Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

z dnia 26 kwietnia 2018 r.

WYROK OSTATECZNY

26/07/2018

Wyrok ten stał się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w art. 44 ust. 2 Konwencji. Wyrok może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Čakarević przeciwko Chorwacji

Europejski Trybunał Praw Człowieka (sekcja pierwsza), zasiadając jako Izba w składzie:

Linos-Alexandre Sicilianos, Przewodniczący,
Aleš Pejchal,
Krzysztof Wojtyczek,
Ksenija Turković,
Pauliine Koskelo,
Tim Eicke,
Jovan Ilievski, sędziowie,
i Abel Campos, Kanclerz Sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniach 16 stycznia, 13 lutego i 27 marca 2018 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w ostatnim z wymienionych dni:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 48921/13) przeciwko Chorwacji, wniesionej do Trybunału w dniu 9 lipca 2013 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencji”) przez obywatelkę Chorwacji p. Ilinkę Čakarević („skarżącą”).

2. Skarżąca reprezentowana była przez p. E. Bradamante, prawnika praktykującego w Rijece. Rząd chorwacki („Rząd”) reprezentowany był przez swojego pełnomocnika p. Š. Stažnik.

3. Skarżąca podniosła w szczególności, iż doszło do naruszenia jej prawa do poszanowania mienia oraz prawa do poszanowania jej życia prywatnego wskutek nakazania jej zwrotu nienależnie pobranego zasiłku dla bezrobotnych.

4. W dniu 20 października 2015 r. powyższa skarga została zakomunikowana Rządowi, a pozostała część skargi została uznana za niedopuszczalną, zgodnie z Regułą 54 § 3 Regulaminu Trybunału.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżąca urodziła się w 1954 r. i mieszka w Rijece.

6. W dniu 10 grudnia 1955 r. stosunek pracy skarżącej na stanowisku niewykwalifikowanego pracownika uległ rozwiązaniu w następstwie ogłoszenia niewypłacalności przez jej pracodawcę. Jak wynikało z „dziennika pracy” ( radna knjižica) staż pracy skarżącej wynosił wówczas 24 lata i 10 miesięcy.

7. Z przedłożonej przez skarżącą dokumentacji medycznej wynika, iż od 1993 r., cierpi ona na zaburzenia psychiczne – depresję i nerwicę. Dokumenty medyczne pochodzące z różnych lat potwierdzają jej długotrwałą niezdolność do pracy.

A. Postępowanie administracyjne

8. W dniu 5 listopada 1996 r. Regionalne Biuro Chorwackiego Urzędu Pracy w Rijece ( Hrvatski zavod za zapošljavanje, Područna služba u Rijeci, zwany dalej „Urzędem Pracy w Rijece”) przyznał skarżącej zasiłek dla bezrobotnych w wysokości 410,89 kun chorwackich (HRK – ok. 55 euro (EUR) na okres 468 dni, licząc od dnia 11 grudnia 1995 r. W braku odwołania decyzja stała się ostateczna.

9. W dniu 17 czerwca 1997 r. skarżąca złożyła do Urzędu Pracy w Rijece wniosek o przedłużenie okresu świadczenia z uwagi na jej trwającą niezdolność do pracy. Przedstawiła stosowne orzeczenie lekarskie stwierdzające jej stan zdrowia i czasową niezdolność do pracy.

10. W dniu 27 czerwca 1997 r. Urząd Pracy w Rijece, powołując się na art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o zatrudnieniu, przedłużył jej prawo do zasiłku dla bezrobotnych. Miała ona otrzymywać kwotę w wysokości 441 HRK (ok. 59 EUR) miesięcznie. Uprawnienie do zasiłku miało przysługiwać do czasu zaistnienia ustawowych przesłanek wstrzymania świadczenia przed upływem terminu przewidzianego dla uprawnienia do płatności lub do czasu ustania prawa skarżącej do otrzymywania świadczenia.

11. W grudniu 1997 r. wpisano do dziennika zatrudnienia skarżącej kolejne dwa lata stażu pracy uprawniające do świadczenia emerytalnego ( staž osiguranja). Nie oznaczało to jednak, że skarżąca była faktycznie zatrudniona, a jedynie, że opłacano jej składki emerytalne i rentowe. Składki te są regularnie odprowadzane przez pracodawców. W związku z tym, że skarżąca nie była zatrudniona, owe składki odprowadzał chorwacki urząd pracy.

12. W dniu 26 maja 1999 r. Urząd Pracy w Rijece wydał skarżącej „kartę świadczeń pracowniczych” ( kartica korisnika novčane naknade).

13. W dniu 27 marca 2001 r. Urząd Pracy w Rijece odmówił skarżącej uprawnienia do zasiłku dla bezrobotnych ze skutkiem od dnia 10 czerwca 1998 r. Podniósł, iż termin przewidziany w art. 25 ust.1 pkt 2 ustawy o zatrudnieniu upłynął w dniu 9 czerwca 1998 r.

14. W dniu 3 kwietnia Urząd Pracy w Rijece ustalił, że skarżąca powinna dokonać zwrotu kwoty 19 451,69 HRK (ok. 2600 EUR ).

15. Skarżąca zaskarżyła obie decyzje do Centralnego Biura przy Chorwackim Urzędzie Pracy ( Hrvatski zavod za zapošljavanje, Središnja služba, zwanym dalej „Centralnym Urzędem Pracy”). Twierdziła, iż prawo do zasiłku dla bezrobotnych przysługiwało jej do czasu przejścia na emeryturę. Nadto powołała się na okoliczności rodzinne i utrzymywała, że jest mężatką, emerytura jej małżonka wynosiła 1400 HRK (ok. 188 EUR) oraz że mieli dziecko w wieku szkolnym i starszego pracującego syna. Organ ten oddalił jednak oba odwołania w dniach 11 i 15 maja 2001 r., uznając je za bezpodstawne. Uznał, że skarżąca była uprawniona do pobierania zasiłku dla bezrobotnych tak długo, jak była niezdolna do pracy, przy czym przez okres nie dłuższy niż 12 miesięcy.

16. W dniu 25 lipca 2001 r. skarżąca wniosła dwie skargi w postępowaniu sądowo-administracyjnym do sądu administracyjnego, dochodząc stwierdzenia nieważności decyzji wydanych przez Centralny Urząd Pracy z dni 11 i 15 maja 2001 r. Twierdziła, że ze względu na 27-letni staż pracy jest uprawniona do pobierania zasiłków dla bezrobotnych do czasu ponownego zatrudnienia lub przejścia na emeryturę.

17. W dniu 22 września 2004 r. sąd administracyjny oddalił skargę wniesioną na decyzję z dnia 11 maja 2001 r., na podstawie której utrzymano w mocy decyzję z dnia 27 marca 2001 r. (zob. par. 10 powyżej), uznając skargę za bezzasadną i podzielając argumenty i wnioski organów niższego rzędu.

18. W odrębnym orzeczeniu wydanym tego samego dnia sąd administracyjny uchylił decyzję z dnia 15 maja 2001 r., na podstawie której utrzymano w mocy decyzję z dnia 3 kwietnia 2001 r., która zobowiązywała skarżącą do zwrotu kwoty 19 451, 69 HRK (zob. par. 14 powyżej). Pouczył strony o możliwości dochodzenia odszkodowania na drodze cywilnej przed właściwym sądem.

