Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

24 października 2017 r.

OSTATECZNY

24/01/2018

Wyrok ten stał się ostateczny zgodnie z art. 44 ust. 2 Konwencji.
Może on podlegać zmianom redakcyjnym.

W sprawie Achim przeciwko Rumunii,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Czwarta), zasiadając jako Izba składająca się z:

Ganna Yudkivska, Przewodnicząca

Vincent A. Gaetano,

Iulia Motoc,

Gabriele Kucsko-Stadlmayer.,

Georges Ravarani,

Marko Bošnjak,

Péter Paczolay, sędziowie

i Marialena Tsirli, Kanclerz Sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 października 2017 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 45959/11) wniesionej przeciwko Rumunii przed Trybunał przez dwóch obywateli tego Państwa, panią Angele Achim („pierwsza skarżąca”) i pana Nicolae Achima („drugi skarżący”) w dniu 1 lipca 2011 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych Wolności („Konwencja").

2. Rząd rumuński („Rząd”) był reprezentowany przez swojego pełnomocnika, panią C. Brumar., z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. Skarżący zarzucają, że doznali naruszenia prawa do poszanowania życia rodzinnego z racji umieszczenia [w placówce opiekuńczo-wychowawczej] ich dzieci i odmowy sądów krajowych zakończenia ich umieszczenia pod opieką pomimo poprawy ich warunków materialnych.

4. W dniu 12 marca 2013 r. skarga została zakomunikowana Rządowi. W dniu 14 listopada 2016 r. Rząd został poproszony o zaprezentowanie uwag uzupełniających dotyczących dopuszczalności i zasadności skargi.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący, etniczni Romowie, urodzili się odpowiednio w 1970 r. i w 1957 r. i mieszkają w Mănăstirea (Călăraşi).

6. W czasie zaistnienia okoliczności przedmiotowej sprawy skarżący żyli w wolnym związku i byli rodzicami siedmiorga dzieci:

- E. i E.S, chłopca i dziewczynki, bliźniaków urodzonych w dniu 27 marca 2004 r.;

- T., chłopca urodzonego w dniu 7 marca 2005 r.;

- A.-M., dziewczynki urodzonej w dniu 31 marca 2006 r.;

- S., dziewczynki urodzonej w dniu 15 czerwca 2007 r.;

- E.L., dziewczynki urodzonej w dniu 29 czerwca 2008 r.;

- I., chłopca, urodzonego w dniu 8 października 2009 r.

7. Drugi skarżący został uznany za dotkniętego trwałym inwalidztwem drugiego stopnia, ze względu na zaburzenia psychiczne.

8. W dniu 3 października 2013 r. skarżący zawarli związek małżeński.

A. Geneza sprawy

9. W sierpniu 2010 r. pierwsza skarżąca skierowała skargę do Prezydenta Rumunii, w której zawiadomiła o nadużyciach ze strony swojego ojca - wskazywała na to, że ją gwałcił i wypowiadał groźby względem jej dzieci. Do skargi dołączyła zaświadczenie lekarskie potwierdzające, że w 2008 r. jedno z jej dzieci doznało obrażeń, które spowodowały konieczność leczenia od siedmiu do ośmiu dni.

10. W następstwie dochodzenia organy władzy rozpatrujące sprawę ustaliły, że zarzuty pierwszej skarżącej nie były uzasadnione i że skarga została wniesiona z powodu konfliktu między zainteresowaną i reprezentantem organizacji religijnej z jej miasteczka, który wykluczył ją z tej społeczności.

11. Skarga pierwszej skarżącej została przekazana do właściwych władz zajmujących się sytuacją dzieci maltretowanych i opuszczonych, t.j. do Generalnej Dyrekcji Pomocy Społecznej i Ochrony Dzieci („DGASPC”, paragraf 12, poniżej) w celu sprawdzenia sytuacji dzieci skarżących. W dniu 16 września 2010 r. DGASPC skierowała prośbę do służby publicznej opieki społecznej w merostwie w Mănăstirea („SPAS”) o zweryfikowanie, jakiej edukacji podlegało siedmioro dzieci z tej rodziny, jaka była ich sytuacja socjalna i ich stan zdrowia, i dostarczenie mu istotnych informacji tego dotyczących (paragraf 12 poniżej).

12. We wrześniu 2010 r. SPAS przeprowadziła wywiad w miejscu zamieszkania skarżących. Stwierdziła, że rodzina żyje w domu, który został oddany im do dyspozycji przez ojca skarżącej, w złych warunkach, i że skarżący nie zajmują się ani stanem zdrowia ani edukacją swoich dzieci. Zauważyła, że przychody miesięczne rodziny wynoszą do 774 lei rumuńskich (RON) i że ta kwota składa się renty inwalidzkiej drugiego skarżącego, zasiłków na dzieci i zasiłku dla rodzica samotnie wychowującego dzieci dla pierwszej skarżącej. Raport SPAS ujawnił również, że skarżący odmawiali zapisania swoich dzieci do szkoły i do lekarza rodzinnego, oraz ograniczali ich dostęp do aktywności na świeżym powietrzu i każdej innej aktywności, która mogłaby stymulować ich integrację i przystosowanie do życia w społeczeństwie. Według SPAS skarżący odrzucali pomoc służb socjalnych, którzy chcieli im doradzać w kwestii ich obowiązków wobec ich dzieci.

13. Opierając się na stwierdzeniach SPAS (paragraf 12, powyżej), w dniu 20 września 2010 r. DGASPC skierowała pismo do skarżących informujące, że jako rodzice muszą oni zapewnić minimum niezbędne do rozwoju ich dzieci i unikać ich zaniedbywania. DGASPC rekomendowała skarżącym podjęcie następujących działań:

„- zapewnić [ich dzieciom] właściwy poziom higieny osobistej i ubrań, [i zapewnić czystość] domu oraz [higienę] żywienia;

- zapisać wszystkie dzieci do lekarza rodzinnego, zaszczepić i stosować się do zaleceń lekarza;

- zapisać dzieci, które ukończyły trzy lata, do przedszkola;

- pozwolić dzieciom wchodzić w relacje [z innymi] ([przez] spacery, gry);

- nie stosować wobec dzieci przemocy fizycznej lub słownej i nie przekazywać traumatyzujących informacji (nie wywoływać) [uczucia] strachu, osamotnienia, [nie powodować u nich] braku zaufania)”.

14. W tym samym piśmie DGASPC zwróciła się do skarżących w następujących słowach:

„Sposób, w jaki będą Państwo realizować zalecenia, będzie nadzorowany przez (…) DGASPC.

Jeżeli zaniedbania względem dzieci będą trwały i będzie to wpływać na ich bezpieczeństwo na łonie rodziny i [jeżeli] będą naruszane jakiekolwiek ich prawa, zostaną podjęte w trybie pilnym środki ochrony dzieci, nawet przy braku [Państwa] zgody, zgodnie z art. 64, 65 i 66 ustawy nr 272/2004 o ochronie i promowaniu praw dziecka. (...)”

B. Monitorowanie rodziny skarżących

15. Został uruchomiony program regularnego monitorowania rodziny skarżących przez służby socjalne. W dniu 11 października 2010 r. Komitet wsparcia dla władzy opiekuńczej i pomocy społecznej merostwa w Mănăstirea odwiedził zainteresowanych w miejscu zamieszkania. Sporządził raport, w którym stwierdzał, że dowiedział się po rozmowie ze skarżącymi, że nie zapisali dzieci do lekarza rodzinnego i nie zamierzali tego zrobić, jak też, że gdyby zapisali jedno ze swoich dzieci do przedszkola, to i tak by go tam nie zaprowadzali w obawie przed porwaniem. W swoim raporcie Komitet stwierdził także, że dom składa się z dwóch pokoi, korytarza i kuchni, w której były nagromadzone ubrania i drewno. Dodał, że dom był ogrzewany oraz czysty i że posiłek został przygotowany.

16. Wskazał następnie, że drugi skarżący stał się nerwowy i zaczął podnosić głos, skarżąc się, że nie otrzymuje zasiłków na wszystkie swoje dzieci. Informowany o okresie nadzoru, który miał trwać przez kilka miesięcy, drugi skarżący zdenerwował się i poinformował urzędników merostwa, że nie powinni wracać do jego domu. W swoim raporcie Komisja zaproponowała, żeby nadzorowanie rodziny skarżących zostało utrzymane.

17. W dniach 22 grudnia 2010 r. i 18 stycznia 2011 r. SPAS odwiedziła miejsce zamieszkania skarżących, żeby ocenić sytuację dzieci i doradzić skarżącym, jakie działania mają podjąć, żeby wypełnić zalecenia DGASPC (paragraf 13 powyżej). Według SPAS drugi skarżący okazał się bardzo oporny, lżył urzędników pomocy społecznej, nie pozwolił im zobaczyć dzieci i odmówił dostarczenia informacji ich dotyczących. W raportach sporządzonych na podstawie tych dwóch wizyt SPAS wskazała, że dom nadal był źle utrzymany, okna zasłonięte płachtami plastiku, a drzwi były uszkodzone. W raporcie wskazano, że sytuacja dzieci się nie poprawiła od początku monitorowania rodziny, i podkreślono odmowę współpracy ze strony skarżących ze służbami socjalnymi oraz ich uchybienia w obowiązkach rodzicielskich. Biorąc pod uwagę powyższe stwierdzenia, zaproponowano podjęcie wobec dzieci środków ochrony.

18. W dniu 28 stycznia 2011 r. został opracowany plan dotyczący monitorowania dzieci skarżących „z powodu braku zaangażowania rodziców w wypełnianie ich roli w zakresie zapewnienia niezbędnych warunków minimalnych do wychowania [swoich dzieci], zadbania o nie, zapewnienia im dobrego rozwoju, kształcenia ich i dbania o ich stan zdrowia”. SPAS kontynuowała nadzór nad sytuacją dzieci i zapewniała wypłacanie skarżącym zasiłków.

19. Nowy raport, sporządzony w dniu 25 lutego 2011 r., wskazał, że rodzina skarżących żyła w izolacji, że ci ostatni nie współpracowali ze służbami socjalnymi sprawującymi nadzór nad ich dziećmi, że ich sąsiedzi zarzucali im zachowania agresywne i że ich dzieci były ciągle zaniedbane. Raport ten rekomendował zastosowanie środków ochrony wobec dzieci.

C. Czasowe umieszczenie dzieci skarżących

1. Umieszczenie dzieci pod opieką w trybie pilnym

20. W dniach 16 i 17 marca 2011 r. DGASPC sporządziła dwa raporty dotyczące dzieci skarżących. Stwierdzono w tych raportach fatalny stan domu, bardzo złe warunki higieniczne i zaniedbania skarżących wobec dzieci. Odnosząc się do tego ostatniego aspektu, raport podnosił, że skarżący mało kłopotali się stanem zdrowia swoich dzieci i że odmawiali ich kształcenia, nie pozwalali na aktywność społeczną i wchodzenie w kontakty z innymi. Według raportu skarżący odmawiali współpracy z władzami w celu poprawienia sytuacji dzieci. W raportach stwierdzono, że uwzględniając wielkość zaniedbania, w jakim znajdowały się dzieci, i brak zgody rodziców na wprowadzenie środków ochrony, rekomenduje się umieszczenie małoletnich pod opieką w trybie pilnym.

