Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

Artykuł 2 (aspekt materialny) • Obowiązki pozytywne • Wystarczające starania władz, pomimo pewnych opóźnień i zaniechań, zważywszy na obstrukcyjne zachowania świadków pozostających pod ochroną • Świadkowie objęci tymczasowym nakazem ochrony natychmiast po stwierdzeniu zagrożenia • Świadkowie nie pozostawieni bez ochrony podczas początkowych opóźnień w finalizowaniu protokołów ochrony • Brak jasnych instrukcji dla funkcjonariuszy policji ds. ochrony i brak odpowiedniego przygotowania • Szybka reakcja władz w celu naprawienia stwierdzonych uchybień • Naruszenie przez świadków obowiązku współpracy i nierealne żądania do władz • Świadkowie narażający swoje bezpieczeństwo poprzez obecność w mediach społecznościowych i telewizji • Utrzymanie ochrony i wsparcia finansowego pomimo jednostronnej decyzji świadków o przeniesieniu za granicę

STRASBURG

2 czerwca 2020 r.

OSTATECZNY

12.10.2020 r.

Wyrok stał się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w art. 44 ust. 2 Konwencji. Może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie A i B przeciwko Rumunii,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Czwarta), zasiadając jako Izba w składzie:

Jon Fridrik Kjølbro, Przewodniczący,
Faris Vehabović,
Iulia Antoanella Motoc,
Branko Lubarda,
Carlo Ranzoni,
Jolien Schukking,
Péter Paczolay, sędziowie,
oraz Ilse Freiwirth, Zastępca Kanclerza Sekcji,

mając na uwadze:

skargi (nr 48442/16 oraz 48831/16) przeciwko Rumunii, wniesione do Trybunału w dniu 11 sierpnia 2016 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencji”) przez dwoje obywateli rumuńskich, A i B („skarżący”).

decyzję o zakomunikowaniu sprawy rządowi rumuńskiemu („Rząd”);

decyzję o nieujawnianiu tożsamości skarżących (Reguła 47 § 4 Regulaminu Trybunału)

decyzję o przyznaniu pierwszeństwa skargom (Reguła 41);

stanowika stron;

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniach 21 kwietnia i 12 maja 2020 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

WPROWADZENIE

Sprawa dotyczy skuteczności w praktyce ochrony udzielanej przez władze skarżącym w ramach programu ochrony świadków, po stwierdzeniu zagrożenia dla ich życia i nietykalności cielesnej.

%1  STAN FAKTYCZNY

1. Skarżący urodzili się odpowiednio w 1981 r. i 1978 r. i mieszkają jako para w R. Byli reprezentowani przez Dianę-Elenę Dragomir, prawniczkę praktykującą w Bukareszcie.

2. Rząd był reprezentowany przez swojego pełnomocnika, którym ostatnio była O.F. Ezer z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. Okoliczności faktyczne sprawy przedstawione przez strony można streścić następująco.

I.  KONTEKST SPRAWY

4. W 2012 r. prokuratura antykorupcyjna działająca przy Wysokim Trybunale Kasacyjnym i Sprawiedliwości („prokuratura” i „WTKiS”) wszczęła śledztwo w sprawie podejrzenia aktów korupcji, których mieli dopuścić się dwaj wysocy rangą urzędnicy – C i D. Śledztwo zostało szeroko nagłośnione w mediach.

5. Pomiędzy lutym i sierpniem 2015 r. skarżący, którzy wcześniej pracowali dla C, zostali przesłuchani przez prokuraturę jako świadkowie w sprawie. Przypuszczano, że byli oni świadkami transakcji między C i D, będących w zainteresowaniu śledczych.

II.  Postanowienie prokuratora z 28 sierpnia 2015 r.

6. W dniu 28 sierpnia 2015 r., po przesłuchaniu skarżących, prokuratura wydała postanowienie uznające ich za „świadków zagrożonych” na podstawie art. 125 i 126 Kodeksu postępowania karnego („KPK”, zob. par. 83 poniżej). Postanowiono o zastosowaniu określonych środków ochrony, a mianowicie nadzoru policyjnego i ochrony domu skarżących oraz stałej eskorty policyjnej. Potrzebę ochrony prokurator uzasadnił następująco:

„W dniach 27 lutego 2015 r., 3 marca 2015 r. i 26 sierpnia 2015 r. [A i B] byli przesłuchiwani w charakterze świadków w związku z działalnością przestępczą będącą przedmiotem postępowania karnego w sprawie o sygn. akt ....

Świadkowie [A i B] znajdują się w niebezpieczeństwie, ponieważ istnieje uzasadnione podejrzenie, że ich życie lub [nietykalność cielesna] mogą być zagrożone, mając na uwadze zeznania złożone przez nich w prokuraturze, które mogą przyczynić się do ustalenia prawdy i pociągnięcia sprawców do odpowiedzialności karnej.”

7. Tego samego dnia postanowienie prokuratora zostało wysłane do szefa Dyrekcji Generalnej Policji w B. („DGP”), który był odpowiedzialny za zapewnienie skarżącym ochrony osobistej przy pomocy Służb Operacyjnych („SAS”), oraz ochrony ich domu przy pomocy lokalnego posterunku policji. Zespół SAS od razu przystąpił do ochrony, a od lutego 2016 r. do ochrony skarżących przydzielono drugi zespół.

8. Według skarżących, w dniu 28 sierpnia 2015 r. prokurator sporządził również, zgodnie z obowiązującym prawem, plan działania określający zakres ochrony, środki, które należy podjąć oraz poszczególne zadania policjantów odpowiadających za jej realizację. Tego planu nie przedstawiono skarżącym. Zgodnie z urzędowymi dokumentami plan stanowił wewnętrzny dokument DGP, opisujący poszczególne działania, które mieli podjąć funkcjonariusze Policji w celu wykonania postanowienia prokuratora z 28 sierpnia 2015 r. (zob. par. 6 powyżej). Ponadto, ponieważ dokument ten zawierał dane osobowe funkcjonariuszy Policji zaangażowanych w program ochrony, DGP nie mogła ujawnić go skarżącym.

9. Po złożeniu przez prokuraturę wniosku o objęcie skarżących programem ochrony świadków, przedstawiciele Krajowego Biura Ochrony Świadków („KBOŚ”, zob. par. 85 poniżej) spotkali się z prokuratorem i skarżącymi, aby wyjaśnić obu stronom szczegółowe warunki i wymagania programu oraz przeanalizować ich możliwości. Celem spotkania było umożliwienie obu stronom podjęcia świadomej decyzji dotyczącej przystąpienia do programu ochrony świadków.

10. Według skarżących, postanowienie prokuratora miało być środkiem tymczasowym mającym na celu zapewnienie im ochrony do czasu objęcia ich programem ochrony świadków. Prokurator zapewnił, że środek ten nie będzie wpływał na ich życie prywatne.

11. Skarżący mieli usłyszeć, że jeśli zgodzą się na udział w programie, to zostaną przeniesieni do innego miasta i nikt, nawet prokurator prowadzący sprawę, nie będzie znał ich nowego miejsca pobytu. Musieliby całkowicie zerwać kontakty z przyjaciółmi i ograniczyć kontakty z rodziną. Musieliby sprzedać cały swój dobytek, ponieważ KBOŚ nie byłby w stanie pokryć kosztów przechowywania podczas ich nieobecności. Poinformowano ich również, że możliwości znalezienia pracy w nowym miejscu są niewielkie. Skarżący poprosili o czas na przemyślenie konsekwencji.

12. W dniu 9 grudnia 2015 r. skarżący wyrazili zgodę na objęcie ich programem ochrony świadków.

III.  Protokoły ochrony

13. W dniu 11 lutego 2016 r. DGP zwróciła się do prokuratury o powierzenie ochrony skarżących KBOŚ. DGP wyjaśniła, że skarżący odmówili współpracy z zespołami przydzielonymi do ich ochrony, opuszczając dom bez eskorty i nie informując o swoich zamiarach funkcjonariuszy Policji. Ponadto wskazali, że obecnie nie istnieją żadne regulacje w DGP dotyczące metod ochrony zagrożonych świadków (zob. par. 17 poniżej).

14. W dniu 22 lutego 2016 r. KBOŚ poinformowało prokuratora, że skarżący nie mogą być objęci programem. Biuro wyjaśniło, że nie udało się osiągnąć z nimi porozumienia co do zakresu ochrony. Na przykład skarżący zażądali zapewnienia im bardzo komfortowych warunków w przypadku przeniesienia w inne miejsce w kraju lub za granicą, co było żądaniem wygórowanym i niemożliwym do spełnienia przez KBOŚ.

15. W dniu 1 marca 2016 r. skarżący zostali zaproszeni do siedziby DGP w celu podpisania protokołów ochrony, które były dokumentami zawierającymi szczegółowy opis obowiązków funkcjonariuszy Policji oraz zobowiązań skarżących (w szczególności do powstrzymania się od jakichkolwiek działań, które mogłyby mieć negatywny wpływ na środki ochrony, do informowania policji o wszelkich zmianach w ich życiu osobistym i działalności oraz do nieujawniania ich statusu chronionego świadka ani tożsamości zaangażowanych funkcjonariuszy Policji).

16. W dniu 7 lipca 2016 r. skarżący odmówili podpisania nowego zestawu protokołów ochrony sporządzonych na podobnych zasadach przez DGP.

17. W dniu 27 czerwca 2016 r. DGP przyjęła regulacje dotyczące metod ochrony zagrożonych świadków (obowiązujące od 1 lipca 2016 r.).

IV.  Wnioski o uchylenie środków ochrony

18. W międzyczasie, w dniu 16 września 2015 r. WTKiS przystąpił do rozpoznania głównej sprawy karnej i stał się odpowiedzialny za środki ochrony (zob. par. 84 poniżej).

19. W dniu 29 czerwca 2016 r. prokuratura zwróciła się do WTKiS z wnioskiem o uchylenie środków zastosowanych wobec skarżących i o wyłączenie ich z programu ochrony świadków, uzasadniając wniosek tym, że skarżącym nie grozi już żadne niebezpieczeństwo. Prokurator twierdził, że skarżący nie potrafili wskazać żadnych konkretnych okoliczności potwierdzających istnienie zagrożenia dla życia i zdrowia. Prokurator stwierdził również, że nie współpracowali oni z policjantami wyznaczonymi do ich ochrony i odmówili podpisania protokołów ochrony, blokując procedurę. Ponadto prokurator argumentował, że jakakolwiek ochrona w nieunikniony sposób ograniczała wolność osobistą skarżących i dopóki nie byli oni skłonni tego zaakceptować, nie można było wykonywać środków ochrony.