19. W dniu 25 marca 2005 r. Urząd Pracy w Rijece skontaktował się ze skarżącą listownie, wychodząc z propozycją zawarcia, w 15-dniowym terminie, pozasądowej ugody w zakresie zwrotu przedmiotowego zasiłku dla bezrobotnych, który skarżąca pobierała w okresie od 9 czerwca 1998 r. do 27 marca 2001 r., w łącznej kwocie wynoszącej 19 451,69 HRK. Skarżącą pouczono, że w braku zawarcia ugody Urząd Pracy w Rijece zmuszony będzie wytoczyć przeciwko skarżącej powództwo o zwrot spornej kwoty.

20. W odpowiedzi skarżąca podniosła, że jest osobą o słabym zdrowiu, bezrobotną i bez środków do życia, zatem w tych okolicznościach nie jest w stanie dokonać zwrotu dochodzonej kwoty.

21. W dniu 14 kwietnia 2009 r. skarżąca skierowała wniosek do Urzędu Pracy w Rijece, żądając uchylenia decyzji z dnia 27 marca 2001 r. dotyczącej odmowy jej uprawnienia do pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Wniosek oddalono w dniu 29 czerwca 2009 r., a po przeprowadzeniu postępowania odwoławczego decyzję utrzymano w mocy w dniu 10 lipca 2009 r. – to samo uczynił Naczelny Sąd Administracyjny w dniu 5 lipca 2012 r.

22. W dniu 19 grudnia 2012 wniesioną przez skarżącą skargę konstytucyjną uznano za niedopuszczalną.

B. Postępowanie cywilne

23. W dniu 3 sierpnia 2005 r. Urząd Pracy w Rijece wystąpił przeciwko skarżącej z powództwem z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, dochodząc zwrotu kwoty w wysokości 19 451,69 HRK wraz z odsetkami ustawowymi, z tytułu zasiłku dla bezrobotnych, który skarżąca pobierała w okresie od 10 czerwca 1998 r. do 27 marca 2001 r.

24. W dniu 16 listopada 2005 r. skarżąca w odpowiedzi na pozew zarzuciła, między innymi, że swoim działaniem Urząd Pracy w Rijece naruszył jej prawa człowieka. Nadto przedłożyła dokumentację medyczną, z której wynikał jej słaby stan zdrowia i liczne problemy zdrowotne spowodowane ciężką sytuacją osobistą z uwagi na długotrwałe bezrobocie, niedostatek, w jakim żyła z rodziną, a także jej niezdolność do pracy. Skarżąca wystąpiła także z powództwem wzajemnym wobec Urzędu Pracy w Rijece, dochodząc wypłaty zasiłków dla bezrobotnych w wysokości 55 680,15 HRK za okres od 31 stycznia 2011 r. do dnia jej przyszłej emerytury.

25. W dniu 26 czerwca 2006 r. sąd miejski w Rijece ( Općinski sud u Rijeci) oddalił powództwo Urzędu Pracy w Rijece jako bezpodstawne, powołując się na art. 55 ustawy o pośrednictwie pracy i prawach osób bezrobotnych (zob. par. 36 poniżej). Stwierdził, że skarżącej nie można było obarczyć odpowiedzialnością za błędy i zaniedbania urzędu, mając na uwadze w szczególności, że nie zataiła ona żadnych faktów ani nie wprowadziła organu w błąd. Ten sam sąd odrzucił także powództwo wzajemne skarżącej, mając na uwadze, że ostateczna i prawomocna decyzja przyznająca jej uprawnienie do pobierania zasiłków dla bezrobotnych została już wydana w administracyjnym toku instancji oraz to, że decyzja ta nie podlegała zaskarżeniu na drodze cywilnej.

26. Zarówno skarżąca jak i Urząd Pracy w Rijece zaskarżyli wyrok wydany w pierwszej instancji.

27. W dniu 25 lutego 2009 r. sąd okręgowy w Rijece ( Županijski sud u Rijeci) oddalił apelację skarżącej i utrzymał w mocy wyrok wydany w pierwszej instancji w odniesieniu do powództwa wzajemnego wniesionego przez skarżącą. Uwzględnił również apelację wniesioną przez Urząd Pracy w Rijece oraz, powołując się na art. 210 ustawy o zobowiązaniach [cywilnych], zmienił wyrok sądu pierwszej instancji w zakresie roszczenia o bezpodstawne wzbogacenie i zasądził od skarżącej na rzecz Urzędu Pracy w Rijece zwrot kwoty w wysokości 19 451,69 HRK wraz z ustawowymi odsetkami począwszy od dnia 3 sierpnia 2005 r. (data wniesienia pozwu przeciwko skarżącej). Stwierdził, że na skarżącej ciążył obowiązek zwrotu spornej kwoty, w związku z tym, że podstawa prawna uprawniająca do pobierania zasiłku dla bezrobotnych ustała w dniu 10 czerwca 1998 r.

28. W tej sytuacji skarżąca wniosła zarówno skargę kasacyjną jak i skargę konstytucyjną.

29. W dniu 28 kwietnia 2010 r. Sąd Najwyższy uznał skargę kasacyjną za niedopuszczalną. Na to orzeczenie skarżąca wniosła skargę konstytucyjną.

30. W dniu 14 marca 2013 r. Sąd Konstytucyjny oddalił obie skargi konstytucyjne skarżącej uznając je za bezpodstawne. Orzeczenie doręczono pełnomocnikowi skarżącej w dniu 27 marca 2013 r.

31. W międzyczasie, w dniu 5 grudnia 2012 r. skarżąca udzieliła odpowiedzi na pismo skierowane przez Urząd Pracy w Rijece, w którym złożono jej propozycję zawarcia ugody pozasądowej w przedmiocie zwrotu spornej kwoty w 60 ratach. Stwierdziła, że nie jest w stanie zwrócić wymaganej kwoty, ponieważ jest osobą bezrobotną, schorowaną i bez środków do życia. Zwróciła się do Urzędu Pracy w Rijece z wnioskiem o umorzenie długu.

B. Postępowanie egzekucyjne

32. W dniu 22 kwietnia 2013 r. Urząd Pracy w Rijece wystąpił przed sąd miejski w Rijece, z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności wydanemu wobec skarżącej wyrokowi sądu okręgowego w Rijece z dnia 25 lutego 2009 r..

33. W dniu 20 czerwca 2013 r. sąd miejski w Rijece wydał tytuł wykonawczy obejmujący rachunek bankowy skarżącej.

34. W dniu 26 czerwca 2013 r. sąd pierwszej instancji obciążył skarżącą kosztami postępowania klauzulowego w wysokości 540 HRK (ok. 72 EUR).

35. Pismem z dnia 14 sierpnia 2013 r. Agencja Finansowa (FINA) poinformowała sąd pierwszej instancji o braku dokumentacji dotyczącej aktywnych rachunków bankowych skarżącej.

36. Rozstrzygnięciem ( zaključak) z dnia 30 września 2013 r. sąd miejski w Rijece poinformował Urząd Pracy w Rijece o piśmie Agencji Finansowej i zobowiązał go do przekazania sądowi informacji dotyczących rachunku bankowego skarżącej lub wystąpienia z dalszą propozycją.