21. W dniu 21 marca 2011 r. DGASPC opracowała indywidualne plany działania w sprawie ochrony dzieci skarżących, precyzując w nich potrzeby dzieci, osoby za nie odpowiedzialne oraz wsparcie dla rodziny.

22. Na wniosek DGASPC, w dwóch odrębnych orzeczeniach Sąd Okręgowy w Călăraşi (”Sąd Okręgowy”) zarządził w trybie pilnym umieszczenie dzieci pod opieką i przyznał prawa rodzicielskie wobec zainteresowanych przewodniczącemu rady okręgowej Călăraşi.

23. W braku odwołania orzeczenia te stały się ostateczne.

24. W dniu 4 sierpnia 2011 r., mimo sprzeciwu skarżących, przedstawiciele DGASPC, w towarzystwie komornika sądowego, policji i psychologa, wykonali orzeczenia z dnia 6 kwietni 2011 r. (paragraf 22 powyżej). Najmłodsze z dzieci, I., zostało umieszczone u opiekunki dziecięcej w Călăraşi, mieście oddalonym około 38 kilometrów od miasteczka, w którym mieszkali skarżący; starsze dzieci zostały umieszczone razem w placówce opiekuńczo-wychowawczej, usytuowanej około 88 kilometrów od miejsca zamieszkania skarżących.

2. Czasowe umieszczenie dzieci pod opieką

25. Po przejęciu opieki przez władze dzieci zostały poddane badaniom psychologicznym i lekarskim. Raport sporządzony na podstawie tych badań wskazywał, że u dzieci zostały stwierdzono poważne braki, „konsekwencje rodzicielskich zaniedbań”. A więc, według tego raportu I. cierpiał na „objawy ostatnio przebytych napadów mózgowych, niedokrwistość mikrocytarną i niską wagę”, co doprowadziło do hospitalizacji w trybie pilnym. Co do rozwoju intelektualnego dzieci w raporcie stwierdzono stan „lekkiego opóźnienia (…) u wszystkich dzieci: trudności z wymową, ubogie słownictwo, minimalną socjalizację, tendencję do izolacji”.

26. W dniu 5 sierpnia 2011 r. DGASPC sporządziła raport dotyczący sześciorga starszych dzieci, w którym stwierdzono, że:

„ (…) W konkluzjach z wywiadu środowiskowego stwierdzono braki w miejscu zamieszkania (dom jest własnością C.G., (…) przestrzeń mieszkalna jest niewystarczająca, zawiera minimalne wyposażenie i higiena jest niewystarczająca, są znaczące braki [jeżeli chodzi o gospodarstwo i jego utrzymanie] odnośnie do czystości domu, jak i higieny osobistej, ubrań i żywności); [braki] finansowe – [dochody rodziny] składają się z renty inwalidzkiej drugiego stopnia, [przyznanej z powodu] zaburzeń psychicznych w wysokości 234 [RON], i zasiłków od państwa na dzieci w wysokości 540 [RON]. Trzeba dodać, że chociaż oboje rodzice mieszkają w miasteczku Mănăstirea, [drugi skarżący] nie podjął starań, aby ustanowić swoje miejsce zamieszkania w tym miejscu (...).[Pierwsza skarżąca] nie chodziła do szkoły i nie wykonuje żadnej działalności przynoszącej dochód.

(…) stwierdzono zaniedbania w zachowaniu rodziców (…) [ci ostatni] nie pilnują ich ani nie zwracają żadnej uwagi na stan zdrowia [ich dzieci] (żadne dziecko nie zostało zapisane do lekarza rodzinnego), nie stymulują w żadnym stopniu ich rozwoju poprzez edukację, nie zapisali ich do przedszkola i ograniczali ich prawa [do uczestniczenia w aktywnościach] socjalizujących. W tym kontekście [wywiad środowiskowy pozwala stwierdzić] zaburzenia mowy u sześciorga dzieci i występowanie u nich zachowań lękowych (strach, wycofanie, izolowanie się od obcych, brak zaufania) z powodu [ich strachu] przed porwaniem w celu handlu organami.

(…) [Skarżący] są znani w społeczności jako osoby, które wywołują konflikty, napięcia, często kierują oskarżenia, wymówki i wyzwiska do władz lokalnych i sąsiedztwa, z powodów finansowych (żądają dodatkowych zasiłków, (…)) itp. (…).

Te same napięcia istnieją w stosunkach między zainteresowanymi a członkami ich dalszej rodziny (…). Z deklaracji tych ostatnich wynika, że nie chcą i nie mogą zaopiekować się dziećmi [skarżących], z którymi nie mają żadnego kontaktu. Chociaż [skarżący] mieli do dyspozycji pomoc psychologiczną i edukacyjną w celu wypełniania ich roli i ich zobowiązań rodzicielskich oraz świadomego zapewnienia [koniecznych] potrzeb do wychowania [swoich dzieci], zapewnienia ich dobrego rozwoju i kształcenia, ich sprawa była nadal obserwowana przez przedstawicieli SPAS, [lecz] dostęp do dzieci w miejscu zamieszkania zainteresowanych był niemożliwy, a komunikacja była zawsze trudna i połączona z oskarżeniami i groźbami.

[Skarżący] zostali poinformowani o skutkach zaniedbań w rozwoju dzieci i o [dostępnej dla władz] możliwości ograniczenia ich praw rodzicielskich, jeśli zostaną stwierdzone przypadki znęcania się przez zaniedbywanie. Środki ochrony, z których mogli korzystać, zostały im przedstawione, w tym podtrzymywanie normalnych relacji z dziećmi podczas okresu ich separacji od rodziny. Rodzice zdecydowanie odrzucili stosowne środki ochrony i odrzucili interwencję wyspecjalizowanych organów.

27. W dniu 5 sierpnia 2011 r. I. został zbadany też przez psychologa DGASPC. Ustalono przy tej okazji, że dziecko przejawiało, między innymi, opóźnienia rozwoju motorycznego i werbalnego, jak też braki emocjonalne. Psycholog zalecił stymulację poznawczą, szczególnie dotyczącą mówienia. Ze względu na stwierdzenia tego raportu, trudną sytuację materialną rodziny oraz brak współpracy rodziców mimo porad w zakresie psychologii i kształcenia, udzielanych przez służby socjalne, DGASPC uznała, że konieczne jest zastąpienie umieszczenia pod opieką w trybie pilnym przez umieszczenie czasowe.

28. DGASPC wniosła do Sądu Okręgowego dwa wnioski o zmianę środka umieszczenia w trybie pilnym na czasowe umieszczenie. Przedstawiła sytuację dzieci, tak jak to zostało opisane w raporcie sporządzonym w dniu 5 sierpnia 2011 r. (paragrafy 26 i 27, powyżej), i wskazała, że nie ma możliwości powierzenie dzieci innym członkom rodziny.

29. Skarżący obecni na rozprawie i reprezentowani przez adwokata z urzędu wnosili o odrzucenie działań podjętych przez DGASPC. Utrzymywali, że mimo braku dochodów dobrze zajmowali się kształceniem dzieci i nie były one chore.

30. W dniu 7 września 2011 r., opierając się szczególnie na art. 66 ustawy nr 272/2004, Sąd Okręgowy zarządził w dwóch orzeczeniach umieszczenie czasowe dzieci pod opieką; na podstawie pierwszego orzeczenia I. został umieszczony u opiekunki dziecięcej; na podstawie drugiego orzeczenia sześcioro pozostałych dzieci zostało umieszczonych w ośrodku opiekuńczo-wychowawczym. Prawa rodzicielskie dotyczące wszystkich dzieci zostały przyznane przewodniczącemu rady okręgowej Călăraşi.

31. Sąd Okręgowy stwierdził w obu orzeczeniach, że opierały się one na aktach sprawy, z których wynikało, że dom skarżących nie był przystosowany do wychowywania dzieci, był zbyt ciasny, słabo wyposażony, a jego czystość była wątpliwa. Zauważył również, że zostały stwierdzone poważne niedociągnięcia w higienie osobistej i żywieniu członków rodziny. Wskazał zaniedbania rodziców w kwestii stanu zdrowia dzieci, jak też odmowę rodziców posyłania ich do placówek edukacyjnych oraz uczestnictwa w aktywnościach społecznych. Stwierdził również na podstawie akt sprawy, że dzieci były opóźnione w rozwoju werbalnym, a w swym zachowaniu przejawiały niepokój, który został im przekazany, według Sądu Okręgowego, przez rodziców, a także, że I. miał opóźnienie w rozwoju motorycznym.

32. Sąd Okręgowy dodał, że chociaż skarżący otrzymywali pomoc psychologiczną i pedagogiczną, żeby mogli wypełniać swoje obowiązki rodzicielskie, mieli trudności w rozumieniu potrzeb dzieci i swoim zachowaniem dawali ciągłe dowody zaniedbywania małoletnich. Sąd orzekł, że skarżący nie zapewniali, w tym momencie, warunków niezbędnych do dobrego rozwoju ich dzieci i że w ich najlepiej pojętym interesie było zastosowania wobec nich środka czasowego umieszczenia pod opieką.

33. Skarżący sformułowali odwołanie od orzeczenia. Wnieśli o odrzucenie działań wszczętych przez DGASPC i złożyli pismo do akt.

34. W dniach 22 i 23 września 2011 r. sześcioro starszych dzieci skarżących zostało poddanych indywidualnej ocenie psychologicznej. Pozwoliła ona stwierdzić u wszystkich dzieci lekkie opóźnienie rozwoju z powodu braków społeczno-edukacyjnych i ustaliła, że dzieci mają potrzebę stymulacji poznawczej i edukacyjnej. Dzieci zaczęły uczęszczać na zajęcia edukacyjne.

35. Wyrokiem ostatecznym z dnia 7 listopada 2011 r. Sąd Apelacyjny w Bukareszcie („Sąd Apelacyjny”) oddalił odwołanie skarżących od orzeczenia z dnia 7 września 2011 r. dotyczącego sześciorga ich starszych dzieci. Sąd wskazał, że umieszczenie dzieci pod opieką było uzasadnione ze względu na ubóstwo warunków życia skarżących i ich postawę wobec dzieci. Sąd podkreślił charakter czasowy przyjętego środka, który zostanie zakończony, kiedy zainteresowani przedstawią gwarancje moralne i materialne niezbędne do wychowania swoich dzieci.

36. W ostatecznym wyroku, wydanym w dniu 28 listopada 2011 r., Sąd Apelacyjny oddalił odwołanie skarżących od orzeczenia z dnia 7 listopada 2011 r. dotyczącego umieszczenia I. pod opieką. Po potwierdzeniu przesłanek, na których oparte było orzeczenie wydane w pierwszej instancji, Sąd Apelacyjny ocenił, że jego zasadność była potwierdzona innymi dowodami w sprawie, takimi jak na przykład raport medyczny dotyczący tego dziecka (paragraf 22, powyżej).