20. W sądzie skarżący nie zgodzili się z wnioskiem prokuratora i utrzymywali, że nadal istnieje zagrożenie dla ich życia i zdrowia. Oświadczyli również, że akceptują protokoły, ale nie ufają policjantom, którym powierzono ich ochronę. Uważali, że jeden z nich dopuścił się nadużyć, odmawiając im eskorty, a jednocześnie uniemożliwiając im samodzielne wyjście z domu.

21. W dniu 25 sierpnia 2016 r. WTKiS oddalił wniosek prokuratora z dnia 29 czerwca 2016 r. (zob. par. 19 powyżej). Uznał, że początkowe powody zastosowania środków pozostały aktualne, ponieważ Wysoki Trybunał wciąż przeprowadzał dowody w postępowaniu głównym. Ponadto WTKiS stwierdził, że to z winy władz udostępnienie skarżącym protokołów ochrony nastąpiło tak długo. WTKiS uznał, że udzielanie ochrony świadkom należy kontynuować w zakresie określonym przez prokuratora w postanowieniu z 28 sierpnia 2015 r. (zob. par. 6 powyżej). Zauważył jednak, że protokoły ochrony nie podlegały negocjacjom i ze względu na swój charakter nakładały pewne ograniczenia wolności skarżących; ograniczenia te nie mogły jednak oznaczać całkowitego pozbawienia ich praw.

22. Skarżący zarzucili, że nigdy nie otrzymali kopii tej decyzji, ponieważ był to dokument poufny, a o jego treści zostali jedynie poinformowani ustnie przez prokuraturę. Zgodnie z dokumentami urzędowymi, w dniu 14 października 2016 r. skarżącym zezwolono na skonsultowanie treści przedmiotowego postanowienia.

23. W dniu 5 września 2016 r. skarżący wydali prokuraturze zgodę na objęcie ich programem ochrony świadków i potwierdzili, że dotychczas udzielana im ochrona na podstawie odpowiednich przepisów KPK była niewystarczająca, stanowiła nadużycie i ograniczała ich prawa.

V.  Objęcie programem ochrony świadków

24. W dniu 15 listopada 2016 r. skarżący ponownie odmówili podpisania protokołów ochrony sporządzonych przez DGP, uznając, że ograniczają one ich prawa podstawowe. Zgodnie z raportem policyjnym sporządzonym tego dnia, skarżący po zapoznaniu się z dokumentami oświadczyli, że nigdy nie zastosują się do wymagań określonych przez funkcjonariuszy Policji, nie będą nigdy zgłaszać zamiaru opuszczenia swojego domu ani nie będą czekać na eskortę policyjną przed wyjściem, a także nie wyrażą zgody na przeniesienie się w inne miejsce na terytorium Rumunii.

25. W dniu 14 października 2016 r. skarżący złożyli zeznania przed WTKiS w postępowaniu karnym przeciwko C i D.

26. W dniu 26 października 2016 r. prokurator zwrócił się do KBOŚ o ocenę możliwości objęcia skarżących programem ochrony świadków, inicjując postępowanie w trybie ustawy o ochronie świadków („UOŚ”, zob. par. 85 poniżej). KBOŚ przedstawiło ocenę sytuacji w poufnym raporcie.

27. Na podstawie tych informacji, w dniu 5 grudnia 2016 r. prokurator zwrócił się do WTKiS o wydanie postanowienia o objęciu skarżących programem ochrony świadków.

28. W dniu 5 stycznia 2017 r. WTKiS wydał postanowienie o objęciu skarżących programem ochrony świadków oraz o zastosowaniu następujących środków ochrony zaproponowanych przez prokuraturę:

a) zwiększona ochrona domu skarżących;

b) ochrona w drodze do i z sądu;

c) pomoc w znalezieniu zatrudnienia oraz

d) pomoc finansowa do czasu znalezienia zatrudnienia.

29. W dniu 10 stycznia 2017 r. WTKiS stwierdził, że postanowienie prokuratora z dnia 28 sierpnia 2015 r. (zob. par. 6 powyżej) przestało obowiązywać, a w dniu 16 stycznia 2017 r. DGP zakończyła stosowanie środków ochrony wprowadzonych na podstawie przepisów KPK.

30. W dniu 17 stycznia 2017 r. skarżący podpisali porozumienie o pomocy, w którym określono szczegółowo środki ochrony i oferowaną pomoc oraz protokoły ochrony. Zobowiązano ich przede wszystkim do powstrzymania się od wszelkich działań, które mogłyby wpływać na środki ochrony, ujawnić status skarżących lub tożsamość zaangażowanych funkcjonariuszy Policji. Zobowiązano ich także do niedokumentowania żadnego ze spotkań z oficerem łącznikowym. W protokołach powtórzono również sytuacje, w których program ochrony zostanie zakończony zgodnie z art. 17 UOŚ (zob. par. 85 poniżej).

31. Tym samym skarżący zostali formalnie objęci programem ochrony świadków prowadzonym przez KBOŚ, a zgodnie z UOŚ ich ochronę zapewniała policja.

VI.  Wnioski o pomoc

32. W dniu 25 stycznia 2017 r. skarżący zwrócili się do KBOŚ o zmianę ich tożsamości i przeniesienie za granicę. Ich wniosek przekazano do WTKiS jeszcze tego samego dnia. KBOŚ było zdania, że wniosek ten nie mógł zostać uwzględniony z różnych powodów; jednym z nich była wymagana obecność skarżących do celów postępowania karnego, w którym byli świadkami.

33. W dniu 30 stycznia 2017 r. skarżący zwrócili się również o pomoc finansową z KBOŚ, przedstawiając szczegółowe zestawienie swoich wydatków i zobowiązań podatkowych. Zwrócili się też do KBOŚ o pomoc w znalezieniu pracy.

34. Zgodnie z raportem KBOŚ z dnia 1 lutego 2017 r. skarżącym nie udało się znaleźć zatrudnienia, ponieważ odrzucili oni wszystkie oferty władz odpowiadające ich poziomowi wykształcenia i poprosili o pracę w dziedzinach, w których nie mieli jeszcze kwalifikacji zawodowych. W dniach 1 lutego i 9 marca 2017 r. KBOŚ poinformowało WTKiS o próbach znalezienia zatrudnienia dla skarżących i odrzuceniu przez nich wszystkich ofert.

35. Orzeczeniem z 30 marca 2017 r. WTKiS oddalił wnioski sformułowane przez skarżących. Zauważył, że skarżący odrzucili wszystkie oferty pracy przedstawione przez KBOŚ, a także propozycję zmiany miejsca pobytu na terytorium Rumunii. Zauważył również, że ich obecność była często wymagana do celów postepowania przygotowawczego. WTKiS zauważył również, że przeprowadzka za granicę i zmiana tożsamości byłyby niemożliwe, ponieważ skarżący nie mogliby przekroczyć granicy państwa z tymczasowym dowodem osobistym – jedynym dokumentem tożsamości, który może zostać wydany na podstawie przepisów UOŚ. Decyzja miała charakter niejawny i wygląda na to, że jej treść została udostępniona skarżącym dopiero po przekazaniu im przez Trybunał uwag Rządu.

36. Skarżący zarzucili, że ponieważ oboje byli bezrobotni, musieli sprzedać swoje mienie, aby móc zapłacić podatki.

37. A, której udało się znaleźć pracę po rozpoczęciu stosowania środków ochronnych, miała wkrótce po tym zostać poproszona przez nowego pracodawcę o rezygnację, z powodu uciążliwej obecności funkcjonariuszy SAS. Złożyła skargę do Krajowej Rady ds. Zwalczania Dyskryminacji. W dacie ostatniej korespondencji skarżących z Trybunałem (13 marca 2018 r.) brak było informacji odnośnie do wyniku tej skargi.

38. B nie udało się znaleźć zatrudnienia. Podobno nie miał żadnych środków na utrzymanie. Zwrócił się do władz o pokrycie kosztów leczenia oraz o zwolnienie go z obowiązku zapłaty podatku od nieruchomości.

39. Zgodnie z dokumentami urzędowymi wydanymi przez KBOŚ, skarżący otrzymywali miesięczne świadczenia pieniężne stanowiące równowartość minimalnego wynagrodzenia brutto, tj. początkowo 1250 lei rumuńskich (RON), a po podwyżce 2080 RON (ok. 500 euro (EUR)). Wypłata świadczeń, jak się wydaje, była kontynuowana po opuszczeniu kraju przez skarżących (zob. par. 80 poniżej).

VII.  Wdrożenie środków ochrony

A.  Wersja skarżących

40. Aby lepiej zrozumieć zakres ochrony osobistej, skarżący zwrócili się do policjantów z SAS o wyjaśnienie im, czego mogą się spodziewać w praktyce. Według skarżących funkcjonariusze przyznali, że nie otrzymali żadnych instrukcji dotyczących ich zadania, które według nich było pierwszym tego rodzaju. Do ich rutynowych zadań należała ochrona urzędników państwowych oraz sędziów i prokuratorów.

41. Skarżący zauważyli również, że policjanci zamiast pilnować ich mieszkania czasami spali w samochodzie, pili alkohol na służbie, a nawet pilnowali budynku obok. Nie mieli przy sobie żadnej broni do zapewnienia skutecznej ochrony. Pozostawili także akta łącznikowe bez opieki w miejscach publicznych (w szczególności opowiedzieli o zdarzeniu z 9 lutego 2016 r., gdy akta zgubiono). Teczka zawierała fotografie skarżących, poufne dane dotyczące celu misji ochronnej oraz inne wrażliwe informacje (zob. par. 67 poniżej).

42. Skarżący twierdzili, że czasami uniemożliwiano im opuszczenie budynku, ponieważ zespół SAS akurat był niedostępny, lub po prostu pozostawiano ich bez ochrony. Zrelacjonowali zdarzenie z 11 lutego 2016 r., kiedy to B, pozostawionemu bez ochrony (ponieważ zespół towarzyszył A), powiedziano by udał się na najbliższy posterunek Policji w celu uzyskania pomocy, ale kiedy się tam znalazł, to przetrzymano go wbrew jego woli przez dwie godziny i uniemożliwiono mu samodzielne wyjście.

43. Skarżący wyjaśnili ponadto, że mogli przemieszczać się tylko w godzinach od 7 do 22, w samochodach SAS i nie mogli opuszczać miasta. Nie wolno im było opuszczać domu bez przestrzegania tych ograniczeń, nawet jeśli chcieli zrezygnować z ochrony. Kazano im wcześniej dzwonić i czekać, aż funkcjonariusze SAS przyjadą do ich domu. Ze względu na sposób stosowania środków ochrony nie mogli uczestniczyć w ważnych wydarzeniach rodzinnych, takich jak śluby, chrzciny i pogrzeby.