37. W dniu 22 października 2013 r. Urząd Pracy w Rijece zwrócił się z wnioskiem o zmianę przedmiotu egzekucji ( prijedlog za promjenu predmeta i sredstva ovrhe) i wniósł o przeprowadzenie egzekucji z majątku ruchomego skarżącej, jako że była osobą bezrobotną, bez źródła dochodu, nieposiadającą nieruchomości ani pojazdu mechanicznego.

38. Orzeczeniem z dnia 8 grudnia 2014 r. sąd miejski w Rijece uznał wniosek z dnia 22 października 2013 r. za niedopuszczalny stwierdzając, iż został złożony przedwcześnie, ponieważ zmiana przedmiotu egzekucji jest możliwa dopiero po uprawomocnieniu się tytułu egzekucyjnego.

39. Postępowanie egzekucyjne jest nadal w toku.

II. ISTOTNE PRZEPISY PRAWA KRAJOWEGO

40. Odpowiednia część ustawy o zatrudnieniu ( Zakon o zapošljavanju, Dziennik Ustaw nr 59/1996), która obowiązywała w istotnym dla sprawy czasie, stanowi:

Artykuł 23

„[…]

3. Osoba bezrobotna (mężczyzna), będąca uprzednio zatrudniona przez 30 lat lub osoba bezrobotna (kobieta), uprzednio zatrudniona przez 25 lat, jest uprawniona do pobierania zasiłku dla bezrobotnych do czasu [jego lub jej] ponownego zatrudnienia

[...]“

Artykuł 25

„Prawo do pobierania zasiłku dla bezrobotnych [...] ulega przedłużeniu w przypadku osoby bezrobotnej [...]:

[…]

2. w czasie trwania tymczasowej niezdolności do pracy w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu na wypadek choroby na czas trwania tej niezdolności, lecz nie dłużej niż 12 miesięcy;

[…]”.

41. Odpowiednia część ustawy o pośrednictwie pracy i prawach osób bezrobotnych ( Zakon o posredovanju pri zapošljavanju i pravima za vrijeme nezaposlenosti, Dziennik Ustaw nr 32/2002, wraz z późniejszymi zmianami), która obowiązywała w istotnym dla sprawy czasie, stanowi:

Artykuł 55

„1. Osoba bezrobotna, której przyznano świadczenie, które jej nie przysługuje [...], jest zobowiązana do jego zwrotu w przypadku, gdy:

1) [całość lub część świadczenia] przyznano na podstawie nieprawdziwych lub niedokładnych danych, o czym osoba ta wiedziała lub powinna była wiedzieć;

2) pobierała świadczenie, ponieważ nie zgłosiła zmiany mającej wpływ na [jej uprawnienie] lub zakres uprawnienia oraz że o tej zmianie wiedziała lub powinna była wiedzieć.

[…]”.

42. Odpowiednia część ustawy o pośrednictwie pracy i prawach osób bezrobotnych w brzmieniu z 2017 r. ( Zakon o posredovanju pri zapošljavanju i pravima za vrijeme nezaposlenosti, Dziennik Ustaw nr 16/2017) stanowi:

Artykuł 65

„1. Osoba bezrobotna, której przyznano świadczenie na koszt Urzędu [Pracy] do którego osoba ta nie była uprawniona, jest zobowiązana do zwrotu Urzędowi [Pracy] pobranej kwoty z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

[…]”.

43. Odpowiednia cześć ustawy o zobowiązaniach cywilnych ( Zakon o obveznim odnosima, Dziennik Ustaw nr 53/1991, 73/1991, 3/1994, 7/1996 and 112/1999), która obowiązywała w istotnym dla sprawy czasie, stanowi:

BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE

OGÓLNA ZASADA

Artykuł 210

„1. Jeżeli część przedmiotu własności jednej osoby w jakikolwiek sposób przejdzie do majątku drugiej osoby, i takie przejście nie wynika z czynności prawnej ani przepisów prawa, nabywca ma obowiązek ten przedmiot własności zwrócić. W przypadku gdy jest to niemożliwe nabywca uiszcza wynagrodzenie w wysokości uzyskanej korzyści.

2. Przeniesienie przedmiotu własności obejmuje również korzyści uzyskane przez daną osobę w związku z wykonaniem czynności.

3. Zobowiązanie do zwrotu przedmiotu własności lub uiszczenia jego równowartości powstaje nawet wtedy, gdy podstawa otrzymania świadczenia nie istniała lub ustała.

ZASADY ZWROTU

Przypadki wykluczające żądanie zwrotu

Artykuł 211

„Osoba, która dokonała płatności wiedząc o tym, że nie ma takiego obowiązku nie może dochodzić jej zwrotu, chyba że zachowała prawo do dochodzenia zwrotu lub dokonała płatności w celu uniknięcia przymusu”.

PRAWO

I. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 1 PROTOKOŁU NR 1 DO KONWENCJI

44. Skarżąca zarzuciła, że wyrok sądu okręgowego w Rijece z dnia 25 lutego 2019 r., zobowiązujący ją do zwrotu Urzędowi Pracy w Rijece kwoty 19 451,69 HRK wraz z odsetkami ,pozbawił ją przedmiotu własności. Powołała się na art. 1 protokołu nr 1 do Konwencji, który stanowi:

„Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego.

Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa Państwa do wydawania takich ustaw, jakie uzna za konieczne dla uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zapewnienia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych”.

A. Zakres sprawy

45. W odniesieniu do przedmiotowej sprawy Trybunał stwierdza, iż na wstępie należy podkreślić, że zakomunikowana skarga wniesiona przez skarżącą nie dotyczy decyzji Urzędu Pracy w przedmiocie odmowy przyznania jej zasiłku dla bezrobotnych ani związanego z nią postępowania administracyjnego. Dotyczy ona natomiast wyroków sądów krajowych, które uznały kwoty otrzymane przez skarżącą po tym, jak jej prawo do pobierania zasiłku dla bezrobotnych ustało, za bezpodstawne wzbogacenie i zobowiązały skarżącą do zwrotu kwoty wraz z odsetkami na rzecz Skarbu Państwa.

46. Trybunał podkreśla jednak, iż postępowanie administracyjne dotyczące prawa skarżącej do pobierania zasiłku dla bezrobotnych częściowo pokrywało się z postępowaniem cywilnym w przedmiocie bezpodstawnego wzbogacenia, które zostało wszczęte przeciwko niej przez Państwo. Postępowanie administracyjne zostało umorzone na podstawie orzeczenia Sądu Konstytucyjnego z dnia 19 grudnia 2012 r. W tym czasie nadal prowadzono postępowanie cywilne, które ostatecznie umorzono na podstawie orzeczenia Sądu Konstytucyjnego z dnia 14 marca 2013 r., które doręczono skarżącej w dniu 27 marca 2013 r. Oba postępowania były do pewnego stopnia ze sobą powiązane. W toku postępowania administracyjnego odmówiono skarżącej prawa do pobierania zasiłku dla bezrobotnych z mocą wsteczną. W tym postępowaniu nie zapadło jednak żadne prawomocne rozstrzygnięcie w przedmiocie ewentualnego zobowiązania skarżącej do zwrotu dokonanych na jej rzecz płatności po ustaniu jej prawa do pobierania zasiłku dla bezrobotnych, ponieważ instytucja bezpodstawnego wzbogacenia objęta jest kognicją sądów cywilnych (zob. par. 18 powyżej). Dopiero po prawomocnym zakończeniu postępowania cywilnego prawomocnie przesądzono na poziomie krajowym o obowiązku zwrotu przez skarżącą wypłaconych jej środków pieniężnych z tytułu zasiłku dla bezrobotnych.

