Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

Niniejsza wersja została sprostowana dnia 21 marca 2017 r.

zgodnie z Regułą 81 Regulaminu Trybunału.

STRASBURG

2 marca 2017 r.

OSTATECZNY

18/09/2017

Wyrok ten stał się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w art. 44 ust. 2 Konwencji. Wyrok może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Talpis przeciwko Włochom,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Pierwsza), zasiadając jako Izba w składzie:

Mirjana Lazarova Trajkovska, przewodnicząca,
Guido Raimondi,
Kristina Pardalos,
Linos-Alexandre Sicilianos,
Robert Spano,
Armen Harutyunyan,
Tim Eicke, sędziowie,
oraz Abel Campos, kanclerz sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniach 24 i 31 stycznia 2017 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tej ostatniej dacie:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 41237/14) przeciwko Republice Włoskiej, wniesionej do Trybunału w dniu 23 maja 2014 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) przez obywatelkę rumuńsko-mołdawską Elisavetę Talpis („skarżąca”).

2. Skarżącą reprezentowali S. Menichetti i C. Carrano, adwokaci praktykujący w Rzymie.1 Rząd włoski („Rząd”) był reprezentowany przez swojego pełnomocnika E. Spataforę.

3. Skarżąca w szczególności zarzuciła niezapewnienie przez władze włoskie ochrony przed przemocą domową, której – jak twierdziła – padła ofiarą, i która doprowadziła do usiłowania zabójstwa jej samej oraz do śmierci jej syna.

4. Sprawa została zakomunikowana Rządowi w dniu 26 sierpnia 2015 r. Rządy rumuński i mołdawski nie skorzystały z przysługującego im prawa do wystąpienia z interwencją (art. 36 ust. 1 Konwencji).

5. Rząd twierdzi, że pisemne uwagi przedłożone przez skarżącą wpłynęły do Trybunału w dniu 15 marca 2016 r., czyli, zdaniem Rządu, po upływie terminu wyznaczonego na 9 marca 2016 r. Trybunał zauważa jednak, że uwagi te zostały wysłane w dniu 9 marca 2016 r., zgodnie z Regułą 38 § 2 Regulaminu Trybunału.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

6. Skarżąca urodziła się w 1965 r. i mieszka w miejscowości Remanzacco.

7. Skarżąca zawarła związek małżeński z A.T., obywatelem Mołdawii. Z ich związku małżeńskiego zrodziło się dwoje dzieci: córka urodzona w 1992 r. i syn urodzony w 1998 r.

8. Po ślubie mąż skarżącej zaczął ją bić. Jednak w 2011 r. skarżąca wyjechała wraz z mężem do Włoch, aby zapewnić swoim dzieciom spokojniejszą przyszłość.

1. Pierwszy akt przemocy A.T. wobec skarżącej i jej córki

9. Skarżąca twierdzi, że jej mąż alkoholik fizycznie maltretował ją przez długi czas, aż w dniu 2 czerwca 2012 r., po pobiciu skarżącej i jej córki przez A.T., skarżąca zażądała interwencji policji.

10. Po przybyciu policjantów na miejsce A.T. nie było w mieszkaniu. Znaleziono go na ulicy w stanie nietrzeźwości. Miał zadrapania na lewej stronie twarzy. Policjanci sporządzili raport ze zdarzenia, z którego jasno wynika, że skarżąca została pobita i ugryziona w twarz i lewą nogę oraz że miała kilka siniaków. Ponadto z raportu wynika, że pobita została również córka skarżącej, która stanęła w obronie matki. Miała ranę na szyi i obrażenia na obu ramionach. Skarżąca i jej córka zostały poinformowane o przysługujących im prawach i wyraziły chęć udania się do oddziału pogotowia ratunkowego.

11. Skarżąca twierdzi, że nie została jednak poinformowana o możliwości złożenia zawiadomienia o przestępstwie lub skontaktowania się z ośrodkiem dla kobiet będących ofiarami przemocy. Twierdzi również, że udała się do oddziału pogotowia ratunkowego w celu stwierdzenia obrażeń, lecz po trzech godzinach oczekiwania zdecydowała się wrócić do domu.

12. Rząd, powołując się na sporządzony przez policjantów protokół, twierdzi, że nie ma dowodów na to, że skarżąca udała się do oddziału pogotowia ratunkowego.

2. Drugi akt przemocy A.T. wobec skarżącej

a) Wersja skarżącej

13. Skarżąca twierdzi, że po napaści, która miała miejsce w dniu 2 czerwca 2012 r., ukryła się w piwnicy przynależnej do jej mieszkania i tam spała.

14. Skarżąca relacjonuje następujący przebieg wydarzeń. W dniu 19 sierpnia 2012 r., po telefonie z pogróżkami od męża, obawiając się napaści z jego strony, skarżąca postanowiła wyjść z domu. Po powrocie do domu odkryła, że drzwi do piwnicy zostały wyważone. Próbowała skontaktować się z przyjaciółką, u której mogłaby przenocować, ale nikt nie odpowiedział na jej telefon, więc postanowiła wrócić do piwnicy. A.T. zaatakował ją nożem i zmusił do pójścia z nim w celu odbycia stosunków seksualnych z jego znajomymi. Licząc na możliwość ponownego zwrócenia się o pomoc na zewnątrz, skarżąca zgodziła się pójść z A.T. Na ulicy zwróciła się o pomoc do ulicznego patrolu policji.

15. Policjanci ograniczyli się do wylegitymowania jej i A.T. i pomimo twierdzeń skarżącej, że jej mąż jej groził i ją bił, zasugerowali jej powrót do domu bez zaoferowania pomocy, od A.T. zażądali zaś oddalenia się od skarżącej. A. T. został ukarany mandatem za noszenie niedozwolonej broni.

16. Wkrótce po powrocie do domu skarżąca wezwała pogotowie ratunkowe i została zabrana do szpitala. Lekarze odnotowali m.in. urazowe uszkodzenie mózgu, obrażenie na głowie, liczne otarcia naskórka na całym ciele oraz siniaka na klatce piersiowej. Stwierdzili, że rany zagoją się prawdopodobnie w ciągu siedmiu dni.

b) Wersja Rządu

17. Rząd wskazuje, że ze sporządzonego przez policjantów raportu ze zdarzenia wynika, że policjanci przyjechali na ulicę Leopardi tuż po północy. Skarżąca poinformowała ich, że została uderzona w twarz. A.T. oddał nóż policjantom. Skarżąca oznajmiła policjantom, że chce udać się do szpitala w celu stwierdzenia odniesionych przez nią obrażeń. Skarżąca udała się do szpitala, a A.T. udał się do siebie. Policjanci zabezpieczyli nóż i ukarali A.T. mandatem za noszenie niedozwolonej broni.

3. Złożone przez skarżącą zawiadomienie o przestępstwie

18. W szpitalu skarżąca została przesłuchana przez pracownika socjalnego. Podczas tego przesłuchiwania oświadczyła, że nie chce wrócić do domu i zastać w nim swojego męża. Skarżąca została wówczas zabrana przez IOTUNOIVOI – stowarzyszenie na rzecz ochrony kobiet będących ofiarami przemocy („stowarzyszenie”).

19. Przewodniczący ośrodka i policjanci udali się do piwnicy przynależnej do mieszkania, w którym mieszkała skarżąca, aby zabrać stamtąd jej ubrania i rzeczy osobiste.

20. Od 20 sierpnia A.T. nękał skarżącą, wydzwaniając do niej i wysyłając jej liczne obraźliwe wiadomości.

21. W dniu 5 września 2012 r. skarżąca złożyła przeciwko mężowi zawiadomienie o przestępstwie, zarzucając spowodowanie uszczerbku na zdrowiu, znęcanie się i groźby. Zwróciła się do władz o podjęcie niecierpiących zwłoki czynności mających na celu zapewnienie ochrony jej i jej dzieciom, a także uniemożliwienie A.T. zbliżania się do nich. Wskazała, że przebywa w ośrodku i że A. T. nęka ją telefonicznie.

22. Przeciwko A.T. wszczęto postępowanie przygotowawcze w związku ze znęcaniem się nad rodziną, spowodowaniem ciężkiego uszczerbku na zdrowiu oraz groźbami. W dniu 9 października 2012 r. policja przekazała zawiadomienie prokuratorowi.

23. W dniu 15 października 2012 r. prokurator, biorąc pod uwagę wniosek skarżącej o objęcie jej ochroną, zarządził podjęcie w trybie pilnym czynności dochodzeniowych. W szczególności zażądał od policji ustalenia potencjalnych świadków, w tym córki skarżącej.

24. W ośrodku stowarzyszenia skarżąca przebywała trzy miesiące.

25. Pismem z dnia 27 sierpnia 2012 r. kierownik ds. socjalnych w Udine poinformował stowarzyszenie o braku środków finansowych na utrzymanie skarżącej i konieczności zapewnienia jej innego rozwiązania w zakresie zakwaterowania.

26. Rząd przyjął odmienną interpretację treści tego pisma: wskazuje, że skoro skarżąca nie była początkowo wspierana przez służby społeczne w Udine, które zajmowały się ofiarami przemocy w ramach innego projektu zwanego „Zerową tolerancją”, to nie mogły one pokrywać kosztów stowarzyszenia. Zdaniem Rządu kobiety będące ofiarami przemocy miały możliwość kontaktowania się ze służbami społecznymi i zwrócenia się do nich o pomoc, czego skarżąca nie uczyniła.

27. W dniu 4 grudnia 2012 r. skarżąca opuściła ośrodek, by poszukać pracy.

28. Tłumaczy, iż najpierw spała na ulicy, a następnie zatrzymała się u znajomej. Wskazuje, że następnie znalazła pracę jako opiekunka osób starszych, co umożliwiło jej wynajęcie mieszkania. Zdaniem skarżącej A. T. wywierał na nią presję psychiczną, aby wycofała swoje zawiadomienie.

29. W dniu 18 marca 2013 r. po stwierdzeniu, że nie przeprowadzono żadnych czynności dochodzeniowych, prokurator ponownie polecił policji niezwłoczne przeprowadzenie dochodzenia w związku z zarzutami skarżącej.

30. W dniu 4 kwietnia 2013 r., siedem miesięcy po złożeniu zawiadomienia, skarżąca została po raz pierwszy przesłuchana przez policję. Zmieniła wówczas swoje zeznania, łagodząc wagę objętych zarzutami czynów. Odnosząc się do incydentu z czerwca 2012 r., skarżąca zeznała, że A.T. próbował ją uderzyć, ale mu się to nie udało, a jej córka nie otrzymała żadnych ciosów. Odnosząc się do incydentu z sierpnia 2012 r., skarżąca zeznała, że wprawdzie A.T. ją uderzył, ale nie groził jej nożem. Wyglądało natomiast na to, że A.T. obrócił nóż w swoim kierunku.

Skarżąca wskazała ponadto, że w tym czasie nie władała dostatecznie językiem włoskim i nie potrafiła prawidłowo się wysławiać. Zeznała ponadto, że A. T. nie doprowadził jej do stosunku seksualnego z innymi osobami i że wróciła do wspólnego mieszkania. Skarżąca twierdziła, że kiedy przebywała w ośrodku stowarzyszenia, nie rozmawiała z mężem przez telefon, ponieważ zalecono jej tego nie czynić. Zapewniła, że poza alkoholizmem męża sytuacja w domu była spokojna. Podsumowała, że jej mąż jest dobrym ojcem i mężem oraz że więcej nie dochodziło już do aktów przemocy.

31. Skarżąca twierdzi, że zmieniła swoje pierwotne zeznania pod wpływem presji psychicznej wywieranej przez jej męża.

32. W dniu 30 maja 2013 r. prokurator w Udine, po uprzednim stwierdzeniu z jednej strony, że skarżąca, którą przesłuchano w kwietniu, złagodziła wagę oskarżeń, które wysunęła wobec męża, wskazując, że nie groził jej nożem i że została źle zrozumiana przez pracownika ośrodka, w którym otrzymała schronienie, a z drugiej strony, że nie doszło do żadnego innego aktu przemocy, zwrócił się do sędziego śledczego z wnioskiem o wydanie postanowienia o umorzenie prowadzonego wobec A.T. postępowania przygotowawczego wskutek złożonego zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa znęcania się nad rodziną. Prokurator wskazał natomiast, że zamierza kontynuować postępowanie przygotowawcze w sprawie spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

33. Postanowieniem z dnia 1 sierpnia 2013 r. sędzia śledczy umorzył postępowanie przygotowawcze w sprawie znęcania się nad rodziną i gróźb. Uznał on, że przebieg wydarzeń był niejasny oraz że zarzut znęcania się nie mógł zostać przyjęty z uwagi na to, że skarżąca zgłosiła jedynie incydent z sierpnia 2012 r., a zatem nie doszło do realizacji znamienia polegającego na powtarzalności zachowania.

34. W odniesieniu do stosowania groźby przy użyciu broni sędzia śledczy zauważył, że zeznania skarżącej były sprzeczne oraz że wypis ze szpitala nie zawierał żadnych wzmianek na temat obrażeń zadanych nożem.

35. W odniesieniu do przestępstwa spowodowania uszczerbku na zdrowiu postępowanie było w dalszym ciągu prowadzone przed sądem pokoju. Postępowanie sądowe w sprawie A.T. wszczęto w dniu 28 października 2013 r. Pierwsza rozprawa odbyła się w dniu 13 lutego 2014 r., a w dniu 1 października 2015 r. A.T. został skazany na karę grzywny w wysokości 2000 euro (EUR).

4. Trzeci akt przemocy A.T. wobec skarżącej i jej syna oraz zabójstwo syna przez A.T.

36. Z akt sprawy wynika, że w dniu 18 listopada 2013 r. A.T. otrzymał zawiadomienie o skierowaniu jego sprawy na rozprawę przed sądem pokoju w dniu 19 maja 2014 r. w związku ze spowodowaniem uszczerbku na zdrowiu w następstwie napaści na skarżącą w sierpniu 2012 r.

37. W nocy z 25 listopada 2013 r. skarżąca wezwała policję w związku z kłótnią z mężem.

38. W swojej notatce służbowej policjanci poczynili następujące spostrzeżenia: po przybyciu na miejsce stwierdzili, że drzwi do sypialni są wyłamane, a podłoga zasypana butelkami po alkoholu. Skarżąca wyjaśniła, że jej mąż znajduje się w stanie nietrzeźwości i że postanowiła wezwać policję, ponieważ uważała, że potrzebował lekarza. Poinformowała również, że złożyła przeciwko mężowi zawiadomienie o przestępstwie dotyczące wcześniejszych wydarzeń, a następnie zmieniła jego treść. Syn skarżącej stwierdził, że ojciec nie był wobec niego agresywny. Ani skarżąca, ani jej syn nie mieli śladów przemocy.

39. Znajdującego się w stanie nietrzeźwości A.T. przewieziono do szpitala. W nocy A.T. opuścił szpital i udał się do salonu gier.

40. O godz. 2:25, kiedy A.T. szedł ulicą, został zatrzymany przez policję celem wylegitymowania.

41. Ze sporządzonego przez policjantów protokołu z czynności legitymowania wynika, że A.T. znajdował się w stanie nietrzeźwości, miał trudności z utrzymaniem równowagi oraz że po wręczeniu mandatu policjanci pozwolili mu odejść.

42. O godz. 5:00 uzbrojony w 12-centymetrowy nóż kuchenny A.T. wszedł do mieszkania z zamiarem zaatakowania skarżącej. Syn skarżącej, który próbował zatrzymać A.T., został trzykrotnie pchnięty nożem i zmarł wskutek zadanych obrażeń. Skarżąca usiłowała uciec, lecz A. T. udało się dogonić ją na ulicy i zadać nożem kilka ciosów w klatkę piersiową.

5. Postępowanie karne wszczęte przeciwko A.T. w związku ze spowodowaniem ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

43. W dniu 1 października 2015 r. sąd pokoju uznał A.T. winnym spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu skarżącej wskutek obrażeń zadanych jej podczas incydentu z sierpnia 2012 r. i skazał go na karę grzywny w wysokości 2000 EUR.

6. Postępowanie karne wszczęte przeciwko A.T. w związku z zabójstwem syna, usiłowaniem zabójstwa skarżącej oraz znęcaniem się nad skarżącą

44. W bliżej nieokreślonej dacie dziennej w listopadzie 2013 r. wznowiono postępowanie przygotowawcze w sprawie znęcania się.

45. A.T. zwrócił się z wnioskiem o rozpoznanie jego sprawy w trybie uproszczonym ( giudizio abbreviato).

46. W dniu 8 stycznia 2015 r. sędzia przewodniczący rozprawie wstępnej („GUP”) w Udine skazał A.T. na karę dożywotniego pozbawienia wolności za zabójstwo syna i usiłowanie zabójstwa żony, za znęcanie się nad skarżącą i jej córką oraz za noszenie niedozwolonej broni. A.T. został również zobowiązany do wypłaty na rzecz skarżącej świadczenia pieniężnego w kwocie 400 000 EUR. Skarżąca wystąpiła z powództwem adhezyjnym.

47. W zakresie zarzucanego czynu znęcania się GUP, po przesłuchaniu świadków i córki skarżącej, uznał, że skarżąca i jej dzieci żyły w atmosferze przemocy. Uznał, że agresywne zachowanie A.T. miało charakter systematyczny oraz że – poza upokorzeniami, których skarżąca doznawała na porządku dziennym – doszło do czterech incydentów przemocy. Dodał, że na rozprawie A.T. przyznał się, że czuje do swojej żony nienawiść. W ocenie GUP czyny, do których doszło w dniu 25 listopada 2013 r., były skutkiem próby odejścia skarżącej od A.T.

48. W dniu 22 maja 2015 r. A.T. wniósł apelację od wyroku.

Z akt sprawy wynika, że wyrokiem z dnia 26 lutego 2016 r. sąd apelacyjny utrzymał wyrok GUP w mocy. Żadna ze stron nie załączyła jednak przedmiotowego wyroku do swoich pisemnych uwag.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

49. Zgodnie z art. 572 Kodeksu karnego (znęcanie się nad rodziną lub małoletnim) kto znęca się nad członkiem rodziny, nad osobą, z którą sprawca pozostaje we wspólnym pożyciu, która pozostaje w stosunku zależności od sprawcy lub nad którą sprawcy powierzono pieczę w celu wychowania, sprawowania opieki, nadzoru, wykonywania zawodu lub sztuki podlega karze pozbawienia wolności od lat dwóch do sześciu.

50. Art. 582 Kodeksu karnego stanowi, że ten, kto powoduje u innej osoby uszczerbek na zdrowiu skutkujący niepełnosprawnością fizyczną lub umysłową, podlega karze pozbawienia wolności od trzech miesięcy do lat dziesięciu. W rozumieniu art. 583 Kodeksu karnego uszczerbek uznaje się za „ciężki” i zagrożony jest karą pozbawienia wolności od lat trzech do siedmiu, gdy powoduje w szczególności kalectwo lub uszczerbek na zdrowiu o charakterze czasowym trwający dłużej niż czterdzieści dni.