44. Skarżący wyjaśnili również, że funkcjonariusze SAS rzucali się w oczy i nosili broń na widoku, co często ujawniało status skarżących osobom postronnym. Skarżący zauważyli również, że funkcjonariusze SAS filmowali ich podczas przejazdów. W końcu skarżący zaczęli czuć się zagrożeni przez funkcjonariuszy Policji odpowiedzialnych za ich ochronę.

B.  Wersja Rządu

45. Dokumenty dostarczone przez DGP na wniosek Rządu wskazują, że ochrona skarżących była realizowana w następujący sposób:

a) ochronę skarżących w domu zapewniali funkcjonariusze Policji rozmieszczeni przed drzwiami ich mieszkania, pracujący na trzy ośmiogodzinne zmiany;

b) ochronę skarżących podczas podróży zapewniali funkcjonariusze SAS pracujący na dwie dwunastogodzinne zmiany.

46. W dniu 7 lipca 2016 r., zgodnie z nowo przyjętymi regulacjami (zob. par. 17 powyżej), obowiązki policjantów zaangażowanych w ochronę skarżących zostały określone w planie.

C.  Incydenty z udziałem ochraniających funkcjonariuszy

47. B, który był niezadowolony ze sposobu, w jaki władze zorganizowały ochronę jego i A, często wdawał się w spory z policjantami. Na przykład w dniu 26 października 2016 r. został ukarany grzywną w wysokości 500 lei rumuńskich (RON, wówczas ok. 110 EUR) za obrazę funkcjonariusza Policji; w dniu 20 listopada 2016 r. został ukarany grzywną w wysokości 500 lei rumuńskich (RON, wówczas ok. 110 EUR) za uniemożliwienie funkcjonariuszom Policji dostępu do swojego mieszkania (B wyjaśnił, że wzywając go, funkcjonariusze Policji odmówili podania swoich nazwisk; sąd rejonowy uchylił postanowienie o zastosowaniu kary grzywny w dniu 19 maja 2017 r.); w dniu 27 grudnia 2016 r. został ukarany grzywną w wysokości 1000 lei rumuńskich (RON, wówczas ok. 220 EUR) za zamieszczenie obraźliwego komentarza na temat funkcjonariuszy Policji w jego mediach społecznościowych; a w dniu 11 stycznia 2017 r. został ukarany grzywną w wysokości 1 000 lei rumuńskich (RON, wówczas ok. 220 EUR) za obrazę funkcjonariusza Policji odpowiedzialnego za jego ochronę.

48. W dniu 24 marca 2016 r., w odpowiedzi na wniosek złożony przez A, DGP poinformowała skarżących o zakresie ochrony zarządzonej przez prokuratora w dniu 28 sierpnia 2015 r. (zob. par. 6 powyżej). DGP poinformowała również skarżących, że chociaż samo postanowienie nie nakładało na nich takiego obowiązku, to ich współpraca z funkcjonariuszami Policji była niezbędna dla skuteczności środków ochrony.

49. W dniu 4 maja 2016 r. skarżący złożyli skargę do DGP, zarzucając w niej brak ochrony podczas którejkolwiek z podróży, które odbyli od dnia 1 marca 2016 r. W dniu 31 maja 2016 r. poinformowano ich o zakresie ochrony i przypomniano, że realizacja zadania zależy od ich współpracy.

50. W dniu 6 lipca 2016 r. skarżący poinformowali prokuratora za pomocą wiadomości tekstowej, że z powodu nadużyć funkcjonariuszy Policji, którym powierzono ich ochronę, skarżący zaniechali współpracy począwszy od 1 lipca 2016 r.

51. W dniu 28 lipca 2016 r. o godz. 19:55 funkcjonariusz Policji udał się do domu skarżących, aby zakończyć kłótnię między skarżącymi a zespołem policyjnym przydzielonym do ich ochrony, która miała miejsce na zewnątrz mieszkania. W swoim raporcie dla DGP funkcjonariusz stwierdził, że skarżący zarzucali, że „cała sprawa była kpiną” i że byli „niezadowoleni ze wszystkiego”. Skarżący poprosili również o przeniesienie do innego miejsca zakwaterowania o równoważnym wyposażeniu.

52. W dniach 29 lipca 2016 r. i 5 stycznia 2017 r. DGP przeprowadziła ocenę środków wdrożonych w celu ochrony skarżących. W raportach opisano kilka incydentów, w których skarżący odmówili ochrony, uciekli zespołom świadczącym ochronę, odjechali własnymi samochodami (zamiast policyjnymi) i popełnili kilka wykroczeń drogowych, by uciec policji. Odnotowano również, że skarżący żądali od policjantów, aby przestali ich śledzić, znieważali ich słownie i grozili, że zaalarmują przechodniów, aby wywołać panikę. Policja utrzymywała również, że od chwili wprowadzenia środków ochrony nic nie wskazywało na to, że skarżący znajdą się w jakimkolwiek niebezpieczeństwie. DGP zwróciła się do WTKiS i do prokuratury o ponowną ocenę możliwości utrzymania środków ochrony.

53. Podobnych ocen SAS dokonywała cyklicznie w 2016 r. i 2017 r., odnotowując podobne incydenty, w których skarżący odmawiali współpracy, słownie znieważali policjantów i filmowali swoje starcia z ekipami policyjnymi.

54. W dniu 28 października 2016 r. SAS poinformowała, że od początku tego miesiąca skarżący systematycznie odmawiali współpracy z funkcjonariuszami SAS i zaczęli używać wobec nich obraźliwych określeń, takich jak: ciamajdy, szumowiny, upośledzeni, kłamcy i łapówkarze, ( jigodii, jeguri, handicapaţilor, mincinoşilor şi corupţilor) oraz innych bardziej obelżywych słów.

55. W dniu 29 października 2016 r. skarżący wyszli z domu, nie zgłaszając, dokąd się udają. Podążyła za nimi ekipa policyjna na służbie. B stał się agresywny i zagroził, że rzuci się pod samochód, jeśli policjanci nie przestaną go śledzić. Następnie popchnął funkcjonariuszy. Ostrzegli go, że użyją siły, jeśli nadal będzie zakłócał spokój, a w końcu zakuli go w kajdanki i doprowadzili na posterunek Policji. B został ukarany grzywną i sporządzono raport policyjny dotyczący tego zdarzenia.

Policyjne dochodzenie w sprawie tego zdarzenia wykazało, że policjanci działali sumiennie w ramach swoich uprawnień. Zwrócono się do prokuratury i do WTKiS o ponowną ocenę możliwości utrzymania środków ochrony.

D.  Pismo KBOŚ do skarżących

56. Skarżący przedstawili pismo z dnia 23 maja 2017 r., podpisane przez dyrektora KBOŚ, w którym poinformowano ich o braku możliwości zapewnienia im realnej ochrony lub pomocy w znalezieniu zatrudnienia. Sektor prywatny odmówił ich zatrudnienia ze względu na ich rolę w postępowaniu przygotowawczym, a sektor publiczny pozostawał niedostępny ze względu na powiązania C. Powiedziano im, że każdemu, kto został objęty programem ochrony świadków, zaoferowano obowiązujące w danym czasie wynagrodzenie minimalne, niezależnie od jego sytuacji osobistej. Całkowita zmiana tożsamości była niemożliwa ze względu na brak harmonizacji obowiązujących przepisów. KBOŚ odradziło skarżącym występowanie na drogę sądową w tej sprawie, ponieważ w takim przypadku ryzykowaliby publicznym ujawnieniem swojego statusu świadków koronnych, co automatycznie skutkowałoby wyłączeniem z programu ochrony.

57. KBOŚ przyznało, że środek ochrony, z którego korzystali skarżący, a mianowicie kamera zainstalowana przy wejściu do ich domu, był nieskuteczny i niewystarczający. Należało rozważyć całkowitą zmianę miejsca pobytu. Skarżący nadal pozostawali zagrożeni i w ocenie władz potrzebowali ochrony nawet po zakończeniu przedmiotowego postępowania karnego.

58. KBOŚ powtórzyło, że wnioski skarżących (o przeniesienie za granicę i nadanie nowej tożsamości), jak również wnioski KBOŚ (o przeniesienie skarżących, przyznanie im prawa do noszenia broni i pokrycie kosztów przekwalifikowania zawodowego) zostały oddalone przez WTKiS orzeczeniem o charakterze niejawnym, którego treści nie można było im przekazać. W tym samym piśmie KBOŚ przyznało, że niektórzy policjanci przydzieleni do ochrony skarżących zamieścili informacje o ich statusie świadków koronnych w mediach społecznościowych.

59. Zdaniem Rządu KBOŚ nie potwierdziło autorstwa tego pisma. We wrześniu 2018 r. prokuratura wszczęła postępowanie przygotowawcze w tej kwestii. W dniu wysłania ostatniej korespondencji od Rządu w tej sprawie (28 marca 2019 r.) postępowanie to było nadal w toku.

E.  Groźby wobec skarżących

60. W dniu 11 listopada 2015 r. skarżący złożyli skargę do prokuratury działającej przy WTKiS, zarzucając w niej, że funkcjonariusze Policji odpowiedzialni za ich ochronę nie otrzymali jasnych instrukcji dotyczących swojego zadania i kilkakrotnie nie zdołali zidentyfikować potencjalnych zagrożeń dla ich bezpieczeństwa (m.in. ktoś miał obserwować ich budynek lub manipulować przy ich samochodzie). Poskarżyli się również na braki (logistyczne, techniczne i personalne) w ich ochronie. Skarga została przekazana DGP, która w dniu 22 grudnia 2015 r. podjęła działania mające na celu rozwiązanie problemów stwierdzonych przy realizacji środków ochrony.

61. W marcu 2017 r. skarżący poinformowali KBOŚ, że mężczyźni o nieustalonej tożsamości śledzili ich w pobliżu domu. Twierdzili również, że ktoś poprzebijał opony ich samochodu. KBOŚ nie znalazło żadnych dowodów na manipulacje lub zagrożenie dla życia i zdrowia.

62. W lutym 2018 r. skarżący poinformowali KBOŚ, że we wrześniu 2017 r. znaleźli na progu swoich drzwi dwie kule, które miały być dostarczone i pozostawione tam przez kuriera. Skarżący odmówili przekazania kul do zbadania przez KBOŚ. Odmówili także złożenia w prokuraturze zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa w związku z tym incydentem.

63. W dniu 13 września 2018 r. skarżący złożyli skargę do WTKiS, zarzucając braki w środkach ochrony podjętych przez KBOŚ. W szczególności zarzucili, że nie podjęto żadnych działań w związku z kulami znalezionymi na progu drzwi oraz przebiciem opon ich samochodu. Zarzucili również, że oficer łącznikowy miał powiedzieć im, że nowi funkcjonariusze przydzieleni do ich sprawy „nie wiedzieli, co robią”, a ich zadaniem było „przekonanie ich do opuszczenia programu ochrony”. Brak informacji na temat wyniku tego postępowania.