D. Prośba skarżących o powrót dzieci do rodziny

1. Wywiady środowiskowe w miejscu zamieszkania skarżących

37. Z powodu czasowego umieszczenia ich dzieci pod opieką skarżący podjęli prace w domu w celu polepszenia swoich warunków życia.

38. Na ich wniosek, w dniu 10 stycznia 2012 r. DGASPC przeprowadziła wywiad środowiskowy w ich domu. W raporcie sporządzonym z tej okazji wskazała, że skarżący poprawili swoje warunki życia, umieszczając minimum mebli w swoim domu, i że odtąd mieli w domu elektryczność i wodę zdatną do picia. Jednakże stwierdziła, że przestrzeń toaletowa została urządzona w sposób niezabezpieczający intymności i że dach i sufit domu miejscami był w sposób widoczny uszkodzony przez złą pogodę. Przypominając dochody rodziny, stwierdzono dalej, że skarżący podejmowali wysiłki, aby zachować kontakt ze swoimi dziećmi, że od momentu ich umieszczenia pod opieką dwukrotnie je odwiedzili, i że pierwsza skarżąca z własnej inicjatywy towarzyszyła swojemu dziecku do szpitala, kiedy było chore. Dodano, że skarżący zadeklarowali, że nie mają niezbędnych środków, żeby przemieszczać się i częściej odwiedzać dzieci.

39. Wzmiankowany raport wskazywał następnie, że merostwo (urząd miasta), za pośrednictwem swojego przedstawiciela, próbowało zbliżyć się do skarżących, aby im zaproponować pomoc, jednak drugi skarżący to odrzucił. Niemniej jednak zainteresowani zaczęli współpracować z władzami i okazywać zainteresowanie w podtrzymaniu więzi ze swoimi dziećmi i tym, co powinni przedsięwziąć, żeby umieszczenie dzieci pod opieką zostało zakończone. W tej kwestii władze lokalne zachęcały drugiego skarżącego do ustanowienia swojego miejsca zamieszkania u pierwszej skarżącej, żeby mógł korzystać z pomocy finansowej gminy, i wskazały mu, jakie ma spełnić formalności. Zasugerowano im poddanie się ocenie psychologicznej w celu włączenia ich, w razie potrzeby, do programu doradztwa rodzinnego w sprawie rozwoju i umocnienia umiejętności rodzicielskich. Skarżący odrzucili propozycję poddania się ocenie.

40. Uwzględniając te elementy, DGASPC stwierdziła, że w tym momencie warunki zapewniające bezpieczny powrót dzieci do skarżących nie zostały spełnione: podkreśliła brak opału do ogrzania domu i brak współpracy drugiego skarżącego z władzami. Uznała, że należy odroczyć moment powrotu dzieci do rodziny, i że niezbędne było, by rodzice realizowali kolejne etapy pod nadzorem SPAS, by nauczyć się, jak zapewnić bezpieczeństwo dzieciom i poznać zagrożenia, na jakie mogą być narażone. Dodała, że nie jest wykluczone, że dzieci wrócą do rodziny w bliskiej przyszłości, jednakże w jej opinii, biorąc pod uwagę konieczność poprawy niektórych warunków niezbędnych dla zapewnienia bezpieczeństwa dzieci, zmienne zachowania skarżących w relacjach z władzami oraz trudności w rozumieniu i reagowaniu przez zainteresowanych na potrzeby dzieci, środek w postaci umieszczenia pod opieką musi być podtrzymany w tym momencie.

41. W dniu 17 stycznia 2012 r. DGASPC zwróciła się do SPAS o kontynuowanie nadzoru i doradztwa rodzinie skarżących i wskazała kwestie, które uznała za nierozwiązane na podstawie wywiadu przeprowadzonego w dniu 10 stycznia 2012 r. (paragrafy 38-40 powyżej). Poprosiła także SPAS o informowanie o podjętych środkach poprawiających warunki życia skarżących.

42. W dniu 14 lutego 2012 r., na skutek wniosku DGASPC (paragraf 41 powyżej), SPAS przeprowadziła nowy wywiad środowiskowy w miejscu zamieszkania skarżących. Zostało stwierdzone przy tej okazji, że skarżący utrzymywali kontakt telefoniczny z dziećmi, gdyż z racji zimowych warunków pogodowych było im trudno dotrzeć do ośrodka. Ustalono, że warunki materialne skarżących się poprawiły i że podjęli starania w celu posprzątania domu. Skarżący zaangażowali się w zapisanie dzieci do placówek oświatowych i do lekarza rodzinnego oraz współpracowali z władzami. SPAS podsumowała, że warunki życia skarżących poprawiły się w stosunku do tego, co było w chwili umieszczenia dzieci pod opieką, i że powrót wszystkich dzieci do rodziny jest do rozważenia.

2. Postępowanie przed sądami krajowymi

43. W międzyczasie, w dniu 11 stycznia 2012 r., skarżący skierowali do Sądu Okręgowego powództwo przeciwko DGASPC. Żądali w nim zakończenia umieszczenia pod opieką w trybie pilnym ich siedmiorga dzieci i ich powrotu do domu. Utrzymywali, że korzystają z właściwych do wychowywania dzieci warunków życia i dołączyli do akt kopię z rejestru gospodarstw potwierdzającą, że dysponują darmowym lokalem, fakturę za elektryczność, dokumenty poświadczające ich dochody i pisma, według których troje z ich siedmiorga dzieci zostało zapisanych do szkoły. Dodali, że dzieci były zaniedbywane w ośrodku.

44. DGASPC nie podzieliła opinii SPAS (paragraf 42 powyżej) i wniosła o oddalenie powództwa, motywując to tym, że chociaż ich materialne warunki życia poprawiły się, aspekt ten jest niewystarczający, by zapewnić bezpieczeństwo dzieci. W związku z tym do akt sprawy został dołączony wywiad środowiskowy przeprowadzony w dniu 14 lutego 2012 r. przez SPAS.

45. W orzeczeniu z dnia 15 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo skarżących, motywując to tym, że mimo poprawy ich warunków życia nie mieli innych dochodów niż zasiłki na dzieci i że nie ma żadnej gwarancji, że zasiłki te zostaną wykorzystane wyłącznie w interesie dzieci. Sąd stwierdził, że zasiłki te musiały pokryć potrzeby całej rodziny.

46. Skarżący wnieśli odwołanie. Utrzymywali, że korzystają z niezbędnych warunków życia, aby zapewnić rozwój fizyczny, intelektualny i moralny swoich dzieci. Argumentowali, że Sąd Okręgowy błędnie przyjął, że ich jedynym źródłem dochodów są zasiłki dla dzieci, chociaż, według nich, drugi skarżący miał dwie renty i dochody z dorywczej pracy u różnych mieszkańców miasteczka. Dodali, że w ich mniemaniu z dochodów rodziny powinni korzystać rodzice, ale przede wszystkim dzieci.

47. DGASPC wniosła o podtrzymanie czasowego umieszczenia pod opieką.

48. Żaden nowy dowód nie został dołączony do akt sprawy.

49. Wyrokiem z dnia 20 marca 2012 r. Sąd Apelacyjny oddalił odwołanie skarżących. Opierając się na art. 2, 66 i 68 § 2 ustawy nr 272/2004, uznał, że warunki, które doprowadziły do czasowego umieszczenia dzieci pod opieką, zmieniły się tylko w części, i orzekł, że omawiany środek musi być utrzymany.

50. W swym wyroku Sąd Apelacyjny najpierw przywołał przyczyny uzasadniające zastosowania czasowego umieszczenia pod opieką (paragrafy 31 i 32 powyżej) i wskazał, że od czasu umieszczenia dzieci pod opieką skarżący dwa razy odwiedzili sześcioro swoich dzieci w placówce opiekuńczo-wychowawczej i tylko jeden raz I.

51. Następnie zauważył, że od czasu ich umieszczenia pod opieką dzieci zostały zbadane i były leczone przez lekarza oraz zaczęły uczęszczać, odpowiednio do wieku, do przedszkola lub szkoły podstawowej. Podniósł, że wszystkie dzieci korzystały w placówkach oświatowych z pomocy specjalisty, który nadzorował sytuację każdego dziecka i kierował je na zajęcia specjalnie przewidziane dla nich, żeby nadrobić opóźnienia stwierdzone w momencie ich umieszczenia pod opieką. Wskazał, że według dokumentów, znajdujących się w aktach sprawy, od momentu umieszczenia pod opieką dzieci poczyniły postępy w sferze samodzielności oraz higieny osobistej i żywieniowej, a ich rozwój był pozytywny.

52. Dalej, Sąd Apelacyjny opisał pierwsze spotkanie, które miało miejsce w listopadzie, między skarżącymi i sześciorgiem ich dzieci znajdujących się w placówce opiekuńczo-wychowawczej, i po przedstawieniu reakcji dzieci stwierdził że spotkanie przebiegło normalnie, zainteresowani zjedli razem z nimi posiłek, a następnie bawili się z dziećmi. Stwierdził, że skarżący nie wyrażali wobec personelu niezadowolenia w sprawie stanu ich dzieci. Następnie opisał, że od tej pory skarżący kontaktowali się z dziećmi telefonicznie i stale wyrażali obawy o to, że dzieci zostaną porwane przez handlarzy organami. Stwierdził jednak, że drugi skarżący odmówił podania swojego numeru telefonu personelowi opiekuńczemu, żeby można go było poinformować o sprawach dotyczących dzieci, i kontakt był możliwy tylko wtedy, kiedy on sam zadzwonił do placówki opiekuńczo-wychowawczej.

53. Z kolei Sąd Apelacyjny porównał warunki uznane za niezbędne przez DGASPC, by dzieci mogły wrócić do rodziny (paragrafy 38 i 39 powyżej), z warunkami stwierdzonymi przez SPAS w trakcie wywiadu środowiskowego przeprowadzonego w dniu 14 lutego 2012 r. (paragraf 42 powyżej). Zauważył, że choć zainteresowani wypełnili niektóre warunki narzucone przez DGASPC, pozostały inne rzeczy do poprawienia. Wyrazi to w następujących słowach:

„Warunki do powrotu dzieci nie zostały spełnione, zważywszy że inne warunki nałożone przez DGASPC w celu zapewnienia bezpieczeństwa dzieci nie zostały wykonane: zaangażowanie i współpraca rodziców (…), naprawienie dachu, ustanowienie miejsca zamieszkania skarżącego w Mănăstirea, żeby mógł otrzymywać pomoc socjalną, podtrzymanie więzi z dziećmi przez częstsze wizyty, wzięcie na siebie obowiązków rodzicielskich (zapisanie dzieci do lekarza rodzinnego i do szkoły podstawowej i przedszkola), znalezienie pracy, poprawa stosunków z innymi członkami społeczności, poddanie się ocenie psychologicznej u specjalistów DGASPC w celu ustalenia poziomu kompetencji rodzicielskich, żeby mogli zostać włączeni, w razie potrzeby, do programu doradztwa rodzinnego w sprawie rozwoju i umocnienia ich zdolności rodzicielskich, akceptacja nadzoru SPAS w Mănăstirea w celu zapobieżenia większego ryzyka dla małoletnich.