51. Ustawą nr 38 z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie przekształcenia dekretu z mocą ustawy nr 11 z dnia 23 lutego 2009 r. w sprawie „pilnych środków w sprawach dotyczących bezpieczeństwa publicznego przeciwko przemocy seksualnej i wszelkich aktów prześladowania”, zatwierdzającą „nadzwyczajną i pilną potrzebę wprowadzenia środków mających na celu zapewnienie jak największej ochrony bezpieczeństwa i społeczności, z uwagi na niepokojący wzrost liczby przypadków przemocy seksualnej”, wprowadzono m.in. nowe przestępstwo w kategorii aktów prześladowania, potocznie określane mianem „nękania”, z jednoczesnym wprowadzeniem tego przestępstwa do art. 612 bis Kodeksu karnego.

Chodzi tu o przepis, który może penalizować powtarzalne, uciążliwe zachowania polegające na wydzwanianiu o każdej porze, powtarzaniu uwag, inwigilowaniu, wręczaniu niechcianych prezentów, zasypywaniu listami lub wiadomościami SMS, innymi słowy na wielorakich, z pozoru niegroźnych czynnościach, które nierzadko przeradzają się w groźby, śledzenie, niepożądaną obecność w pobliżu szkoły lub w restauracji, które wywołują u ofiary poczucie obawy i strachu o własną nietykalność, a które przede wszystkim zmuszają ją do zmiany własnych nawyków i stylu życia.

Ustawa przewiduje, że przed złożeniem zawiadomienia o przestępstwie ofiara nękania może zwrócić się do władz porządkowych i zażądać upomnienia sprawcy prześladowania. Po zgromadzeniu niezbędnych informacji policja – jeżeli uzna wniosek za uzasadniony – ustnie upomina sprawcę objętych zarzutami czynów i sporządza protokół.

Ustawa stanowi ponadto, że organy ścigania, pracownicy służby zdrowia i instytucje publiczne, którzy powezmą informację o zaistnieniu aktów prześladowań, mają obowiązek przekazać pokrzywdzonemu wszelkie informacje dotyczące ośrodków wsparcia na rzecz ofiar przemocy znajdujących się na danym terytorium, a w szczególności w miejscu zamieszkania pokrzywdzonego oraz, jeżeli pokrzywdzony tego zażąda, skontaktować go z ośrodkami wsparcia na rzecz ofiar przemocy (art. 11).

W nowej ustawie przewidziano również bezpłatną linię telefoniczną dla ofiar nękania, dzięki której mają one możliwość skorzystania z pomocy psychologa i prawnika oraz, o ile wyrażą taką wolę, zawiadomienia organów ścigania o przemocy wobec kobiet (art. 12).

Do czasu procesu sąd może nakazać zastosowanie „szczególnych” środków ochronnych wprowadzonych do Kodeksu postępowania karnego (k.p.k.) ustawą nr 154/2001, a mianowicie nakazanie sprawcy natychmiastowego opuszczenia wspólnego mieszkania i zakazanie mu udawania się do miejsc, gdzie zwykle przebywa pokrzywdzony lub jego rodzina (art. 282 bis, ter, quater k.p.k.).

Art. 9 wyżej wymienionej ustawy ustanawia obowiązek poinformowania policji o zastosowanych środkach w celu podjęcia ewentualnych środków dotyczących posiadania broni i amunicji (art. 282 quater k.p.k.).

Za nękanie ustawa nr 38 przewiduje karę pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do lat czterech oraz karę surowszą, jeżeli czyn został popełniony przez pozostającego w separacji lub rozwiedzionego małżonka lub osobę, wobec której prefekt policji zastosował już upomnienie. Zaostrzenie kary o 50% następuje wówczas, gdy znęcanie się dotyczy małoletniego, kobiety w ciąży lub osoby niepełnosprawnej, lub gdy jest dokonywane z użyciem broni.

52. Szczególny i niecierpiący zwłoki charakter „nakazów ochronnych” (art. 736 bis Kodeksu postępowania cywilnego i art. 342 bis i ter Kodeksu cywilnego) zakłada, że:

Sąd cywilny może podjąć decyzję o zastosowaniu pilnych środków, aby zapobiec mnożeniu zachowań, które zakłócają życie rodzinne, niezależnie od tego, czy chodzi o małżeństwo, czy też nie. Podstawową przesłanką jest prowadzenie wspólnego pożycia. Przy wnoszeniu wniosku strona nie ma obowiązku korzystania z pomocy pełnomocnika profesjonalnego. W piśmie należy określić treść wnioskowanego środka ochronnego. Istnieje możliwość wystąpienia o interwencję służb socjalnych i sporządzenie ekspertyzy psychologicznej lub medycznej oraz zbadanie sytuacji majątkowej.

Sędzia może wydać jeden lub więcej środków zwanych „nakazami ochronnymi”, mających na celu doprowadzenie do zaprzestania danego zachowania, opuszczenie wspólnego mieszkania, zakaz zbliżania się do miejsc, w których dana osoba przebywa, i/lub wypłata renty na rzecz osób, które żyją pod jednym dachem ze sprawcą, nie mając środków do życia. W swoim postanowieniu sąd określa sposób wykonania środka. W przypadku przeszkód w wykonywaniu środka sąd może podjąć dodatkowe środki mające na celu ich usunięcie. Możliwe jest również zwrócenie się o interwencję do organów publicznych, w tym organów sanitarnych.

53. Ustawa nr 119 z dnia 15 października 2013 r. (plan nadzwyczajnego działania na rzecz walki z przemocą wobec kobiet) przewiduje ważne środki skupiające się na prawach proceduralnych ofiar przemocy domowej, wykorzystania seksualnego, wyzysku seksualnego oraz nękania. Zgodnie z nowymi przepisami prokurator i policja mają prawny obowiązek poinformowania ofiar o możliwości korzystania z pomocy profesjonalnego pełnomocnika w postępowaniu karnym oraz wystąpienia z wnioskiem (samodzielnie lub przez pełnomocnika) o przesłuchanie w specjalnym chronionym trybie. Mają również obowiązek poinformować pokrzywdzonych o możliwości skorzystania z pomocy prawnej i zasadach udzielenia tego rodzaju pomocy.

Ponadto ustawa przewiduje prowadzenie postępowania przygotowawczego w sprawie domniemanych przestępstw w ciągu roku od dnia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa oraz przedłużenie ważności pozwolenia na pobyt cudzoziemców, którzy padli ofiarą przemocy, w tym nielegalnych imigrantów.

Ustawa przewiduje także uporządkowane gromadzenie danych na temat tego zjawiska, ich systematyczną aktualizację (co najmniej raz w roku), w tym w drodze koordynowania już utworzonych baz danych.

54. Obecnie analizowana jest ustawa nr 724 w sprawie „przepisów dotyczących promowania podmiotowości kobiet oraz walki z kobietobójstwem” oraz przedstawiona przez senat propozycja ustawy nr 764 zatytułowanej „Wprowadzenie przestępstwa kobietobójstwa”. W tym względzie należy wspomnieć o projekcie ustawy mającej na celu przyczynienie się do globalnej reakcji na walkę z przemocą na tle płciowym. Jednym z celów tego projektu jest stypizowanie dyskryminacji i przemocy na tle płciowym.

55. W raporcie pt. „Przemoc wobec kobiet” (2014) Krajowy Urząd Statystyczny (ISTAT) przedstawił dane statystyczne dotyczące przemocy wobec kobiet.

„W 2014 r. Istat przeprowadził badanie na próbie 24 000 kobiet w wieku 16–70 lat. Wyniki mają być szeroko rozpowszechnione również wśród imigrantek. W 2014 r. Istat przeprowadził badanie na próbie 24 000 kobiet w wieku 16-70 lat. Szacunki wskazują, że najbardziej dotkniętą grupę stanowią kobiety będące obywatelkami następujących krajów: Rumunia, Ukraina, Albania, Maroko, Mołdawia, Chiny.

Ściślej rzecz biorąc, z drugiego badania Istat wynika, że 6 788 000 kobiet padło ofiarą jakiejś formy przemocy fizycznej lub seksualnej w ciągu swojego życia, tj. 31,5% kobiet w wieku 16-70 lat. 20,2% padło ofiarą przemocy fizycznej, 21% padło ofiarą przemocy seksualnej, a 5,4% padło ofiarą najpoważniejszych form przemocy seksualnej, takich jak zgwałcenie i usiłowania zgwałcenia: 652 000 kobiet zgwałcono, a 746 000 kobiet usiłowano zgwałcić.

Co więcej cudzoziemki padają ofiarami przemocy seksualnej lub fizycznej na skalę podobną do tej, która dotyczy Włoszek: odpowiednio 31,3% i 31,5%. W przypadku cudzoziemek dominuje przemoc fizyczna (25,7% w stosunku do 19,6%), w przypadku zaś Włoszek – przemoc seksualna (21,5% w stosunku do 16,2%). W szczególności cudzoziemki są bardziej narażone na zgwałcenie i usiłowanie zgwałcenia (7,7% w stosunku do 5,1%), w tym Mołdawianki (37,3%), Rumunki (33,9%) i Ukrainki (33,2%), które należą do najbardziej dotkniętej grupy. Sprawcami najpoważniejszych przestępstw najczęściej są obecni i byli partnerzy kobiet. W 62,7% przypadkach zgwałcenia dopuszcza się obecny lub były partner, sprawcy napaści seksualnej w większości przypadków są zaś osobami obcymi (76,8%).

Jeżeli chodzi o wiek ofiary, to 10,6% kobiet doświadczyło przemocy seksualnej przed ukończeniem 16 roku życia. Biorąc pod uwagę przypadki przemocy wobec kobiet z dziećmi, które były świadkami przemocy, odsetek dzieci, które były świadkami przemocy, wzrósł do 65,2% w stosunku do 2006 r. (= 60,3%).

Jeżeli chodzi o status kobiet, to pozostające w separacji lub rozwiedzione kobiety są znacznie bardziej narażone na przemoc fizyczną lub seksualną (51,4% w stosunku do 31,5% we wszystkich pozostałych przypadkach).

Wciąż duży niepokój budzi sytuacja niepełnosprawnych lub schorowanych kobiet. 36% kobiet w złym stanie zdrowia oraz 36,6% kobiet z poważnymi ograniczeniami doświadczyło przemocy fizycznej lub seksualnej. Ryzyko narażenia na zgwałcenie lub usiłowanie zgwałcenia jest w tym przypadku dwukrotnie wyższe niż w przypadku kobiet, które nie borykają się z problemami zdrowotnymi (10% w stosunku do 4,7%).

Pozytywna informacja jest taka, że w porównaniu z poprzednią wersją z 2006 r. liczba przypadków przemocy seksualnej i fizycznej zmalała z 13,3% do 11,3%. Wynika to z większej świadomości istnienia narzędzi ochronnych przede wszystkim u kobiet i ogółu społeczeństwa, a także z ogólnego społecznego potępienia i braku litości dla tego rodzaju przestępstw.

Mówiąc ściślej, zmalała liczba przypadków przemocy fizycznej lub seksualnej, której dopuszcza się partner lub były partner (z 5,1% do 4% w przypadku partnera oraz z 2,8% do 2% w przypadku byłego partnera), jak również przypadków przemocy wobec kobiet, której dopuszczają się obce osoby (z 9% do 7,7%).

Spadek ten jest znaczący w odniesieniu do spraw dotyczących studentek: liczba ta spadła z 17,1% do 11,9% (w przypadku byłych partnerów) z 5,3% do 2,4% (w przypadku obecnego partnera) oraz z 26,5% do 22% (w przypadku obcych osób).

Znacznie niższa jest liczba przypadków przemocy psychicznej ze strony obecnego partnera (spadek z 42,3% do 26,4%), w szczególności gdy nie towarzyszy im przemoc fizyczna i seksualna.

Kobiety są o wiele bardziej świadome, że padły ofiarą przestępstwa (wzrost z 14,3% do 29,6% w przypadku przemocy ze strony partnera) i znacznie częściej zgłaszają sprawę na policji (wzrost z 6,7% do 11,8%). Kobiety częściej rozmawiają z kimś o sytuacji (wzrost z 67,8% do 75,9%) i szukają profesjonalnego wsparcia (wzrost z 2,4% do 4,9%). Tak samo ma się rzecz w przypadku przemocy ze strony obcej osoby.

W porównaniu z wersją z 2006 r. pokrzywdzeni są znacznie bardziej zadowoleni z pracy wykonanej przez policję. W przypadku przemocy ze strony obecnego lub byłego partnera dane wskazują na wzrost z 9,9% do 28,5%.

Negatywne wyniki pojawiają się przy analizie przypadków zgwałcenia lub usiłowania zgwałcenia (1,2% w obydwu wersjach).

Formy przemocy są znacznie poważniejsze przy wzroście liczby ofiar, które odniosły obrażenia (z 26,3% do 40,2% w przypadku sprawcy będącego partnerem); oraz liczby kobiet, które obawiają się o swoje życie (z 18,8% w 2006 r. do 34,5% w 2014 r.). Poważniejsze są również formy przemocy ze strony obcych osób.

3 466 000 kobiet (=16,1%) padło ofiarami stalkingu, w tym 1 524 000 ze strony byłego partnera oraz 2 229 000 ze strony obcej osoby.”

III. WŁAŚCIWE PRAWO MIĘDZYNARODOWE

56. Właściwe prawo międzynarodowe zostało częściowo opisane w sprawie Opuz przeciwko Turcji 33401/02, §§ 72-82, ETPC 2009), a częściowo w sprawie Rumor przeciwko Włochom (nr 72964/10, §§ 31-35, 27 maja 2014 r.).

57. Podczas 49. posiedzenia, które odbyło się w dniach 11-29 lipca 2011 r. Komitet ds. likwidacji dyskryminacji kobiet („Komitet CEDAW”) przyjął uwagi końcowe w sprawie Włoch, które w częściach mających znaczenie dla niniejszej sprawy brzmią następująco:

„26. Komitet z zadowoleniem przyjmuje przyjęcie ustawy nr 11/2009, która typizuje przestępstwo nękania i przewiduje obowiązkowe aresztowanie sprawców przemocy seksualnej, przyjęcie krajowego planu zwalczania przemocy wobec kobiet i nękania oraz realizację przez Krajowy Urząd Statystyczny (ISTAT) pierwszego szeroko zakrojonego badania w sprawie przemocy fizycznej, seksualnej i psychicznej kobiet. Z drugiej strony Komitet jest nadal zaniepokojony wysokim wskaźnikiem przemocy wobec kobiet i dziewcząt oraz utrzymywaniem się postaw socjokulturowych tolerancji wobec przemocy w rodzinie. Ponadto wyraża ubolewanie z powodu braku danych dotyczących przemocy wobec imigrantek i kobiet w społecznościach Romów i Sinti. Ponadto Komitet z ubolewaniem stwierdza, że duża liczba kobiet pada ofiarami zabójstwa ze strony swojego partnera lub byłego partnera (kobietobójstwo), co może wskazywać na to, że władze Państwa-Strony nie zrobiły dostatecznie dużo, aby chronić te kobiety. Zgodnie z ogólnym zaleceniem Komitetu nr 19 (1992) w sprawie przemocy wobec kobiet i stanowiskami, jakie Komitet przyjął w ramach procedur przewidzianych w protokole fakultatywnym, Komitet wzywa Państwo-Stronę do:

a) nadania priorytetu kompleksowym środkom zwalczania przemocy wobec kobiet w rodzinie i w społeczeństwie, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb kobiet, które znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji, takich jak kobiety będące członkami społeczności Romów i Sinti, migrantki; kobiety w podeszłym wieku oraz kobiety niepełnosprawne;

b) zapewnienia natychmiastowej ochrony kobietom będącym ofiarami przemocy, w szczególności poprzez nakazanie sprawcy (agresorowi) opuszczenie wspólnego domu oraz zagwarantowanie kobietom dostępu do bezpiecznych i odpowiednio finansowanych schronisk znajdujących się na całym terytorium, jak również bezpłatnej pomocy prawnej, wsparcia psychospołecznego oraz odpowiednich środków prawnych, w tym w formie roszczeń odszkodowawczych;

c) dopilnowania, aby funkcjonariusze, w tym pracownicy organów ścigania, wymiaru sprawiedliwości i służb sanitarnych, socjalnych i edukacyjnych, byli systematycznie i w pełni uwrażliwiani na wszelkie formy przemocy skierowanej wobec kobiet i dziewcząt;

d) lepszego gromadzenia danych na temat wszelkich form przemocy wobec kobiet, w tym przemocy w rodzinie, wzmocnienia ochrony ofiar, skuteczniejszego ścigania i karania sprawców przemocy oraz prowadzenia badań pozwalających na dokładniejszą ocenę występowania przemocy wobec kobiet należących do mniej uprzywilejowanych grup, takich jak kobiety ze społeczności Romów i Sinti, migrantki, kobiety w podeszłym wieku oraz kobiety niepełnosprawne;

e) dalszego prowadzenia kampanii w mediach i szkołach, we współpracy z wieloma podmiotami, w tym zrzeszeniami na rzecz kobiet i innymi organizacjami społecznymi, kampanii uwrażliwiania, których celem jest sprawienie, by przemoc wobec kobiet stała się społecznie nieakceptowalna, oraz informowanie ogółu społeczeństwa o dostępnych w tym zakresie środkach zapobiegawczych;

f) jak najszybszej ratyfikacji Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej”.

58. Konwencję o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (Konwencję stambulską) podpisano w dniu 27 września 2012 r. Konwencja została ratyfikowana przez Włochy w dniu 10 września 2013 r. i weszła w życie w tym kraju z dniem 1 sierpnia 2014 r. Istotne dla niniejszej sprawy fragmenty tej konwencji zostały częściowo przytoczone w sprawie Y. przeciwko Słowenii (nr 41107/10, § 72, ETPC 2015 (fragmenty)). Ponadto art. 3 tej konwencji stanowi:

Art. 3 – Definicje

„Dla celów niniejszej konwencji:

a. „przemoc wobec kobiet” rozumie się jako naruszenie praw człowieka i formę dyskryminacji kobiet i oznacza wszelkie akty przemocy ze względu na płeć, które powodują lub mogą prowadzić do fizycznej, seksualnej, psychologicznej lub ekonomicznej szkody lub cierpienia kobiet, w tym również groźby takich aktów, przymus lub arbitralne pozbawianie wolności, zarówno w życiu publicznym, jak i prywatnym;

b. „przemoc domowa” oznacza wszelkie akty przemocy fizycznej, seksualnej, psychologicznej lub ekonomicznej zdarzające się w rodzinie lub gospodarstwie domowym, lub między byłymi, lub obecnymi małżonkami, lub partnerami, niezależnie od tego, czy sprawca i ofiara dzielą lub dzielili miejsce zamieszkania, czy nie,

(…)”

59. Wnioski Specjalnego Sprawozdawcy ONZ ds. przemocy wobec kobiet, jej przyczyn i konsekwencji, poczynione w rezultacie jego misji do Włoch (w dniach 15-26 stycznia 2012 r.), są następujące:

„VII. Wnioski i zalecenia

91. Rząd podjął wysiłki w celu zajęcia się kwestią przemocy wobec kobiet, w tym poprzez przyjęcie ustaw i polityk oraz ustanowienie i połączenie organów rządowych odpowiedzialnych za promowanie i ochronę praw kobiet. Osiągnięcia te nie doprowadziły jednak do spadku wskaźnika kobietobójstwa ani nie przełożyły się na rzeczywistą poprawę życia wielu kobiet i dziewcząt, w szczególności kobiet romskich i Sinti, migrantek i kobiet niepełnosprawnych.