47. Tym samym, by ocenić, czy nałożone na skarżącą zobowiązanie do zwrotu na rzecz Państwa nienależnie wypłaconych jej środków pieniężnych spełnia wymogi określone w art. 1 Protokołu nr 1, Trybunał musi przyjrzeć się wszystkim okolicznościom dotyczącym tej kwestii.

B. Dopuszczalność

1. Stanowiska stron

48. Rząd podnosi, że skarżąca nie posiadała „własności” w rozumieniu art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji, ponieważ podlegająca zwrotowi kwota była własnością Państwa. Ponadto art. 25 ust. 1 pkt 2 Ustawy o zatrudnieniu był powszechnie dostępny, jasny i precyzyjny, a skarżąca powinna była wiedzieć, iż po upływie 12-miesięcznego terminu jej prawo do pobierania zasiłku dla bezrobotnych ustanie. Nadto skarżąca nie mogła mieć uzasadnionego oczekiwania, że owe świadczenie zatrzyma.

49. Skarżąca podniosła, że pobierała zasiłek dla bezrobotnych na podstawie ostatecznej decyzji z dnia 27 czerwca 1997 r. wydanej przez Urząd Pracy w Rijece.

2. Ocena Trybunału

a) Ogólne zasady

50. Trybunał przypomina na wstępie, iż koncepcja „własności” wspomniana w pierwszej części art. 1 Protokołu nr 1 ma autonomiczne znaczenie, które nie sprowadza się jedynie do posiadania dóbr materialnych i jest niezależna od formalnej klasyfikacji przyjętej w prawie krajowym: pewne inne prawa i udziały można także nazwać „prawami własności”, zatem na potrzeby tego przepisu można je nazwać „własnościami” (zob., między innymi, Iatridis przeciwko Grecji [WI], skarga nr 31107/96, § 54, ETPCz 1999-II, oraz Depalle przeciwko Francji [WI], skarga nr 34044/02, § 62, ETPCz 2010).

51. Chociaż art. 1 Protokołu nr 1 ma zastosowanie wyłącznie do istniejącej własności należącej do osoby i nie kreuje prawa do nabycia własności w określonych okolicznościach, to jednak „uzasadnione oczekiwanie” uzyskania korzyści także może być objęte ochroną wynikającą z art. 1 Protokołu nr 1 (zob., między innymi, Anheuser-Busch Inc. przeciwko Portugalii [WI], skarga nr 73049/01, § 65, ETPCz 2007-I; oraz Béláné Nagy przeciwko Węgrom [WI], skarga nr 53080/13, § 74, ETPCz 2016).

52. Uzasadnione oczekiwanie musi mieć charakter bardziej konkretny, niż zaledwie postać nadziei oraz musi znajdować potwierdzenie w przepisie lub akcie prawnym np. orzeczeniu sądu. Nadzieja na odnowienie prawa własności, które ustało na długo wcześniej, nie może być uznawana za „własność”; nie może nią być też warunkowe roszczenie, które wygasło wskutek niespełnienia tegoż warunku. Ponadto nie można mówić o uzasadnionym oczekiwaniu w sytuacji istnienia sporu w przedmiocie prawidłowej interpretacji i stosowania prawa krajowego, a wnioski skarżących są odrzucane przez sądy krajowe. Sam fakt, że do ustania prawa własności może dojść w określonych okolicznościach nie stanowi przeszkody w uznaniu go za „własność” w rozumieniu art. 1 Protokołu 1, przynajmniej do czasu jego wygaśnięcia (zob. Béláné Nagy, op. cit., § 75; Beyeler przeciwko Włochom [WI], skarga nr 33202/96, § 105, ETPCz 2000–I; oraz Krstić przeciwko Serbii, skarga nr 45394/06, § 83, 10 grudnia 2013 r.).

53. Trybunał przypomina, że w każdym przypadku należy zbadać, czy z całokształtu okoliczności sprawy wynikało uprawnienie skarżącego do materialno-prawnego interesu chronionego art. 1 Protokołu nr 1 (zob. Depalle, op. cit., § 62, z dalszymi odniesieniami).

b) Zastosowanie tych zasad w niniejszej sprawie

54. Kwestia czy okoliczności niniejszej sprawy mieszczą się w zakresie stosowania art. 1 Protokołu nr 1, między innymi czy w grę wchodzi prawo do niezakłóconego posiadania mienia skarżącej, należy ocenić mając na względzie fakt, iż w okresie od 10 czerwca 1998 r. do 27 marca 2001 r. skarżąca otrzymywała świadczenia na podstawie decyzji administracyjnej przyznającej jej zasiłek dla bezrobotnych (zob. par. 10 powyżej). Innymi słowy, właściwy organ administracyjny dokonywał regularnej wypłaty środków pieniężnych (w formie gotówki), z których skarżąca skutecznie korzystała opierając się na wydanej na jej korzyść decyzji administracyjnej. Następnie jednak sądy krajowe ustaliły, że płatności następowały bez podstawy prawnej i zobowiązały skarżącą do zwrotu odpowiednich kwot stanowiących bezpodstawne wzbogacenie (zob. par. 27 powyżej). Tym samym Trybunał stwierdza, iż kwestia czy art. 1 Protokołu nr 1 ma zastosowanie ratione materiae powinna zostać poddana analizie przy uwzględnieniu tego czy, w tych określonych warunkach można mówić o uzasadnionym oczekiwaniu skarżącej – w autonomicznym znaczeniu Konwencji – że zachowa ona środki otrzymane z tytułu zasiłku dla bezrobotnych, skoro nie zakwestionowano z mocą wsteczną jej uprawnienia do wcześniejszych wypłat.

55. Trybunał podkreśla, że przyznanie przedmiotowego zasiłku zależało od spełnienia szeregu przesłanek ustawowych, za których ocenę odpowiedzialny był wyłącznie organ ubezpieczeń społecznych. W niniejszej sprawie właściwy organ podjął decyzję o przedłużeniu uprawnienia skarżącej do pobierania zasiłku dla bezrobotnych (zob. par. 10 powyżej), a następnie w dalszym ciągu dokonywał wypłat po upływie okresu, w którym przedmiotowe uprawnienie – zgodnie z odpowiednimi przepisami prawa – miało ustać.

56. W tym względzie Trybunał stwierdza, iż jednostka powinna co do zasady być uprawniona do powołania się na ważność ostatecznej (lub na innej podstawie wykonalnej) decyzji administracyjnej wydanej na jej korzyść, oraz na środki, które już zostały podjęte w wykonaniu tej decyzji, o ile ani świadczeniobiorca ani inna osoba działająca w jego imieniu nie przyczyniła się do błędnego wydania lub wykonania decyzji. Tym samym, podczas gdy decyzje administracyjne mogą być przedmiotem uchylenia ze skutkiem na przyszłość ( ex nunc) oczekiwanie, że nie należy ich kwestionować ze skutkiem wstecz ( ex tunc) co do zasady powinno być uznane za uprawnione, przynajmniej dopóki nie zaistnieją istotne przesłanki przemawiające za ich sprzecznością z interesem ogólnym lub interesem stron trzecich (por. Kopecký przeciwko Słowacji [WI], skarga nr 44912/98, § 47, ETPCz 2004–IX; Pressos Compania Naviera S.A. I Inni przeciwko Belgii, 20 listopada 1995 r., §§ 34 i 39, Seria A nr 332).