(…)

Jednocześnie, Sąd Apelacyjny zauważył, że nie zostało dowiedzione w sposób bezsporny, że skarżący korzystają ze środków finansowych wystarczających do utrzymania dzieci i żądania powrotu [tych dzieci] do rodziny. Dwie renty (…) pobierane przez [drugiego] skarżącego, w wysokości całkowitej 646 RON na miesiąc, nie stanowią źródła dochodu wystarczającego, żeby wychować i wykształcić siedmioro dzieci, dzieci obecnie żyją w lepszych warunkach, niż te które mogli im zaoferować rodzice. Poza tym, żaden dowód nie został dostarczony, żeby dowieść, że skarżący mają inne dochody z racji pracy dorywczej, którą skarżący wykonywał w gminie. (…)”.

54. Sąd Apelacyjny stwierdził, że w każdym razie poprawa materialnych warunków życia skarżących, która została stwierdzona w wywiadzie środowiskowym dodanym do akt (paragraf 42, powyżej), nie była jedynym warunkiem, który zainteresowani mieli wypełnić, aby móc wnioskować o powrót ich dzieci. Według Sądu Apelacyjnego zainteresowani powinni wypełnić jeszcze inne wymogi postawione przez DGASPC, które miały na celu zabezpieczenie najlepiej pojętego interesu dzieci.

E. Późniejszy rozwój sprawy i powrót dzieci do rodziny

55. W raporcie z wywiadu środowiskowego, przeprowadzonego w dniu 2 kwietnia 2012 r., stwierdzono, że warunki materialne rodziny się poprawiły, że skarżący podtrzymują przez telefon kontakt ze swoimi dziećmi i składają im wizytę raz w miesiącu, a merostwo dostarczyło im w ramach pomocy olej napędowy, aby zapewnić te dojazdy. Raport wskazał też, że dochody miesięczne rodziny składały się z dwóch rent pobieranych przez drugiego skarżącego, w całkowitej wysokości 646 RON. W raporcie zaproponowano, aby merostwo przyznało skarżącym pomoc nadzwyczajną w wysokości 1800 RON, na zreperowanie dachu i zbudowanie toalety.

56. W decyzji z dnia 4 kwietnia 2012 r. merostwo przyznało pierwszej skarżącej pomoc nadzwyczajną w postaci wyżej wymienionych 1800 RON.

57. W dniu 10 kwietnia 2012 r. skarżący wzięli udział w poufnym spotkaniu z psychologiem z DGASPC. Po poinformowaniu ich o celu spotkania, którym było dokonanie oceny ich kompetencji rodzicielskich w perspektywie powrotu ich dzieci do rodziny, zainteresowani odpowiedzieli na pytania. Raport sporządzony na podstawie tego spotkania wskazywał, że skarżący mieli słabe kompetencje rodzicielskie, że spełniali podstawowe potrzeby dzieci i że byli nieświadomi skutków, jakie ich zachowanie mogło mieć dla rozwoju dzieci. Zaproponowano, żeby skarżący zostali włączeni do programu doradztwa psychologicznego w celu kształtowania i umacniania ich kompetencji rodzicielskich, korzystania z ich praw, wdrożenia w praktyce ich odpowiedzialności rodzicielskiej i rozwoju ich zdolności do wchodzenia w relacje ze społecznością.

58. W dniu 17 kwietnia 2012 r. drugi skarżący ustanowił swoje miejsce zamieszkania u pierwszej skarżącej.

59. Wywiad przeprowadzony u skarżących w dniu 26 kwietnia 2012 r. pozwolił stwierdzić, że ich warunki życia się poprawiły, że zainteresowani współpracowali z władzami i zaczęli podejmować, dla dobra swoich dzieci, działania, które im zostały wskazane. DGASPC zaproponowała, żeby sześcioro dzieci przebywających w placówce opiekuńczo-wychowawczej wróciło do rodziny.

60. W maju 2012 r. dzieci zostały poddane ocenie psychologicznej, która pozwoliła stwierdzić poprawę ich ogólnego stanu w stosunku do początku ich umieszczenia pod opieką.

1. Powrót I. do rodziny

61. W raporcie z dnia 5 maja 2012 r. DGASPC stwierdziła, że sytuacja rodziny się poprawiła, skarżący regularnie odwiedzali swojego syna i interesowali się jego stanem zdrowia oraz okazywali mu czułość. W raporcie wskazano również, że organizowano spotkania nie tylko I. z rodzicami, lecz również z jego braćmi i siostrami. Podkreślając zainteresowanie okazywane dziecku przez jego rodziców, DGASPC zaproponowała przerwanie umieszczenia pod opieką.

62. W dniu 7 maja 2012 r. DGASPC skierowała do Sądu Okręgowego wniosek o powrót I. do domu rodziców.

63. W orzeczeniu z dnia 23 maja 2012 r. Sąd Okręgowy zadecydował, że powrót do rodziny jest w najlepiej pojętym interesie I., tym bardziej że warunki dla zapewnienia jego rozwoju zostały spełnione i jego relacje z rodziną były bardzo dobre.

64. W dniu 21 czerwca 2012 r. I. wrócił do domu skarżących.

2. Powrót pozostałych sześciorga dzieci do rodziny.

65. W dniu 7 maja 2012 r. DGASPC i skarżący wnieśli do Sądu Okręgowego wniosek o zakończenie czasowego umieszczenia pod opieką pozostałych sześciorga dzieci.

66. W orzeczeniu z 23 maja 2012 r. Sąd Okręgowy oddalił wniosek. Skarżący i DGASPC wnieśli odwołanie od orzeczenia.

67. Podczas gdy odwołanie było zawisłe przed Sądem Apelacyjnym, sześcioro dzieci spędziło letnie wakacje w domu skarżących, na prośbę tych ostatnich. W dniu 10 lipca 2012 r. został przeprowadzony wywiad środowiskowy w domu skarżących, w obecności dzieci. Według tego badania, dzieci korzystały z dobrych warunków do życia i do rozwoju. Raport z tego wywiadu został dołączony do akt sprawy, zawisłej przed Sądem Apelacyjnym.

68. W orzeczeniu ostatecznym z dnia 22 sierpnia 2012 r. Sąd Apelacyjny uchylił orzeczenie wydane w pierwszej instancji i nakazał powrót dzieci do ich rodziny. Sąd przypomniał, że ustawa nr 272/2004 miała na celu ochronę najlepiej pojętego interesu dziecka i że władze publiczne miały obowiązek pomagać w rozwoju i edukacji dziecka na łonie rodziny, a także wyjaśnił, że:

„ (…) chociaż fakt zapewnienia pewnego poziomu warunków materialnych jest elementem istotnym dla rozwoju małoletnich, [nie zmienia to jednak faktu, że] brak dochodów nie może sam w sobie stanowić nieprzezwyciężonej przeszkody dla powrotu dzieci do rodziny, pod warunkiem że rodzice okazują rzeczywiste zainteresowanie samodzielnym wychowywaniem swoich dzieci (...)”.

69. Sąd Apelacyjny orzekł, że uwzględniając poprawę warunków życia skarżących, osiągniętą z pomocą władz publicznych, jak też zmianę ich zachowania względem swoich dzieci, w interesie tych ostatnich leży powrót do rodziny.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I DOKUMENTY MIĘDZYNARODOWE

A. Prawo krajowe

70. Ustawa nr 272/2004 o ochronie i promowaniu praw dziecka („ustawa nr 272/2004”) reguluje kompetencje władz, na poziomie lokalnym, zabezpieczających ochronę praw dzieci. Według tej ustawy DGASPC jest instytucją publiczną, z osobowością prawną, utworzoną przy radach okręgowych, wykonującą kompetencje przyznane jej tą ustawą (art. 105 ust. 2 ustawy nr 272/2004). Tak na przykład, w przypadku dziecka maltretowanego lub porzuconego DGASPC może zarządzić środek umieszczenia pod opieką w trybie pilnym, o ile osoby zajmujące się dzieckiem nie wyrażą sprzeciwu (art. 94 ust. 2 ustawy nr 272/2004). Jeżeli nie udzielą one tej zgody, DGASPC musi skierować sprawę do sądu, który jest wyłącznie kompetentny, żeby zdecydować, w drodze postanowienia tymczasowego, w sprawie zasadności powodów zastosowania środka umieszczenia pod opieką (art. 94 ust. 3 ustawy nr 272/2004).

71. Według tej samej ustawy przy gminach i miastach została zorganizowana SPAS, a w jej kompetencjach leży: nadzór i analiza sytuacji i poszanowania praw dzieci znajdujących się w jej kompetencji administracyjnej i terytorialnej, doradztwo rodzinne, regularne wizyty w rodzinach korzystającej z pomocy społecznej, przedstawianie merostwu propozycji w sprawie środków ochrony specjalnej, które powinny być podjęte, oraz współpraca z DGASPC polegająca na dostarczaniu jej wszystkich informacji, o jakie wystąpi (art. 106 ustawy nr 272/2004).

72. Inne postanowienia ustawy nr 272/2004, obowiązujące w tym czasie, w części istotnej dla sprawy stanowią:

Art. 2

„1. Niniejsza ustawa, wszystkie inne przyjęte dokumenty w dziedzinie poszanowania i promowania praw dziecka, jak też wszystkie ogłoszone akty prawne lub, w stosownych przypadkach, umowy w tej dziedzinie, są podporządkowane pierwszeństwu dobra dziecka.

2. Zasada najlepiej pojętego interesu dziecka ogranicza nawet prawa i powinności, które przysługują rodzicom dzieci, (…).

3. Zasada najlepiej pojętego interesu dziecka przeważa wszystkie inne działania i decyzje dotyczące dziecka, podjęte przez władze publiczne i upoważnione organizacje prywatne, jak też w sprawach rozstrzyganych przez sądy. (...)”.

Art. 32

„Dziecko ma prawo być wychowywane w warunkach, które pozwalają na jego rozwój fizyczny, umysłowy, duchowy, moralny i społeczny. W tym celu rodzice są zobowiązani:

a) opiekować się dzieckiem;

b) współpracować z dzieckiem i szanować jego życie intymne, prywatne i godność;

(…)

d) podejmować wszystkie niezbędne środki, żeby realizować prawa ich dziecka;

e) współpracować z osobami fizycznymi i prawnymi, które wykonują kompetencje w dziedzinie opieki, nauki i przygotowania zawodowego dziecka”.

Art. 33

„Dziecko nie może być oddzielone od rodziców lub od jednego z nich wbrew ich woli, z wyjątkiem sytuacji wyraźnie i wyczerpująco przewidzianych w ustawie, z zastrzeżeniem kontroli sądowej i jedynie, gdy [środka tego wymaga] poszanowanie najlepiej pojętego interesu dziecka”.

Art. 36

„1. W razie uzasadnionych podejrzeń, że życie i bezpieczeństwo dziecka są zagrożone w rodzinie, przedstawiciele służb publicznych pomocy społecznej (…) mają prawo odwiedzić dzieci w miejscu ich zamieszkania i dowiedzieć się, w jaki sposób jest sprawowana nad nimi opieka, a także o ich zdrowie i rozwój fizyczny, [o ich] edukację, kształcenie i przygotowanie zawodowe, udzielając, w razie konieczności, niezbędnych porad.