92. Pomimo wyzwań, jakie niesie ze sobą obecna sytuacja polityczna i gospodarcza, ukierunkowane i skoordynowane wysiłki w zakresie zwalczania przemocy wobec kobiet poprzez praktyczne i innowacyjne wykorzystanie ograniczonych zasobów powinny pozostać priorytetem. Znaczną uwagę należy poświęcić wysokiemu wskaźnikowi przemocy w rodzinie, który przyczynia się do wzrostu wskaźnika kobietobójstwa.

93. Specjalny Sprawozdawca chciałby przedstawić Rządowi następujące zalecenia.

A. Reformy prawne i polityczne

94. Rząd powinien:

a) ustanowić jedną wyspecjalizowaną jednostkę rządową, która będzie zajmować się wyłącznie kwestią materialnej równości płci w ogólności, a w szczególności przemocą wobec kobiet, aby zapobiec powielaniu i braku koordynacji;

b) przyspieszyć proces tworzenia niezależnej krajowej instytucji praw człowieka, w skład której wchodzić będzie dział zajmujący się prawami kobiet;

c) przyjąć przepisy szczególne dotyczące przemocy wobec kobiet, aby zaradzić obecnemu rozdrobnieniu, które ma miejsce w praktyce w związku z interpretacją i wdrażaniem kodeksów cywilnych, karnych i proceduralnych;

d) zająć się luką prawną w zakresie opieki nad dzieckiem i dodać odpowiednie przepisy dotyczące ochrony kobiet będących ofiarami przemocy domowej;

e) zapewnić kształcenie i szkolenie mające na celu rozszerzenie umiejętności sędziów w zakresie skutecznego reagowania na przypadki przemocy wobec kobiet;

f) zapewnić kobietom będącym ofiarami przemocy wysokiej jakości pomoc prawną z urzędu przewidzianą w konstytucji oraz w ustawie nr 154/200 w sprawie środków zwalczania przemocy w rodzinie;

g) promować istniejące alternatywne formy pozbawienia wolności, w tym aresztu domowego i zakładów o obniżonym rygorze bezpieczeństwa dla kobiet z dziećmi, mając na względzie, że w większości przypadków są osadzone za przestępstwa bez użycia przemocy, a także dobro dzieci;

h) przyjąć długoterminową, uwzględniającą aspekt płci i zrównoważoną politykę na rzecz włączenia społecznego i wzmocnienia pozycji zmarginalizowanych społeczności, ze szczególnym uwzględnieniem zdrowia, edukacji, pracy i bezpieczeństwa kobiet;

i) zapewnić udział przedstawicieli tych społeczności, w szczególności kobiet, w projektowaniu, opracowywaniu i wdrażaniu polityk, które mają na nie wpływ;

j) zapewnić ustawiczne kształcenie o wysokiej jakości dla wszystkich osób, w tym poprzez elastyczne stosowanie 30-procentowego progu uczniów w klasie niebędących obywatelami Włoch, aby zapewnić szkoły integracyjne, szczególnie w miejscach, gdzie odsetek osób niebędących obywatelami Włoch jest wysoki.

k) zmienić ustawę „pakiet bezpieczeństwa” w ogólności, a w szczególności przestępstwo nielegalnej migracji, pod kątem zapewnienia imigrantkom o nieuregulowanym statusie dostępu do organów wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania bez obawy przed zatrzymaniem i deportacją;

l) położyć kres istniejącym nierównościom płci w sektorze publicznym i prywatnym poprzez skuteczne wdrożenie środków przewidzianych w Konstytucji oraz w innych aktach prawnych i strategiach politycznych mających na celu zwiększenie udziału kobiet, w tym należących do grup zmarginalizowanych, w sferze politycznej, gospodarczej, społecznej, kulturalnej oraz sądowniczej;

m) nadal usuwać przeszkody prawne mające wpływ na zatrudnienie kobiet, co przejawia się w praktyce podpisywania rezygnacji in blanco, niższych stanowiskach oraz skali wynagrodzeń dla kobiet. Wzmocnić system opieki społecznej poprzez usunięcie przeszkód w integracji kobiet na rynku pracy;

n) ratyfikować i wdrożyć Konwencję o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci, Międzynarodową konwencję o ochronie praw wszystkich pracowników migrujących oraz członków ich rodzin, Konwencję nr 189 Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) dotyczącą godnej pracy dla osób pracujących w gospodarstwie domowym, Europejską konwencję o odszkodowaniach dla ofiar przestępstw popełnionych z użyciem przemocy oraz Konwencję Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej.

B. Zmiany społeczne i inicjatywy na rzecz podnoszenia świadomości

95. Rząd powinien również:

a) kontynuować prowadzenie podnoszących świadomość kampanii mających na celu wyeliminowanie stereotypowych poglądów na temat ról i obowiązków kobiet i mężczyzn w rodzinie, społeczeństwie i miejscu pracy;

b) rozszerzyć możliwości Krajowego Biura ds. Dyskryminacji Rasowej w zakresie wprowadzenia programów mających na celu zmianę postrzegania kobiet należących do zmarginalizowanych społeczności i grup społecznych;

c) kontynuować prowadzenie ukierunkowanych kampanii uwrażliwiania, w tym we współpracy z organizacjami społecznymi, mające na celu zwiększenie świadomości na temat przemocy wobec kobiet w ogólności, a w szczególności kobiet należących do zmarginalizowanych grup;

d) szkolić i uwrażliwiać media na prawa kobiet, w tym na przemoc wobec kobiet, w celu uzyskania pozbawionego stereotypu wizerunku kobiet i mężczyzn w mediach krajowych.

C. Usługi wsparcia

96. Rząd powinien również:

a) kontynuować podejmowanie niezbędnych środków, w tym finansowych, w celu utrzymania istniejących i/lub utworzenia nowych schronisk zapewniających wsparcie i ochronę kobietom będącym ofiarami przemocy;

b) zapewnić funkcjonowanie schronisk zgodnie z międzynarodowymi i krajowymi standardami w zakresie praw człowieka oraz wprowadzić mechanizmy odpowiedzialności w celu monitorowania wsparcia udzielanego kobietom będącym ofiarami przemocy;

c) pogłębić koordynację i wymianę informacji między organami sądowymi, policją i podmiotami zajmującymi się kwestiami społecznymi i zdrowotnymi, które zajmują się przemocą wobec kobiet;

d) uznawać, zachęcać i wspierać partnerstwa publiczno-prywatne z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i instytucjami szkolnictwa wyższego pod kątem zapewnienia badań i reakcji na walkę z przemocą wobec kobiet.”

60. W 2015 r. opublikowano raport organizacji pozarządowej WAVE ( Women against Violence Europe) dotyczący Włoch. W istotnej dla niniejszej sprawy części brzmi on następująco:

„W 2014 r. 681 kobiet i 721 dzieci zostało zakwaterowanych w 45 schroniskach dla kobiet należących do ogólnokrajowej sieci działającej pod nazwą Associazione Nazionale Donne in Rete contro la violenza - D.i.R.e.

Ponadto w miejscowościach Reggio Emilia, Imola i Modena znajdują się trzy schroniska dla kobiet wywodzących się ze społeczności czarnoskórych i mniejszości etnicznych (BME), migrantek oraz kobiet ubiegających się o azyl, jedno schronienie dla dziewcząt i młodych kobiet będących ofiarami wymuszonego małżeństwa oraz 12 schronisk dla ofiar handlu ludźmi.

Ośrodki dla kobiet

We Włoszech istnieje 140 ośrodków dla kobiet zapewniających wsparcie na rzecz kobiet, które doświadczyły jakiegokolwiek rodzaju przemocy, w tym 113 ośrodków prowadzonych przez organizacje pozarządowe, 19 prowadzonych przez państwo, a 8 prowadzonych przez organizacje wyznaniowe. Chociaż dokładna liczba takich ośrodków nie jest znana, istnieje kilka ośrodków dla kobiet wywodzących się ze społeczności czarnoskórych i mniejszości etnicznych (BME), a także ośrodki dla kobiet będących ofiarami handlu ludźmi. Wszystkie ośrodki dla kobiet udzielają informacji i porad, konsultacji, rzecznictwa, praktycznego wsparcia w zakresie dostępu do praw socjalnych (tj. zakwaterowanie, dochody, opieka zdrowotna) oraz porad prawnych. Niektóre zapewniają jedynie specjalistyczne wsparcie na rzecz dzieci i rodziny oraz współpracują nad realizacją programów dla sprawców przemocy wobec kobiet.

Sieci kobiet

We Włoszech działa jedna ogólnokrajowa sieć kobiet pod nazwą Associazione Nazionale Donne in Rete contro la violenza - D.i.R.e. Sieć obejmuje 73 członków, wszystkie organizacje kobiece prowadzące schroniska dla kobiet i ośrodki dla ofiar przemocy w Włoszech. Sieć, która została założona w 2008 r. w Rzymie, prowadzi działalność w obszarze uświadamiania społecznego, lobbingu i rzecznictwa, szkoleń, badań oraz networkingu. W 2014 r. sieć otrzymała od różnych prywatnych darczyńców i fundacji środki w wysokości 66 747 EUR na realizację poszczególnych projektów oraz opłaty członkowskie w wysokości 20 000 EUR.

Polityka i finansowanie

Zgodnie z art. 5 ust. 1 dekretu z mocą ustawy z dnia 14 sierpnia 2013 r., nr 93, wprowadzonym w zmienionym brzmieniu do ustawy z dnia 15 października 2013 r., nr 119 ( Piano di Azione Straordinario contro la violenza sessuale e di genere ai sensi dell’art 5 comma 1 D.L. 14 Agosto 2013 n. 93 convertito con modifiche nella legge del 15 Ottobre 2013 n 119) w 2015 r. uruchomiono nadzwyczajny plan działań przeciwko przemocy na tle płciowym i przemocy seksualnej, który obejmuje okres trzech lat [zob. paragraf 53 powyżej]. W planie jedynie na marginesie mowa jest o zgwałceniu i napaści na tle seksualnym i nie przewidziano odpowiedniego finansowania istniejących ośrodków ani tworzenia nowych ośrodków w wielu regionach, w których jeszcze nie istnieją. O ile w planie wspomniano o wymuszonych i wczesnych małżeństwach, to jednak nie przewidziano w nim żadnych szczególnych środków. Plan, który wprowadzono jako nadzwyczajny środek przewidziany w dekrecie dotyczącym innych kwestii, zasadniczo nie uwzględnia strukturalnych cech przemocy wobec kobiet i przemocy na tle płciowym. Środki i interwencje uwzględnione w Planie nie uznają schronisk dla kobiet i ośrodków dla ofiar przemocy za kluczowe podmioty zapewniające specjalistyczną pomoc na rzecz ofiar przemocy na tle płciowym.

Departament ds. Równości Szans – Prezydium Rady Ministrów – działa jako organ koordynujący wdrażanie polityki w zakresie przemocy wobec kobiet. W praktyce organ ten nie jest zbyt skuteczny głównie z powodu niewyznaczenia przez Prezesa Rady Ministrów ministra z uprawnieniami decyzyjnymi.

Obecnie we Włoszech nie ma krajowego organu monitorującego, któremu powierzono ocenę krajowych strategii w zakresie przemocy wobec kobiet, a organizacje kobiet rzadko proszone są o przeprowadzenie takiej oceny. Niemniej w 2014 r. koalicja organizacji pozarządowych obywatelek Włoch (w tym D.i.R.e.) przedłożyła raport na temat realizacji deklaracji pekińskiej i platformy działania na lata 2009-2014, w tym przeglądu krajowych strategii w zakresie przemocy wobec kobiet.

W 2014 r. finansowanie działań rządowych mających na celu zwalczanie przemocy wobec kobiet wyniosło 7 mln EUR, natomiast działalność organizacji pozarządowych była w bardzo niewielkim stopniu finansowana przez jednostki samorządowe. Szczegółowe informacje na temat finansowania działań organizacji pozarządowych są niedostępne ze względu na decentralizację budżetu. Podstawą finansowania przez państwo organizacji na rzecz kobiet zapewniających wsparcie są wyłącznie projekty.

Prewencja, podnoszenie świadomości, prowadzenie kampanii

Ogólnokrajowa sieć kobiet, wraz z większością schronisk i ośrodków dla kobiet, oraz ogólnokrajowa infolinia dla kobiet prowadzą działania w zakresie prewencji, podnoszenia świadomości oraz prowadzenia kampanii. Poza ogólnokrajową infolinią dla kobiet (1522) żaden z tych podmiotów nie otrzymał środków finansowych na prowadzenie tych działań w 2014 r.

Szkolenia

Większość schronisk i ośrodków dla kobiet prowadzi szkolenia z udziałem wielu grup docelowych: policji, pracowników wymiaru sprawiedliwości, urzędników służby cywilnej, pracowników służby zdrowia, psychologów, pracowników socjalnych, pracowników systemu szkolnictwa, mediów itp.”

PRAWO

A. DOPUSZCZALNOŚĆ

61. Rząd podnosi dwa zarzuty niedopuszczalności.

A.Zarzut niezachowania sześciomiesięcznego terminu przewidzianego w art. 35 ust. 1 Konwencji

62. Rząd twierdzi, że skarga jest spóźniona, bowiem skarżąca wniosła ją po wydaniu postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego, tj. 1 sierpnia 2013 r. Ponadto skarżąca nie wyraziła chęci otrzymania zawiadomienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego.

63. Odnosząc się do orzecznictwa Trybunału ( Varnava i Inni przeciwko Turcji [WI], nr 16064/90, 16065/90, 16066/90, 16068/90, 16069/90, 16070/90, 16071/90, 16072/90 i 16073/90, §156-158, ETPC 2009, oraz Edwards przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (dec.), nr 46477/99, 7 czerwca 2001 r.), skarżąca twierdzi, że dopiero w dniu 26 listopada 2013 r. powzięła wiedzę o nieskuteczności jedynego dostępnego dla niej środka odwoławczego. Jej zdaniem to od tej daty należy liczyć bieg sześciomiesięcznego terminu.

64. Dodaje, że prowadzone w sprawie znęcania się nad rodziną postępowanie przygotowawcze wznowiono natychmiast po dokonaniu zabójstwa, a A.T. został skazany przez GUP w 2015 r. i przez sąd apelacyjny w 2016 r. Skarżąca wywodzi, że w związku z powyższym sześciomiesięczny termin został zachowany.

65. Trybunał zauważa, że skarżąca wniosła skargę w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym A.T. zabił jej syna, a ją samą usiłował zabić. W jego ocenie skarżąca powzięła wiedzę o nieskuteczności środków odwoławczych dostępnych w krajowym porządku prawnym wtedy, gdy zdała sobie sprawę z tego, że władze nie są w stanie zapobiec popełnianiu kolejnych aktów przemocy przez A.T. ( Opuz, op. cit., § 112). Trybunał zauważa ponadto, że postępowanie przygotowawcze prowadzone wskutek złożonego przez skarżącą zawiadomienia umorzono jedynie częściowo, a A.T. oskarżono o spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu skarżącej podczas incydentu z sierpnia 2012 r. Ponadto zauważa, że postępowanie w sprawie znęcania się nad rodziną wznowiono w listopadzie 2013 r., a A.T. skazano za spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

66. W świetle powyższego Trybunał jest zdania, że bieg sześciomiesięcznego terminu rozpoczął się nie wcześniej niż 26 listopada 2013 r.

67. Biorąc pod uwagę specyfikę sprawy, należy stwierdzić, że skarżąca wniosła skargę w terminie sześciu miesięcy przewidzianym w art. 35 ust. 1 Konwencji. Z tego względu Trybunał odrzuca wstępne zastrzeżenie Rządu dotyczące niedochowania sześciomiesięcznego terminu.

B. Zarzut niewyczerpania krajowych środków odwoławczych

68. Rząd podnosi zarzut niewyczerpania krajowych środków odwoławczych. W pierwszej kolejności wywodzi, że skarżąca wniosła skargę jeszcze przed zakończeniem postępowania w sprawie zabójstwa i usiłowania zabójstwa. W dalszej kolejności Rząd wywodzi, że skarżąca nie wniosła sprzeciwu wobec złożonego do sędziego śledczego wniosku prokuratora o umorzenie postępowania w sprawie znęcania się nad rodziną oraz że nie wniosła kasacji na postanowienie o umorzeniu postępowania.

69. Rząd wywodzi, że skarżąca miała również możliwość wystąpienia do sądu cywilnego z wnioskiem o zastosowanie środków ochronnych przewidzianych w art. 342 bis i ter Kodeksu cywilnego, nawet jeżeli, jego zdaniem, sąd cywilny mógł odstąpić od zastosowania tych przepisów z tego względu, że w chwili złożenia zawiadomienia o przestępstwie skarżąca opuściła wspólne mieszkanie i nie mieszkała już z A.T.

70. Skarżąca kwestionuje argumenty Rządu. Po pierwsze, twierdzi, że wyczerpała krajowe środki odwoławcze, uznając, że złożone przez nią zawiadomienie o przestępstwie w dniu 5 września 2012 r. nie było skutecznym środkiem. W tym względzie wskazuje, że pomimo wniosku o zastosowanie środków ochronnych i pilnego charakteru wskazanego przez prokuratora policji prowadzącej postępowanie przygotowawcze (paragraf 21 powyżej), skarżąca została przesłuchana dopiero siedem miesięcy później. Twierdzi, że pierwsza rozprawa odbyła się dopiero w 2014 r., po zabójstwie jej syna. Dodaje, że ponadto władze włoskie nie zapewniły jej ochrony i nie udzieliły wsparcia po aktach przemocy, których doświadczyła.