57. Trybunał stwierdził, że co do zasady uzasadnione oczekiwanie co do możliwości dalszego spokojnego korzystania z przedmiotu własności powinno znajdować potwierdzenie w „dostatecznych podstawach prawa krajowego” (zob. tamże § 52; zob. także Depalle, op. cit., § 63). Niemniej stwierdzono także, iż kwestia nieuznawania przez prawo krajowe określonego interesu za „prawo” nie zawsze ma rozstrzygające znaczenie, w szczególności w przypadkach gdzie upływ czasu uzasadnia stwierdzenie, że „status quo” interesu jednostki został przyznany w sposób uzasadniony ze względu na uznanie go za mogący prowadzić do zastosowania art. 1 Protokołu nr 1 (zob. mutatis mutandis, Depalle, op. cit., § 68).

58. W niniejszej sprawie Trybunał uznaje, że pomimo stwierdzenia przez sądy krajowe, że biorąc pod uwagę prawo krajowe, skarżąca nie dysponowała środkami ochrony przed roszczeniem organów o zwrot dotychczas pobranych środków, które ich zdaniem stanowiły bezpodstawne wzbogacenie (zob. par. 27 powyżej), szereg okoliczności przemawia za uznaniem, że sytuacja prawna skarżącej objęta była ochroną w związku z „uzasadnionym oczekiwaniem” dla celów zastosowania art. 1 Protokołu nr 1.

59. Po pierwsze, nie istnieje żadna przesłanka czy choćby domniemanie, że skarżąca w jakikolwiek sposób przyczyniła się do zaistniałej sytuacji – mianowicie, że wypłatę zasiłku kontynuowano w czasie wykraczającym poza ustawowo przewidziany okres. Rząd przyjmuje, że za wypłatę zasiłku dla bezrobotnych dokonywaną poza przepisanym okresem należy winić wyłącznie organy Państwa (zob. par. 70 poniżej).

60. Po drugie, niewątpliwie pobierając sporny zasiłek dla bezrobotnych, skarżąca działała w dobrej wierze.

61. Po trzecie, decyzja administracyjna, na podstawie której skarżąca otrzymywała środki pieniężne nie zawierała żadnych wyraźnych wzmianek o tym, że na podstawie właściwego przepisu prawa uprawnienie ustaje w oznaczonym terminie, np. z upływem 12 miesięcy.

62. Po czwarte, nastąpił znaczny upływ czasu wynoszący ponad trzy lata, po tym jak przekroczono ustawowy termin, podczas którego organy nie podjęły żadnych działań dokonując dalszych płatności miesięcznych.

63. Trybunał stwierdza, że okoliczności te mogły wywołać u skarżącej uzasadnione przekonanie, że była ona uprawniona do otrzymywania tych płatności (por. Chroust przeciwko Czechom (decyzja), skarga nr 4295/03, 20 listopada 2006 r.).

64. Nadto Trybunał twierdzi, iż biorąc pod uwagę szczególny charakter świadczeń służących bieżącemu zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych, kwestię, czy przedmiotowa sytuacja mogła prowadzić do uzasadnionego oczekiwania, że uprawnienie zostało przyznane należycie, należy oceniać uwzględniając sytuację, która istniała, gdy skarżąca pobierała świadczenie i korzystała ze środków. Fakt późniejszego ustalenia przez sądy administracyjne braku wynikającej z prawa krajowego podstawy prawnej dokonywania spornych płatności nie jest, w świetle tych okoliczności, przesądzające dla ustalenia, czy w czasie kiedy płatności pobierano na potrzeby pokrycia kosztów utrzymania skarżącej, mogła ona wyrażać uzasadnione oczekiwanie brak możliwości zakwestionowania jej domniemanego prawa do tych środków z mocą wsteczną (zob., mutatis mutandis, Pine Valley Developments Ltd i Inni przeciwko Irlandii, 29 listopada 1991 r., § 51, Seria A nr 222; oraz Stretch przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, skarga nr 44277/98, § 35, 24 czerwca 2003 r.).

65. W świetle powyższego Trybunał stwierdza, że w okolicznościach niniejszej sprawy skarżąca miała uzasadnione oczekiwanie co do możliwości korzystania z otrzymanych środków jako świadczeń należnych oraz, że art. 1 Protokołu nr 1 ma zastosowanie ratione materiae w przedmiocie jej skargi.

3. Wniosek dotyczący dopuszczalności

66. Zdaniem Trybunału skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a) Konwencji. Ponadto odnotowuje, że nie jest ona też niedopuszczalna na żadnej innej podstawie. Należy ją zatem uznać za dopuszczalną.

C. Przedmiot skargi

1. Stanowiska stron

Stanowisko skarżącej

67. Skarżąca twierdziła, że Urząd Pracy w Rijece wydał decyzję o przyznaniu jej zasiłku dla bezrobotnych bezterminowo. Ponadto w dniu 26 maja 1999 r., tj. rok po tym jak prawo skarżącej do pobierania zasiłku dla bezrobotnych miało ustać, Urząd Pracy w Rijece przyznał jej „kartę świadczeń dla bezrobotnych”, z której wynikało, że jest ona uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych do dnia 31 grudnia 2010 r. Skarżąca twierdziła, że nie miała powodu by wątpić w należność pobieranych świadczeń. Jej zdaniem pobierała zasiłek dla bezrobotnych w sposób uprawniony, bowiem nie istniała żadna podstawa prawna do zwrotu spornej kwoty, co zresztą stwierdził sąd rejonowy w Rijece. Ponadto sądy całkowicie pominęły art. 211 Ustawy o zobowiązaniach cywilnych (zob. par. 43 powyżej). Urząd Pracy w Rijece wiedział o tym, że skarżąca nie będzie uprawniona do pobierania zasiłku dla bezrobotnych po dniu 10 czerwca 1998 r., ponieważ stwierdził to w swojej decyzji z dnia 27 marca 2001 r. Tym samym Urząd Pracy w Rijece nie był uprawniony do dochodzenia zwrotu przyznanego świadczenia.

68. W odniesieniu do zarzutów podniesionych przez Rząd dotyczących tego, że skarżąca nie ustosunkowała się do propozycji Urzędu Pracy w Rijece dotyczącej spłaty roszczenia w sześćdziesięciu ratach, skarżąca podniosła, że to nie jest prawda, gdyż z dokumentów, które przedłożyła Trybunałowi, można było wywnioskować, że nie tylko ustosunkowała się do propozycji, ale także poinformowała Urząd Pracy w Rijece o swojej trudnej sytuacji finansowej i złym stanie zdrowia. W tym względzie skarżąca utrzymuje, że rozkład ciężaru pomiędzy nią – osobą bezrobotną, niemającą źródła dochodu i o słabym stanie zdrowia – a Urzędem Pracy w Rijece – którego zaniedbanie i uchybienia doprowadziły do przedmiotowej sytuacji – nie byłoby sprawiedliwe i obciążałoby ją za błędy, których dopuścił się organ Państwa.