64. W dniu 4 kwietnia 2019 r. prokuratura działająca przy Sądzie Apelacyjnym oddaliła jako bezzasadną nową skargę skarżących na nadużycie władzy ze strony pracowników KBOŚ oraz groźby. Prokurator uznał, że ani nagrania przedstawione przez skarżących, ani inne dowody zgromadzone w aktach sprawy nie świadczyły o żadnych nadużyciach wobec nich.

F.  Skargi do władz dotyczące środków ochrony świadków

65. Wpłynęło wiele skarg i petycji dotyczących działań funkcjonariuszy Policji odpowiedzialnych za ochronę skarżących, w których zarzucono nadużycia, uchybienia lub zaniedbania w wykonywaniu obowiązków, jak również poważniejszych kwestii, takich jak naruszenie praw i wolności skarżących (skargi do Policji i prokuratury z maja 2016 r., 27 lipca, 13 września, 29 października i 14 listopada 2016 r. oraz 17 marca 2017 r.). Wszystkie zostały rozpatrzone przez Policję i/lub prokuratora: większość z nich oddalono, ponieważ policjanci działali zgodnie z wymogami prawnymi i odpowiednimi przepisami i nie przekroczyli uprawnień (decyzje z 15 maja, 4 i 24 sierpnia 2017 r. oraz 13 lutego 2018 r.).

66. Wobec policjantów, co do których uznano, że nie dopełnili obowiązków podczas ochrony skarżących (działanie bez broni i umundurowania, opuszczenie posterunku przed przybyciem kolejnego zespołu, niezłożenie raportu lub utrata akt – incydenty z 9 lutego 2016 r.), wszczęto postępowanie administracyjne, a w przypadku poważniejszych uchybień – postępowanie karne.

67. Ponadto 15 lutego 2016 r. policja wszczęła postępowanie przygotowawcze przeciwko funkcjonariuszowi odpowiedzialnemu za ochronę domu skarżących, który pozostawił posterunek bez nadzoru przed przybyciem jego zmiennika oraz zgubił akta (incydent z 9 lutego 2016 r.). W dniu 12 października 2016 r. prokuratura przy Sądzie Rejonowym podjęła decyzję o umorzeniu postępowania. Stwierdzono, że instrukcje przekazane funkcjonariuszom odpowiedzialnym za ochronę domu skarżących nie były dostatecznie jasne (nie wynikało z nich, czy powinni oni pilnować samego mieszkania, czy też wejścia do budynku). Stwierdzono również, że to skarżący zabrali akta bez pozwolenia.

68. W dniach 21 września i 21 października 2016 r. SAS poinformowała skarżących, że o zastosowaniu ochrony wobec nich postanowiono na podstawie odpowiednich przepisów KPK, ale konkretne środki ochrony mogą zostać wdrożone wyłącznie za ich zgodą. SAS przypomniała skarżącym, że wielokrotnie odmawiali podpisania odpowiednich protokołów ochrony i wyjaśniła, że nawet bez ich zgody organy były zobowiązane postanowieniem prokuratora do zapewnienia im ochrony. Na wniosek skarżących te same informacje zostały im przekazane przez oddział funkcjonariuszy Policji odpowiedzialny za ochronę ich domu (w dniach 12 października i 12 grudnia 2016 r.), przez KGP (w dniach 4 października i 21 listopada 2016 r.) oraz przez prokuraturę antykorupcyjną (w dniach 31 października i 5 grudnia 2016 r.). Skarżący zostali również poinformowani, że DGP nie ma uprawnień do uchylenia zastosowanych wobec nich środków ochrony.

VIII.  Obecność w mediach

A.  Media społecznościowe

1.  Posty skarżących

69. Rząd poinformował również Trybunał, że na Facebooku istniała strona o nazwie „[imiona i nazwiska skarżących] – dotknięci nadużyciami świadkowie w sprawie o sygn. akt [D]-[C]”. Strona miała 2323 polubienia i 2487 obserwujących i zawierała posty napisane w pierwszej osobie, opisujące historię skarżących oraz ich kontakty z policją. W dniu 7 października 2019 r. strona była nadal aktywna.

70. W dniu 21 listopada 2016 r. na stronie zamieszczone zostało pismo od DGP. W piśmie stwierdzono, bez podawania nazwisk, że dwie osoby zostały uznane przez prokuratora za „świadków zagrożonych” i zastosowano wobec nich środki ochrony, ale osoby te odmówiły podpisania protokołów ochrony i wielokrotnie odmawiały lub sprzeciwiały się środkom ochrony. W piśmie przypomniano, że współpraca świadków jest kluczowa dla skuteczności środków ochrony.

71. W dniu 27 grudnia 2016 r. na stronie zamieszczono podobne pismo z prokuratury. Pismo, sporządzone 31 października 2016 r., było zaadresowane do skarżących i zawierało ich imiona i nazwiska.

72. W dniu 13 czerwca 2018 r. na stronie opublikowano post wyjaśniający, w pierwszej osobie, jak A i B znaleźli na progu swoich drzwi dwie kule, które musiały pochodzić od C i D (zob. par. 63 powyżej). Zamieszczono również zdjęcia kul.

2.  Posty B

73. W dniu 20 listopada 2016 r. B zamieścił na Facebooku transmisję wideo „na żywo”, podczas której prosi policjantów przydzielonych do jego ochrony, by się wylegitymowali, powiedzieli, dlaczego tam są oraz podali szczegóły swoich działań. Później tego samego wieczoru B zadzwonił na krajowy numer alarmowy, by poskarżyć się, że przed jego mieszkaniem znajduje się dwóch policjantów, którzy nie chcieli mu powiedzieć, dlaczego tam są.

74. W dniu 27 stycznia 2019 r. na stronie na Facebooku, na której widnieje nazwisko B i przypominające go zdjęcie, dodano post napisany w pierwszej osobie, opowiadający historię B, począwszy od jego roli w procesie karnym przeciwko C i D, dotyczący zarzucanych nadużyć i błędów ze strony władz podczas stosowania środków ochrony oraz odnoszący się do wcześniejszych podobnych rewelacji (w tym nagrań wideo) B. Tego samego dnia historia ta, opatrzona podobnym zdjęciem, została opublikowana w mediach.

B.  Prasa i telewizja

75. W 2016 r. kilka koncernów medialnych opublikowało informacje na temat sytuacji skarżących, podając imię i nazwisko B oraz łącząc go ze sprawą karną przeciwko C i D (artykuły z 11 lutego i 11 lipca 2016 r.). W dniach 15 i 20 listopada 2016 r. gazety krajowe opublikowały artykuły, rzekomo oparte na wywiadzie przeprowadzonym z B na temat jego sytuacji. Według skarżących prasa nie oparła swoich artykułów na wywiadzie z B, ale skopiowała wypowiedzi z jego postów na Facebooku.

76. W dniu 28 stycznia 2018 r. oboje skarżący pojawili się w programie telewizyjnym. Rząd przedstawił dwa zrzuty ekranu z tego programu, pokazujące osobę wyglądającą jak B, której towarzyszył podpis „[imię i nazwisko skarżącego], świadek chroniony” oraz „Ryzyko, na jakie narażeni są świadkowie chronieni”.

77. W dniu 30 stycznia 2018 r. KBOŚ skontaktowało się ze skarżącymi w sprawie ich obecności w programie telewizyjnym, twierdząc, że poprzez publiczne ujawnienie się zniweczyli podjęte środki ochrony i pozbawili je skuteczności.

IX.  Obecna sytuacja skarżących

78. Skarżący twierdzili, że w maju 2016 r. zostali nieoficjalnie poinformowani przez funkcjonariuszy publicznych, że nieustanne nękanie miało na celu ich zastraszenie by wycofali zeznania w sprawie o korupcję i nie zeznawali w innych podobnych sprawach przeciwko byłemu pracodawcy.

79. W listopadzie 2017 r. skarżący zostali ponownie wezwani do złożenia zeznań w innej sprawie o korupcję wszczętej przeciwko C.

80. W październiku 2017 r. skarżący opuścili Rumunię. W listopadzie 2017 r. poinformowali o tym Trybunał i nadmienili, że obecnie szukają pracy. W marcu 2018 r. skarżący poinformowali Trybunał, że władze nie podjęły żadnych dodatkowych środków w celu ich ochrony.

81. W dniu 20 czerwca 2018 r. WTKiS wydał orzeczenie kończące sprawę karną, w której skarżący zostali wezwani do złożenia zeznań w charakterze świadków. Uznał C winnym.

82. W dniu 13 września 2018 r. skarżący wnieśli nową skargę do WTKiS. Skarżyli się głównie na to, że KBOŚ nie przeprowadziło śledztwa w sprawie zagrożenia dla ich życia, m.in. w związku z kulami znalezionymi na progu ich domu i przebiciem opon ich samochodu (zob. par. 63 powyżej). Skarżący poinformowali WTKiS, że zgłosili do KBOŚ zamiar opuszczenia kraju na dwa tygodnie przed terminem wyjazdu oraz że utrzymywali kontakt z oficerem łącznikowym z zagranicy. W aktach sprawy nie ma informacji o tym, jak WTKiS odpowiedział na te skargi.

%1  WŁAŚCIWE RAMY PRAWNE

I.  PRAWO KRAJOWE

A.  Kodeks postępowania karnego

83. Odpowiednie przepisy kodeksu postępowania karnego (KPK) dotyczące ochrony świadków brzmią:

Artykuł 125 – Zagrożeni świadkowie

„Jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie, że życie, nietykalność cielesna, wolność osobista, mienie lub działalność zawodowa świadka lub członka jego rodziny mogą być zagrożone z powodu informacji przekazywanych organom sądowym lub zeznań składanych przed nimi, właściwy organ sądowy nadaje mu status świadka zagrożonego i zarządza zastosowanie jednego lub więcej środków ochrony w trybie odpowiednio art. 126 i 127.”

Artykuł 126 – Środki ochrony zarządzone w trakcie postępowania przygotowawczego

„1. W trakcie postępowania przygotowawczego, po nadaniu przez prokuratora statusu świadka zagrożonego, prokurator zarządza jeden lub więcej z następujących środków:

a) dozór i ochronę domu świadka lub zapewnienie mu tymczasowego zakwaterowania;

b) eskortę świadka i ochronę jego lub członków jego rodziny podczas podróży;

c) ochronę tożsamości świadka poprzez nadanie mu pseudonimu, którym będzie posługiwał się przy podpisywaniu dokumentów;

d) przesłuchanie świadka bez jego obecności w sądzie, za pośrednictwem łącza audio i wideo, z zastosowaniem zniekształcenia głosu i obrazu, jeżeli inne środki są niewystarczające.