71. Wreszcie skarżąca wskazuje, że postępowanie przygotowawcze zostało umorzone tylko częściowo, że w 2014 r. odbyła się pierwsza rozprawa w związku ze spowodowaniem uszczerbku na zdrowiu po napaści ze strony A.T. w sierpniu 2012 r. oraz że postępowanie przygotowawcze w sprawie znęcania się wznowiono po wydarzeniach z 26 listopada 2013 r. Skarżąca powtarza, że złożone przez nią zawiadomienie o przestępstwie nie było skutecznym środkiem i że wyczerpała krajowe środki odwoławcze.

72. Co się tyczy twierdzenia, że postępowanie karne przeciwko A.T. w sprawie zabójstwa jej syna i usiłowanie zabójstwa skarżącej jest nadal w toku, skarżąca stwierdza, że jej skarga dotyczy bezczynności władz w okresie od 2 czerwca 2012 r. do dnia zabójstwa jej syna i że nie dotyczy ona postępowania w przedmiocie odpowiedzialności karnej A.T.

73. Ze względu na brak sprzeciwu wobec wniosku prokuratora o częściowe umorzenie postępowania skarżąca twierdzi, że nie została poinformowana o wydaniu postanowienia o umorzeniu postępowania.

74. Trybunał zauważa, że najważniejszą kwestią w niniejszej sprawie w zakresie wyczerpania krajowych środków odwoławczych, jest to, czy skarżąca skorzystała ze środków dostępnych w krajowym porządku prawnym. Ponadto zauważa, że głównym celem skargi jest przede wszystkim ustalenie, czy władze dołożyły należytej staranności, aby zapobiec aktom przemocy skierowanym przeciwko skarżącej i jej synowi, w szczególności podejmując w odniesieniu do A.T. odpowiednie środki o charakterze karnym lub prewencyjnym. Obie te kwestie są ze sobą nierozerwalnie związane, w związku z czym Trybunał postanawia dołączyć je do przedmiotu skargi i zbadać na gruncie art. 2 i 3 Konwencji ( Opuz, op. cit., § 116).

75. W świetle powyższego Trybunał uznaje, że skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 Konwencji. Biorąc pod uwagę, że skarga nie jest pod żadnym innym względem niedopuszczalna, Trybunał uznaje ją za dopuszczalną.

II. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 2 I 3 KONWENCJI

76. Powołując się na art. 2, 3 i 8 Konwencji, skarżąca zarzuca, że władze Włoch, chociaż wiedziały o wielokrotnych aktach przemocy ze strony jej męża, wskutek swojej bezczynności i obojętności nie podjęły niezbędnych i odpowiednich środków, aby chronić życie jej i jej syna przed zagrożeniem stwarzanym przez męża skarżącej, które zdaniem skarżącej było realne i znane, ani nie zapobiegły dopuszczaniu się innych aktów przemocy domowej. Tym samym władze nie wywiązały się z określonego w Konwencji obowiązku pozytywnego.

77. Trybunał przypomina, że to on jest władny dokonywać kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych w danej sprawie i nie jest związany kwalifikacją prawną wskazywaną w tym zakresie przez skarżących lub rządy. Zgodnie z zasadą iura novit curia Trybunał przykładowo z urzędu rozpatrywał zarzuty na gruncie artykułu lub ustępu, których strony nie podniosły. Zarzut charakteryzują bowiem objęte nim fakty, a nie zwykłe środki czy przytaczane argumenty prawne ( Aksu przeciwko Turcji [WI], nr 4149/04 i 41029/04, § 43, ETPC 2012). Mając na względzie okoliczności objęte skargą skarżącej i sformułowane przez skarżącą zarzuty, Trybunał zbada zarzuty w świetle art. 2 i 3 Konwencji (podobny pogląd został wyrażony w sprawie E.M. przeciwko Rumunii, nr 43994/05, § 51, 30 października 2012 r., Valiulienė przeciwko Litwie, nr 33234/07, § 87, 26 marca 2013 r., oraz M.G. przeciwko Turcji, nr 646/10, § 62, 22 marca 2016 r.).

Zgodnie z tymi artykułami:

Art. 2

„1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.”

Art. 3

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.”

78. Rząd kwestionuje te zarzuty.

A. Argumenty skarżącej

79. Skarżąca twierdzi, że poprzez niewywiązanie się z obowiązku zapewnienia ochrony życia jej samej i syna, którego zabił jej mąż, władze dopuściły się naruszenia art. 2 Konwencji. W tym względzie skarżąca twierdzi, że władze włoskie nie ochroniły prawa jej syna do życia i dopuściły się uchybienia w obliczu wielokrotnych aktów przemocy, gróźb i obrażeń, których sama skarżąca była obiektem.

80. Twierdzi, że władze włoskie de facto tolerowały przemoc, której dopuszczał się jej mąż. Jej zdaniem policjanci już od czerwca 2012 r. wiedzieli, że była ona ofiarą przemocy i że powinni byli wiedzieć, że zachodzi realna i poważna obawa dopuszczania się przez A.T. aktów przemocy wobec skarżącej. Zdaniem skarżącej pomimo istnienia wyraźnych przesłanek grożącego skarżącej ciągłego niebezpieczeństwa, władze nie podjęły niezbędnych środków natychmiast po złożeniu przez nią zawiadomienia o przestępstwie i pozostawiły ją samą sobie i bezbronną.

81. Skarżąca twierdzi ponadto, że pomimo wypisu ze szpitala z dnia 19 sierpnia 2012 r. stwierdzającego, że została pobita i zastraszona nożem, okoliczność ta nie została potraktowana poważnie.

82. Zdaniem skarżącej jedynym dostępnym środkiem odwoławczym było złożenie zawiadomienia o przestępstwie, które okazało się nieskuteczne. Skarżąca wskazuje, że zawiadomienie o przestępstwie złożyła w dniu 5 września 2012 r., a przesłuchana została w kwietniu 2013 r. Dodaje, że w okresie siedmiu miesięcy, który upłynął od dnia złożenia zawiadomienia o przestępstwie do dnia jej przesłuchania nie przeprowadzono żadnej czynności dochodzeniowej ani nie przesłuchano żadnego świadka. W marcu 2013 r. prokurator musiał ponownie zlecić policji przeprowadzenie dochodzenia (paragraf 29 powyżej).

83. Skarżąca zarzuca władzom bezczynność i wskazuje, że zmieniła swoją wersję wydarzeń, gdy była przesłuchiwana przez policję siedem miesięcy po złożeniu zawiadomienia o przestępstwie. Zdaniem skarżącej oczywiste jest, że państwo nie zapewniło jej ochrony i że władze, które pomimo jej wniosków w tym względzie nie podjęły wobec niej żadnych środków ochronnych, niejako pozostawiły ją na pastwę losu. Skarżąca wskazuje dalej, że władze gminy Udine, mając świadomość trudnej sytuacji, w jakiej znajdowała się skarżąca, odmówiły udzielenia jej pomocy, zaprzestając finansowania jej pobytu w ośrodku prowadzonym przez stowarzyszenie na rzecz ochrony kobiet będących ofiarami przemocy. Jest zdania, że władze powinny były z własnej inicjatywy podjąć działania, biorąc pod uwagę okoliczności sprawy i krytyczne położenie skarżącej.

84. Skarżąca wywodzi, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału obowiązki pozytywne wynikające z art. 2 Konwencji zakładają, że podstawowym obowiązkiem państwa jest zapewnienie prawa do życia poprzez wprowadzenie konkretnych przepisów karnych, które mają zniechęcać do popełniania przestępstw przeciwko osobie, oraz przyjęcie mechanizmu egzekwowania przepisów mającego na celu zapobieganie, penalizowanie i karanie naruszeń. Zdaniem skarżącej powyższe może również oznaczać, w niektórych okolicznościach, nałożenie na władze pozytywnego obowiązku podjęcia praktycznych środków zapobiegawczych w celu ochrony osoby, której życie jest zagrożone przestępnym zachowaniem innej osoby ( Osman przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 28 października 1998 r., § 115, Zbiór Wyroków i Decyzji 1998-VIII, przywołany w Kontrová przeciwko Słowacji, nr 7510/04, § 49, 31 maja 2007 r.). Skarżąca konkluduje, że w niniejszej sprawie państwo włoskie nie podjęło środków niezbędnych w celu zapewnienia ochrony życia skarżącej i jej syna.

85. Nawiązując do orzecznictwa Trybunału ( Opuz, op. cit., § 159), skarżąca skarży się, że była również ofiarą nieludzkiego i poniżającego traktowania. Powtarza, że zawiadomienie o przestępstwie wraz z dokumentacją medyczną na jego poparcie złożyła we wrześniu 2012 r., a przez siedem miesięcy władze nie zrobiły nic, by ją chronić. Dodaje, że w tym czasie mężowi skarżącej udało się ją przekonać do ponownego zamieszkania z nim.

86. Podsumowując, skarżąca uważa, że państwo nie wywiązało się z obowiązków pozytywnych wynikających z art. 2 i 3 Konwencji.

B. Argumenty Rządu

87. Po przytoczeniu zasad wypływających z orzecznictwa Trybunału, Rząd wskazuje, że nie w każdym przypadku zarzucanego zagrożenia życia Konwencja zobowiązuje władze do podjęcia konkretnych działań mających zapobiec jego realizacji ( Opuz, op. cit., § 129). Rząd twierdzi ponadto, że należy ustalić, że władze wiedziały lub powinny były wiedzieć o realnym i bezpośrednim zagrożeniu życia danej osoby związanym z przestępczym zachowaniem osoby trzeciej oraz że nie podjęły one, w ramach swoich uprawnień, rozsądnych środków, które niewątpliwie uchyliłyby to zagrożenie.

88. Ponadto zdaniem Rządu niniejszą sprawę należy odróżnić od sprawy Opuz (ww. wyrok). Twierdzi on, że w niniejszej sprawie ze względu na brak przekonywających dowodów bezpośredniego zagrożenia życia skarżącej i jej syna władze nie wiedziały i nie mogły wiedzieć, że skarżącej i jej synowi groziła śmierć. Wskazuje, że po dwóch incydentach, w których doszło do aktów przemocy, które miały miejsce w czerwcu i sierpniu 2012 r., skarżąca znalazła schronienie w ośrodku wsparcia dla ofiar, a następnie znalazła pracę, która zapewniła jej niezależność finansową. Zdaniem Rządu te dwa incydenty zgłoszone w czerwcu i sierpniu 2012 r. dawały podstawy, by przypuszczać, że chodzi o zwykłe konflikty rodzinne. W ocenie Rządu władze uczyniły wszystko, co w ich mocy poprzez ukaranie A.T. mandatem za noszenie niedozwolonej broni, a wszczęcie postępowania przygotowawczego w sprawie znęcania się i spowodowania uszczerbku na zdrowiu wymagało złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa.

89. Rząd wskazuje również, że skarżąca opuściła ośrodek, w którym znalazła schronienie, oraz że podczas przesłuchiwania przez policję w kwietniu 2013 r. zmieniła uprzednio złożone zeznania. Wskazuje, że przed wydaniem postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego w sprawie znęcania się nad rodziną władze sprawdziły, czy przedstawiona w zawiadomieniu wersja zdarzeń była dokładna, czy zaistniały inne tego rodzaju zdarzenia i czy skarżąca znajdowała się w sytuacji bezbronności, która mogła skłonić ją do zmiany jej zeznań. Zdaniem Rządu skarżąca zeznała wówczas, że nie miały miejsca inne incydenty i że A.T. był spokojny.

90. W tej sytuacji Rząd uważa, że interwencja władz mogłaby skutkować naruszeniem art. 8 Konwencji.

91. Jego zdaniem upływ czasu, jaki nastąpił od dnia złożenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa do dnia przesłuchania skarżącego, nie skutkował narażeniem skarżącej na przemoc ze strony A.T. W dalszej kolejności Rząd wskazuje, że wobec braku innego wniosku o interwencję nie było żadnych konkretnych przesłanek świadczących o realnej i bezpośredniej przemocy. Dodaje, że w świetle wyżej wymienionych przesłanek władze odstąpiły od ścigania A.T. w związku ze znęcaniem się nad rodziną.

92. Rząd twierdzi, że skarżąca nigdy nie przedstawiła dowodów świadczących o tym, że była ofiarą systematycznego znęcania się lub aktów przemocy lub że żyła w strachu przed przemocą. Z kolei podczas przesłuchania na policji w kwietniu 2013 r. skarżąca zeznała, że nie doświadcza już aktów przemocy.

93. W związku z powyższym Rząd uważa, że aktów przemocy, których skarżąca miała doświadczyć, nie można uznać za nieludzkie i poniżające traktowanie.

94. Rząd twierdzi, że z proceduralnego punktu widzenia wywiązał się z obowiązków pozytywnych wypływających z Konwencji. Wskazuje, że wskutek zmiany zeznań skarżącej po wszczęciu postępowania przygotowawczego prokurator zmuszony był wystąpić z wnioskiem o umorzenie postępowania przygotowawczego. Dodaje, że w dalszym ciągu prowadzono postępowanie w sprawie spowodowania uszczerbku na zdrowiu oraz że w dniu 1 października 2015 r. A.T. został skazany na karę grzywny w wysokości 2000 EUR.

C. Ocena Trybunału

1. Właściwe zasady

95. Trybunał zbada zarzuty na gruncie art. 2 i 3 Konwencji w świetle ugruntowanych, zbieżnych zasad wynikających z każdego z tych postanowień, które zostały przytoczone m.in. w sprawie Nachova i Inni przeciwko Bułgarii ([WI], nr 43577/98 i 43579/98, §§ 110 i 112-113, ETPC 2005-VII), Ramsahai i Inni przeciwko Holandii ([WI], nr 52391/99, §§ 324-325, ECHR 2007–II).

96. Trybunał już wcześniej wyjaśniał, że wykładnia art. 2 i 3 wymaga od niego uwzględnienia faktu, że przedmiot i cel Konwencji, jako instrumentu ochrony człowieka, wymagają rozumienia i stosowania jej postanowień w sposób, który sprawi, że zawarte w nich wymogi będą konkretne i skuteczne.

97. Trybunał przypomina, że art. 3, podobnie jak art. 2, należy uznać za jedno z najważniejszych postanowień Konwencji, ustanawiające jedną z podstawowych wartości demokratycznych społeczeństw wchodzących w skład Rady Europy ( Soering przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, wyrok z 7 lipca 1989 r., seria A nr 161, s. 34, § 88). W przeciwieństwie do innych postanowień Konwencji, postanowienie to zostało sformułowane jako bezwzględne, od którego nie przewidziano żadnych wyjątków ani ograniczeń, i które, w myśl art. 15 Konwencji, nie podlega żadnym derogacjom ( Pretty przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 2346/02, § 49, ETPC 2002–III).

98. Trybunał przypomina również ogólne zasady wynikające z jego orzecznictwa dotyczącego przemocy domowej, określone w sprawie Opuz ( op. cit., § 159, wraz z odniesieniami do przytoczonego tam orzecznictwa).

99. W tym względzie powtarza, że dzieciom i innym osobom znajdującym się w sytuacji bezbronności, do których należą ofiary przemocy domowej, przysługuje w szczególności prawo do ochrony ze strony państwa w formie skutecznej prewencji, zapewniającej im umieszczenie w bezpiecznym miejscu z dala od tak poważnych form naruszenia nietykalności fizycznej ( Opuz, op. cit., § 159). Trybunał przypomina również, że obowiązki pozytywne wskazane w zdaniu pierwszym art. 2 Konwencji zakładają również ciążący na państwie obowiązek stworzenia skutecznego i niezależnego systemu sądowego umożliwiającego ustalenie przyczyny śmierci jednostki i ukaranie winnych. Podstawowym celem postępowania przygotowawczego w tego rodzaju sprawach jest zapewnienie skutecznego stosowania przepisów prawa krajowego, które chronią prawo do życia oraz – w przypadku gdy mogło wchodzić w grę zachowanie funkcjonariuszy publicznych lub władz – zagwarantowanie, że zostaną oni ukarani za śmierć, jaka nastąpiła w zakresie ich odpowiedzialności. Dorozumiany jest wówczas wymóg szybkiego i starannego działania ( ibid, §§ 150-151).

100. Trybunał już wcześniej orzekał również, że obowiązki pozytywne władz – w niektórych przypadkach na gruncie art. 2 lub 3 Konwencji, a w innych na gruncie art. 8 rozważanego samodzielnie lub w związku z art. 3 – mogą obejmować obowiązek wprowadzenia i stosowania odpowiednich ram prawnych zapewniających ochronę przed ewentualnymi aktami przemocy ze stron osób fizycznych (zob. m.in. Bevacqua i S. przeciwko Bułgarii, nr 71127/01, § 65, 12 czerwca 2008 r., Sandra Janković przeciwko Chorwacji, nr 38478/05, § 45, 5 marca 2009 r., A. przeciwko Chorwacji, nr 55164/08, § 60, 14 października 2010 r., oraz Đorđević przeciwko Chorwacji, nr 41526/10, §§ 141-143, ETPC 2012, M. i M. przeciwko Chorwacji, nr 10161/13, § 136, ETPC 2015 (fragmenty).

101. W niektórych ściśle wskazanych okolicznościach art. 2 może nakładać na władze pozytywny obowiązek przyjęcia zapobiegawczo praktycznych środków mających chronić jednostkę, której życie jest zagrożone przestępczym zachowaniem innej osoby ( Osman przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 28 października 1998 r., § 115, Zbiór 1998–VIII, Branko Tomašić i Inni przeciwko Chorwacji, nr 46598/06, § 50, 15 stycznia 2009 r., oraz Opuz, op. cit., § 128, Mahmut Kaya przeciwko Turcji, nr 22535/93, § 85, ETPC 2000–III, Kılıç przeciwko Turcji, nr 22492/93, § 62, ETPC 2000–III).

Zakres obowiązku pozytywnego należy interpretować w sposób, który nie będzie oznaczał nałożenia na władze niemożliwego do udźwignięcia lub nadmiernego ciężaru, bowiem należy pamiętać o trudnościach, z jakimi boryka się policja przy wykonywaniu zadań we współczesnych społeczeństwach, nieprzewidywalności ludzkich zachowań oraz konieczności dokonywania praktycznych wyborów w sferze priorytetów i środków. Nie oznacza on bowiem, że w związku z każdym rzekomym zagrożeniem życia Konwencja zobowiązuje władze do podejmowania konkretnych działań mających zapobiec jego realizacji. Aby w grę wchodził obowiązek pozytywny, należy ustalić, że władze wiedziały lub powinny były w odpowiednim momencie wiedzieć o realnym i bezpośrednim zagrożeniu życia danej osoby wskutek przestępczego zachowania osoby trzeciej i że nie podjęły, w ramach swoich uprawnień, rozsądnych środków, które mogłyby niewątpliwie uchylić to zagrożenie ( Keenan przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 27229/95, §§ 89-90, ETPC 2001–III, Gongadzé przeciwko Ukrainie, nr 34056/02, § 165, ETPC 2005–XI, oraz Opuz, op. cit., § 129-130). Istotne jest również zapewnienie, aby policja wykonywała zadanie polegające na zwalczaniu i zapobieganiu przestępstwom przy użyciu zgodnych z prawem metod i z pełnym poszanowaniem innych gwarancji ograniczających w sposób uprawniony zakres czynności dochodzeniowych w sprawach karnych oraz pociąganie sprawców do odpowiedzialności karnej, w tym gwarancji określonych w art. 5 i 8 Konwencji (zob. Osman, op. cit., § 116, oraz Opuz, op. cit., § 129).