2. Jeżeli w następstwie wizyty zrealizowanej zgodnie z ust. 1 zostanie stwierdzone, że rozwój fizyczny, umysłowy, duchowy, moralny lub społeczny dziecka jest zagrożony, służba publiczna pomocy społecznej jest zobowiązana powiadomić niezwłoczne dyrekcję generalną pomocy społecznej i ochrony dziecka, w celu podjęcia środków przewidzianych przez ustawę. (...)”.

Art. 55

„Specjalne środki ochrony dziecka obejmują:

a) umieszczenie pod opieką;

b) umieszczenie pod opieką w trybie pilnym;

c) specjalistyczny nadzór”.

Art. 56

„Środki ochrony specjalnej, przewidziane w niniejszej ustawie, przysługują:

(…)

c) dziecku maltretowanemu lub opuszczonemu;

(…)”.

Art. 58

„1.Umieszczenie dziecka pod opieką stanowi specjalny środek ochrony, o charakterze czasowym, który może być zarządzony w przypadkach określonych w niniejszej ustawie, w zależności od sprawy: (…)

b) u opiekuna dziecięcego;

c) w domu opieki pobytowej (…)”.

Art. 60

„1. Dziecko, które nie ukończyło dwóch lat, może być umieszczone tylko w dalszej rodzinie lub rodzinie zastępczej, zabronione jest umieszczanie go w domu opieki pobytowej. (…)

3. W razie zastosowania środka umieszczenia pod opieką będą brane pod uwagę [następujące kwestie]:

a) umieszczenie dziecka pod opieką w pierwszej kolejności w dalszej rodzinie lub w rodzinie zastępczej;

b) nierozdzielanie braci i sióstr;

c) konieczność ułatwienia wykonywania przez rodziców ich praw do odwiedzania dziecka i podtrzymywania więzi między nimi”.

Art. 65 (2)

„Środek umieszczenia pod opieką w trybie pilnym jest orzekany przez sąd w przypadkach określonych w art. 94 ust. 3 [kiedy rodzice lub przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody]”.

Art. 66 (2)

„Sąd bada podstawy, na których oparła się dyrekcja generalna pomocy społecznej i ochrony dziecka, przyjmując zastosowany środek, i podejmuje decyzję, w zależności od sprawy, o podtrzymaniu środka umieszczenia pod opieką w trybie pilnym lub [o] zmianie środka umieszczenia pod opieką (…)”.

Art. 68

„1. Okoliczności, które spowodowały podjęcie przez (…) sąd decyzji o zastosowaniu środka ochrony specjalnej, mają być sprawdzane co trzy miesiące przez dyrekcję generalną pomocy społecznej i ochrony dziecka.

2. Kiedy okoliczności określone w ust. 1 ulegną zmianie, dyrekcja generalna pomocy społecznej i ochrony dziecka ma obowiązek niezwłocznie zwrócić się do (…) sądu w celu zmiany lub, w zależności od sprawy, zakończenia wskazanego środka”.

Art. 89 (2)

„Przez opuszczenie dziecka rozumie się umyślne lub nieumyślne zaniechanie przez osobę, która ma obowiązek wychowywać, opiekować się lub uczyć dziecko, podjęcia wszelkich środków wynikających z tych obowiązków, które zagraża życiu, rozwojowi fizycznemu, umysłowemu, psychicznemu, duchowemu, moralnemu lub społecznemu dziecka, integralności cielesnej, zdrowiu fizycznemu lub psychicznemu dziecka”.

Art. 92

„Żeby zapewnić specjalna ochronę dziecka (…) opuszczonego, dyrekcja generalna pomocy społecznej i ochrony dziecka ma obowiązek:

a) sprawdzić i rozwiązać wszystkie zgłaszane przypadki dotyczące nadużyć i opuszczenia (…);”.

Art. 94 (3)

„Jeśli osoby wskazane w ust.1 [przedstawiciele prawni dziecka] odmawiają lub przeszkadzają w różny sposób w dokonaniu weryfikacji przez przedstawicieli dyrekcji generalnej pomocy społecznej i ochrony dziecka, i [jeśli] dyrekcja ustali, że istnieją uzasadnione powody, aby domniemywać istnienie bezpośredniego zagrożenia dla dziecka spowodowanego złym traktowaniem lub opuszczeniem, dyrekcja generalna pomocy społecznej i ochrony dziecka wnosi do sądu wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego o umieszczeniu dziecka pod opieką w trybie pilnym (…)”.

B. Właściwe dokumenty międzynarodowe

1. Międzynarodowa Konwencja o Prawach Dziecka

73. Międzynarodowa Konwencja o Prawach Dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 20 listopada 1989 r., w szczególności stanowi, co następuje:

Art. 27

„1. Państwa-Strony uznają prawo każdego dziecka do poziomu życia odpowiadającego jego rozwojowi fizycznemu, psychicznemu, duchowemu, moralnemu i społecznemu.

2. Rodzice (rodzic) lub inne osoby odpowiedzialne za dziecko ponoszą główną odpowiedzialność za zabezpieczenie, w ramach swych możliwości, także finansowych, warunków życia niezbędnych do rozwoju dziecka.

3. Państwa-Strony, zgodnie z warunkami krajowymi oraz odpowiednio do swych środków, będą podejmowały właściwe kroki dla wspomagania rodziców lub innych osób odpowiedzialnych za dziecko w realizacji tego prawa oraz będą udzielały, w razie potrzeby, pomocy materialnej oraz innych programów pomocy, szczególnie w zakresie żywności, odzieży i mieszkań.

(...)”.

2. Inne dokumenty

74. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło w dniu 24 lutego 2010 r. rezolucję zatytułowaną „Wytyczne odnoszące się do opieki zastępczej dla dzieci”, której postanowienia istotne dla tej sprawy są następujące:

„14. Odebranie dziecka rodzinie musi być traktowane jako środek ostateczny, który musi być, w miarę możliwości, czasowy i możliwie jak najkrótszy. Decyzje o odebraniu muszą być regularnie weryfikowane, a powrót dziecka do rodziców, gdy problem, który spowodował decyzję o odebraniu dziecka, został rozwiązany lub zniknął, powinien dokonywać się w najlepiej pojętym interesie dziecka, zgodnie z oceną, o której mowa w paragrafie 49 poniżej.

15. Ubóstwo finansowe lub materialne lub warunki wynikające jedynie i wyłącznie z tego stanu ubóstwa nigdy nie mogą służyć do uzasadnienia odebrania dziecka od rodziców w celu umieszczenia go w opiece zastępczej lub stanowić przeszkody dla jego powrotu. Warunki te muszą być traktowane jako sygnał, że należy udzielić rodzinie odpowiedniej pomocy. (…)

33. Państwa muszą wypracować i stosować spójną i całościową politykę, skierowaną do rodziny, żeby podnosić i wzmacniać zdolność rodziców do zajęcia się swoimi dziećmi.

(...)”.

75. Komisja Spraw Społecznych, Zdrowia i Zrównoważonego Rozwoju Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy przyjęła w dniu 26 stycznia 2015 r. Rezolucję 2049 (2015) zatytułowaną „Służby socjalne w Europie: legislacja i praktyka zabierania dzieci z ich rodzin w Państwach-członkach Rady Europy”, której część istotna w niniejszej sprawie brzmi następująco:

„5. Ubóstwo finansowe i materialne nigdy nie może stanowić jedynego powodu odebrania rodzicom pieczy nad dzieckiem: taka sytuacja musi być rozumiana jako sygnał, że trzeba rodzinie udzielić odpowiedniej pomocy. Co więcej nie wystarczy wykazać, że dziecko mogłoby być umieszczone w środowisku bardziej sprzyjającym jego kształceniu, żeby móc odebrać je rodzicom, a tym bardziej, żeby móc całkowicie zerwać więzy rodzinne”.

76. Zgodnie z art. 44 Międzynarodowej Konwencji o prawach dziecka na 1415 i 1416 sesji w dniu 5 czerwca 2009 r. Komitet Praw Dziecka Narodów Zjednoczonych rozpatrzył trzeci i czwarty okresowy raport Rumunii, połączony w jeden dokument (CRC/C/ROM4), i na 1425 sesji w dniu 12 czerwca 2009 r. przyjął końcowe wnioski dotyczące raportów, odnosząc się do stosownych kwestii w następujących słowach:

„ (…) 30.Komitet, zauważając, że pewien postęp został odnotowany, pozostaje zaniepokojony przez fakt, że Państwo-strona nadal znajduje się wśród krajów mających najwyższy odsetek śmiertelności dziecięco-młodzieżowej w Europie z racji wysokiego wskaźnika śmiertelności niemowląt i dzieci do lat pięciu, szczególnie w regionach wiejskich. Ponadto Komitet wyraża zaniepokojenie niską wagą urodzeniową w porównaniu do innych krajów Europy i oznakami niedożywienia i anemii u dzieci. Komitet wskazuje, że śmiertelność i zachorowalność u niemowląt i w okresie poniemowlęcym była powiązana z niedoborami w odżywianiu matki i dziecka, przedwczesnym odstawianiu od piersi, zaniedbaniami rodzicielskimi i słabą jakością opieki medycznej.

31. Komitet rekomenduje Państwie-stronie zintensyfikowanie wysiłków, aby uporać się z przyczynami śmiertelności i niedożywienia niemowląt i starszych dzieci, szczególnie tymi związanymi ze złym dostępem do opieki medycznej, ubóstwem i słabym poziomem wykształcenia rodzin romskich i rodzin żyjących w regionach wiejskich. Komitet zachęca w szczególności Państwo-stronę do położenia silniejszego akcentu na opiekę przedporodową i poporodową, skupiając większą uwagę na ubogich społecznościach, i do opracowania programów uczenia się roli rodzica, kładąc nacisk na pozytywne efekty karmienia piersią, odżywczej diety matki i dziecka oraz właściwej higieny dla rozwoju i przeżycia małego dziecka.

(…)

74. Komitet z zadowoleniem przyjmuje „Program wdrażania Narodowego Planu walki z ubóstwem i promowania integracji społecznej (PNAinc) na lata 2006-2008”, przyjęty przez Państwo-stronę. Wskazuje również, że na podstawie art. 44 ustawy nr 272/2004 dzieci mają prawo do godnego poziomu życia, jak to przewidziano w art. 47 ust. 1 Konstytucji. Jednakże Komitet jest zaniepokojony przez fakt, że według statystyk dzieci są szczególnie narażone na biedę. Stwierdza również zaniepokojenie faktem, że mimo obniżenia się ubóstwa Romów, zarejestrowanego między 2003 a 2006 rokiem, ryzyko biedy w populacji romskiej jest cztery razy wyższe niż dla populacji większościowej.