Stanowisko Rządu

69. Rząd twierdził, że jeśli Trybunał uzna, że skarżąca posiadała mienie, to ingerencja w jej prawa na podstawie art. 1 Protokołu nr 1 była zgodna z prawem. Wyrok zobowiązujący skarżącą do zwrotu zasiłku dla bezrobotnych znajdował podstawę prawną w art. 210 ustawy o zobowiązaniach cywilnych, którego treść jest jasna, przewidywalna i powszechnie dostępna. Ponadto zwrot nienależnie pobranego świadczenia leży w ogólnym interesie.

70. Wreszcie Rząd twierdził, iż pozbawianie skarżącej spornej kwoty było niezbędne dla ochrony finansów Państwa i zasady praworządności oraz nie nakładało na nią nadmiernego ciężaru, ponieważ nie była ona uprawniona do pobierania tych środków. Wskazano, iż tak samo jak nie można oczekiwać naprawy błędów popełnionych przez Państwo kosztem jego obywateli, niesprawiedliwe było także przyzwolenie do bezprawnego nabycia przez nich własności w konsekwencji tych błędów. W tym kontekście Rząd podkreśla, że Urząd Pracy w Rijece był w pełni świadomy tego, że popełnił błąd. Na tej podstawie Urząd Pracy w Rijece wystąpił z propozycją zawarcia ugody, w ramach której skarżąca miała zwrócić wymaganą kwotę w 60 ratach, aby podzielić odpowiedzialność między nich. Skarżąca nie ustosunkowała się jednak do tej propozycji. Uwzględniając powyższe, Rząd stoi na stanowisku, że nie doszło do naruszenia praw skarżącej chronionych na podstawie art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji.

2. Ocena Trybunału

a) Kwestia zaistnienia ingerencji

71. Rząd nie kwestionuje, że zaskarżony wyrok wydany w postępowaniu cywilnym przeciwko skarżącej stanowił naruszenie jej praw wynikających z art. 1 Protokołu nr 1, a Trybunał nie dostrzega powodu przyjęcia odmiennego wniosku.

72. Z uwagi na okoliczności niniejszej sprawy Trybunał uznaje, iż skarga wniesiona przez skarżącą powinna zostać zbadana na podstawie ogólnej zasady wyrażonej w pierwszym zdaniu pierwszego akapitu art. 1 Protokołu nr 1, w szczególności z uwagi na fakt, że sytuacje wymienione w drugim zdaniu pierwszego akapitu oraz w drugim akapicie, stanowią jedynie szczególne przypadki ingerencji w prawo do niezakłóconego korzystania z prawa własności, które jest zagwarantowane przez ogólną zasadę określoną w pierwszym zdaniu (zob. Beyeler, op. cit., § 106; oraz Perdigão przeciwko Portugalii [WI], skarga nr 24768/06, § 62, 16 listopada 2010 r.). Trybunał przejdzie teraz do analizy tego, czy ingerencja ta była przewidziana przez prawo, czy dążyła do uprawnionego celu oraz czy zaistniał rozsądny stosunek proporcjonalności między zastosowanymi środkami, a zamierzonym celem (zob. Broniowski przeciwko Polsce [WI], skarga nr 31443/96, §§ 147-151, ETPCz 2004–V).

b) Czy ingerencja była przewidziana przez ustawę

73. Trybunał potwierdza, że jakakolwiek ingerencja organu publicznego w prawo do niezakłóconego korzystania z prawa własności musi być zgodna z prawem. W szczególności drugi akapit art. 1 Protokołu nr 1 stanowiąc, że Państwo ma prawo do kontroli korzystania z własności, uzależnia to prawo od warunku, że będzie ono wykonywane poprzez egzekwowanie „praw”. Nadto zasada legalności zakłada, że obowiązujące przepisy prawa krajowego mają być dostatecznie dostępne, precyzyjne i przewidywalne w swoim zastosowaniu (zob. Konstantin Stefanov przeciwko Bułgarii, nr 35399/05, § 54, 27 października 2015 r.).

74. Strony wyrażają odmienne stanowiska co do tego, czy ingerencja w prawo własności skarżącej była zgodna z prawem (zob. par. 49 i 68 powyżej).

75. Trybunał podkreśla, że podstawę wyroku sądu okręgowego w Rijece stanowił art. 210 ustawy o zobowiązaniach cywilnych dotyczący bezpodstawnego wzbogacenia (zob. par. 28 i 44 powyżej). Sąd nie wyjaśnił w nim jednak, dlaczego w sprawie skarżącej art. 55 ustawy o pośrednictwie pracy i prawach osób bezrobotnych nie miał zastosowania, skoro zasada ta wydaje się być bardziej szczególna w odniesieniu do sytuacji skarżącej. Przepis ten zobowiązuje osobę bezrobotną, której przyznano świadczenie, a której świadczenie nie przysługiwało, do zwrotu pobranej kwoty, jeżeli przyznano je na podstawie nieprawdziwych lub niedokładnych danych, o czym osoba ta wiedziała, lub jeśli świadczenie przyznano w inny niezgodny z prawem sposób (zob. par. 41 powyżej). Kwestia ta może jednak pozostać nierozstrzygnięta z uwagi na to, że w niniejszej sprawie donioślejsze znaczenie ma rozstrzygnięcie w przedmiocie proporcjonalności ingerencji.

c) Czy ingerencja służyła realizacji uprawnionego celu

76. Trybunał powtarza, że w niniejszej sprawie wyrok sądu krajowego został wydany na podstawie ogólnych zasad prawa cywilnego dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia, a nie na podstawie przepisów dotyczących zasiłków dla bezrobotnych. W tym względzie Trybunał stwierdza, że ingerencja dążyła do uprawnionego celu, ponieważ w interesie publicznym leży to, by mienie otrzymane bez podstawy prawnej lub na podstawie, która przestała istnieć powinno być zwrócone Państwu. Ingerencja ta zmierzała w szczególności do naprawienia błędu popełnionego przez organ ubezpieczeń społecznych.

d) Czy ingerencja była proporcjonalna

77. Trybunał musi dokonać oceny tego, czy ingerencja zapewniła „sprawiedliwą równowagę” między ogólnym interesem publicznym a wymogami ochrony w zakresie prawa skarżącej do niezakłóconego korzystania z prawa własności oraz czy skutkowała nałożeniem na skarżącą nieproporcjonalnego i nadmiernego ciężaru (zob., między innymi, Béláné Nagy, op. cit., § 115).

78. Dla Trybunału oczywistym jest, iż zakres swobody przyznany organom ustawodawczym w zakresie wdrażania polityki społecznej i gospodarczej powinien być szeroki, i będzie respektował stanowisko ustawodawcy w zakresie tego, co leży „w interesie publicznym”, o ile nie jest ono ewidentnie pozbawione uzasadnionej podstawy (tamże, § 113). Ów zakres może być węższy w przypadkach takich, jak niniejsza sprawa, w którym błąd przypisuje się wyłącznie organom Państwa.