102. Trybunał przypomina, że – w powiązaniu z art. 3 Konwencji – obowiązek, który art. 1 Konwencji nakłada na Układające się Strony, zagwarantowania każdej osobie podlegającej ich jurysdykcji praw i wolności w niej zapisanych, wymaga od nich podjęcia właściwych środków mających zapewnić, aby osoby te nie były poddawane torturom i nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu, nawet przez osoby prywatne.

103. Jednocześnie Trybunał nie może zastępować władz krajowych w wyborze spośród szerokiej gamy środków właściwych dla zagwarantowania poszanowania obowiązków pozytywnych wynikających z art. 3 Konwencji ( Opuz, op. cit., § 165). Na gruncie art. 19 Konwencji i z uwzględnieniem zasady, że jej celem jest zagwarantowanie praw, które nie są teoretyczne lub iluzoryczne, lecz konkretne i skuteczne, Trybunał musi upewnić się, że państwa właściwie wywiązują się z obowiązku ochrony praw osób znajdujących się pod ich jurysdykcją ( Sandra Janković, op. cit., § 46, oraz Hajduová przeciwko Słowacji, nr 2660/03, § 47, 30 listopada 2010 r.). Kwestia właściwej reakcji władz może rodzić problem na tle Konwencji ( Bevacqua i S., op. cit., § 79).

104. Obowiązek pozytywny ochrony nietykalności cielesnej jednostki rozciąga się na kwestie skuteczności śledztwa, które nie może ograniczać się do przypadków złego traktowania ze strony funkcjonariuszy państwa ( M.C. przeciwko Bułgarii, nr 39272/98, § 151, ETPC 2003–XII).

105. Ten aspekt obowiązku pozytywnego nie wymaga skazania, lecz skutecznego stosowania przepisów, w szczególności przepisów karnych, celem zapewnienia ochrony praw zagwarantowanych w art. 3 Konwencji ( M.G. przeciwko Turcji, op. cit., § 80).

106. Z obowiązku przeprowadzenia śledztwa w sposób dorozumiany wynika wymóg rozsądnej szybkości i staranności. Mechanizmy ochrony przewidziane w prawie krajowym powinny w praktyce działać z zachowaniem rozsądnych terminów zapewniających zakończenie badania przedmiotu konkretnych spraw ( Opuz, op. cit., §§ 150-151). Obowiązku państwa na tle art. 3 Konwencji nie można zatem uznać za wypełniony, jeśli mechanizmy takie istnieją wyłącznie w teorii: muszą one bowiem być przede wszystkim skuteczne w praktyce, co z kolei wiąże się z rozpoznawaniem spraw szybko i bez zbędnej zwłoki.

2. Zastosowanie powyższych zasad w niniejszej sprawie

a) W części dotyczącej art. 2

107. Trybunał zauważył w pierwszej kolejności, że art. 2 Konwencji niewątpliwie miał zastosowanie do sytuacji skutkującej śmiercią syna skarżącej.

108. W dalszej kolejności Trybunał zauważa, że w niniejszej sprawie siła użyta wobec skarżącej ostatecznie nie wywołała skutku w postaci śmierci. Okoliczność ta nie wykluczała jednak zasadniczo zarzutu na tle art. 2, z którego brzmienia, interpretowanego jako całość, wynika, że nie obejmuje on wyłącznie umyślnego pozbawienia życia, lecz również sytuacje, w których możliwe jest doprowadzenie do nieumyślnego spowodowania śmierci ( Makaratzis przeciwko Grecji [WI], nr 50385/99, §§ 49-55, ETPC 2004–XI). Zdanie pierwsze art. 2 ust.1 Konwencji wymaga bowiem od państwa nie tylko powstrzymania się od pozbawienia życia w sposób zamierzony i bezprawny, lecz również podjęcia działań koniecznych dla ochrony życia osób znajdujących się pod jego jurysdykcją ( L.C.B. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 9 czerwca 1998 r., § 36, Zbiór Wyroków i Decyzji 1998–III).

109. Należy również pamiętać, że obowiązki pozytywne państwa odnoszące się do prawa do życia mogą dotyczyć warunków użycia przez siły porządkowe śmiercionośnej siły jak i braku ochrony przez władze przed ewentualnym zagrożeniem ze strony osób trzecich (zob. np. Osman przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 28 października 1998 r., § 115-122, Zbiór 1998–VIII).

110. Zdaniem Trybunału skarżąca była ofiarą czynu z natury zagrażającego życiu, nawet jeżeli ostatecznie udało jej się przeżyć pomimo odniesionych obrażeń (zob. Camekan przeciwko Turcji, nr 54241/08, § 38, 28 stycznia 2014 r.). Art. 2 Konwencji miał więc w tym przypadku zastosowanie również do samej skarżącej.

111. Wracając na grunt okoliczności niniejszej sprawy, Trybunał wskazuje, że w związku z aktami przemocy, których skarżąca padła ofiarą w czerwcu i sierpniu 2012 r., w dniu 5 września 2012 r. skarżąca złożyła zawiadomienie o przestępstwie, informując o napaści ze strony A.T. (paragraf 21 powyżej). Trybunał zauważa również, że do zawiadomienia skarżąca załączyła zaświadczenie lekarskie wystawione po zdarzeniu, opisujące widoczne obrażenia ciała (paragraf 16 powyżej). Przy tej okazji wyraziła obawy o życie swoje i swojej córki i domagała się ochrony. Zachowanie władz krajowych należy zatem oceniać począwszy od tej daty.

112. Trybunał wskazuje, że przeciwko A.T. wszczęto postępowanie przygotowawcze w związku ze znęcaniem się nad rodziną, spowodowaniem ciężkiego uszczerbku na zdrowiu oraz groźbami. W dniu 9 października 2012 r. policja przekazała zawiadomienie skarżącej prokuratorowi. W dniu 15 października 2012 r. prokurator, biorąc pod uwagę wniosek skarżącej o objęcie jej ochroną, zarządził podjęcie czynności dochodzeniowych w trybie pilnym. W szczególności zażądał od policji ustalenia potencjalnych świadków, w tym córki skarżącej. Trybunał zauważa, że w międzyczasie skarżąca znalazła – za pośrednictwem stowarzyszenia – schronienie w ośrodku dla ofiar przemocy, w którym przebywała trzy miesiące.

113. Trybunał zauważa, że nie wydano żadnego zarządzenia o objęciu ochroną, że prokurator ponowił swoje żądanie w marcu 2013 r., podkreślając pilność sytuacji, oraz że skarżącą przesłuchano dopiero w kwietniu 2013 r.

114. Trybunał wskazuje, że chociaż w związku z przemocą domową środki ochrony mają zasadniczo jak najszybciej uchylić zagrożenie, to przesłuchanie skarżącej nastąpiło dopiero po siedmiu miesiącach. Zwłoka ta nie mogła nie pozbawić skarżącej wymaganej natychmiastowej ochrony. Wprawdzie, jak twierdzi Rząd, w omawianym okresie skarżąca nie była ofiarą nowych ataków fizycznych ze strony A.T., Trybunał nie może jednak pominąć poczucia strachu, w jakim skarżąca, atakowana telefonicznie przez A.T., żyła podczas pobytu w ośrodku.

115. Zdaniem Trybunału do organów krajowych należało uwzględnienie stanu szczególnej niepewności i bezbronności – psychicznej, fizycznej i materialnej – w jakiej znajdowała się skarżąca, oraz ocena tej sytuacji wraz z zaoferowaniem odpowiedniej pomocy. Tak się jednak w tym przypadku nie stało.

116. Wprawdzie siedem miesięcy później, w kwietniu 2013 r., skarżąca częściowo zmieniła swoje zeznania, co doprowadziło do częściowego umorzenia postępowania przygotowawczego. Trybunał zauważa jednak, że w tym czasie w dalszym ciągu prowadzono postępowanie w części dotyczącej poważnych obrażeń cielesnych. Władze nie dokonały przy tym żadnej oceny zagrożenia, na jakie skarżąca była narażona, w tym grożących jej kolejnych aktów przemocy.

117. Z tych względów Trybunał uważa, że brak szybkiego działania władz po złożeniu przez skarżącą zawiadomienia o przestępstwie pozbawił ten środek skuteczności i stworzył sytuację bezkarności sprzyjającą dalszemu stosowaniu przez A.T. przemocy wobec żony i rodziny ( Halime Kılıç przeciwko Turcji, nr 63034/11, § 99, 28 czerwca 2016 r.).

118. Rząd twierdzi, że nie było żadnego przekonywającego dowodu świadczącego o bezpośrednim zagrożeniu życia skarżącej i jej syna. Trybunał uważa jednak, że władze nie dokonały – jak się zdaje – oceny stwarzanego przez A.T. zagrożenia.

119. Trybunał zauważa, że wspomniana sytuacja bezkarności (paragraf 117) doprowadziła do tragicznych wydarzeń, które miały miejsce w nocy 25 listopada 2013 r. W tym względzie Trybunał zauważa, że siły porządkowe interweniowały wówczas dwukrotnie. Zaalarmowani przez skarżącą policjanci stwierdzili najpierw, że drzwi sypialni były wyłamane a podłoga zasypana butelkami po alkoholu. Skarżąca poinformowała policjantów, że mąż się upił i że zdecydowała się ich wezwać, ponieważ uważała, że potrzebuje lekarza. Skarżąca poinformowała również policjantów, że złożyła przeciwko mężowi zawiadomienie o przestępstwie dotyczące wcześniejszych wydarzeń, po czym zmieniła oskarżenia. Syn twierdził, że ojciec nie był wobec niego agresywny. Wreszcie skarżąca ani syn nie mieli śladów przemocy. A.T. został przewieziony do szpitala w stanie upojenia alkoholowego, a następnie opuścił go i udał się do salonu gier.

Policja interweniowała po raz drugi tej samej nocy i ukarała A.T. mandatem na ulicy podczas czynności legitymowania. Z protokołu wynika, że A.T. znajdował się w stanie nietrzeźwości, miał trudności z utrzymaniem równowagi i że po wręczeniu mandatu policjanci pozwolili mu odejść.

120. Trybunał stwierdza, że w żadnym z tych dwóch momentów władze nie podjęły konkretnych działań mających zapewnić skarżącej ochronę odpowiednią do wagi zaistniałej sytuacji, chociaż przemoc A.T. wobec żony była im znana. Postępowanie w sprawie poważnych obrażeń cielesnych zadanych skarżącej było nadal w toku (zob. paragraf 35 powyżej).

121. Trybunał nie może spekulować, jaki byłby przebieg wydarzeń, gdyby władze zachowały się inaczej. Przypomina jednak, że niepodjęcie rozsądnych środków, które mogłyby realnie zmienić przebieg wydarzeń lub ograniczyć wyrządzoną szkodę, wystarcza do uznania, że w grę wchodzi odpowiedzialność państwa ( E. i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 33218/96, § 99, 26 listopada 2002 r., Opuz, op. cit., § 136, Bljakaj i Inni przeciwko Chorwacji, nr 74448/12, § 124, 18 września 2014 r.).

122. W ocenie Trybunału realne i bezpośrednie zagrożenie (zob. paragraf 99 powyżej) należy oceniać z właściwym uwzględnieniem szczególnego kontekstu przemocy domowej. W tych sytuacjach chodzi nie tylko o ciążący na władzach obowiązek zapewnienia ogólnej ochrony społeczeństwu ( Mastromatteo przeciwko Włochom [WI], nr 37703/97, § 69, ETPC 2002–VIII, Maiorano i Inni przeciwko Włochom, nr 28634/06, § 111, 15 grudnia 2009 r., Choreftakis i Choreftaki przeciwko Grecji, nr 46846/08, § 50, 17 stycznia 2012 r., Bljakaj, op. cit., § 121). Władze muszą przede wszystkim uwzględnić fakt powtarzania się epizodów przemocy w konkretnej rodzinie. W tym kontekście Trybunał przypomina, że w nocy 25 listopada 2013 r. funkcjonariusze musieli interweniować dwukrotnie: najpierw ustalili, w jaki sposób mieszkanie zostało zdewastowane, a następnie zatrzymali i ukarali mandatem znajdującego się w stanie nietrzeźwości A.T. Biorąc również pod uwagę możliwość sprawdzenia przez funkcjonariuszy w czasie rzeczywistym rejestru policyjnego A.T., Trybunał uważa, że powinni oni byli wiedzieć, że mąż skarżącej stwarza realne i bezpośrednie zagrożenie dla skarżącej. W ramach swoich uprawnień właściwe władze nie podjęły działań, jakich można było od nich zasadnie oczekiwać, w celu ograniczenia, a nawet zapobieżenia zmaterializowaniu się realnego zagrożenia dla życia skarżącej i jej syna.

123. Trybunał przypomina, że w sprawach dotyczących przemocy domowej prawa agresora nie mogą przeważać nad prawami ofiar do życia oraz nietykalności fizycznej i psychicznej ( Opuz, op. cit., § 147). Ponadto państwo ma pozytywny obowiązek podjęcia zapobiegawczo praktycznych środków w celu ochrony jednostki, której życie jest zagrożone.

124. Trybunał stwierdza, że w okolicznościach niniejszej sprawy władze nie dołożyły wymaganej staranności. Tym samym nie wywiązały się one z pozytywnego obowiązku ochrony życia skarżącej i jej syna na podstawie art. 2 Konwencji.

125. W świetle powyższego Trybunał stwierdza, że w okolicznościach niniejszej sprawy wskutek uchybień, o których mowa powyżej, złożone przez skarżącą zawiadomienie o przestępstwie stało się nieskuteczne. W związku z powyższym Trybunał odrzuca wstępne zastrzeżenie Rządu dotyczące niewyczerpania krajowych środków odwoławczych (paragraf 68 powyżej) i stwierdza naruszenie art. 2 Konwencji.

b) W części dotyczącej art. 3

126. Trybunał uważa, że skarżącą można było uznać za należącą do kategorii „osób bezbronnych”, którym przysługuje prawo do ochrony ze strony państwa ( A. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 23 września 1998 r., § 22, Zbiór 1998–VI). W tym względzie Trybunał odnotowuje przemoc, jakiej skarżąca doświadczyła w przeszłości. Ponadto zauważa, że przemoc wobec skarżącej, która polegała na powodowaniu obrażeń ciała i wywieraniu presji psychicznej, była wystarczająco poważna, aby uznać ją za złe traktowanie w rozumieniu art. 3 Konwencji. Należy zatem ustalić, czy władze działały w sposób pozwalający spełnić wymogi określone w tym artykule.

127. Trybunał stwierdził już na gruncie art. 2 Konwencji (paragraf 117 powyżej), że brak działania władz krajowych niezwłocznie po złożeniu zawiadomienia o przestępstwie pozbawił ten środek jakiejkolwiek skuteczności i spowodował sytuację bezkarności sprzyjającą dalszym aktom przemocy wobec żony i rodziny ze strony A.T. Trybunał zauważa również, że w dniu 1 października 2015 r. A.T. został skazany za spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wskutek incydentu z sierpnia 2012 r. W międzyczasie jednak A.T. zabił syna i usiłował zabić żonę, a w dniu 8 stycznia 2015 r. sędzia przewodniczący rozprawie wstępnej („GUP”) w Udine skazał go na karę dożywotniego pozbawienia wolności za zabójstwo syna i usiłowanie zabójstwa żony, a także za znęcanie się nad skarżącą i jej córką. Sąd stwierdził, że skarżąca i jej dzieci żyły w atmosferze przemocy (paragraf 47 powyżej).

128. Trybunał przypomina, że zwykły upływ czasu z natury utrudnia prowadzenie dochodzenia i naraża na szwank szanse jego powodzenia ( M.B. przeciwko Rumunii, nr 43982/06, § 64, 3 listopada 2011 r.). Upływ czasu nieuchronnie obniża ilość i jakość zgromadzonych dowodów, a przesłanki braku staranności rodzą wątpliwości co do dobrej wiary, z jaką prowadzone jest postępowanie przygotowawcze, i przedłuża cierpienie pokrzywdzonych ( Paul i Audrey Edwards przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 46477/99, § 86, ETPC 2002–II).

129. Trybunał ponownie podkreśla, że zawiadomienia o przestępstwie przemocy domowej należy traktować ze szczególną starannością. Jak wskazano w preambule do konwencji stambulskiej (paragraf 58 powyżej), specyfika tego przestępstwa musi znaleźć wyraz w procedurze krajowej.

Trybunał podkreśla w tym względzie, że konwencja stambulska nakłada na Państwa-Strony obowiązek podjęcia „koniecznych środków prawnych lub innych działań mających na celu zagwarantowanie, że dochodzenie oraz postępowanie sądowe związane z wszelkimi formami przemocy objętymi zakresem niniejszej (...) Konwencji zostaną przeprowadzone bez zbędnej zwłoki i z poszanowaniem praw ofiar na wszystkich etapach postępowania karnego”.

130. W tym względzie Trybunał uważa również, że w sprawach sądowych dotyczących przemocy wobec kobiet organy krajowe powinny uwzględniać stan niepewności i szczególną bezbronność psychiczną, fizyczną lub materialną ofiary, a w rezultacie rozpatrywać je w jak najkrótszym terminie. W niniejszej sprawie nic nie uzasadnia tak długiej – trwającej siedem miesięcy – bierności władz zanim zdecydowały się wszcząć postępowanie karne. Nie zdołano również ustalić, dlaczego postępowanie karne w sprawie spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, które wszczęto po złożeniu przez skarżącą zawiadomienia o przestępstwie i które zakończono w dniu 1 października 2015 r., trwało trzy lata.

131. W świetle poczynionych w niniejszej sprawie ustaleń Trybunał uznaje, że sposób ścigania karnego przez władze krajowe w niniejszej sprawie złożył się również na bierność sądową i nie można uznać go za spełniający wymogi z art. 3 Konwencji.

132. Uznając, że środek, który zdaniem Rządu mógłby naprawić naruszenie zarzucane na gruncie art. 3 Konwencji, okazał się w niniejszej sprawie nieskuteczny, Trybunał odrzuca sformułowane przez Rząd zastrzeżenie niewyczerpania [krajowych środków odwoławczych] (paragraf 68 powyżej) i stwierdza, że doszło do naruszenia art. 3 Konwencji.

III. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 14 KONWENCJI W ZWIĄZKU Z ART. 2 I 3

133. Powołując się na art. 14 Konwencji w związku z art. 2 i 3, skarżąca twierdzi, po pierwsze, że zaniechania władz włoskich dowodzą jej dyskryminacji jako kobiety, a po drugie, że ramy prawne służące zwalczaniu przemocy domowej nie są odpowiednie.

Art. 14 Konwencji stanowi:

„Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej (...) Konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.”

A.Argumenty stron

134. Skarżąca powołuje się na wszystkie odpowiednie w niniejszej sprawie przepisy krajowe i międzynarodowe oraz na wnioski Specjalnego Sprawozdawcy ONZ, który wezwał Włochy do wyeliminowania stereotypowych poglądów dotyczących podziału ról i obowiązków między mężczyznami i kobietami w rodzinie, w pracy i w społeczeństwie.

135. Skarżąca twierdzi, że nie otrzymała odpowiedniej ochrony prawnej i że władze nie zareagowały w odpowiedni sposób na jej zarzuty, że padła ofiarą przemocy domowej. Jej zdaniem takie zachowanie stanowiło dyskryminację ze względu na płeć.

136. Odnosząc się do wniosku Trybunału poczynionego na gruncie art. 14 Konwencji w związku z art. 3 w sprawie T.M. i C.M. przeciwko Republice Mołdawii (nr 26608/11, § 49 i § 62, 28 stycznia 2014 r.), skarżąca zwraca się do Trybunału o stwierdzenie naruszenia art. 14.

137. Zdaniem Rządu w niniejszej sprawie nie doszło do dyskryminacji ze względu na płeć. Ponadto, jego zdaniem, twierdzenie, że istnieje zinstytucjonalizowana dyskryminacja na gruncie prawa karnego lub w praktyce administracyjnej lub sądowej, nie daje się utrzymać.

138. Rząd wskazuje również, że w dniach 11 lutego 2009 r. i 18 marca 2014 r. Wysoka Rada Sądownictwa przyjęła uchwały, w których wezwała szefów kancelarii sądowych do zorganizowania i wyspecjalizowania się w tym obszarze, aby móc skutecznie reagować na sprawy dotyczące przemocy domowej.

139. Rząd dodaje również, że przepisy krajowe przewidują zdecydowaną reakcję na te akty przemocy: w tym zakresie ustawa o przestępstwie uporczywego nękania ( stalking) (paragraf 54 powyżej) zawiera przepisy dotyczące zwalczania przemocy wobec kobiet.

B.Ocena Trybunału

1. Dopuszczalność

140. Podkreślając, że ten zarzut skargi nigdy nie był rozpatrywany per se przez sądy krajowe, Trybunał uważa, biorąc pod uwagę okoliczności sprawy, że jest on na tyle ściśle związany z zarzutami, które zostały zbadane powyżej, że musi podzielić ich los i zostać uznany za dopuszczalny.

2. Przedmiot skargi

141. Trybunał przypomina, że zgodnie z jego orzecznictwem niewywiązanie się przez państwo – nawet nieumyślnie – z obowiązku ochrony kobiet przed przemocą domową stanowi naruszenie ich prawa do równej ochrony prawnej ( Opuz, op. cit., § 191). Trybunał już wcześniej stwierdził, że „powszechna i dyskryminująca bierność [policji]” tworząca „klimat sprzyjający tego rodzaju przemocy” stanowi naruszenie art. 14 Konwencji ( ibid, §§ 191 i nast.). Do traktowania dyskryminującego dochodzi, gdy można ustalić, że działania władz polegały nie tylko na zwykłym zaniechaniu lub zwłoce w zajęciu się wchodzącymi w grę aktami przemocy, lecz na systematycznym tolerowaniu takich czynów, wskazując tym samym na postawę, która dyskryminowała daną osobę jako kobietę ( Eremia przeciwko Republice Mołdawii, nr 3564/11, § 89, 28 maja 2013 r.).

142. W niniejszej sprawie Trybunał zauważył, że skarżąca była wielokrotnie (paragrafy 10, 16, 21 oraz 47 powyżej) ofiarą przemocy ze strony A.T. oraz że władze wiedziały o tych okolicznościach.

143. Trybunał przypomina, że przez okres siedmiu miesięcy od dnia złożenia zawiadomienia przez skarżącą władze nie przeprowadziły żadnego dochodzenia ani nie podjęto żadnego środka ochrony. Wprawdzie po około roku doszło do umorzenia postępowania w sprawie zawiadomienia z powodu zmiany treści zeznań skarżącej, jednak Trybunał zauważa również, że A.T. został skazany za spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu trzy lata później, tj. 1 października 2015 r., a więc już po zabójstwie syna i usiłowaniu zabójstwa samej skarżącej.

144. Inercja władz w niniejszej sprawie była tym bardziej oczywista, że prokurator zażądał od policji, która wykazywała bierność przez sześć miesięcy, natychmiastowych działań w związku z wnioskiem skarżącej o objęcie jej ochroną. Trybunał odwołuje się w tym względzie do ustaleń, które poczynił w odniesieniu do niezapewnienia skarżącej przez władze krajowe skutecznej ochrony i sytuacji bezkarności, w jakiej znajdował się A.T. (paragraf 117 powyżej).

145. Zdaniem Trybunału z całokształtu wymienionych okoliczności wynika, że przez zlekceważenie wskutek swej inercji wagi wskazanych aktów przemocy władze włoskie w istocie na nie przyzwoliły. W konsekwencji skarżąca padła ofiarą, jako kobieta, dyskryminacji sprzecznej z art. 14 ( T.M. i C.M. przeciwko Republice Mołdawii, nr 26608/11, § 62, 28 stycznia 2014 r., Eremia, op. cit., § 98, oraz Mudric przeciwko Republice Mołdawii, nr 74839/10, § 63, 16 lipca 2013 r.). Wnioski Specjalnego Sprawozdawcy ds. przemocy wobec kobiet, jej przyczyn i konsekwencji wynikające z misji przeprowadzonej we Włoszech (paragraf 59 powyżej), Komitetu CEDAW (paragraf 57 powyżej), jak również Krajowego Urzędu Statystycznego (paragraf 55 powyżej) wskazują skalę problemu przemocy domowej we Włoszech i dyskryminację kobiet w tej sferze. Trybunał uważa, że skarżąca uprawdopodobniła, za pomocą niekwestionowanych danych statystycznych, które z jednej strony wskazują na to, że przemoc domowa dotyczy głównie kobiet i mimo podjętych reform znaczna ich liczba umiera wskutek zabójstwa przez partnera lub byłego partnera (kobietobójstwo), a z drugiej strony świadczą o nadal utrzymujących się socjokulturowych postawach tolerancji wobec przemocy domowej (paragrafy 57 i 59 powyżej).

146. Uprawdopodobnienie, które nie zostało zakwestionowane przez Rząd, odróżnia niniejszą sprawę od sprawy Rumor ( op. cit., § 76), w której Trybunał uznał – w okolicznościach faktycznych diametralnie odmiennych od tych w niniejszej sprawie – że włoskie ramy prawne w zakresie zwalczania przemocy domowej okazały się w tamtej sprawie skuteczne w karaniu sprawcy zbrodni, której ofiarą padła skarżąca, a także w zapobieganiu wielokrotnego naruszania jej nietykalności fizycznej, a w związku z tym stwierdził, że nie doszło do naruszenia art. 3, rozważanego tak samodzielnie, jak i w związku z art. 14.

147. Trybunał przypomina, że po stwierdzeniu, iż stosowanie prawa karnego w tej sprawie nie odniosło wymaganego skutku odstraszającego mającego skutecznie zapobiec bezprawnym zamachom na nietykalność osobistą skarżącej i jej syna popełnionym przez A.T., orzekł, że doszło do naruszenia praw skarżącej na gruncie art. 2 i 3 Konwencji.

148. Ze względu na powyższe wnioski (paragraf 145) Trybunał jest zdania, że przemoc, której doświadczyła skarżąca, należy uznać za opartą na płci, i stanowiła ona w rezultacie formę dyskryminacji w stosunku do kobiet.

149. W konsekwencji, w okolicznościach niniejszej sprawy Trybunał stwierdza naruszenie art. 14 Konwencji w związku z art. 2 i 3 Konwencji.

IV. ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 8 I 13 KONWENCJI

150. Na poparcie swoich zarzutów skarżąca powołuje się również na art. 8 i 13 Konwencji.

151. Stwierdziwszy naruszenie art. 2, 3 i 14 Konwencji (paragrafy 125, 132 i 149 powyżej), Trybunał uznaje, że nie ma potrzeby rozpatrywania tych samych okoliczności na gruncie tych postanowień ( Opuz, op. cit., § 205).

V.ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

152. Zgodnie z art. 41 Konwencji:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

A. Szkoda

153. Skarżąca powołuje się na wyrok GUP w Udine i domaga się kwoty 300 000 EUR tytułem odszkodowania za szkodę majątkową, którą poniosła wskutek śmierci syna. Ponadto domaga się ona kwoty 30 000 EUR tytułem zadośćuczynienia za szkodę moralną związaną ze śmiercią jej syna i 80 000 EUR tytułem zadośćuczynienia za szkodę moralną związaną z usiłowaniem zabójstwa jej samej. Wreszcie skarżąca twierdzi, że szkoda moralna wynikająca z przemocy domowej, której doświadczała przez długi czas, wynosi 20 000 EUR.

154. Rząd kwestionuje roszczenia skarżącej. Stwierdza, że w podobnych sprawach rozpatrywanych przez Trybunał ( Kontrová, op. cit., Branko Tomašić i Inni przeciwko Chorwacji, nr 46598/06, 15 stycznia 2009 r., oraz Civek przeciwko Turcji, nr 55354/11, 23 lutego 2016 r.), Trybunał przyznał kwotę niższą niż kwota, której dochodzi skarżąca. W związku z powyższym Rząd twierdzi, że żądane kwoty są wygórowane.

155. Trybunał nie dostrzega żadnego związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy stwierdzonym naruszeniem a rzekomą szkodą majątkową i oddala roszczenie w tym zakresie. Jednocześnie Trybunał uznaje, że skarżącej należy przyznać kwotę 30 000 EUR tytułem zadośćuczynienia za szkodę moralną.

B. Koszty i wydatki

156. Przedstawiając stosowne dowody, skarżąca domaga się również kwoty 18 208,68 EUR tytułem zwrotu kosztów i wydatków poniesionych w związku z postępowaniem przed Trybunałem.

157. Rząd kwestionuje roszczenie skarżącej, twierdząc, że nie wykazała ona faktu poniesienia objętych żądaniem kosztów i wydatków.

158. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału skarżący jest uprawniony do zwrotu kosztów i wydatków jedynie w zakresie, w jakim zostało wykazane, że zostały one faktycznie poniesione, były konieczne oraz racjonalne pod względem wysokości. W niniejszej sprawie, w świetle przedłożonych dokumentów i orzecznictwa, Trybunał uznaje za uzasadnioną kwotę 10 000 EUR tytułem zwrotu kosztów postępowania przed Trybunałem i zasądza ją na rzecz skarżącej.

C. Odsetki za zwłokę

159. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

Z TYCH WZGLĘDÓW TRYBUNAŁ

1. dołącza do przedmiotu skargi sformułowanej na gruncie art. 2 i 3 Konwencji wstępne zastrzeżenia Rządu dotyczące niewyczerpania krajowych środków odwoławczych i jednogłośnie je odrzuca;

2. uznaje jednogłośnie, skargę za dopuszczalną;

3. uznaje sześcioma głosami do jednego, że doszło do naruszenia art. 2 Konwencji w związku z zabójstwem syna skarżącej i usiłowaniem zabójstwa skarżącej;

4. uznaje jednogłośnie, że doszło do naruszenia art. 3 Konwencji w związku z niewywiązaniem się przez władze z obowiązku zapewnienia skarżącej ochrony przed aktami przemocy domowej ze strony A.T.;

5. uznaje jednogłośnie, że nie ma potrzeby rozpatrywania zarzutów podniesionych na gruncie art. 8 i 13 Konwencji;

6. uznaje pięcioma głosami do dwóch, że doszło do naruszenia art. 14 Konwencji w związku z art. 2 i 3;

7. uznaje pięcioma głosami do dwóch,

a) że pozwane państwo winno, w terminie trzech miesięcy od daty, w której niniejszy wyrok stanie się ostateczny zgodnie z art. 44 ust. 2 Konwencji, uiścić na rzecz skarżącej następujące kwoty:

i. 30 000 EUR (trzydzieści tysięcy euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem zadośćuczynienia za szkodę moralną;

ii. 10 000 EUR (dziesięć tysięcy euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem zwrotu poniesionych kosztów i wydatków;

b) że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, płatne będą odsetki zwykłe od określonych powyżej kwot, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

8. oddala jednogłośnie pozostałą część roszczenia skarżącej w zakresie słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku francuskim i obwieszczono pisemnie dnia 2 marca 2017 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Abel Campos Mirjana Lazarova Trajkovska
Kanclerz Przewodnicząca

Zgodnie z art. 45 ust. 2 Konwencji i Regułą 74 § 2 Regulaminu Trybunału do niniejszego wyroku załączono następujące opinie odrębne:

– częściowo zbieżną, częściowo rozbieżną opinię sędziego Eickego;

– częściowo rozbieżną opinię sędziego Spano.

M.L.T.
A.C.

CZĘŚCIOWO ZBIEŻNA A CZĘŚCIOWO ROZBIEŻNA OPINIA ODRĘBNA SĘDZIEGO EICKEGO

(Tłumaczenie)

I. Artykuły 2 lub 3 Konwencji

1. Mając możliwość zapoznania się z projektem częściowo rozbieżnej opinii odrębnej sędziego Spano w niniejszej sprawie, zgadzam się z przedstawionym w niej sposobem wyrażenia zasad mających zastosowanie w niniejszej sprawie (które wywodzą się z Opuz przeciwko Turcji, nr 33401/02, ETPC 2009 r., oraz Osman przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 28 października 1998 r., Zbiór 1998-VIII), jak również z przedstawioną w niej jego analizą, zgodnie z którą ocenie podlegają dwa elementy, a mianowicie „bezpośredniość” i „realność” zagrożenia (zob. część I i II opinii sędziego Spano). Jednakże w przeciwieństwie do sędziego Spano i wahając się przez długi czas, doszedłem do odmiennego wniosku co do zastosowania tych zasad do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy i głosowałam za stwierdzeniem naruszenia art. 2 i 3.

2. Co się tyczy kwestii bezpośredniości zagrożenia, sędzia Spano skupia się na „upływie czasu” między pierwszymi zdarzeniami, które doprowadziły do złożenia przez skarżącą zawiadomienia o przestępstwie w dniu 5 września 2012 r., a tragicznymi wydarzeniami z 25 listopada 2013 r. Stwierdza, że taki odstęp czasu „wyraźnie niweczy ewentualną bezpośredniość zagrożenia w niniejszej sprawie” (§ 5). Jednak stawiając się na miejscu zainteresowanych „funkcjonariuszy państwa”, którzy, jak można zasadnie oczekiwać, powinni przewidywać bezpośredniość realnego zagrożenia, należy stwierdzić, że okoliczności faktyczne wskazywały, w okresie, który upłynął w 2013 r., na szereg istotnych wydarzeń, a mianowicie:

1.  w okresie od 19 sierpnia 2012 r. do 4 grudnia 2012 r., po drugim incydencie rzekomej przemocy ze strony męża skarżącej (incydencie, w którym miał on użyć noża), skarżąca – przy wsparciu i za wiedzą policji i lokalnych służb socjalnych – przebywała w ośrodku prowadzonym przez stowarzyszenie na rzecz ochrony kobiet będących ofiarami przemocy domowej (paragrafy 18-19 i 27 wyroku);

2.  zawiadomienie złożone przez skarżącą w dniu 5 września 2012 r. zostało przekazane właściwym organom sądowym wraz z wnioskiem o przyjęcie środków zapobiegawczych w celu ochrony skarżącej;

3.  w dniu 18 marca 2013 r. po stwierdzeniu, że nie przeprowadzono żadnych czynności dochodzeniowych, których podjęcie w trybie pilnym zarządził w dniu 15 października 2012 r., prokurator ponownie polecił policji niezwłoczne przeprowadzenie dochodzenia w związku z zarzutami skarżącej (paragraf 29);

4.  w dniu 4 kwietnia 2013 r. skarżąca została po raz pierwszy przesłuchana przez policję (paragraf 30) – zmieniła wówczas swoje pierwotne zeznania, najwyraźniej z powodu presji psychicznej, jaką wywierał na nią jej mąż (zjawisko to nie jest rzadkie w przypadku przemocy domowej), lecz potwierdziła, że przyczyną problemów, z którymi mogli borykać się w domu, był alkoholizm;

5.  w dniu 30 maja 2013 r. prokurator zwrócił się do sędziego śledczego o umorzenie postępowania w sprawie przemocy domowej z jednoczesnym kontynuowaniem postępowania przygotowawczego, które wszczęto przeciwko mężowi skarżącej w związku ze spowodowaniem ciężkiego uszczerbku na zdrowiu żony (paragraf 32);

6.  w dniu 1 sierpnia 2013 r. sędzia śledczy umorzył postępowanie w sprawie przemocy domowej, a sprawę o spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu skierował do sądu pokoju (paragrafy 33-34);

7.  w dniu 28 października 2013 r. mąż skarżącej został postawiony przed sądem pokoju za spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu żony, a termin pierwszej rozprawy wyznaczono na 13 lutego 2014 r. (paragraf 35);

8.  w dniu 18 listopada 2013 r. mąż skarżącej otrzymał wezwanie na rozprawę (w terminie 19 maja 2014 r.), podczas której miała być rozpoznawana jego sprawa w związku z napaścią na żonę, której dopuścił się w sierpniu 2012 r. (paragraf 36); i wreszcie

9.  w listopadzie 2013 r. prokurator wznowił postępowanie przygotowawcze w sprawie znęcania się przez męża skarżącej nad żoną (paragraf 44).