75. Komitet pragnie podkreślić, że odpowiedni poziom życia jest niezbędny do rozwoju psychicznego, umysłowego, duchowego, moralnego i społecznego dziecka. Zgodnie z art. 27 Konwencji Komitet rekomenduje Państwu-stronie:

a) zintensyfikowanie programów wsparcia dla dziecka w potrzebie, szczególnie w tym, co dotyczy żywienia, odzieży, nauki i mieszkania;

b) opracowanie wytycznych do całościowej polityki świadczenia usług socjalnych, żywotnie potrzebnych do kompleksowego rozwiązania sytuacji dzieci romskich i ich rodzin”.

PRAWO

I. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 8 KONWENCJI

77. Skarżący podnoszą po pierwsze zarzut, że ich dzieci zostały umieszczone w sposób nieuzasadniony, a po drugie, w piśmie z dnia 12 kwietnia 2012 r., że powrót dzieci do rodziny był niemożliwy, ponieważ ich odwołanie od orzeczenia zostało oddalone wyrokiem ostatecznym z dnia 20 marca 2012 r., wydanym przez Sąd Apelacyjny w Bukareszcie. Skarżący przywołują treść art. 8 Konwencji, o następującym brzmieniu:

„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności osób”.

A. Dopuszczalność

78. Rząd zarzucił niedopuszczalność części zarzutu, dotyczącego umieszczenia dzieci pod opieką w trybie pilnym, z powodu niewyczerpania drogi odwoławczej w prawie krajowym: wskazuje, że skarżący nie złożyli odwołania od orzeczenia wydanego w dniu 6 kwietnia 2011 r.

79. Skarżący nie zaprezentowali stanowiska co do tego punktu.

80. Trybunał przypomina, że zgodnie z art. 35 ust. 1 Konwencji nie może być do niego wniesiona skarga, jeżeli nie została wyczerpana droga odwoławcza w prawie krajowym. Każdy skarżący musi dać sądownictwu krajowemu możliwość powstrzymania lub naprawienia zarzucanego naruszenia, przed przedłożeniem tego organom Konwencji (patrz, na przykład, Gherghina przeciwko Rumunii (dec.) [WI], nr 42219/07, §§ 83-84, z dnia 9 lipca 2015 r., i Soares de Melo przeciwko Portugalii, nr 72850/14, § 68, z dnia 16 lutego 2016 r.).

81. W niniejszym przypadku Trybunał stwierdza, że skarżący, zaniechawszy złożenia odwołania od orzeczenia z dnia 6 kwietnia 2011 r., nakazującego umieszczenie pod opieką w trybie pilnym ich dzieci, nie wykorzystali zwykłej drogi odwoławczej. Dlatego część skargi dotycząca umieszczenia pod opieką w trybie pilnym dzieci skarżących, musi zostać odrzucona z uwagi na niewyczerpanie drogi odwoławczej w prawie krajowym, zgodnie z art. 35 ust.1 i 4 Konwencji.

82. Jeżeli chodzi o część skargi dotyczącą zmiany umieszczenia pod opieką w trybie pilnym na umieszczenie czasowe i podtrzymania tego w orzeczeniu w dniu 20 marca 2012 r. przez Sąd Apelacyjny, Trybunał stwierdza, że nie jest ona w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji i że nie zachodzi żadna inna przesłanka niedopuszczalności. Zatem uznaje się ją za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

1. Uwagi stron

a) Skarżący

83. Skarżący utrzymują, że umieszczenie ich dzieci pod opieką było nadużyciem, ponieważ mieli oni niezbędne warunki do ich wychowania. Skarżą się, że mimo poprawy ich sytuacji władze krajowe oddaliły ich wniosek o powrót dzieci do rodzinnego domu. Powołują się w zakresie tego twierdzenia na orzeczenia wydane przez sądy krajowe w odpowiedzi na ich wniosek o powrót dzieci do rodziny (paragrafy 41 do 54 powyżej).

b) Rząd

84. Rząd przyznaje, że umieszczenie dzieci pod opieką stanowi ingerencję w wykonywanie przez skarżących ich prawa do poszanowania życia rodzinnego. Niemniej jednak uważa on, że ingerencja ta była uzasadniona.

85. W zakresie tego twierdzenia wskazuje, że decyzja o umieszczeniu dzieci w trybie pilnym została podjęta przez władze krajowe w następstwie skargi samej skarżącej (paragraf 9 powyżej). Wskazuje, że następnie kompetentne władze zbadały sytuację rodziny skarżących i zadecydowały o regularnym nadzorze poprzez wywiady środowiskowe, z których wyciągnięte wnioski uznano za niepokojące (paragrafy 12 do 19 powyżej). Następnie wskazuje, że przed podjęciem decyzji o umieszczeniu pod opieką skarżący mogli skorzystać z porad w zakresie psychologii i edukacji w celu ułatwienia wypełniania obowiązków rodzicielskich i że (rodzice) zostali poinformowani o konsekwencjach zaniedbania rozwoju dzieci i o możliwości ograniczenia ich praw rodzicielskich w wypadku stwierdzenia nadużyć lub zaniedbań. Oznajmia, że mimo tych środków nie została stwierdzona żadna poprawa sytuacji dzieci i sądy krajowe zarządziły umieszczenie ich pod opieką.

86. W odniesieniu do oddalenia wniosków skarżących o powrót dzieci do rodziny Rząd wyjaśnia, że sądy krajowe zbadały niedociągnięcia, które uzasadniały umieszczenie dzieci pod opieką, i sposób, w jaki skarżący na to zareagowali. Wskazuje, że oddalając wniosek skarżących, sądy krajowe opierały się nie tylko na sytuacji materialnej zainteresowanych, lecz również na innych kwestiach, takich jak ich zdolności psychiczne i wychowawcze oraz postęp w rozwoju dzieci dokonany podczas ich umieszczenia pod opieką. Uważa, że z brzmienia wydanych orzeczeń wynika, że sądy krajowe przy ich wydawaniu kierowały się najlepiej pojętym interesem dzieci.

87. Rząd kładzie nacisk na czasowy charakter umieszczenia pod opieką i wskazuje, że od czasu ustanowienia tego środka skarżący byli zachęcani do utrzymywania relacji ze swoimi dziećmi i informowani, jakie działania mają podjąć, aby uzyskać powrót dzieci do rodziny. (Rząd) utrzymuje, że ponowne połączenie rodziny cały czas było priorytetem dla władz i w momencie, gdy stwierdzono, że warunki w rodzinie były sprzyjające dla rozwoju dzieci, same władze wystąpiły o powrót dzieci do ich rodziców.

2.Ocena Trybunału

a) Ogólne zasady

88. Trybunał przypomina, że dla rodzica i dziecka bycie razem stanowi fundamentalny element życia rodzinnego ( Kutzner przeciwko Republice Federalnej Niemiec, nr 46544/99, §58, CEDH 2002-I): środki przewidziane w prawie wewnętrznym, które to utrudniają, stanowią ingerencję w prawo chronione przez art. 8 Konwencji ( K. i T. przeciwko Finlandii [WI], nr 25702/94, § 151, CEDH 2001-VII). Podobna ingerencja narusza powyższy art. 8, z wyjątkiem sytuacji „przewidzianych przez ustawę” i prowadzących do jednego lub więcej uprawnionych celów przewidzianych w ustępie 2 tego przepisu oraz gdy jest to „konieczne w społeczeństwie demokratycznym” do ich osiągnięcia ( Gnahoré przeciwko Francji, nr 40031/98, § 50, CEDH 2000-IX). Pojęcie „konieczności” oznacza ingerencję opartą na nadrzędnej potrzebie społecznej i, w szczególności, proporcjonalną do uprawnionego celu ( Couillard Maugery przeciwko Francji, nr 64796/01, § 237, z dnia 1 lipca 2004 r.).

89. Żeby ocenić „konieczność” zastosowania spornego środka „w społeczeństwie demokratycznym” należy zatem przeanalizować w świetle całokształtu sprawy, czy podane motywy uzasadniające zastosowanie środka były adekwatne i wystarczające w kontekście postanowień art. 8 ust. 2 Konwencji ( Soares de Melo, wyżej cytowany, § 88). W tym celu Trybunał uwzględnia fakt, że rozpad rodziny stwarza bardzo poważną ingerencję w prawo do poszanowania życia rodzinnego; zastosowanie środków prowadzących do podobnej sytuacji musi więc być oparte na stwierdzeniach uwzględniających interes dziecka i o wystarczającej wadze i pewności ( Scozzari i Giunta przeciwko Włochom, [WI], nr 39221/98 i 41963/98, § 148, CEDH 2000-VIII). Oddalenie dziecka od rodziny jest środkiem ekstremalnym, do którego można się uciec tylko w ostateczności ( Neulinger i Shuruk przeciwko Szwajcarii [WI], nr 41615/07, § 136, CEDH 2010).

90. Biorąc to pod uwagę, nie jest bynajmniej zadaniem Trybunału wyręczanie władz krajowych w wykonywaniu ich obowiązków w zakresie regulowania kwestii przejmowania przez władze dzieci pod opiekę i praw rodziców, których dzieci zostały umieszczone pod opieką, lecz ma on obowiązek kontrolować pod kątem Konwencji decyzje, jakie zostały wydane przez nie przy wykonywaniu ich uprawnień uznaniowych ( Wallowá i Walla przeciwko Republice Czeskiej, nr 23848/04, § 70, 26 października 2006 r. i Couillard Maugery, wyżej cytowany, § 242).

91. W tym kontekście Trybunał przypomina, że fakt przeniesienia dziecka w warunki bardziej sprzyjające jego edukacji nie może sam w sobie uzasadniać przymusowego pozbawiania jego rodziców biologicznych opieki nad nim; podobna ingerencja w prawo rodziców do korzystania na podstawie art. 8 Konwencji z życia rodzinnego ze swoim dzieckiem musi jeszcze być „konieczna” ze względu na inne okoliczności ( K. i T. przeciwko Finlandii, wyżej cytowany, § 173, i Kutzner, wyżej cytowany, § 69). Ponadto art. 8 Konwencji obciąża Państwo pozytywnymi obowiązkami nieodłącznie związanymi z rzeczywistym „poszanowaniem” życia rodzinnego. Tak więc, tam gdzie istnienie więzi rodzinnej jest ustalone, Państwo musi co do zasady działać w sposób pozwalający tej więzi się rozwijać i podejmować właściwe środki, aby połączyć zainteresowane dziecko z rodzicem ( Kutzner, wyżej cytowany, § 61).