2. Prokurator zarządza te środki z urzędu lub na wniosek świadka albo innej strony.

[…].

4. Prokurator nadaje status świadka zagrożonego i zarządza środki ochrony w drodze postanowienia z uzasadnieniem, którego treść pozostaje niejawna.

5. Prokurator sprawdza, w odpowiednich odstępach czasu, czy powody zastosowania środków są nadal aktualne, a jeżeli nie, uchyla środki w drodze postanowienia z uzasadnieniem.

6. Środki, o których mowa w ust. 1 stosuje się przez cały czas trwania postępowania karnego, jeśli zagrożenie istnieje.

[…].

8. Środki ochrony przewidziane w ust. 1 lit. a) i b) powierza się organom odpowiedzialnym za ich wykonanie."

84. Artykuły 127 i 128 KPK stanowią, że po zakończeniu postępowania przygotowawczego przez prokuratora o zastosowaniu środków ochrony decyduje sąd.

B.  Ustawa o ochronie świadków

85. Ustawa o ochronie świadków (Ustawa nr 682/2002 o ochronie świadków, zwana dalej „UOŚ”) reguluje zakres programu ochrony oraz prawa i obowiązki Policji i osób chronionych. W myśl tej ustawy Krajowe Biuro Ochrony Świadków (KBOŚ - Oficiul Naţional pentru Protecţia Martorilor) jest strukturą Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, która należy do Głównego Inspektoratu Policji. Ustawa szczegółowo określa jego funkcjonowanie, prawa i obowiązki świadków koronnych, a także stosowanie i treść środków ochrony. Odpowiednie fragmenty mają następujące brzmienie:

Artykuł 2

„W rozumieniu niniejszej [ustawy] użyte w niej określenia mają następujące znaczenie:

[…].

b) „sytuacja niebezpieczeństwa” oznacza sytuację świadka (...), którego życie, integralność fizyczna lub wolność osobista są zagrożone w wyniku ujawnienia informacji i danych lub złożenia zeznań organom sądowym;

[…].

f) „program ochrony świadków”, zwany dalej „programem”, oznacza działania podejmowane przez [KBOŚ] z pomocą centralnych i miejscowych organów władzy publicznej, w celu ochrony życia, nietykalności fizycznej i zdrowia osób, którym nadano status świadka chronionego zgodnie z przepisami niniejszej [ustawy].

g) „środki tymczasowe” oznaczają konkretne czynności tymczasowo wykonywane przez policję prowadzącą postępowanie w sprawie lub administrację aresztu śledczego, po tym jak stwierdzono, że świadek znajduje się w sytuacji niebezpieczeństwa;

[…].

i) „protokół ochrony” oznacza poufną umowę pomiędzy [KBOŚ] a świadkiem koronnym, dotyczącą ochrony i pomocy, która ma być świadkowi zapewniona, obowiązków [sygnatariuszy] oraz sytuacji, w których ochrona i pomoc mogą ustać.”

Artykuł 5

„W trakcie śledztwa organ prowadzący śledztwo może zwrócić się do prokuratora, a prokurator może zwrócić się do sędziego śledczego [ judecătorul de cameră preliminară] – na etapie postępowania przygotowawczego lub do sądu – na etapie postępowania sądowego, o objęcie świadka (...) programem, przedstawiając uzasadnienie swojego wniosku”.

Artykuł 6

„1. Wniosek o objęcie programem powinien obejmować:

a) informacje dotyczące sprawy karnej;

b) tożsamość świadka;

c) informacje przekazane przez świadka i [ich znaczenie] dla sprawy karnej;

d) okoliczności, w jakich świadek uzyskał informacje, które przekazał lub zamierza przekazać;

e) dowody, które mogą wskazywać na to, że świadek znajduje się w sytuacji niebezpieczeństwa;

f) oszacowanie możliwości naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem;

g) informacje o innych osobach, które mają wiedzę na temat informacji znanych świadkowi lub które wiedzą, że świadek przekazał lub zamierza przekazać te informacje organom wymiaru sprawiedliwości;

h) analizę psychologiczną ...;

i) zagrożenie, jakie świadek i inne osoby, które mają być objęte programem, stanowią dla społeczności, do której mają być przeniesione;

j) informacje dotyczące sytuacji finansowej świadka;

k) wszelkie inne istotne informacje...

2. Do wniosku o objęcie programem należy załączyć pisemną zgodę osoby, która ma zostać objęta programem oraz ocenę KBOŚ dotycząca możliwości objęcia programem.”

Artykuł 7

„Prokurator, sędzia śledczy lub sąd, zależnie od etapu postępowania, podejmuje decyzję (...) w sprawie wniosku o objęcie [świadka] programem tak szybko, jak to możliwe, ale nie później niż w ciągu pięciu dni od dnia [otrzymania wniosku].”

Artykuł 8

„1. W razie uwzględnienia wniosku prokurator, sędzia śledczy lub sąd powiadamiają o tym KBOŚ, które podejmuje środki niezbędne do opracowania i wdrożenia planu ochrony".

Artykuł 9

„1. KBOŚ sporządza protokół ochrony dla każdej osoby objętej środkiem, w ciągu siedmiu dni od dnia podjęcia decyzji o objęciu [świadka] programem.

2) Osoby, o których mowa w ust. 1, stają się świadkami koronnymi po podpisaniu protokołu ochrony.”

Artykuł 14

„1. Ochronę i pomoc na rzecz świadka narażonego na zagrożenie i świadka koronnego zapewnia odpowiednio policja i KBOŚ, zgodnie z przepisami niniejszej ustawy.”

Artykuł 15

„1. Mogą zostać podjęte środki tymczasowe w celu ochrony świadka narażonego na zagrożenie, ....

2. Środki tymczasowe stosuje się tak długo, jak długo utrzymuje się niebezpieczeństwo lub do czasu objęcia programem.”

Artykuł 17

„1. Zakończenie programu następuje (...):

a) na pisemny wniosek świadka przesłany do KBOŚ;

b) jeżeli świadek złoży fałszywe zeznania w postępowaniu karnym;

c) jeżeli świadek popełni przestępstwo umyślne;

d) jeżeli istnieją dowody lub uzasadnione podejrzenie, że świadek dołączył do grupy przestępczej po objęciu go programem;

e) jeśli świadek nie wykonuje zobowiązań podjętych przez podpisanie protokołu lub podaje nieprawdziwe informacje dotyczące jakiegokolwiek aspektu swojej sytuacji;

f) jeżeli ustało zagrożenie dla życia, nietykalności cielesnej lub wolności świadka;

b) w przypadku śmierci świadka.

2. Zakończenie programu następuje na podstawie postanowienia prokuratora lub postanowienia sądu.”

86. Ustawa o ochronie świadków stanowi również, że program ochrony świadków jest finansowany z budżetu państwa (art. 21) oraz że zaangażowane organy mają obowiązek współpracować ze sobą i z odpowiednikami z innych krajów (art. 22).

II.  MATERIAŁY RADY EUROPY

A.  c) Rekomendacja Rec(2005)9

87. Rekomendacja nr CM/Rec(2005)9 Komitetu Ministrów Rady Europy dla państw członkowskich o ochronie świadków i osób współpracujących z wymiarem sprawiedliwości (przyjęta przez Komitet Ministrów w dniu 20 kwietnia 2005 r. na 924 posiedzeniu zastępców ministrów) brzmi następująco:

„Komitet Ministrów, zgodnie z postanowieniami art. 15.b Statutu Rady Europy,

[…].

zaleca, by rządy państw członkowskich:

i. kierowały się, przy tworzeniu przepisów krajowych oraz rewizji polityki i praktyki karnej, zasadami i środkami załączonymi do niniejszej rekomendacji;

ii. zadbały o rozpowszechnienie wszystkich niezbędnych informacji o tych zasadach i środkach wśród wszystkich zainteresowanych podmiotów, takich jak organy sądowe, organy ścigania, izby adwokackie i odpowiednie instytucje społeczne.

Załącznik do rekomendacji Rec(2005)9

I. Definicje

Dla celów niniejszej rekomendacji określenie:

– „świadek” oznacza osobę, która posiada informacje mające znaczenie dla postępowania karnego, na temat których złożyła lub może złożyć zeznania (niezależnie od jej statusu oraz bezpośredniej lub pośredniej, ustnej lub pisemnej formy zeznań, zgodnie z prawem krajowym) i która nie jest objęta zakresem definicji „osoby współpracującej z wymiarem sprawiedliwości”;

– „osoba współpracująca z wymiarem sprawiedliwości” oznacza osobę, której przedstawiono zarzuty karne lub która została skazana za udział w związku przestępczym lub innej organizacji przestępczej jakiegokolwiek rodzaju, lub w przestępstwach związanych z przestępczością zorganizowaną, ale która zobowiązała się współpracować z organami wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, w szczególności składając zeznania na temat związku lub organizacji przestępczej lub na temat przestępstwa związanego z przestępczością zorganizowaną lub innych poważnych przestępstw;

– „zastraszanie” oznacza groźbę bezpośrednią lub pośrednią, która jest lub może być skierowana do świadka lub osoby współpracującej z wymiarem sprawiedliwości i która może mieć wpływ na gotowość do złożenia zeznań bez nadmiernej ingerencji lub która jest konsekwencją złożenia zeznań;

– „anonimowość” oznacza, że dane identyfikujące świadka nie są ujawniane stronie przeciwnej ani podawane do wiadomości publicznej;

– osoby bliskie świadkom i osobom współpracującym z wymiarem sprawiedliwości” to osoby spokrewnione i inne osoby pozostające w bliskim związku ze świadkami i osobami współpracującymi z wymiarem sprawiedliwości, takie jak osoby pozostające we wspólnym pożyciu, dzieci, wnuki, rodzice i rodzeństwo;

– „środki ochrony” to wszelkie indywidualne środki procesowe lub pozaprocesowe mające na celu ochronę świadka lub osoby współpracującej z wymiarem sprawiedliwości przed zastraszeniem i/lub niebezpiecznymi konsekwencjami samej decyzji o współpracy z wymiarem sprawiedliwości;

– „program ochrony” oznacza standardowy lub dostosowany do indywidualnych potrzeb zestaw indywidualnych środków ochrony, które m.in. zostały opisane w protokole ustaleń podpisanym przez odpowiedzialny organ i świadka koronnego lub osobę współpracującą z wymiarem sprawiedliwości."