3. W świetle tych okoliczności, w połączeniu z okolicznościami pierwszych aktów przemocy popełnionych przez męża skarżącej wobec żony (w czerwcu i sierpniu 2012 r.), które zostały odnotowane przez policję, a z drugiej strony biorąc pod uwagę fakt, że te akty przemocy były najprawdopodobniej związane z nadużywaniem alkoholu przez męża skarżącej (a nawet zostały spowodowane taką sytuacją), nie wydaje mi się nierozsądne zakładać, że policja wiedziała lub powinna była wiedzieć: a) że wobec męża skarżącej prowadzono postępowanie przygotowawcze w związku z powtarzającymi się aktami przemocy domowej, której dopuszczał się wobec żony, b) że został oskarżony o dwukrotne spowodowanie obrażeń cielesnych, w związku z którymi jego sprawy skierowano do sądu postanowieniami doręczonymi w dniach 28 października 2013 r. i 18 listopada (tydzień przed tragicznymi wydarzeniami z dnia 25 listopada 2013 r.) oraz c) że do ataków przemocy, w związku z którymi wobec męża skarżącej prowadzono postępowanie przygotowawcze lub skierowano akt oskarżenia, doszło w czasie, gdy mąż skarżącej znajdował się w stanie silnego upojenia alkoholowego (a nawet z powodu nadużywania alkoholu).

4. Wydarzenia, które miały miejsce w dniach 24 i 25 listopada 2013 r., należy rozpatrywać w kontekście wszystkich powyższych okoliczności.

5. W paragrafie 38 wyroku wyjaśniono, że po przybyciu (prawdopodobnie 24 listopada) do mieszkania skarżącej, która wezwała policjantów w związku z kłótnią z mężem, policjanci poczynili w notatce urzędowej następujące ustalenia:

a)  policjanci stwierdzili, że drzwi sypialni były wyłamane a podłoga zasypana butelkami po alkoholu;

b)  skarżąca oświadczyła, że jej mąż jest pod wpływem alkoholu i że postanowiła wezwać pomoc, ponieważ jej zdaniem potrzebował lekarza; oraz

c)  poinformowała policjantów, że w przeszłości złożyła przeciwko mężowi zawiadomienie o przestępstwie, ale później zmieniła oskarżenia.

6. Następnie mąż skarżącej w stanie nietrzeźwości został przewieziony do szpitala (paragraf 39), lecz wyszedł z niego w nocy.

7. Wydaje mi się zatem, że kluczowe pytanie brzmi, czy można powiedzieć, że policjanci, którzy w dniu 25 listopada 2013 r. o godz. 02:25 zatrzymali męża skarżącej celem jego wylegitymowania i stwierdzili, że (ponownie) znajdował się w stanie nietrzeźwości i miał problemy z utrzymaniem równowagi, wiedzieli lub powinni byli wiedzieć (po wylegitymowaniu) o przedstawionych powyżej faktach i okolicznościach: czy na tym etapie, zamiast zwyczajnie udzielać mężowi skarżącej ustnego pouczenia, policjanci nie powinni byli raczej dojść do wniosku, że w stanie, w jakim się on znajdował, stanowił realne i bezpośrednie zagrożenie dla nietykalności cielesnej lub życia skarżącej, jeżeli pozwolą mu wrócić do siebie (do skarżącej)?

8. Jak wyżej wspomniałem, po długim wahaniu doszedłem do wniosku, że policjanci powinni byli zdać sobie sprawę, kiedy zatrzymali i legitymowali męża skarżącej w dniu 25 listopada 2013 r. o godz. 02:25, z istnienia realnego i bezpośredniego ryzyka popełnienia przez niego przestępstwa przeciwko nienaruszalności fizycznej lub życiu skarżącej (i jej dzieci) oraz że w ramach swoich uprawnień nie podjęli środki, które – rozsądnie oceniając – niewątpliwie uchyliłyby to ryzyko.

9. Mówiąc to, jestem oczywiście świadomy granic zakreślonych w paragrafie 116 wyroku w sprawie Osman (i akceptuję je):

„(...) pamiętając o trudnościach, z jakimi boryka się policja przy wykonywaniu zadań we współczesnych społeczeństwach, nieprzewidywalności ludzkich zachowań oraz konieczności dokonywania praktycznych wyborów w sferze priorytetów i środków, zakres tego obowiązku należy interpretować w sposób, który nie będzie oznaczał nałożenia na władze niemożliwego do udźwignięcia lub nadmiernego ciężaru. Nie oznacza to jednak, że w związku z każdym rzekomym zagrożeniem życia Konwencja zobowiązuje władze do podejmowania konkretnych działań mających zapobiec jego realizacji. Istotne jest również zapewnienie, aby policja wykonywała zadanie polegające na zwalczaniu i zapobieganiu przestępstwom przy użyciu zgodnych z prawem metod i z pełnym poszanowaniem innych gwarancji ograniczających w sposób uprawniony zakres czynności dochodzeniowych w sprawach karnych oraz pociąganie sprawców do odpowiedzialności karnej, w tym gwarancji określonych w art. 5 i 8 Konwencji.”

10. Moim zdaniem między niniejszą sprawą a sprawą Osman istnieje jednak zasadnicza różnica. W niniejszej sprawie bowiem, w przeciwieństwie do tego, co wydarzyło się w sprawie Osman, policja miała męża skarżącej pod kontrolą zaledwie dwie i pół godziny przed morderczą napaścią, której następnie dopuścił się wobec swojej żony i syna, kiedy to wspólny czynnik (i być może przyczyna) wszystkich wcześniejszych napaści z jego strony (nadużywanie alkoholu) był obecny i widoczny dla wszystkich, kiedy policjanci legitymowali męża skarżącej (w związku z czym powinni byli mieć dostęp do informacji na temat stwarzanego przez niego zagrożenia, w szczególności gdy był w stanie nietrzeźwości) i udzielili mu ustnego pouczenia. Nie wolno zapominać, że w chwili zatrzymania mąż skarżącej był tak pijany, że nie mógł utrzymać równowagi. Nie chodzi zatem o dodatkowe środki, jakie policja mogła lub powinna była podjąć w pierwszej kolejności (które mogły skutkować nałożeniem na nią niemożliwego do udźwignięcia lub nadmiernego obciążenia), lecz o decyzje, które podjęto w czasie, gdy osoba znajdowała się już pod jej kontrolą.

11. W tym odmiennym kontekście wydaje się również, że nie ma żadnego oczywistego powodu, by twierdzić, że krótkoterminowa interwencja prewencyjna funkcjonariuszy policji, czy to w postaci przymusowego powrotu do szpitala, czy w innej formie, która ograniczyłaby swobodę skarżącego do czasu jego wytrzeźwienia i wyłącznie do tego czasu, stanowiłaby naruszenie jego praw zagwarantowanych w art. 5 i 8. Biorąc pod uwagę szczególne okoliczności sprawy i ustalenia poczynione przeze mnie na gruncie art. 2 (powyżej), w mojej ocenie jakakolwiek krótkoterminowa interwencja tego rodzaju (o realnie zapobiegawczym skutku) była całkowicie uzasadniona w świetle art. 5 ust. 1, bowiem konieczne było zapewnienie poszanowania „obowiązku poszanowania porządku publicznego” poprzez zapobieżenie „popełnieniu szczegółowego i konkretnego przestępstwa” przez tego mężczyznę ( Ostendorf przeciwko Niemcom, nr 15598/08, § 94, 7 marca 2013 r.) zgodnie z art. 5 ust. 1 lit. b, ze względu na „konieczność zapobieżenia popełnieniu czynu zabronionego”, o której mowa w art. 5 ust. 1 lit. c, lub na podstawie art. 5 ust. 1 lit. e (zgodne z prawem pozbawienie wolności alkoholików, „których postępowanie i zachowanie pod wpływem alkoholu stanowi zagrożenie dla porządku publicznego lub dla nich samych (...) w celu ochrony społeczeństwa lub dla ich własnego dobra, np. [dla] ich zdrowia lub bezpieczeństwa osobistego” – Kharin przeciwko Rosji, nr 37345/03, § 34, 3 lutego 2011 r., zob. także Witold Litwa przeciwko Polsce, nr 26629/95, § 62, ETPC 2000-III). Powyższa teza jest jeszcze bardziej uzasadniona w niniejszej sprawie, gdzie oczywistą, mniej restrykcyjną alternatywą dla takiej interwencji było pozwolenie mężowi skarżącej wrócić do domu (gdzie już wcześniej dochodziło do aktów przemocy i gdzie mieszkała również ofiara, a mianowicie skarżąca, o czym władze wiedziały z uwagi na wcześniejsze interwencje policji).

II. Art. 14 w związku z art. 2 lub 3 Konwencji

12. Skarżąca zarzuca nie tylko naruszenie samego art. 2 lub 3 Konwencji, ale także naruszenie art. 14 w związku z tymi artykułami. Wywodzi w tym względzie (w pkt 124 swoich pisemnych uwag z dnia 9 marca 2016 r.), że „nieuzasadniona inercja władz świadczy o tym, że istniejący system regulacji i ochrony nie jest na tyle wystarczający, aby zapewnić ochronę kobietom będącym ofiarami przemocy domowej” oraz że system ten jest zatem nieskuteczny lub nieodpowiedni, a w konsekwencji dyskryminujący kobiety. Treścią zarzutu skarżącej jest zatem systemowa ułomność ochrony kobiet oparta na bezprawnej dyskryminacji.

13. Oczywiście prawdą jest, że przemoc ze względu na płeć, w szczególności przemoc domowa, „odzwierciedla (...) i pogłębia (...) nierówności między kobietami a mężczyznami, pozostając poważnym problemem w Unii Europejskiej. Jest powszechnym zjawiskiem we wszystkich społeczeństwach i wynika z nierównych stosunków władzy między kobietami a mężczyznami, które wzmacniają dominację mężczyzn nad kobietami” (Europejski Instytut ds. Równości Płci (EIGE) – EIGE w skrócie (2016), s. 8). Fakt, że przemoc ze względu na płeć pozostaje poważnym problemem nie tylko w Unii Europejskiej (UE), ale także poza jej granicami, stanowi podstawę prac Agencji Praw Podstawowych UE i EIGE mających na celu zwalczanie ukrytych przyczyn tej przemocy, tak w kontekście społecznym jak i prawnym, a także leży u podstaw przyjęcia przez państwa członkowskie Rady Europy, w 2011 r., Konwencji o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej („konwencja stambulska”). W punkcie 5 raportu wyjaśniającego do tej konwencji wyjaśniono:

„Przemoc wobec kobiet jest zjawiskiem globalnym. W swoim Zaleceniu ogólnym w sprawie przemocy wobec kobiet nr 19 (1992) Komitet ds. likwidacji dyskryminacji kobiet («Komitet CEDAW») Konwencji ONZ w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (zwaną dalej «CEDAW») przyczynił się do uznania przemocy wobec kobiet za formę dyskryminacji kobiet. W 1993 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Deklarację o eliminacji przemocy wobec kobiet, kładąc podwaliny pod międzynarodowe działania na rzecz zwalczania przemocy wobec kobiet. W 1995 r. w deklaracji pekińskiej i platformie działania określono eliminację przemocy wobec kobiet jako strategiczny cel pośród innych wymogów związanych z równouprawnieniem mężczyzn i kobiet. W 2006 r. Sekretarz Generalny ONZ wydał kompleksową publikację na temat wszelkich form przemocy wobec kobiet, w której określono przejawy i międzynarodowe ramy prawne w zakresie przemocy wobec kobiet oraz wskazano przykłady «zachęcających praktyk», które okazały się skuteczne w zwalczaniu tego zjawiska.”

14. Biorąc powyższe pod uwagę, podzielam stanowisko wyrażone przez sędziego Spano w pierwszym zdaniu częściowo rozbieżnej opinii: „[p]rawo, nawet [prawo] dotyczące praw człowieka, ma swoje granice”. Trybunał jest niewątpliwie sądem, a zatem jest zobowiązany do działania w granicach prawa, nad przestrzeganiem którego ma czuwać (art. 19 Konwencji), oraz na podstawie dostępnych dowodów. Rola, jaką Konwencja i Trybunał mogą odgrywać w zwalczaniu przemocy na tle płciowym, jest zatem wyraźnie ograniczona postanowieniami Konwencji i orzecznictwem Trybunału, co znajduje również odzwierciedlenie w fakcie, że państwa członkowskie Rady Europy, ONZ lub Unia Europejska w szczególności zawarły konwencje, przyjęły akty prawne oraz utworzyły wyspecjalizowane instytucje, których celem jest właśnie rozwiązanie tego problemu.

15. Co się tyczy właściwego prawa, należy przypomnieć, że to właśnie w precedensowym wyroku w sprawie Opuz ( op. cit., § 191) Trybunał, czerpiąc inspirację z postanowień Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet i prac Komitetu ds. likwidacji dyskryminacji kobiet, po raz pierwszy uznał, że niewywiązanie się przez państwo – nawet nieumyślnie – z obowiązku ochrony kobiet przed przemocą domową stanowi naruszenie ich prawa do równej ochrony prawnej. Biorąc pod uwagę stan faktyczny sprawy, Trybunał stwierdził, że Turcja była odpowiedzialna za naruszenie praw skarżącej chronionych na mocy art. 14 w związku z art. 2 i 3 Konwencji z następujących względów:

a)  istniały podstawy, by „przypuszczać, że władze tolerowały przemoc domową, a przytoczone przez Rząd środki odwoławcze [były] nieskuteczne” (§ 197);

b)  skarżąca „uprawdopodobniła, że powszechna i dyskryminująca bierność tureckiego wymiaru sprawiedliwości tworzy klimat sprzyjający [przemocy domowej]” (§ 198); oraz

c)  „kobiety były [głównymi] ofiarami szeroko rozpowszechnionej, chociaż niezamierzonej, bierności tureckich sądów, [w związku z czym] Trybunał stwierdzi[ł], że przemoc wobec skarżącej i jej matki [należało] uznać za opartą na płci, a w konsekwencji za formę dyskryminacji kobiet” (§ 200).

16. Od tego czasu Trybunał miał możliwość zbadania, stosując podejście wypracowane w tym wyroku, czy inne Układające się Państwa dopuściły się naruszenia art. 14 w związku z art. 2 lub 3 w kontekście przemocy domowej.

17. W różnych sprawach dotyczących Republiki Mołdawii ( Eremia przeciwko Republice Mołdawii, nr 3564/11, § 89, 28 maja 2013 r., Mudric przeciwko Republice Mołdawii, nr 74839/10, § 63, 16 lipca 2013 r., oraz T M i CM przeciwko Republice Mołdawii, nr 26608/11, § 62, 7 stycznia 2014 r.) Trybunał stwierdzał naruszenie art. 14 w związku z art. 2 lub 3 z następujących przyczyn:

„(...) działania władz nie stanowiły zwykłego zaniechania czy zwłoki w zaradzeniu przemocy, jakiej doświadczała [skarżąca], lecz sprowadzały się do powtarzającej się tolerancji wobec tej przemocy i odzwierciedlały dyskryminujący stosunek do skarżącej jako kobiety. Wnioski Specjalnego Sprawozdawcy ONZ ds. przemocy wobec kobiet, jej przyczyn i konsekwencji, (...) jedynie potęgują wrażenie, że władze nie oceniły w pełni powagi i skali problemu przemocy domowej w Mołdawii ani też dyskryminującego wpływu, jaki ta sytuacja miała na kobiety.” (podkreślenia dodano)

18. Z kolei w przypadku podobnej skargi wniesionej przeciwko Chorwacji, w sprawie A. przeciwko Chorwacji (nr 55164/08, §§ 94-104, 14 października 2010 r.), Trybunał stwierdził, że skarga na podstawie art. 14 Konwencji była w sposób oczywisty nieuzasadniona: orzekł, że „skarżąca [nie] uprawdopodobniła, że środki lub praktyki przyjęte w Chorwacji w odniesieniu do przemocy domowej lub ich skutki mają charakter dyskryminujący” (§ 104). Dochodząc do powyższego wniosku, Trybunał określił w tym kontekście minimum waloru dowodowego niezbędnego do stwierdzenia naruszenia art. 14 (powołując się na tezę zawartą w wyroku w sprawie Opuz):

„96. Do powyższych wniosków Trybunał doszedł, kierując się uznaniem przez rząd turecki ogólnej postawy władz lokalnych, co przejawiało się w szczególności w sposobie traktowania kobiet, które udawały się na posterunek policji, aby złożyć zawiadomienie w związku z aktami przemocy domowej, oraz w bierności sądów, z jaką spotykały się ofiary dochodzące skutecznej ochrony ( Opuz, op. cit., § 192). Ponadto z treści przekazanych protokołów wynikało, że kiedy ofiary składały na policji zawiadomienie w związku z przemocą domową, policja nie badała ich zarzutów, lecz działała jako mediator, próbując przekonać je, by wróciły do domu i wycofały wniosek o ściganie. Wydaje się, że policja uznawała ten problem za problem rodzinny, w który nie może ingerować ( Opuz, op. cit., § 92, 96, 102 i 195). Z protokołów wynikała również nieuzasadniona zwłoka w wydawaniu i doręczaniu sprawcom przemocy nakazów, co świadczyło o negatywnym nastawieniu policji. Co więcej, wobec sprawców przemocy domowej najwyraźniej nie orzekano kar o skutku odstraszającym, bowiem sądy orzekały łagodniejsze kary w oparciu o zwyczaj, tradycję lub honor ( Opuz, op. cit., §§ 91-93, 95, 101, 103, 106 i 196).

97. Trybunał zauważa na wstępie, że w niniejszej sprawie skarżąca nie przedstawiła żadnego sprawozdania na temat Chorwacji podobnego do tych, które dotyczyły Turcji w sprawie Opuz. Brak jest wystarczających danych statystycznych lub innych informacji, które pozwalałyby wykazać przesłankę dyskryminacyjnego traktowania przez władze chorwackie (policję, organy ścigania, personel medyczny, służby socjalne, prokuratorów, sędziów) kobiet będących ofiarami przemocy domowej. Skarżąca nie twierdziła, że którykolwiek z przedstawicieli organów, które rozpoznawały sprawy dotyczące aktów przemocy, których doświadczyła, próbował odwieść ją od popierania wniosku o ściganie B. lub zeznawania w postępowaniu przeciwko niemu lub w inny sposób niweczył jej wysiłki zmierzające do uzyskania ochrony przed przemocą, której doświadczała.

(…)

101. Trybunał ustalił już, że żadne sankcje i środki, które orzeczono lub zalecano w ramach tego postępowania, nie były wykonywane. Chociaż uchybienie to jest problematyczne z punktu widzenia art. 8 Konwencji, to samo w sobie nie świadczy o dyskryminacji ani dyskryminującym zamiarze ze względu na płeć skarżącej.”