92. Trybunał przypomina także, że choć granica między obowiązkami pozytywnymi a obowiązkami negatywnymi Państwa z tytułu art. 8 Konwencji nie opiera się na precyzyjnej definicji, zasady mające zastosowanie są jednakże porównywalne. W szczególności w obydwu przypadkach decydującą kwestią w tym obszarze jest, czy została zachowana równowaga, która powinna istnieć między różnymi wchodzącymi w grę interesami – interesami dziecka, obojga rodziców i interesami porządku publicznego, w granicach marginesu oceny, z którego korzystają w tej kwestii Państwa ( Maumousseau i Washington przeciwko Francji, nr 39388/05, § 62, CEDH 2007-XIII ), biorąc jednak pod uwagę, że najlepiej pojęty interes dziecka powinien być uwzględniany w pierwszej kolejności (patrz, w tym sensie, Gnahore, wyżej cytowany, § 59), mogącym, w zależności od charakteru i powagi, przeważyć nad interesem rodziców ( Sahin przeciwko Republice Federalnej Niemiec [WI], nr 30943/96, § 66, CEDH 2003-VIII). Do każdego Układającego się Państwa należy zapewnienie kompleksowych ram prawnych, adekwatnych i wystarczających, żeby zapewnić poszanowanie tych pozytywnych obowiązków, które na nim ciążą na mocy art. 8 Konwencji, a do Trybunału – zbadanie, czy stosując i interpretując obowiązujące normy, władze krajowe przestrzegały gwarancji art. 8, szczególnie uwzględniając najlepiej pojęty interes dziecka ( Soares de Melo, wyżej cytowany, § 92).

b) Zastosowanie tych zasad w niniejszej sprawie

93. W niniejszym sprawie nie jest sporne przed Trybunałem, że czasowe umieszczenie siedmiorga dzieci skarżących pod opieką, podtrzymanie tego środka i odebranie zainteresowanym praw rodzicielskich do wszystkich ich dzieci, stanowiło „ingerencję” w wykonywanie przez skarżących ich prawa do poszanowania życia rodzinnego. Sporne środki, oparte na art. 66 i art. 68 ustawy nr 272/2004, były „przewidziane przez ustawę”.

94. Z motywów przytaczanych przez sądy krajowe wynika również, że zakwestionowane przez skarżących decyzje miały na celu ochronę interesu dzieci. Sporna ingerencja realizowała więc uprawniony cel przewidziany w art. 8 ust. 2 Konwencji, mianowicie „ochrony praw i wolności osób”.

95. Pozostaje do określenia, czy środki te były „konieczne w społeczeństwie demokratycznym” do osiągnięcia uprawnionego celu realizowanego w szczególnych okolicznościach tej sprawy.

96. W niniejszej sprawie Trybunał zbada najpierw motywy, które uzasadniały, według sądów krajowych, czasowe umieszczenie dzieci skarżących pod opieką i podtrzymanie tego środka, a następnie rozważy działania władz zmierzające do połączenia rodziców z ich dziećmi.

i. Środek umieszczenia dzieci skarżących pod opieką i jego utrzymanie

97. Trybunał uważa, że musi zbadać sporny środek w bardziej ogólnym kontekście sprawy, uwzględniając zarówno fakty, które go poprzedzały, jak i te, które nastąpiły potem, i te, które doprowadziły do powrotu dzieci do rodziny.

98. W tym względzie stwierdza, że w sprawie rodziny skarżących dokonano pierwszego zgłoszenia do DGASPC we wrześniu 2010 r. (paragraf 11 powyżej), w następstwie skargi skierowanej przez skarżącą do Prezydenta Rumunii, skargi, która okazała się bezpodstawna (paragrafy 9 i 10, powyżej). Trybunał stwierdza, że następnie DGASPC, ze wsparciem SPAS, oceniła sytuację rodziny i sformułowała zalecenia do przestrzegania przez skarżących, mające na celu uniknięcie zaniedbania ich dzieci (paragraf 13 powyżej). Dodaje, że w tym samym momencie DGASPC poinformowała skarżących o możliwych środkach prawnych, jakie mogą być zarządzone zgodnie z ustawą w celu ochrony interesów dzieci (paragraf 14 powyżej). Trybunał przykłada wagę do faktu, że od rozpoczęcia nadzoru nad skarżącymi służby socjalne zidentyfikowały i odróżniły ubóstwo materialne od uchybień rodzicielskich zainteresowanych (paragrafy 13 i 26 powyżej; zobacz, a contrario, Saviny przeciwko Ukrainie, nr 39948/06, § 58, 28 grudnia 2008 r.).

99. Trybunał następnie zauważa, że okresowy nadzór nad rodziną skarżących został wprowadzony, aby obserwować, w jaki sposób zainteresowani zamierzali spełnić zalecenia DGASPC, i aby doradzać im co do ich obowiązków rodzicielskich. Zauważa, że SPAS objęła wywiadem środowisko rodziny skarżących i nie oparła się w swoich raportach wyłącznie na stwierdzeniach służb socjalnych i na ich stosunkach z zainteresowanymi (paragraf 19 powyżej, zobacz, inna sytuacja, Saviny, wyżej cytowany, § 56, gdzie Trybunał wykazał fakt, że wnioski dotyczące stanu dzieci oparto wyłącznie na stwierdzeniach władz lokalnych, które nie były potwierdzone przez inne dowody). Przy braku konkretnych działań ze strony skarżących i braku ich współpracy z władzami, na wniosek DGASPC, w dwóch orzeczeniach z dnia 6 kwietnia 2011 r., sąd zarządził umieszczenie dzieci pod opieką w trybie pilnym (paragraf 22, powyżej), i dzieci te zostały rzeczywiści odebrane rodzicom w dniu 4 sierpnia 2011 r. (paragraf 24, powyżej).

100. Trybunał zauważa, że umieszczenie dzieci pod opieką w trybie pilnym zostało zmienione na umieszczenie czasowe na podstawie dwóch orzeczeń Sądu Okręgowego z dnia 7 września 2011 r. (paragraf 30 powyżej), a ten ostatni środek został podtrzymany wyrokiem ostatecznym Sądu Apelacyjnego z dnia 20 marca 2012 r. (paragraf 49 powyżej).

ɑ) Odnośnie do powodów uzasadniających czasowe umieszczenie dzieci

101. Trybunał zauważa, że w ramach procedury, która doprowadziła do czasowego umieszczenia dzieci pod opieką (paragrafy od 30 do 32 powyżej), sądy krajowe zarzuciły zainteresowanym, że nie zapewnili właściwych warunków materialnych swoim dzieciom. Podnosi, że sądy krajowe również zauważyły, że zainteresowani dopuszczali się zaniedbań w kwestii stanu zdrowia, rozwoju edukacyjnego i społecznego dzieci, i na koniec zarzuciły skarżącym brak współpracy ze służbami socjalnymi.

102. W odniesieniu do stanu ubóstwa skarżących, powodu konsekwentnie podawanego zarówno przez DGASPC jak i sądy krajowe, jako uzasadnienie konieczności czasowego umieszczenia dzieci pod opieką, Trybunał przypomina, że powód ten nie może stanowić jedynej przesłanki służącej za podstawę decyzji sądów krajowych ( R.M.S. przeciwko Hiszpanii, nr 28775/12, § 84, z dnia 18 czerwca 2013 r.).

103. Następnie Trybunał stwierdza, że w niniejszej sprawie zostały podważone zdolności edukacyjne i pedagogiczne skarżących i sposób, w jaki wypełniali oni swoje obowiązki w kwestii zabezpieczenia bezpieczeństwa dzieci. W istocie, służby społeczne, które regularnie nadzorowały rodzinę, stwierdziły w swoich raportach lekkie opóźnienie rozwoju i zaburzenia mowy u wszystkich dzieci. To opóźnienie i te zaburzenia zostały spowodowane przez brak stymulacji poznawczej i ograniczony kontakt z innymi (paragraf 26 i 34 powyżej). Odnośne raporty wskazywały na zachowania lękowe u dzieci (paragrafy 25 i 26 powyżej); ta nerwowość została im przekazana, zdaniem Sądu Okręgowego, przez rodziców (paragraf 31 powyżej). Podobnie, stan zdrowia najmłodszego z nich w chwili wzięcia go pod opiekę władz był niepokojący (paragraf 25, powyżej). Z uwagi na stwierdzenia ustalone przez specjalistów, na podstawie bezpośredniego badania dzieci, Trybunał przyznaje, że w niniejszym przypadku władze mogły mieć uzasadnione obawy co do opóźnień rozwojowych i w uczeniu się, stwierdzonych u dzieci przez służby socjalne.

104. Trybunał szczególnie podkreśla, że przed wnioskiem o umieszczenia dzieci pod opieką służby socjalne nadzorowały rodzinę skarżących i próbowały im doradzać, jakie działania należy podjąć, żeby poprawić ich sytuację i sytuację dzieci. Jednakże, jak odnotowano w sporządzonych raportach, zainteresowani okazywali pewną wrogość wobec pracowników socjalnych, co spowodowało złą współpracę między nimi a służbami socjalnymi (paragraf 26 powyżej; zobacz, sytuacja przeciwna, Saviny, wyżej cytowany, § 14-16, gdzie skarżący, bez powodzenia, sami prosili władze o pomoc). Trybunał podkreśla, że rzeczywiście, w celu ochrony dzieci zawsze jest pożądane rozważenie środków mniej radykalnych niż ich rozdzielenie z rodzicami. Niemniej stwierdza, że w rozważanej sprawie, biorąc pod uwagę brak współpracy ze strony rodziców, trudno było władzom krajowym nadzorować sytuację dzieci i udzielać im potrzebnego wsparcia.

105. Trybunał stwierdza więc, że w niniejszej sprawie sądy krajowe nie oparły swoich orzeczeń o czasowym umieszczeniu dzieci pod opieką jedynie na stwierdzeniu ubóstwa materialnego skarżących. W tych okolicznościach i ze względu na oczywiście pierwszoplanowy interes dzieci Trybunał uznaje, że czasowe umieszczenie pod opieką nie może być kwestionowane na podstawie art. 8 Konwencji.

β) Odnośnie do podtrzymania czasowego umieszczenia pod opieką

106. Po czasowym umieszczeniu dzieci pod opieką, po sześciu miesiącach od ustanowieniu tego środka, na wniosek skarżących została przeprowadzona przez właściwe sądy kontrola celowości utrzymywania tego środka (paragraf 43 powyżej). DGASPC podkreślała konieczność utrzymania tego środka, nawet uwzględniając poprawę w sytuacji zainteresowanych, wyjaśniając, z jakich powodów zastosowany środek był uzasadniony (paragrafy 40-44 powyżej). Wyrokiem z dnia 20 marca 2012 r., Sąd Apelacyjny podtrzymał umieszczenie czasowe pod opieką, w dalszym ciągu ze względu na interes dzieci, chociaż pojawiły się oznaki poprawy warunków materialnych skarżących i zaczęli współpracować z władzami (paragrafy 38 i 39 powyżej).

107. Na wstępie Trybunał zauważa, że skarżący nie podnosili przed nim ewentualnej nieznajomości gwarancji proceduralnych w związku z postępowaniem prowadzącym do podtrzymania umieszczenia.

108. W ramach tego postępowania do akt zostały dołączone nowe raporty potwierdzające zaktualizowaną sytuację skarżących, próbujących poprawić swoją sytuację ze względu na fakt odebrania dzieci(paragrafy 38 i 42 powyżej).