B.  Załącznik do rekomendacji Rec(97)13

88. W załączniku do rekomendacji nr R(97)13 Komitetu Ministrów Rady Europy dla państw członkowskich, dotyczącego zastraszania świadków i prawa do obrony (przyjętego przez Komitet Ministrów w dniu 10 września 1997 r. na 600. posiedzeniu zastępców ministrów), znajduje się fragment w brzmieniu:

„(...) 11. Anonimowość należy przyznawać tyko wtedy, gdy właściwy organ sądowy, po wysłuchaniu stron, stwierdzi, że:

– życie lub wolność danej osoby są poważnie zagrożone lub, w przypadku tajnego współpracownika, możliwość wykonywania przez niego pracy w przyszłości jest poważnie zagrożona, oraz

– dowody mogą być istotne, a osoba wydaje się być wiarygodna.

12. Tam, gdzie to właściwe, należy udostępnić dodatkowe środki ochrony świadków składających zeznania, w tym uniemożliwienie identyfikacji świadka przez obronę, np. przez zastosowanie parawanów, zakrycie twarzy lub zniekształcenie głosu.

13. Jeżeli przyznano anonimowość, wyrok skazujący nie może opierać się wyłącznie lub w przeważającej mierze na zeznaniach takich osób.

14. Tam, gdzie to właściwe, należy stworzyć specjalne programy, takie jak programy ochrony świadków, i udostępnić je świadkom, którzy potrzebują ochrony. Głównym celem tych programów powinna być ochrona życia i bezpieczeństwa osobistego świadków, osób z nimi spokrewnionych i innych bliskich im osób.

15. Programy ochrony świadków powinny przewidywać różne metody ochrony, na przykład umożliwienie świadkom, osobom z nimi spokrewnionym i innym bliskim im osobom zmiany tożsamości, zmiany miejsca zamieszkania, pomoc w znalezieniu nowej pracy, zapewnienie im eskorty i innej ochrony fizycznej.

16. Biorąc pod uwagę znaczącą rolę, jaką odgrywają współpracownicy wymiaru sprawiedliwości w walce z przestępczością zorganizowaną, należy mieć na nich odpowiedni wzgląd, w tym zapewnić im możliwość skorzystania ze środków przewidzianych w programach ochrony świadków. Tam, gdzie to konieczne, programy takie mogą również obejmować szczególne rozwiązania, takie jak specjalne systemy penitencjarne dla osób współpracujących z wymiarem sprawiedliwości odbywających karę pozbawienia wolności."

%1  PRAWO

I.  POŁĄCZENIE SKARG

89. Mając na uwadze podobieństwo przedmiotu skarg, Trybunał uznaje za stosowne zarządzić ich połączenie (Reguła 42 § 1 Regulaminu Trybunału).

II.  ZARZUT NARUSZENIA ART. 2 KONWENCJI

90. Skarżący krytykowali organizację programu ochrony świadków, twierdząc, że jest on nieskuteczny. Powołali się na art. 2, 8, 13 i 18 Konwencji oraz art. 2 Protokołu nr 4 do Konwencji. Trybunał, na którym spoczywa obowiązek kwalifikacji prawnej stanu fktycznego (zob. Radomilja i Inni przeciwko Chorwacji [WI], nr 37685/10 i 22768/12, §§ 114 i 126, 20 marca 2018 r.), uważa, że z uwagi na charakter, jak również sposób sformułowania, niniejsza skarga wymaga rozpatrzenia wyłącznie na podstawie art. 2 Konwencji.

Istotny dla sprawy fragment tego przepisu brzmi:

„1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. […]”

A.  Dopuszczalność

1.  Nadużycie prawa do skargi

(a)  Argumenty stron

(i)  Rząd

91. Rząd argumentował, że skarżący na poparcie swojej skargi do Trybunału użyli nieprecyzyjnych i niedookreślonych sformułowań, celowo dobranych w celu zatajenia kwestii faktycznych i prawnych lub całkowicie nieprawdziwych oświadczeń w celu stworzenia ich sprawy. Ich zamiarem było wprowadzenie Trybunału w błąd, aby ten dał wiarę, że skarżący padli ofiarami nadużyć i zaniedbań ze strony władz. Z tego powodu Rząd zwrócił się do Trybunału o stwierdzenie, że skarżący nadużyli swojego prawa do skargi.

(ii)  Skarżący

92. Skarżący zaprzeczyli wszystkim oskarżeniom Rządu, dotyczącym ich rzekomo złej wiary. Zakwestionowali również zarzuty, że sfabrykowali swoją sprawę. Uznali te zarzuty za zniesławiające, absurdalne i oburzające. Ich zdaniem Rząd przedstawił sytuację w nieprawdziwym świetle, aby usprawiedliwić braki systemu ochrony świadków oraz nadużycia, jakich dopuściły się władze. Na przykład brak dowodów co do ryzyka, na jakie byli narażeni skarżący, był konsekwencją wadliwego śledztwa władz, a nie przedstawienia nieprawdziwego obrazu sytuacji przez skarżących.

(b)  Ocena Trybunału

93. Trybunał przypomina, że zgodnie z art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji skarga może zostać odrzucona jako stanowiąca nadużycie prawa do skargi indywidualnej, jeśli - między innymi - została świadomie oparta na nieprawdziwych faktach. Przedstawienie niekompletnych i tym samym wprowadzających w błąd informacji może również stanowić nadużycie prawa do skargi, zwłaszcza jeśli informacje te dotyczą samej istoty sprawy i nie przedstawiono wystarczającego uzasadnienia braku ujawnienia tych informacji. To samo dotyczy sytuacji, gdy w trakcie postępowania przed Trybunałem pojawiły się nowe istotne okoliczności i gdy skarżący, mimo wyraźnego obowiązku wynikającego z Reguły 47 § 7 Regulaminu Trybunału, nie ujawnił tych informacji Trybunałowi, uniemożliwiając mu w ten sposób orzekanie w sprawie z pełną znajomością faktów. Jednakże nawet w takich przypadkach zamiar wprowadzenia Trybunału w błąd przez skarżącego zawsze wymaga ustalenia z dostateczną pewnością (zob. Gross przeciwko Szwajcarii [WI], nr 67810/10, § 28, ETPC 2014 i przytoczone tam orzecznictwo).

94. W niniejszej sprawie Trybunał zauważa, że to, co Rząd uznał za nadużycie ze strony skarżących (zob. par. 91 powyżej), nie było niczym więcej niż rozbieżnością poglądów na temat okoliczności faktycznych sprawy i skuteczności ochrony przyznanej skarżącym przez władze krajowe. Trybunał nie dostrzega niestosownego języka w wypowiedziach skarżących. Co więcej, Rząd nie wskazał przekonująco żadnych stwierdzeń skarżących, które byłyby oczywiście nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd.

95. W związku z tym zastrzeżenie Rządu dotyczące nadużycia prawa do skargi należy oddalić.

2.  Niewyczerpanie krajowych środków odwoławczych

(a)  Argumenty stron

(i)  Rząd

96. Rząd twierdzi, że skarżący nigdy nie skarżyli się do WTKiS na zasady operacyjne, którymi kierowano się przy stosowaniu środków ochrony, takie jak obecność umundurowanych policjantów przed ich drzwiami lub wymóg zgłoszenia zamiaru wyjazdu z 72-godzinnym wyprzedzeniem. Zauważył, że podobna skarga złożona przez skarżących dotycząca przeniesienia za granicę została merytorycznie rozpatrzona przez WTKiS, w świetle dokumentów dostarczonych przez KBOŚ (zob. par. 35 powyżej).

97. Skarżący nie zaskarżyli do sądu postanowienia prokuratora o odmowie wszczęcia postępowania w przedmiocie różnych zarzutów dotyczących działań funkcjonariuszy Policji przydzielonych do ich ochrony. Podobnie Rząd twierdził, że A nie wniosła skargi do właściwego sądu dotyczącej jej rzekomo bezprawnego zwolnienia z pracy (zob. par. 37 powyżej).

98. Rząd podkreślił, że wytyczne operacyjne dotyczące stosowania środków ochrony zostały przyjęte dopiero w lutym 2014 r. Nie było zatem wystarczająco dużo czasu, by mogła wykształcić się krajowa praktyka sądowa w tym zakresie.

(ii)  Skarżący

99. Skarżący wskazali, że z jednym tylko wyjątkiem, wszystkie złożone przez nich wnioski o ściganie karne zostały oddalone przez prokuraturę. Stwierdzili ponadto, że Rząd nie potrafił wskazać, jakie działania krajowe stanowiłyby pewne, skuteczne i dostępne środki odwoławcze, zarówno w teorii, jak i w praktyce.

100. Twierdzili, że nie mieli możliwości wniesienia do sądów krajowych swoich skarg dotyczących sposobu organizacji programu ochrony i rażących zaniedbań ze strony osób, którym powierzono ich ochronę.

(b)  Ocena Trybunału

(i)  Zasady ogólne

101. Trybunał odwołuje się do ugruntowanych zasad zawartych w jego orzecznictwie, powtórzonych zwłaszcza w sprawie Gherghina przeciwko Rumunii ((dec.) [WI], nr 42219/07, §§ 83-89, 9 lipca 2015 r.) oraz Vučković i Inni przeciwko Serbii ((zastrzeżenie wstępne) [WI], nr. 17153/11 i 29 innych, §§ 69-77, 25 marca 2014 r.).

102. W szczególności Trybunał przypomina, że obowiązek wyczerpania krajowych środków odwoławczych wymaga, aby skarżący w zwykłym trybie skorzystali ze środków odwoławczych, które są dostępne i wystarczające w odniesieniu do ich skarg dotyczących Konwencji. Istnienie wspomnianych środków krajowych musi być dostatecznie pewne nie tylko w teorii, ale i w praktyce, w przeciwnym razie brak im będzie wymaganej dostępności i skuteczności (zob. Gherghina, cyt. powyżej, § 85 i przytoczone tam orzecznictwo).

103. Nie ma jednak obowiązku korzystania ze środków, które są nieadekwatne lub nieskuteczne. Jednakże istnienie zwykłych wątpliwości co do szans powodzenia danego środka, który nie jest oczywiście bezskuteczny, nie stanowi ważnego powodu do zaniechania jego zastosowania (tamże, § 86 i przytoczone tam orzecznictwo).

104. Trybunał jednak często podkreślał również potrzebę stosowania zasady wyczerpania środków odwoławczych z pewną dozą elastyczności i bez nadmiernego formalizmu (tamże, § 87 i przytoczone tam orzecznictwo).

105. Trybunał powtarza również, że jeśli chodzi o ciężar dowodu, to na Rządzie podnoszącym zarzut niewyczerpania środków odwoławczych spoczywa obowiązek przekonania Trybunału, że środek odwoławczy był skuteczny oraz dostępny w teorii i w praktyce w czasie istotnym dla sprawy. Dostępność środka odwoławczego wskazywanego jako istniejący, w tym jego zakres i zastosowanie, musi być jasno określona i potwierdzona lub uzupełniona przez praktykę lub orzecznictwo (tamże, § 88, oraz zob. Molla Sali przeciwko Grecji [WI], nr 20452/14, § 89, 19 grudnia 2018 r.).