79. Trybunał uznaje, że w kontekście pozbawienia skarżącej świadczenia społecznego, mając na uwadze zasadę sprawiedliwości społecznej, nie powinno się pozbawiać organów publicznych możliwości naprawienia swoich błędów, nawet jeśli są one skutkiem zaniedbania z ich strony. Przyjęcie odmiennego stanowiska byłoby sprzeczne z instytucją bezpodstawnego wzbogacenia. Byłoby to również niesprawiedliwe wobec innych jednostek przekazujących składki do funduszu świadczeń społecznych, w szczególności tych, którym odmówiono przyznania świadczenia z powodu niespełnienia przez nich ustawowych przesłanek. Wreszcie doprowadziłoby to do nałożenia sankcji za niewłaściwe dysponowanie ograniczonymi zasobami publicznymi, co samo w sobie mogłoby sprzeciwiać się interesowi publicznemu (zob. Moskal przeciwko Polsce, skarga nr 10373/05, § 73, 15 września 2009 r.).

80. Niniejsza sprawa różni się jednak od sprawy przedstawionej w wyroku Moskal, ponieważ w odróżnieniu od tej sprawy w niniejszej sprawie nie chodzi o zaprzestanie przyznawania skarżącej świadczenia dla bezrobotnych, lecz o nałożony na nią obowiązek zwrotu pobranego już świadczenia na podstawie decyzji administracyjnej. W tym zakresie należy przytoczyć orzecznictwo Trybunału, z którego wynika, że błędy, za które odpowiedzialne są wyłącznie organy Państwa nie powinny, co do zasady, być naprawiane kosztem jednostki w szczególności w braku sprzecznego interesu prywatnego (zob., mutatis mutandis, Platakou przeciwko Grecji, skarga nr 38460/97, § 39, ETPCz 2001–I; Radchikov przeciwko Rosji, skarga nr 65582/01, § 50, 24 maja 2007 r.; Freitag przeciwko Niemcom, skarga nr 71440/01, §§ 37-42, 19 lipca 2007 r.; Gashi, op. cit., § 40; oraz Šimecki przeciwko Chorwacji, skarga nr 15253/10, § 46, 30 kwietnia 2014 r.). Nadto Trybunał uznaje, że gdy w grę wchodzi interes ogólny to wówczas obowiązkiem organów publicznych jest działanie w odpowiednim czasie, w sposób właściwy i konsekwentny (zob. Tunnel Report Limited przeciwko Francji, skarga nr 27940/07, § 39, 18 listopada 2010 r., oraz Zolotas przeciwko Grecji (nr 2), skarga nr 66610/09, § 42, ETPCz 2013 (fragmenty)).

81. Dokonując oceny zgodności z art. 1 Protokołu nr 1 Trybunał winien przeprowadzić całościową ocenę poszczególnych spornych interesów (zob. Perdigão, op. cit., § 68), mając na uwadze, iż celem Konwencji jest ochrona praw „praktycznych i skutecznych” (zob., przykładowo, Chassagnou i Inni przeciwko Francji [WI], skargi nr 25088/94, 28331/95 oraz 28443/95, § 100, ETPCz 1999‑III). Trybunał powinien wykazać się wnikliwością i w szczególności zbadać realia sytuacji objętej przedmiotem skargi (zob. Broniowski, op. cit., § 151; Hutten-Czapska przeciwko Polsce [WI], skarga nr 35014/97, § 168, ETPCz 2006–VIII; oraz Zammit i Attard Cassar przeciwko Malcie, skarga nr 1046/12, § 57, 30 lipca 2015 r.). Ocena może obejmować zachowanie stron, w tym środki przyjęte przez Państwo i ich zastosowanie. W tym kontekście należy podkreślić, iż niepewność – o charakterze ustawowym, administracyjnym czy też wynikająca z praktyk stosowanych przez organy – jest czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę dokonując oceny zachowania Państwa. Jeżeli bowiem w grę wchodzi interes ogólny, obowiązkiem organów publicznych jest działanie w odpowiednim czasie, w sposób właściwy i skuteczny (zob. Tunnel Report Limited przeciwko Francji, skarga nr 27940/07, § 39,18 listopada 2010 r., oraz Zolotas przeciwko Grecji (nr 2), skarga nr 66610/09, § 42, ETPCz 2013 (fragmenty)).

82. W odniesieniu do zachowania skarżącej Trybunał stwierdza, że nie zarzucono jej przyczynienia się do pobierania zasiłku w zakresie wykraczającym poza jej uprawnienie poprzez składanie nieprawdziwych wniosków czy też innego działania, które nie było podejmowane w dobrej wierze.

83. Właściwy organ podjął decyzję na korzyść skarżącej i w dalszym ciągu dokonywał kolejnych płatności, a zatem skarżąca miała uzasadnione podstawy, by sądzić, iż otrzymane środki były wypłacane zgodnie z prawem. Prawdą jest, że art. 25 ustawy o zatrudnieniu jasno stanowi, że kobieta zatrudniona przez okres krótszy niż 25 lat ma prawo do pobierania zasiłku dla bezrobotnych z tytułu tymczasowej niezdolności do pracy, przez okres nie dłuższy niż 12 miesięcy (zob. par. 41 powyżej), decyzja wydana wobec skarżącej nie zawierała wyraźnego oznaczenia terminu, a zatem skarżąca nie została o nim powiadomiona. Co więcej, mając na względzie fakt, że kolejne dwa lata stażu pracy zostały wpisane do dziennika zatrudnienia skarżącej (zob. par. 11 powyżej) wydaje się, że skarżąca – będąca niewykwalifikowanym pracownikiem – miała podstawy by sądzić, że spełniła wszelkie wymogi wynikające z art. 23 ust. 3 ustawy o zatrudnieniu (zob. par. 40 powyżej). W tych okolicznościach, Trybunał nie znajduje podstaw do uznania, że od skarżącej należało wymagać wiedzy o tym, że pobierała zasiłek dla bezrobotnych po upływie maksymalnego okresu przewidzianego prawem.

84. W odniesieniu do postępowania organów Trybunał wskazuje na wstępie, iż w kontekście prawa własności szczególną uwagę należy przypisać zasadzie dobrego zarządzania. W tej sprawie Trybunał stwierdza, że organy nie wywiązały się ze swojego obowiązku działania we właściwym czasie, w odpowiedni i skuteczny sposób (zob. Moskal, op. cit., § 72).

85. Ustalono, że Urząd Pracy w Rijece w swojej decyzji z dnia 27 czerwca 1997 r. dopuścił się błędu poprzez niewskazanie okresu, na który przyznano skarżącej dalszy zasiłek dla bezrobotnych. Błąd ten został następnie powielony, gdyż przez niemal trzy lata po upływie maksymalnego okresu świadczenia określonego w art. 25 ust. 2 pkt 1 ustawy o zatrudnieniu, skarżącej nadal wypłacano zasiłek dla bezrobotnych.

86. Nadto Trybunał zauważa, iż nawet jeśli wypłacanie zasiłku dla bezrobotnych, którego skarżąca nie powinna była otrzymać, w całości wynikało z błędu popełnionego przez Państwo, skarżącą zobowiązano do zwrotu nadpłaty w pełnej wysokości wraz z ustawowymi odsetkami. Tym samym Państwu nie przypisano sobie żadnej odpowiedzialności za stworzenie przedmiotowego stanu ani nie poniosło ono żadnych konsekwencji swojego błędu. W całości obciążono nim wyłącznie skarżącą.