109. To prawda, że według sformułowań zawartych w wydanym przez Sąd Okręgowy orzeczeniu, wyrok był oparty głównie na ubóstwie materialnym skarżących i na braku dochodów (paragraf 45 powyżej). Jednakże orzeczenie to było uzupełnione przez wyrok Sądu Apelacyjnego, który obszernie umotywował konieczność podtrzymania umieszczenia pod opieką (paragrafy 49-54 powyżej). Wydając wyrok, Sąd Apelacyjny pochylił się nad całością okoliczności, które zostały przedstawione, i porównał w toku postępowania sytuację rodziny w czasie umieszczenia dzieci pod opieką i sytuację skarżących w trakcie badania sprawy, zarówno pod względem warunków materialnych życia zainteresowanych, jak i ewolucji stosunków między skarżącymi i ich dziećmi oraz współpracy zainteresowanych ze służbami socjalnymi (zobacz paragraf 50 i następne powyżej, i, a contrario, Soares de Melo, wyżej cytowany, § 115).

110. W istocie, Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę pozytywną ewolucję stanu wszystkich dzieci od czasu ich umieszczenia pod opieką (paragraf 51 powyżej), podtrzymanie kontaktu między skarżącymi i ich dziećmi oraz wysiłki zainteresowanych, żeby odwiedzać dzieci (paragraf 52 powyżej). Odnotowując, że skarżący poprawili swoją sytuację materialną, Sąd Apelacyjny uznał, że sytuacja ta musi się jeszcze bardziej poprawić (paragraf 53 powyżej). Niemniej jednak, tak jak w przypadku umieszczenia czasowego dzieci pod opieką, w obecnej procedurze ubóstwo materialne skarżących nie było jedynym powodem branym pod uwagę przez Sąd Apelacyjny przy podejmowaniu decyzji o konieczności podtrzymania tego środka. Sąd również zbadał rozwój współpracy między skarżącymi a służbami socjalnymi odnośnie do ich odpowiedzialności rodzicielskiej (paragraf 53 powyżej).

111. Trybunał stwierdza, że w raporcie z dnia 14 lutego 2012 r. (paragraf 42 powyżej) SPAS wnioskowała do DGASPC o powrót dzieci do rodziny, ale ta nie zgodziła się z tym wnioskiem. Niemniej należy odnotować, że raport z dnia 14 lutego 2012 r. został dołączony do akt sprawy toczącej się przed sądami krajowymi, które mogły podejmować decyzję w świetle całości dokumentów: Sąd Apelacyjny jasno stwierdził poprawę materialnych warunków życia skarżących, orzekł jednak na podstawie dowodów i aktualnych raportów wskazujących że zainteresowani nie wypełnili wszystkich rekomendacji DGASPC i że ich zachowanie nie pozwala uznać, że udźwigną odpowiedzialność wychowania swoich dzieci w bezpieczeństwie. W ten sposób Sąd Apelacyjny wyjaśnił powody uwzględnienia raczej stanowiska DGASPC a nie SPAS (paragraf 53 powyżej).

112. W związku z powyższym Trybunał uważa, że z faktów w tej sprawie wynika jasno, że zarówno DGASPC jak i sądy krajowe były zatroskane nie tylko poprawą warunków materialnych rodziny, ale także podniesieniem świadomości skarżących, na czym polega rodzicielstwo. Tym samym Trybunał uznaje, że podtrzymanie umieszczenia pod opieką było uzasadnione przez „istotne i wystarczające” powody .

ii. Odnośnie do środków podjętych w celu połączenia rodziny

113. Trybunał najpierw przypomina, że decyzja o przejęciu opieki musi być co do zasady traktowana jako środek czasowy, zawieszany, gdy tylko okoliczności na to pozwolą, i że każde podjęte działanie musi być zgodne z ostatecznym celem: ponownego połączenia biologicznego rodzica z dzieckiem. Pozytywny obowiązek podjęcia z największą starannością środków ułatwiających połączenie rodziny, gdy tylko będzie to naprawdę możliwe, jest nałożony na odpowiednie władze od początku okresu przejęcia opieki i z czasem staje się co raz mocniejszy, lecz obowiązek ten musi być wyważony w stosunku do obowiązku uwzględnienia najlepiej pojętego interesu dziecka ( K. i T. przeciwko Finlandii, wyżej cytowany, § 178).

114. Trybunał na wstępie zaznacza, że środki podjęte w tej sprawie miały na celu czasowe przejęcie opieki nad dziećmi skarżących. Ponadto sześcioro starszych dzieci zostało umieszczonych razem w tym samym ośrodku opiekuńczo-wychowawczym, aby podtrzymać więź między rodzeństwem (patrz, w odmiennej sytuacji, Saviny, wyżej cytowany, § 59, gdzie dzieci zostały rozdzielone i umieszczone w różnych ośrodkach opiekuńczo-wychowawczych). Z racji swojego wieku najmłodsze dziecko zostało umieszczone, zgodnie z przepisami, u opiekunki dziecięcej (paragrafy 24 i 72, powyżej).

115. Następnie Trybunał podkreśla, że z akt sprawy wynika, iż rozwój i zdrowie dzieci poprawiły się podczas ich umieszczenia pod opieką (paragrafy 51 i 60 powyżej), i że ich sytuacja była ściśle monitorowana w regularnych odstępach czasu przez służby socjalne.

ɑ) Kontakty między skarżącymi a ich dziećmi

116. Trybunał zauważa, że według akt w tej sprawie nie został nałożony na skarżących żaden zakaz odwiedzania dzieci podczas trwania umieszczenia pod opieką. Podnosi, skądinąd, że konieczność podtrzymania kontaktu między skarżącymi a ich dziećmi była stałym przedmiotem uwagi władz i że ewolucja tych kontaktów była brana pod uwagę przez sądy krajowe (paragrafy 52, 63 i 69 powyżej) i służby socjalne (paragrafy 25 i 26 powyżej) w ich decyzjach o zarządzeniu i podtrzymaniu czasowego umieszczenia pod opieką.

117. Trybunał następnie stwierdza, że władze wewnętrzne podjęły niezbędne środki, żeby spotkania między skarżącymi i ich dziećmi odbywały się w atmosferze sprzyjającej rozwojowi więzi rodzinnych (paragraf 52 powyżej). W odniesieniu do regularności tych wizyt Trybunał zauważa, że kiedy przeprowadzono wywiad w styczniu 2012 r., zainteresowani poinformowali DGASPC, że nie dysponują wystarczającymi środkami, żeby częściej odwiedzać swoje dzieci (paragraf 38 powyżej). Następnie przywoływali złe warunki pogodowe, żeby wytłumaczyć niemożność odwiedzania swoich dzieci (paragraf 42 powyżej). W każdym razie Trybunał zauważa, że po przyjęciu nadzoru nad sytuacją zainteresowanych przez merostwo, od kwietnia 2012 r., dostarczano skarżącym paliwo niezbędne do ich przemieszczania się, aby każdego miesiąca mogli odwiedzić swoje dzieci (paragraf 55 powyżej).

118. Trybunał zauważa, że kontakt telefoniczny był podtrzymywany i miał on miejsce z inicjatywy skarżących (paragrafy 52 i 55 powyżej).

119. W końcu Trybunał stwierdza, że służby socjalne nadzorowały przygotowania do powrotu dzieci do ich rodziców, organizując spotkanie między najmłodszym dzieckiem, jego braćmi i siostrami i rodzicami (paragraf 61 powyżej). Co więcej pozwolili starszym dzieciom spędzić wakacje letnie z rodziną (paragraf 67 powyżej).

120. W związku z powyższym Trybunał uznaje, że władze podejmowały przez cały czas wysiłki, żeby podtrzymać więzy między dziećmi a ich rodzicami.

β) Środki wspierające poprawę sytuacji skarżących

121. Trybunał zauważa, że służby socjalne starały się monitorować sytuację skarżących i im doradzać, co powinni zrobić żeby poprawić swoją sytuację materialną i kompetencje rodzicielskie.

122. Trybunał wskazuje w odniesieniu do wsparcia finansowego, że służby socjalne, należące do merostwa, rekomendowały skarżącemu podjęcie kroków niezbędnych do ustanowienia miejsca zamieszkania w Mănăstirea, co umożliwiłoby odpowiednim władzom lokalnym ocenę ich sytuacji i zaproponowanie im pomocy. Przyznały również pomoc finansową skarżącej na reperację dachu i budowę toalety (paragrafy 55 i 56 powyżej), problemów uznanych za nierozwiązane przez Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 20 marca 2012 r. (paragraf 53 powyżej) i zagrażających bezpieczeństwie dzieci w domu. Również, jak to wskazano powyżej, dostarczyły skarżącym paliwo niezbędne do regularnego odwiedzania dzieci (paragraf 55 powyżej).

123. W odniesieniu do poprawy umiejętności rodzicielskich skarżących Trybunał zauważa, że służby socjalne próbowały regularnie doradzać zainteresowanym co do ich obowiązków dotyczących rozwoju i kształcenia ich dzieci. Nalegały na przeprowadzenie oceny potrzeb skarżących, żeby zrozumieć i zabezpieczyć potrzeby ich dzieci oraz proponowały zainteresowanym odpowiednie doradztwo (paragrafy 39 i 57 powyżej).

124. Trybunał stwierdza więc, że władze krajowe podjęły wysiłki, aby ułatwić połączenie dzieci z rodzicami: nadzorowały regularnie sytuację rodziny i dzieci, a kiedy skarżący okazali gotowość do współpracy z władzami, zostały podjęte konkretne działania, w możliwie krótkim terminie, żeby spełnić warunki nałożone przez DGASPC w celu osiągnięcia powrotu dzieci. Władze krajowe wykazały konstruktywną postawę, proponując powrót dzieci do rodziny, gdy tylko pojawiły się sygnały o poprawie sytuacji zainteresowanych.

125. W tych okolicznościach Trybunał może tylko stwierdzić, że władze podjęły wszystkie środki, jakich można było od nich racjonalnie oczekiwać, żeby ułatwić powrót dzieci do skarżących.

c) Wnioski

126. W tej sprawie Trybunał jest przekonany, że czasowe umieszczenie dzieci skarżących pod opieką było oparte nie tylko na istotnych, lecz również wystarczających przesłankach na potrzeby art. 8 ust. 2 Konwencji. Podobnie, z całości sprawy wynika, że od samego początku nakaz umieszczenia pod opieką miał charakter czasowy. Trybunał uważa, że nadzorując z bliska sytuację dzieci i skarżących, właściwe władze cały czas miały na celu zagwarantowanie dobra dzieci, jednocześnie starając się wypracować właściwą równowagę między prawami skarżących i prawami małoletnich.

127. Tym samym, Trybunał stwierdza, że ingerencja w prawa skarżących była „konieczna w demokratycznym społeczeństwie” i w tej sprawie nie doszło do naruszenia art. 8 Konwencji.

Z TYCH WZGLĘDÓW TRYBUNAŁ, JEDNOGŁOŚNIE,

1. Uznaje za dopuszczalną skargę dotyczącą zmiany środka umieszczenia pod opieką w trybie pilnym na środek umieszczenia czasowego i podtrzymania tego środka wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 20 marca 2012 r., a za niedopuszczalną pozostałą część skargi;

2. Stwierdza, że nie doszło do naruszenia art. 8 Konwencji.

Sporządzono w języku francuskim i notyfikowano na piśmie w dniu 24 października 2017 r., zgodnie z Regułą 77 § 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Marialena Tsirli Ganna Yudkivska

Kanclerz Przewodnicząca