(ii)  Zastosowanie powyższych zasad do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy

106. Na wstępie Trybunał zauważa, że skarżący zgłosili swoje skargi do WTKiS, wskazując dokładnie problemy, jakie wystąpiły w związku ze środkami ochrony i zaangażowanymi funkcjonariuszami Policji, oraz że przynajmniej niektóre z tych skarg zostały rozpoznane przez ten sąd (zob. w szczególności par. 20, 21 i 35 powyżej).

107. Skarżący złożyli również skargi na policji oraz w prokuraturze (zob. w szczególności par. 65-66 powyżej). Należy zauważyć, że skarżący nie zaskarżyli przed sądem niekorzystnych dla nich decyzji prokuratora. Jednakże Trybunał nie może spekulować, czy wnosząc takie skargi do sądów - innych niż WTKiS, który w ich przypadku był odpowiedzialny za środki ochrony na mocy UOŚ (zob. par. 19 i 28 powyżej oraz art. 5 UOŚ przytoczony w par. 85 powyżej) – skarżący, których tożsamość nie była chroniona, naraziliby się na publiczne ujawnienie, a tym samym na ryzyko naruszenia obowiązku nieujawniania swojego statusu świadka chronionego. Podobną obawę wyraził dyrektor KBOŚ w swoim piśmie z dnia 23 maja 2017 r. (zob. par. 56–58 powyżej), chociaż autentyczność tego pisma została zakwestionowana przez Rząd (zob. par. 59 powyżej). Trybunał nie może nie zauważyć, że decyzje podjęte przez WTKiS były niejawne i nie zostały zakomunikowane skarżącym (zob. par. 22 i 35 powyżej).

108. W zaistniałych okolicznościach Trybunał uważa, że skarżący, wnosząc skargi do WTKiS, wyczerpali dostępne im krajowe środki odwoławcze. Zatem zarzut Rządu dotyczący niewyczerpania krajowych środków odwoławczych należy oddalić.

3.  Inne przesłanki niedopuszczalności

109. Trybunał ponadto zauważa, że skarga nie jest ani w sposób oczywisty nieuzasadniona, ani niedopuszczalna z jakichkolwiek innych powodów wymienionych w art. 35 Konwencji. Musi zatem zostać uznana za dopuszczalną.

B.  Meritum

1.  Argumenty stron

(a)  Skarżący

110. Skarżący zarzucili władzom, że te nie zapewniły im odpowiedniej ochrony oraz że dochodzenia w sprawie ich rozmaitych doniesień dotyczących gróźb były nieskuteczne. Podkreślili, że władze miały obowiązek podjęcia działań operacyjnych w celu zbadania wszystkich zagrożeń dla ich życia i zapobieżenia urzeczywistnieniu się jakiegokolwiek zagrożenia. Zamiast tego potraktowały zagrożenia dla życia skarżących, takie jak przebicie opon ich samochodu czy kule znalezione na progu ich domu, w sposób zdawkowy (zob. par. 63 powyżej).

111. Jeśli chodzi o jakość świadczonej ochrony, skarżący twierdzili, że DGP nigdy nie rozumiało sytuacji świadka potrzebującego ochrony ani tego, jak stosować środki ochrony bez naruszania praw świadków. Policjanci byli niedoświadczeni, sporządzali szczegółowe raporty na temat życia prywatnego skarżących i udostępniali je innym organom. Skarżący bezskutecznie pisali pisma do instytucji, które uważali za odpowiedzialne za to naruszenie ich prywatności.

(b)  Rząd

112. Rząd podkreślił, że zarzuty dotyczące zagrożenia życia i zdrowia, które skarżący przedstawili prokuratorowi, nigdy nie znalazły potwierdzenia w zgromadzonym materiale dowodowym. Jego zdaniem skarżący świadomie i umyślnie wprowadzili Trybunał w błąd, aby stworzyć fałszywe wrażenie, że pomimo posiadania dowodów na istnienie gróźb, władze zdecydowały się nie objąć ich programem ochrony świadków. W rzeczywistości nie poinformowali oni prokuratury o rzekomych groźbach, które mieli otrzymywać w trakcie stosowania środków ochrony.

113. Ponadto Rząd argumentował, że pomimo przeciwnych twierdzeń skarżących (zob. par. 10 i 11 powyżej), postanowienie prokuratora z dnia 28 sierpnia 2015 r. nigdy nie miało być środkiem tymczasowym. Postanowienie to zostało wydane na podstawie przepisów KPC i nie zawierało żadnego odniesienia do odpowiedniego przepisu UOŚ (zob. par. 6 powyżej).

114. Zakwestionował również zarzuty skarżących, że policjanci nie mieli doświadczenia lub odmówili ich ochrony. SAS brała udział w operacjach policyjnych wysokiego ryzyka i powierzano jej między innymi ochronę sędziów i prokuratorów, którzy otrzymywali groźby. Skarżący z kolei konsekwentnie starali się omijać środki ochrony, składając fałszywe wnioski o ochronę i naruszając swoje obowiązki. Na przykład prowokowali incydenty z policją, udzielali wywiadów na żywo w telewizji krajowej (co doprowadziło do rozwiązania umowy o pracę z A.), odrzucali odpowiednie oferty pracy i odmawiali współpracy z władzami.

115. Rząd powtórzył, że wymagania nałożone na skarżących, kiedy byli objęci programem ochrony, nie były nieproporcjonalne i że w dorozumiany sposób zgodzili się oni na ich spełnienie, kiedy zgodzili się na objęcie programem ochrony.

2.  Ocena Trybunału

(a)  Zasady ogólne

116. Trybunał przypomina, że art. 2 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji stanowi, że państwo ma obowiązek nie tylko powstrzymać się od umyślnego i bezprawnego odebrania życia, ale również podejmować odpowiednie kroki służące ochronie życia osób w jego jurysdykcji. Obowiązek państwa w tym względzie wykracza poza jego podstawowy obowiązek polegający na ochronie prawa do życia poprzez wprowadzenie skutecznych przepisów prawa karnego, które będą odstraszać od popełnienia przestępstwa przeciwko osobie, wspieranych przez mechanizmy egzekwowania prawa służące zapobieganiu, zwalczaniu i karaniu naruszeń takich przepisów. Artykuł 2 Konwencji może również, w pewnych ściśle określonych okolicznościach, nakładać na władze pozytywny obowiązek podjęcia operacyjnych środków prewencyjnych w celu ochrony jednostki, której życie jest zagrożone, przed czynami przestępczymi innej jednostki (zob. R.R. i Inni przeciwko Węgrom, nr 19400/11, § 28, 4 grudnia 2012 r. oraz Maiorano i Inni przeciwko Włochom, nr 28634/06, §§ 103-04, 15 grudnia 2009 r. i przytoczone tam orzecznictwo).

117. Ów obowiązek należy jednak interpretować w sposób, który nie nakłada na władze niemożliwego ani nieproporcjonalnego obciążenia. W związku z tym nie każde zgłaszane zagrożenie życia może pociągać za sobą konwencyjny wymóg podjęcia przez władze środków operacyjnych w celu zapobieżenia urzeczywistnieniu się tego zagrożenia. W opinii Trybunału, w przypadku zarzutu, że władze naruszyły pozytywny obowiązek ochrony prawa do życia w kontekście wspomnianego wyżej obowiązku zapobiegania i zwalczania przestępstw przeciwko osobie, należy w wystarczający sposób ustalić, że władze wiedziały lub powinny były wówczas wiedzieć o istnieniu rzeczywistego i bezpośredniego zagrożenia życia określonej osoby lub osób w związku z czynami zabronionymi osoby trzeciej i nie podjęły one w ramach swoich uprawnień środków, których można było zasadnie oczekiwać w celu uniknięcia tego zagrożenia. Zdaniem Trybunału, biorąc pod uwagę charakter prawa chronionego przez art. 2 – prawa fundamentalnego w systemie Konwencji – wystarczy, że skarżący wykaże, iż władze nie zrobiły wszystkiego, czego można było od nich zasadnie oczekiwać w celu uniknięcia rzeczywistego i bezpośredniego zagrożenia życia, o którym wiedziały lub powinny były wiedzieć. Jest to pytanie, na które można odpowiedzieć jedynie w świetle wszystkich okoliczności konkretnej sprawy (zob. Osman przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 28 października 1998 r., §§ 115-16, Zbiór Wyroków i Decyzji 1998–VIII).

118. Dotychczas Trybunał zajmował się różnymi sytuacjami, które wiązały się z pozytywnymi zobowiązaniami państw do ochrony prawa do życia na mocy art. 2 Konwencji przed czynami zabronionymi osób trzecich. Tym samym, stosując test określony w wyroku Osman (cyt. powyżej), określił zakres obowiązku ochrony świadków, zwłaszcza w sprawie R.R. i Inni przeciwko Węgrom (cyt. powyżej), która dotyczyła wykluczenia z systemu ochrony świadków.

119. Trybunał zauważa ponadto, że art. 2 Konwencji może mieć zastosowanie nawet jeśli osoba, której prawo do życia miało zostać naruszone, nie zmarła. W sprawie R.R. i Inni przeciwko Węgrom (cyt. powyżej, §§ 26–32) Trybunał uznał, że usunięcie czterech z pięciu skarżących z programu ochrony świadków na Węgrzech, stanowiło naruszenie pozytywnego obowiązku państwa do ochrony ich prawa do życia, nawet jeśli nie stracili życia, ponieważ istniało rzeczywiste i bezpośrednie zagrożenie (o którym władze krajowe wiedziały) dla życia tych osób, wymagające zapewnienia ochrony w ramach programu ochrony świadków. Zważywszy że Rząd nie wykazał w przekonujący sposób, iż przedmiotowe ryzyko przestało istnieć oraz mając na uwadze nieodpowiedniość środków wdrożonych w celu ochrony życia skarżących po ich usunięciu z programu ochrony świadków, Trybunał stwierdził, że działania władz węgierskich nie spełniały wymogów art. 2 Konwencji (zob. też Selahattin Demirtaş przeciwko Turcji, nr 15028/09, §§ 30–31, 23 czerwca 2015 r. i przytoczone tam orzecznictwo).