87. Trybunał potwierdza, że skarżącej zaproponowano spłatę zobowiązania w sześćdziesięciu ratach. Pozostaje jednak faktem, iż kwota, do zwrotu której Państwo zobowiązało skarżącą wraz z ustawowymi odsetkami stanowiło dla niej wysoką kwotę zważywszy na to, że pozbawiono ją jedynego źródła dochodu oraz z powodu jej ogólnej sytuacji finansowej (zob. par. 15, 24 i par. 31 powyżej).

88. W odniesieniu do osobistej sytuacji skarżącej Trybunał podkreśla, że otrzymana przez nią kwota z tytułu zasiłku dla bezrobotnych jest nieznaczna i była przeznaczana na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych.

89. Orzekając w przedmiocie bezpodstawnego wzbogacenia, sądy krajowe nie wzięły pod uwagę sytuacji finansowej skarżącej ani jej stanu zdrowia. Skarżąca cierpiała na chorobę psychiczną od 1993 r., w wyniku której stała się niezdolna do pracy. Od 1995 r. była osobą bezrobotną. W czasie, gdy jej zatrudnienie ustało wskutek niewypłacalności pracodawcy, brakowało jej zaledwie dwa miesiące do uzyskania uprawnienia do zasiłku dla bezrobotnych do czasu ponownego zatrudnienia lub przyszłej emerytury na podstawie art. 23 ustawy o zatrudnieniu (zob. par. 6 i 40, zob. także mutatis mutandis Béláné Nagy, op. cit., § 123). Z informacji uzyskanych w toku postępowania egzekucyjnego wynika, że skarżąca nie ma żadnych rachunków bankowych, żadnego dochodu ani żadnego majątku o znacznej wartości. W tych okolicznościach spłata długu w 60 ratach stanowiłaby zagrożenie dla jej utrzymania.

90. W świetle powyższych rozważań Trybunał stwierdza, że w okolicznościach niniejszej sprawy wymagania nałożone na skarżącą dotyczące zwrotu kwoty zasiłku dla bezrobotnych nienależnie przyznanego przez właściwy organ, po upływie maksymalnego okresu ustawowego pociąga za sobą nałożenie na nią nadmiernego obciążenia.

91. Z powyższego wynika, że doszło do naruszenia art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji.

II. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 8 KONWENCJI

92. Skarżąca zarzuciła organom krajowym naruszenie jej prawa do poszanowania życia prywatnego wynikającego z treści art. 8 Konwencji, który stanowi:

„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności osób”.

93. Rząd zakwestionował ten argument.

94. Trybunał zauważa, że zarzut ten ma związek z zarzutem analizowanym powyżej, a co za tym idzie należy go również uznać za dopuszczalny.

95. Mając na uwadze, że argumenty przytoczone przez strony są takie same jak te, które analizowano w kontekście art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji, Trybunał nie uznaje za konieczne odrębnego rozpatrywania niniejszej skargi.

III. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

96. Art. 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

A. Szkoda

97. Skarżąca domagała się kwoty 83 801,69 HRK (ok. 11 150 EUR) tytułem zadośćuczynienia za szkodę majątkową. Zdaniem skarżącej, kwota ta stanowi równowartość kwoty 19 451,69 HRK (ok. 2600 EUR) wraz z odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 3 sierpnia 2005 r. do dnia zapłaty, oraz kwotę w wysokości 64 350,00 HRK (ok. 8560 EUR) w związku z utratą prawa do pobierania zasiłku dla bezrobotnych w okresie od kwietnia 2001 r. do grudnia 2010 r. wraz z odsetkami za zwłokę w płatności każdej raty w wysokości 550 HRK (ok. 75 EUR) liczonymi od miesiąca, w którym odszkodowanie stanie się wymagalne do dnia zapłaty. Skarżąca domagała się również kwoty 435 650,00 HRK (ok 57 700 EUR) tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

98. Rząd zakwestionował te roszczenia.

99. W odniesieniu do szkody majątkowej, z dokumentów przedłożonych przez strony wynika, że skarżąca nie zwróciła Urzędowi Pracy w Rijece kwot, do zwrotu których była zobowiązana, oraz że nadal prowadzone jest postępowanie egzekucyjne (zob. par. 32-39 powyżej). W odniesieniu do kwoty 64 350,00 HRK z tytułu utraty prawa do pobierania zasiłku dla bezrobotnych w okresie od kwietnia 2001 r. do grudnia 2010 r., Trybunał nie dostrzega żadnego związku przyczynowo - skutkowego między dochodzoną kwotą a stwierdzeniem naruszenia (zob. także par. 45 powyżej). Tym samym odrzuca roszczenie z tytułu poniesionej szkody majątkowej.

100. W odniesieniu do szkody niemajątkowej, mając na uwadze wszystkie okoliczności niniejszej sprawy, Trybunał przyznaje, że skarżąca poniosła szkodę niemajątkową, której nie można zrekompensować wyłącznie poprzez stwierdzenie naruszenia. Dokonując oceny w oparciu o zasadę słuszności, Trybunał przyznaje skarżącej z tego tytułu kwotę w wysokości 2600 EUR tytułem zadośćuczynienia powiększoną o należny podatek.

B. Koszty i wydatki

101. Skarżąca domagała się również kwoty 18 906,25 HRK tytułem zwrotu kosztów i wydatków poniesionych przed sądami krajowymi oraz 9875,00 HRK tytułem zwrotu kosztów poniesionych przed Trybunałem.

102. Rząd zakwestionował to roszczenie.

103. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału skarżącemu przysługuje prawo do zwrotu poniesionych kosztów i wydatków wówczas, gdy wykaże, że były one konieczne i rzeczywiście poniesione oraz uzasadnione co do wysokości. W niniejszej sprawie, biorąc pod uwagę dokumenty będące w jego posiadaniu i powyższe kryteria, Trybunał uznaje za rozsądne zasądzenie kwoty w wysokości 830 EUR tytułem zwrotu kosztów i wydatków poniesionych w postępowaniu przed Sądem Konstytucyjnym i 1300 EUR tytułem zwrotu kosztów poniesionych przed Trybunałem, powiększone o należny od skarżącej podatek.

C. Odsetki za zwłokę

104. Trybunał za słuszne uznaje oznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

Z POWYŻSZYCH WZGLĘDÓW TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1. uznaje skargę za dopuszczalną;

2. uznaje, że doszło do naruszenia art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji;

3. uznaje, że nie ma potrzeby rozpoznawania skargi w zakresie art. 8 Konwencji;

4. uznaje,

a) że pozwane państwo powinno, w terminie trzech miesięcy od daty, w której niniejszy wyrok stanie się ostateczny zgodnie z art. 44 ust. 2 Konwencji, uiścić na rzecz skarżącej następujące kwoty, przeliczone na kuny chorwackie według kursu obowiązującego w dniu płatności:

i) 2600 EUR (dwa tysiące sześćset euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową;

ii) 2130 EUR (dwa tysiące sto trzydzieści euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem zwrotu poniesionych kosztów i wydatków;

b) od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania kwot, należne będą odsetki zwykłe od określonych powyżej kwot, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

5. oddala pozostałą część roszczenia skarżącej dotyczącą słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie dnia 26 kwietnia 2018 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Abel Campos Linos-Alexandre Sicilianos
Kanclerz Przewodniczący