronna powinna zawierać przyznanie tej okoliczności, przy jednoczesnym zobowiązaniu się pozwanego Rządu do przeprowadzenia śledztwa, które jest w pełni zgodne z wymogami Konwencji określonymi przez Trybunał w poprzednich podobnych sprawach (zob. Tahsin Acar, op. cit., § 84 i sprawy tam cytowane). Trybunał odrzucał deklaracje jednostronne składane przez pozwane Rządy w sprawach, w których nie było takiego zobowiązania do wznowienia śledztwa, na tej podstawie, że poszanowanie praw człowieka wymagało dalszego rozpatrywania sprawy zgodnie z ostatnim zdaniem art. 37 ust. 1 Konwencji (zob. Mishina przeciwko Rosji, skarga nr 30204/08, §§ 23-30, wyrok z dnia 3 października 2017 r., oraz sprawy tam cytowane; zob. również, mutatis mutandis, Toğcu przeciwko Turcji, skarga nr 27601/ 95, §§ 10-14, wyrok z dnia 31 maja 2005 r.).

14. Trybunał przyznaje, że mogą zaistnieć sytuacje, w których wznowienie śledztwa w sprawie czynów będących podstawą skarg rozpatrywanych przez Trybunał jest de iure lub de facto niemożliwe. Sytuacje takie mogą zaistnieć np. w sprawach, w których domniemani sprawcy zostali uniewinnieni i nie mogą być osądzeni za to samo przestępstwo lub w sprawach, w których nie można wszcząć postępowania karnego z powodu ustania karalności przestępstwa wskutek upływu terminu przedawnienia określonego w przepisach prawa krajowego. Wznowienie postępowania karnego, które zostało zakończone z powodu upływu terminu przedawnienia, może zatem budzić wątpliwości na tle zasady pewności prawa (zob. Coëme i Inni przeciwko Belgii, skarga nr 32492/96 i cztery inne, § 145, ETPCz 2000-VII) i tym samym może mieć wpływ na prawa oskarżonego przewidziane w art. 7 Konwencji (zob., mutatis mutandis, Kononov przeciwko Łotwie [WI], skarga nr 36376/04, §§ 228-33, ETPCz 2010). Podobnie postawienie tego samego oskarżonego przed sądem za przestępstwo, w związku z którym został on już prawomocnie uniewinniony lub skazany, może budzić poważne wątpliwości co do naruszenia prawa tego oskarżonego do tego by nie być ponownie sądzonym lub ukaranym w rozumieniu art. 4 Protokołu nr 7 do Konwencji (zob. Marguš przeciwko Chorwacji [WI], skarga nr 4455/10, § 114, ETPCz 2014 (fragmenty)).

15. Oprócz przykładów niemożliwości de iure wymienionych w poprzednim paragrafie, Trybunał nie może również pominąć możliwości, że jeżeli od zdarzenia upłynęło wiele czasu, dowody mogły zaginąć, zostać zniszczone lub stać się niemożliwe do odnalezienia, a zatem wznowienie śledztwa i jego skuteczne przeprowadzenie może nie być już w praktyce możliwe.

16. Zatem to, czy Państwo będące stroną Konwencji ma obowiązek wznowienia postępowania karnego, a w konsekwencji, czy deklaracja jednostronna powinna zawierać takie zobowiązanie, będzie zależeć od konkretnych okoliczności sprawy, w tym charakteru i wagi zarzucanego naruszenia, tożsamości domniemanego sprawcy, tego czy inne osoby nieuczestniczące w postępowaniu mogły być zamieszane w sprawę, przyczyny zakończenia postępowania karnego, wszelkich uchybień i wad postępowania przed podjęciem decyzji o jego zakończeniu oraz tego, czy domniemany sprawca przyczynił się do wystąpienia uchybień i wad, które doprowadziły do zakończenia postępowania karnego.

17. Wracając do okoliczności niniejszej sprawy, Trybunał zauważa, że chociaż deklaracja jednostronna zawiera wyraźne oświadczenie Rządu, że śmierć krewnego skarżących była wynikiem braku podjęcia właściwych środków ochrony oraz że postępowanie sądowe w sprawie jego śmierci nie spełniało standardów wynikających z art. 2 Konwencji, to nie zawiera jednak żadnego zobowiązania Rządu do wznowienia śledztwa w sprawie śmierci tej osoby. Powstaje zatem pytanie, czy w przypadku braku takiego zobowiązania Trybunał może zaakceptować deklarację jednostronną Rządu.

18. Trybunał zauważa, że [karalność czynu objętego] postępowaniem karnym wszczętym przeciwko funkcjonariuszom policji w sprawie zaniedbania ich obowiązków polegającego na niepowstrzymaniu krewnego skarżących przed popełnieniem samobójstwa uległa przedawnieniu i postępowanie zostało umorzone (zob. paragraf 3 powyżej). Z tego względu, zgodnie z prawem tureckim, wznowienie śledztwa w sprawie śmierci krewnego skarżących jest de iure niemożliwe. Co więcej, nie pojawiły się zarzuty wskazujące, aby również inne osoby były zamieszane w sprawę śmierci krewnego skarżących.