(b)  Zastosowanie tych zasad do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy

120. Na wstępie Trybunał zauważa, że 28 sierpnia 2015 r. skarżący zostali uznani za „świadków zagrożonych”, w związku z zeznaniami, które złożyli w prokuraturze w sprawie korupcyjnej dotyczącej urzędników wysokiego szczebla; w szczególności prokuratura uznała, że skarżący byli „w niebezpieczeństwie, ponieważ [istniało] uzasadnione podejrzenie, że ich życie lub [integralność fizyczna] mogą być zagrożone” (zob. par. 5 i 6 powyżej). W dniu 9 grudnia 2015 r. skarżący zgodzili się na objęcie ich programem ochrony świadków (zob. par. 12 powyżej). Następnie skarżący zgłosili kilka incydentów opisanych jako zagrożenia dla życia i zdrowia, aczkolwiek w dość niejasny sposób (zob. par. 60-64 powyżej). Ponadto, pomimo prób usunięcia skarżących z programu ochrony świadków przez władze, WTKiS utrzymał ten środek (zob. par. 19 i 21 powyżej).

121. Trybunał uważa, że stosując zasady ochrony świadków w sprawie skarżących, władze w sposób wyraźny i/lub dorozumiany przyjęły, że istniało ryzyko dla ich życia, nietykalności cielesnej lub wolności osobistej w rozumieniu odpowiednich przepisów prawa (zob. par. 83 i 85 powyżej oraz, mutatis mutandis, R.R. i Inni przeciwko Węgrom, cyt. powyżej, § 30). W związku z tym Trybunał przyjmuje, że rzeczywiście istniało poważne i bezpośrednie zagrożenia dla życia, integralności fizycznej i wolności skarżących – zarówno wówczas gdy środek został pierwotnie zastosowany, jak i wówczas gdy skarżący opuścili Rumunię w październiku 2017 r. (zob. par. 80 powyżej).

122. Po stwierdzeniu, że w owym czasie władze wiedziały lub powinny były wiedzieć, że istniało rzeczywiste i bezpośrednie zagrożenie życia skarżących, pozostaje ustalić, czy zrobiły wszystko, czego można było od nich zasadnie oczekiwać, by go uniknąć (zob. orzecznictwo przytoczone w par. 117 powyżej).

123. Trybunał zauważa, że władze objęły skarżących ochroną natychmiast po stwierdzeniu zagrożenia (zob. par. 6 powyżej). Strony nie zgadzają się co do charakteru początkowego postanowienia o zastosowaniu ochrony – skarżący twierdzą, że miał to być środek tymczasowy, zaś Rząd wskazuje na odmienny charakter dwóch systemów ochrony (zob. odpowiednio par. 10 i 113 powyżej). Tak czy inaczej należy zauważyć, że w praktyce postanowienie to doprowadziło do podjęcia szeregu działań służących ochronie skarżących: tego samego dnia przyjęto plan działania (zob. par. 8 powyżej), zainteresowane strony rozpoczęły negocjacje w celu ustalenia szczegółów tej ochrony (zob. par. 7-11 powyżej), a dwóm zespołom powierzono ochronę skarżących (zob. par. 7 in fine powyżej).

124. Należy zauważyć, że władze potrzebowały sześciu miesięcy na sporządzenie protokołów ochrony: od 28 sierpnia 2015 r., kiedy prokurator wydał postanowienie (zob. par. 6 powyżej) do 1 marca 2016 r., kiedy to po raz pierwszy doręczono protokoły skarżącym (zob. par. 15 powyżej). Opóźnienie to nie pozostało jednak bez reakcji, gdyż WTKiS skrytykował władze za ich bezczynność (zob. par. 21 powyżej). Trybunał zauważa również, że ponad trzy miesiące zajęło władzom uzyskanie zgody skarżących na objęcie programem ochrony – co nastąpiło 9 grudnia 2015 r. (zob. par. 12 powyżej).

125. Ponadto prokurator czekał do 26 października 2016 r., aby zainicjować właściwą procedurę włączenia skarżących do programu ochrony świadków w trybie UOŚ (zob. par. 26 powyżej). Od wydania orzeczenia przez WTKiS w dniu 25 sierpnia 2016 r. (zob. par. 21 powyżej) do złożenia wniosku przez prokuratora upłynęły dwa miesiące.

126. Trybunał jest zaniepokojony, że władze nie nadawały dalszego biegu sprawie tak ważnej i pilnej przez tak długi okres, który łącznie wyniósł ponad rok i cztery miesiące, od 28 sierpnia 2015 r., kiedy po raz pierwszy stwierdzono zagrożenie (zob. par. 6 powyżej), do 17 stycznia 2017 r., kiedy skarżący zostali formalnie objęci programem (zob. par. 30 i 31 powyżej).

127. Skarżący nie byli jednak pozostawieni bez ochrony przez ten czas, mimo że ochrona ta była – przynajmniej na początku – w większości improwizowana z powodu braku regulacji, które zaczęły obowiązywać dopiero od 1 lipca 2016 r. (zob. par. 13, 17 i 46 powyżej). Nieuniknione niedociągnięcia zostały jednak skorygowane przez władze (zob. powyżej par. 56–58 i 60 in fine). Co więcej, przez ten czas nie doszło do żadnego bezpośredniego ataku na skarżących.

128. Trybunał zauważa, że skarżący zarzucali brak doświadczenia i przygotowania ze strony policjantów przydzielonych do ich ochrony (zob. par. 40 i 111 powyżej). Nie może jednak nie zauważyć, że zgodnie z informacjami przekazanymi przez Rząd (zob. w szczególności par. 114 powyżej), funkcjonariuszom powierzano w przeszłości podobne zadania wysokiego ryzyka; nie można zatem kwestionować ich doświadczenia w tym zakresie.

129. Wcześniejsze doświadczenie policjantów nie może rzecz jasna rekompensować braku jasnych instrukcji od ich przełożonych co do zakresu i celu przedmiotowego zadania. Trybunał zwraca uwagę, że kilka incydentów świadczy o braku odpowiedniego przygotowania ze strony policjantów na służbie. Niekiedy byli nieuzbrojeni lub nieumundurowani, opuszczali posterunek przed przybyciem kolejnego zespołu, nie składali raportów lub po prostu zgubili akta, które zawierały wrażliwe dane dotyczące skarżących (zob. par. 66 powyżej). Te zaniedbania mogły narazić na szwank ochronę skarżących. Zostały one jednak potraktowane poważnie przez władze, które przeprowadziły dochodzenie i udzieliły nagany osobom odpowiedzialnym (zob. par. 65-67 powyżej).

130. Niezależnie od szybkiej reakcji władz w celu naprawienia stwierdzonych uchybień, Trybunał uznaje, że uchybienia te musiały przyczynić się do eskalacji konfliktów i braku zaufania między skarżącymi i policją (zob. w szczególności par. 20 i 111 powyżej). Nie usprawiedliwiają one jednak prowokacyjnego zachowania skarżących i powtarzającego się lekceważenia ich własnych obowiązków w zakresie ochrony.

131. W tym kontekście Trybunał zauważa, że prawo krajowe nakłada na świadków koronnych obowiązek współpracy z władzami i powstrzymania się od jakichkolwiek działań, które mogłyby zagrozić bezpieczeństwu misji. Obowiązki te zostały jasno określone w protokołach ochrony, na które skarżący ostatecznie przystali (zob. par. 15 i 30 powyżej). Niedopełnienie obowiązków, które przyjęto przez podpisanie protokołów, skutkowałoby wykluczeniem z programu (zob. w szczególności art. 17 UOŚ, przytoczony w par. 85 powyżej). Można zatem przyjąć, że skarżący byli w pełni świadomi swojego obowiązku współpracy z władzami.

132. W praktyce jednak skarżący wielokrotnie nie wywiązywali się ze swoich obowiązków i naruszali protokoły ochrony. Byli niechętni do współpracy i bardzo często dopuszczali się nieodpowiedniego zachowania wobec funkcjonariuszy Policji. Podejmowali znaczne wysiłki, by obejść środki ochrony i utrudnić pracę funkcjonariuszy, którym powierzono ich ochronę (zob. zwłaszcza incydenty opisane w par. 52-55 powyżej). Odmawiali współpracy z zespołami ochrony (zob. np. par. 47 i 50 powyżej) i używali obraźliwego języka w stosunku do policjantów (zob. np. par. 54 powyżej). Skarżący mieli także wysuwać wobec władz nierealne żądania dotyczące obowiązku znalezienia im nowej pracy i odmawiali pójścia na kompromis (zob. par. 32-35 powyżej). Ponadto skarżący, poprzez swoją obecność w mediach społecznościowych i telewizji (zob. par. 69-77 powyżej), narażali swój status świadków chronionych.

133. Co więcej, skarżący odrzucili propozycję zmiany miejsca pobytu na terytorium Rumunii (zob. par. 24 powyżej). Jeśli chodzi o ich wniosek o zmianę tożsamości i przeniesienie za granicę (zob. par. 32 powyżej), WTKiS oddalił go po dokładnym rozpoznaniu i podał powody, dla których środki te nie byłyby wykonalne w ich sytuacji (zob. par. 35 powyżej). Całkowicie lekceważąc decyzję WTKiS i obowiązek przestrzegania protokołów ochronnych, skarżący samowolnie zdecydowali się przenieść za granicę. Czyn ten skutkował ustaniem ich ochrony (zob. par. 30 i 85 powyżej) i potencjalnie naraził ich życie i nietykalność cielesną na poważne niebezpieczeństwo. Okazuje się jednak, że pomimo dodatkowych trudności wynikających z nowej sytuacji stworzonej przez działania skarżących, władze nie cofnęły ochrony, ale utrzymywały z nimi kontakt za granicą (zob. par. 82 powyżej) i nadal udzielały im wsparcia finansowego (zob. par. 39 powyżej).

134. Trybunał wyraża uznanie dla władz za ich wysiłki na rzecz kontynuowania ochrony pomimo braku współpracy ze strony skarżących, zamiast wycofania ich z programu ochrony świadków, co było przewidziane przez prawo (zob. art. 17 UOŚ, cytowany w par. 85 powyżej, oraz par. 131 powyżej). Ich wola zapewnienia ochrony skarżącym i znalezienia alternatywnych rozwiązań nie osłabła pomimo braku współpracy ze strony skarżących, naruszania przez nich zasad i prowokacyjnego zachowania.

135. W świetle powyższych ustaleń Trybunał uważa, że władze zrobiły to, czego można było od nich zasadnie oczekiwać, aby ochronić skarżących przed rzekomym zagrożeniem ich życia. Tym samym postąpiły zgodnie z wymogami art. 2 Konwencji.

W związku z powyższym nie doszło do naruszenia tego przepisu Konwencji.

%1  Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE,

1.  postanawia połączyć skargi;

2.  uznaje skargi za dopuszczalne;

3.  stwierdza, że nie doszło do naruszenia art. 2 Konwencji.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie w dniu 2 czerwca 2020 r. zgodnie z Regułą 77 § 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Ilse Freiwirth Jon Fridrik Kjølbro
Zastępca Kanclerza Przewodniczący