19. Trybunał zauważa, że fakt, iż wznowienie postępowania w sprawach dotyczących skarg na podstawie art. 2 i 3 Konwencji może być de iure niemożliwe, nie stanowi, co do zasady, przeszkody w zakończeniu przez Komitet Ministrów rozpatrywania sprawy na podstawie art. 46 Konwencji. Na przykład, po stwierdzeniu przez Wielką Izbę naruszenia aspektu proceduralnego art. 3 Konwencji w sprawie Jeronovičs ( op. cit.) skarżący zwrócił się do prokuratora krajowego o wznowienie śledztwa w sprawie jego zarzutów. Jego wniosek został odrzucony ze względu na upływ terminu przedawnienia. W swojej Rezolucji dotyczącej wyroku Wielkiej Izby Komitet Ministrów uznał, że wszystkie środki wymagane na mocy art. 46 ust. 1 Konwencji zostały podjęte i postanowił zakończyć rozpatrywanie sprawy (zob. Rezolucja CM/ResDH(2017)312).

20. Mając na uwadze wyżej wspomniane uznanie odpowiedzialności przez Rząd, karę dyscyplinarną nałożoną na policjantów (zob. paragraf 4 powyżej) oraz kwotę odszkodowania zaproponowanego przez Rząd w deklaracji jednostronnej, tj. 20.000 euro, w połączeniu z jasnym i obszernym orzecznictwem na ten temat, o którym mowa powyżej (zob. paragraf 12), Trybunał uważa, że dalsze rozpatrywanie skargi nie jest już uzasadnione (art. 37 ust. 1 lit. c). Trybunał podkreśla, że jego decyzja nie ogranicza możliwości skorzystania przez skarżących z wszelkich innych dostępnych środków w celu uzyskania zadośćuczynienia (zob. Jeronovičs przeciwko Łotwie (dec.), skarga nr 547/02, § 54, decyzja z dnia 10 lutego 2009 r., oraz, mutatis mutandis, Jeronovičs, op.cit., §§ 116-18).

21. Podobnie jak w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Jeronovičs ( ibid., § 117), Trybunał uznaje za ważne, aby podkreślić, że procedura deklaracji jednostronnej stanowi wyjątek. W związku z tym, jeśli chodzi o naruszenia najważniejszych praw podstawowych zawartych w Konwencji, nie ma na celu ani obejścia sprzeciwu skarżącego wobec ugody, ani umożliwienia Rządowi uniknięcia odpowiedzialności za takie naruszenia. W niniejszej sprawie Trybunał zbadał wszystkie okoliczności towarzyszące śmierci krewnego skarżących i następującemu po nim postępowaniu karnemu w sprawie tej śmierci, w świetle jasnego i obszernego orzecznictwa, które dotyczy tego zagadnienia, a które zostało przytoczone powyżej (zob. paragraf 12).

22. W świetle powyższych rozważań, a w szczególności biorąc pod uwagę jasne i obszerne orzecznictwo dotyczące tego zagadnienia, o którym mowa powyżej, Trybunał jest przekonany, że zapewnienie przestrzegania praw człowieka w rozumieniu Konwencji i jej Protokołów nie wymaga dalszego rozpatrywania skargi (art. 37 ust. 1 in fine). W szczególności Trybunał uważa, że natura i zakres wynikających z Konwencji obowiązków pozwanego Państwa w przypadkach zarzucanego braku ochrony prawa do życia osób zatrzymanych zostały już określone w szeregu jego wyroków (zob. mutatis mutandis, Tahsin Acar, op. cit., § 81). Ponadto, wyżej wymienione kwestie dotyczące Turcji zostały w wystarczającym stopniu przedstawione Komitetowi Ministrów, który prowadzi dalsze czynności zgodnie z art. 46 ust. 2 Konwencji.

23. Trybunał podkreśla również, że jeśli Rząd nie zastosuje się do warunków deklaracji jednostronnej, skarga może zostać ponownie wpisana na listę spraw zgodnie z art. 37 ust. 2 Konwencji (zob. Josipović przeciwko Serbii (dec.), skarga nr 18369/07, decyzja z dnia 4 marca 2008 r.).

24. W związku z powyższym należy skreślić sprawę z listy.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

Przyjmuje do wiadomości warunki deklaracji pozwanego Rządu dotyczącej art. 2 Konwencji oraz sposoby zapewnienia zgodności z zobowiązaniami, o których w nim mowa;

Postanawia skreślić skargę z listy spraw zgodnie z art. 37 ust. 1 lit. c Konwencji.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie w dniu 4 kwietnia 2019 r.

Stanley Naismith Robert Spano
Kanclerz Przewodniczący

Załącznik

Nr	Imię NAZWISKO	Rok urodzenia	Obywatelstwo	Miejsce zamieszkania	Pełnomocnik
1.	Bayram TAŞDEMİR	1946	Tureckie	TEKİRDAĞ	G. Tuncer
2.	Sevim TAŞDEMİR	1963	Tureckie	TEKİRDAĞ	G. Tuncer
3.	İlknur TAŞDEMİR	1980	Tureckie	TEKİRDAĞ	G. Tuncer
4.	Tuncay TAŞDEMİR	1984	Tureckie	TEKİRDAĞ	G. Tuncer
5.	Turgay TAŞDEMİR	1986	Tureckie	TEKİRDAĞ	G. Tuncer
6.	Turgut TAŞDEMİR	1991	Tureckie	TEKİRDAĞ	G. Tuncer
7.	Umut TAŞDEMİR	1996	Tureckie	TEKİRDAĞ	G. Tuncer