19. Z orzecznictwa tego jasno wynika, że:

a)  ocena dokonana na gruncie art. 14 w związku z art. 2 lub 3 różni się od analizy zarzucanego uchybienia obowiązkom pozytywnym wynikającym z tych postanowień w indywidualnej sprawie skarżącej;

b)  w braku dowodów świadczących o tym, że funkcjonariusze znający konkretny przypadek działali w dyskryminacyjny sposób lub w dyskryminacyjnym zamiarze w stosunku do samej skarżącej, dowodów, których brakowało w tych sprawach i w niniejszej sprawie, o naruszeniu art. 14 można mówić jedynie w przypadku ogólnych braków wynikających z ewidentnego i systemowego (choćby niezamierzonego) uchybienia władz krajowych polegającego na braku uznania powagi, zakresu i dyskryminacyjnego skutku dla kobiet problemu przemocy domowej na szczeblu lokalnym oraz na braku reakcji na ten problem; oraz

c)  niezastosowanie do okoliczności sprawy zawisłej przez Trybunałem „sankcji i środków” przewidzianych w prawie krajowym, chociaż może być problematyczne na gruncie art. 2, 3 lub 8 Konwencji, nie jest samo w sobie wystarczające do zastosowania art. 14, przerzucając na pozwany Rząd ciężar wykazania, że ewentualna różnica w traktowaniu nie miała dyskryminującego charakteru.

20. Tak przedstawia się kontekst niedawno wydanego wyroku Trybunału z dnia 27 maja 2014 r. w sprawie Rumor przeciwko Włochom (nr 72964/10). W niniejszej sprawie Trybunał został poproszony o zbadanie sytuacji we Włoszech w związku z zarzutem skarżącej, że „zaniechania i niewystarczalność krajowych ram prawnych w zakresie zwalczania przemocy domowej świadczyły o tym, że doznała ona dyskryminacji ze względu na płeć” (§ 36). W bardzo jasnych słowach sformułowała następujący wniosek (§ 76):

„(...) władze ustanowiły ramy prawne, które pozwalają im podejmować działania w stosunku do osób oskarżonych o przemoc domową, a ramy te pozwoliły na ukaranie sprawcy przestępstwa, którego ofiarą padła skarżąca, oraz na zapobieżenie kolejnym naruszeniom jej nietykalności fizycznej.”

21. W konsekwencji w niniejszej sprawie Trybunał musiał ocenić nie to, czy (używając słów wyrażonych w A przeciwko Chorwacji) dane statystyczne lub inne informacje przedstawione przez skarżącą były wystarczające do „wykazania przesłanki dyskryminacyjnego traktowania przez władze (...) (policję, organy ścigania, personel medyczny, służby socjalne, prokuratorów, sędziów) kobiet będących ofiarami przemocy domowej”, lecz czy były one na tyle wystarczające, aby Trybunał mógł dojść do wniosku, że w świetle tych dodatkowych elementów wniosek wyciągnięty w sprawie Rumor był błędny (a co najmniej przedwczesny), bądź że zmiany włoskich ram prawnych i politycznych przyczyniły się do zmiany sytuacji od 2014 r. w stopniu, który pozwalałby stwierdzić, że w 2017 r. włoski system nie był już zgodny z art. 14.

22. Z analizy dokumentów przytoczonych w wyroku (paragrafy 55-60) jasno wynika, że – poza jednym wyjątkiem – żaden z nich nie jest późniejszy niż wyrok w sprawie Rumor ani nie wskazuje na to, że nie był wówczas dostępny dla którejkolwiek ze stron sprawy lub dla Trybunału. (Zaledwie) jedynym dokumentem pochodzącym z okresu po wydaniu wyroku w sprawie Rumor jest raport zatytułowany „Przemoc wobec kobiet” (2014) włoskiego Krajowego Urzędu Statystycznego (ISTAT), który został przywołany w paragrafie 55 wyroku. Skoro (wciąż) przedstawia demoralizujący obraz liczby kobiet będących ofiarami przemocy seksualnej lub fizycznej we Włoszech, których to czynów najczęściej dopuszcza się partner lub były partner, to zawiera niewiele a nawet wcale nie zawiera dowodów świadczących o „dyskryminacyjnym sposobie traktowania przez władze (...) (policję, organy ścigania, personel medyczny, służby socjalne, prokuratorów, sędziów) kobiet będących ofiarami przemocy domowej”. Wydaje się nawet wskazywać na obniżenie liczby aktów przemocy fizycznej lub seksualnej popełnianych przez partnera lub byłego partnera, a autorzy stwierdzają, że od czasu raportu z 2006 r. wzrosła świadomość tego, że przemoc domowa jest przestępstwem i sprawy takie są częściej zgłaszane na policję. Zwracają również uwagę, że „osoby, które przeżyły, są znacznie bardziej usatysfakcjonowane środkami przyjętymi przez policję” oraz że w przypadkach przemocy ze strony partnera lub byłego partnera wskaźnik zadowolenia „kształtuje się na poziomie od 9,9% do 28,5%.”

23. W każdym razie wydaje mi się, że gdy Trybunał uznaje (jak zresztą wyraźnie uczyniła to większość w niniejszej sprawie), że istnieją wystarczające dowody, aby stwierdzić nieprawidłowość lub przedwczesność uprzedniego orzeczenia, lub że sytuacja prawna w pozwanym państwie uległa zmianie w takim stopniu, że uzasadnia stwierdzenie naruszenia, zasadne byłoby wskazanie (tak pozwanemu państwu, jak i Komitetowi Ministrów odpowiedzialnemu za monitorowanie wykonania wyroku):

a)  do którego z powyższych dwóch wniosków Trybunał doszedł; oraz

b)  w tym drugim przypadku – jakie zmiany nastąpiły od czasu wydania ostatniego wyroku Trybunału, wskutek których system uznany za zgodny stał się wadliwy.

Zwyczajne stwierdzenie przez Trybunał w paragrafie 147 wyroku, że okoliczności faktyczne sprawy Rumor były „zasadniczo” odmienne od okoliczności faktycznych niniejszej sprawy, nie wydaje mi się uzasadniać stwierdzenia naruszenia art. 14 ani nie pozwala zrozumieć, dlaczego wniosek zawarty w paragrafie 76 wyroku w sprawie Rumor był błędny lub przedwczesny bądź co zmieniło się od 2014 r. na tyle, by uzasadnić argument, że obecnie włoskie „ramy prawne” stały się wadliwe.

CZĘŚCIOWO ROZBIEŻNA OPINIA ODRĘBNA SĘDZIEGO SPANO

(Tłumaczenie)

I. Uwagi wstępne

1. Prawo, nawet prawa człowieka, mają swoje granice. Zarzut, że państwo nie podjęło rozsądnych kroków, aby uniemożliwić pozbawienie kogoś życia, prowadzi do powstania konfliktu między potrzebą sprawiedliwości wyrażoną przez osoby bliskie ofiar a nałożeniem niemożliwego do udźwignięcia ciężaru na siły porządkowe podlegające zasadzie praworządności. Sądowe rozstrzyganie tego typu sporów, u podstaw których legły tragiczne wydarzenia, wymaga zatem subtelnego zrównoważenia tych dwóch sprzecznych interesów, w oparciu o obiektywne i rozsądne stosowanie jasnych i przewidywalnych norm prawnych. W zakresie zastosowania przez Trybunał do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy ugruntowanych zasad wypływających z art. 2 Konwencji, które niesłusznie przechyliły równowagę na korzyść pierwszych interesów bez odpowiedniego uwzględnienia tych drugich interesów, z całym szacunkiem nie podzielam przyjętego przez większość stwierdzenia naruszenia art. 2, co bardziej szczegółowo objaśnię w części II niniejszej opinii. Ponadto z przyczyn wskazanych w części III poniżej nie podzielam również stwierdzenia Trybunału dotyczącego naruszenia art. 14 w związku z art. 2 i 3 Konwencji.

II. Prewencyjny obowiązek ochrony życia ciążący na państwie zgodnie z art. 2 Konwencji – kryterium określone w wyroku w sprawie Osman i przemoc domowa

2. W swoim orzecznictwie dotyczącym przemocy domowej, w szczególności w precedensowym wyroku w sprawie Opuz przeciwko Turcji, nr 33401/02, ETPC 2009, Trybunał stwierdził, że obowiązek pozytywny ochrony prawa do życia, wynikający z art. 2 Konwencji, wymaga od władz krajowych dołożenia należytej staranności, np. podjęcia zapobiegawczo praktycznych kroków mających na celu ochronę osoby, której życie jest zagrożone. W wyroku w sprawie Osman przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 28 października 1998 r., Zbiór Wyroków i Decyzji 1998–VIII, a następnie w wyroku w sprawie Opuz, op. cit.: „W związku z zarzutem, że władze nie wywiązały się z ich pozytywnego obowiązku ochrony prawa do życia w ramach obowiązku zapobiegania i karania przestępstw przeciwko osobie, należy dojść do przekonania, że władze te wiedziały lub powinny były wiedzieć w danym czasie o realnym i bezpośrednim zagrożeniu życia jednej lub większej liczby osób przestępczymi działaniami osoby trzeciej oraz o tym że nie podjęły, w ramach ich uprawnień, środków, które – oceniając rozsądnie – niewątpliwie uchyliłyby to zagrożenie” ( Osman, § 116 i Opuz, § 130, kursywa własna).

3. W związku z powyższym prawidłowe stwierdzenie naruszenia art. 2 w niniejszej sprawie wymaga spełnienia kryterium wskazanego w wyroku w sprawie Osman. Powstaje zatem pytanie: czy władze krajowe wiedziały lub powinny były wiedzieć o realnym i bezpośrednim zagrożeniu życia skarżącej i jej syna w dniu 25 listopada 2013 r.? Udzielenie odpowiedzi na to pytanie wymaga przeprowadzenia opartej na dowodach analizy dwóch aspektów kryterium określonego w wyroku w sprawie Osman, a mianowicie bezpośredniego i realnego charakteru zagrożenia, które – jak wyjaśnię na tym etapie – funkcjonariusze państwa mogli zasadnie ocenić.

4. W dniu 2 czerwca 2012 r. policja interweniowała na wniosek skarżącej po tym, jak skarżąca poinformowała, że jej mąż, A.T., pobił ją i jej córkę. W dniu 19 sierpnia 2012 r., po fizycznej napaści ze strony męża, skarżąca ponownie wezwała policję. W dniu 5 września 2012 r. skarżąca złożyła przeciwko mężowi zawiadomienie o przestępstwie w związku z obrażeniami ciała, znęcaniem się i groźbami. Ostatnia napaść ze skutkiem śmiertelnym miała miejsce w dniu 25 listopada 2013 r. Tej nocy skarżąca zwróciła się do policji z wnioskiem o interwencję. Po przybyciu na miejsce policjanci stwierdzili, że drzwi zostały wyłamane, a po podłodze walały się butelki. Ani skarżąca, ani jej syn nie nosili oznak przemocy, nie sformułowano też żadnych zarzutów w związku z aktami przemocy. Skarżąca poinformowała, że w przeszłości złożyła zawiadomienie przeciwko mężowi, dodając przy tym, że później zmieniła oskarżenia, oraz że postanowiła wezwać pomoc, ponieważ jej zdaniem mąż potrzebował lekarza. Stosownie do oczekiwań policjanci przewieźli A.T. do szpitala, z którego wyszedł jeszcze tego samego wieczoru. Kiedy później tego wieczoru policjanci zatrzymali A.T. na ulicy, ten nikomu nie groził przemocą. Dokonał on napaści ze skutkiem śmiertelnym po powrocie do domu wczesnym rankiem.

5. Przy ocenie bezpośredniego charakteru zagrożenia należy zwrócić uwagę na odstęp czasu między pierwszą interwencją policji w czerwcu 2012 r., incydentem z sierpnia 2012 r. a złożeniem zawiadomienia we wrześniu 2012 r., a także na odstęp czasu wynoszący ponad 14 miesięcy między wyżej wymienionym okresem a tragicznymi wydarzeniami, do których doszło w dniu 25 listopada 2013 r. Jeżeli porównamy te okoliczności ze ścisłym związkiem czasowym łączącym akty przemocy w sprawie Opuz, a także z ich powtarzalnością, na podstawie których to czynników Trybunał przyjął istnienie domniemanej wiedzy (to znaczy przyjął, że władze powinny były wiedzieć o istnieniu realnego i bezpośredniego zagrożenia w rozumieniu orzecznictwa Osman), to wyraźnie widać, że w niniejszej sprawie nie został spełniony warunek bliskości czasowej pozwalający na stwierdzenie bezpośredniości. Sprawa Bljakaj i Inni przeciwko Chorwacji, nr 74448/12, 18 września 2014 r., również różni się znacząco i wskazuje wymagany stopień bezpośredniości. W tej sprawie sprawca wypowiadał groźby w dniu poprzedzającym dzień, w którym doszło do popełnienia czynu ze skutkiem śmiertelnym, rano w tym dniu oraz na godzinę przed popełnieniem inkryminowanego czynu. Należy zauważyć, że orzecznictwo Trybunału w tej materii jest zgodne z wymogami konwencji stambulskiej2, której raport wyjaśniający wskazuje, że termin „bezpośrednie zagrożenie” odnosi się do każdej sytuacji przemocy domowej, która może bardzo szybko przerodzić się w naruszenie nietykalności fizycznej ofiary lub która już się zmaterializowała i prawdopodobne się powtórzy3. Odstępy czasu, o których mowa powyżej, stoją wyraźnie w sprzeczności z możliwością stwierdzenia jakiejkolwiek bezpośredniości zagrożenia w niniejszej sprawie.

6. Co się tyczy realnego charakteru zagrożenia, to oprócz ścisłego związku czasowego podstawą ustalenia przez Trybunał w wyroku w sprawie Opuz istnienia domniemanej wiedzy w rozumieniu wyroku w sprawie Osman były również skala i powtarzalność aktów przemocy oraz bezpośrednia wiedza władz o nich. Niewątpliwie nie należy lekceważyć aktów przemocy, które miały miejsce w czerwcu i sierpniu 2012 r., ani ich skutków dla skarżącej. Ostatecznie sądy włoskie uznały A.T. za winnego dopuszczenia się w tamtym okresie aktów przemocy. Niemniej jednak, porównując powagę ośmiu wcześniejszych napaści dokonanych w sprawie Opuz, w szczególności powtarzających się gróźb spowodowania śmierci, które wielokrotnie skutkowały zagrażającymi życiu obrażeniami, w niniejszej sprawie nie można przypisywać żadnej domniemanej wiedzy władzom, które nie dysponowały żadnymi dowodami napaści i gróźb spowodowania śmierci o podobnej skali. Podobnie, stwierdzając naruszenie art. 2 w sprawie Kontrová przeciwko Słowacji, nr 7510/04, 31 maja 2007 r., Trybunał wskazał, że nie podjęto żadnych działań w odpowiedzi na zarzuty, że mąż skarżącej miał karabin i groził jego użyciem.

7. Większość składu stwierdziła, że władze nie oceniły odpowiednio zagrożenia zarówno w noc, w którą doszło do tragicznego incydentu, jak i w poprzedzających miesiącach, co zdaniem większości stworzyło sytuację bezkarności, a ostatecznie doprowadziło do napaści ze skutkiem śmiertelnym (paragrafy 118-119). Po przeanalizowaniu pierwszego pytania należy postawić kolejne: czy bierność organów prowadzących postępowanie przygotowawcze można uznać za domniemaną wiedzę?

8. W sprawie Opuz przeciwko Turcji rząd wywodził, że nie było przekonywających dowodów świadczących o bezpośrednim zagrożeniu życia matki skarżącej. Trybunał uznał jednak, że nie wydawało się, by władze oceniły zagrożenie, jakie agresor stwarzał dla ofiary, zanim doszły do wniosku, że pozbawienie go wolności byłoby nieproporcjonalne w danych okolicznościach; wręcz przeciwnie, władze zupełnie straciły zainteresowanie zaistniałą sytuacją ( Opuz, op. cit., § 147). Mimo że ofiara skarżyła się, że agresor ją nęka i czyha w domu uzbrojony w nóż i broń palną, policja i prokuratura nie pozbawiły go wolności ani nie podjęły innych stosownych środków po powzięciu informacji o tym, że agresor uzbrojony jest w broń palną i że wygraża nią ofierze. Z tego względu bezczynność podobna do tej stwierdzonej w niniejszej sprawie i jej konsekwencje same w sobie nie przesadzają o istnieniu domniemanej wiedzy, która może prowadzić do zaktualizowania się obowiązku na gruncie art. 2 (nawet jeżeli ogólnie, tak jak w niniejszej sprawie, dojdzie tym samym do naruszenia art. 3 w kontekście przemocy domowej). Wreszcie potrzeba szeregu okoliczności faktycznych pozwalających obalić argument, że władze nie wiedziały lub nie mogły wiedzieć o istnieniu realnego i bezpośredniego zagrożenia życia.

9. Z tego względu, chociaż większość składu uznała, że charakter wydarzeń z sierpnia 2012 r. oraz fakt, że w listopadzie 2013 r. prowadzono postępowanie przygotowawcze, a także tragiczny przebieg wydarzeń tamtej nocy, są wystarczające do stwierdzenia domniemanej wiedzy o istnieniu realnego i bezpośredniego zagrożenie życia skarżącej i jej syna, należy wskazać, że w odniesieniu do okoliczności objętych zarzutem materialnym opartym na art. 2 nie spełniono kryterium określonego w wyroku w sprawie Osman, które ma zastosowanie do tychże okoliczności. Niezależnie od sposobu sformułowania tego wyroku, kryterium określone w wyroku w sprawie Osman w dalszym ciągu stosuje się w niniejszej sprawie w sposób podobny jak w innych kontekstach, w których art. 2 nakłada na państwo obowiązek o charakterze prewencyjnym; w orzecznictwie Trybunału dotyczącym przemocy domowej rygorystyczne kryterium określone w wyroku w sprawie Osman nie uległo najmniejszej zmianie. Łagodzenie tego kryterium w celu uwzględnienia charakteru różnego rodzaju przestępstw przeciwko życiu popełnionych przez jednostki doprowadzi jedynie do nierealnego obciążenia policji. Należy powtórzyć, że prawo, nawet prawa człowieka, ma swoje granice.

10. Co więcej (i co najważniejsze), mające zastosowanie zasady określone w paragrafach 129 i 130 wyroku w sprawie Opuz nie znajdują pełnego odzwierciedlenia w wyroku większości, który w szczególności nie uwzględnia trudności, z jakimi boryka się policja przy wykonywaniu zadań we współczesnych społeczeństwach, nieprzewidywalności ludzkich zachowań oraz konieczności dokonywania praktycznych wyborów w sferze priorytetów i środków. Trybunał powinien interpretować zakres obowiązku wynikającego z art. 2 w sposób, który nie będzie oznaczał nałożenia na władze niemożliwego do udźwignięcia lub nadmiernego ciężaru. Ponadto „konieczność zapewnienia, aby policja wykonywała zadanie polegające na zwalczaniu i zapobieganiu przestępstwom przy użyciu zgodnych z prawem metod i z pełnym poszanowaniem innych gwarancji ograniczających w sposób uprawniony zakres czynności dochodzeniowych w sprawach karnych oraz pociąganie sprawców do odpowiedzialności karnej, w tym gwarancji określonych w art. 5 i 8 Konwencji” nabiera szczególnego znaczenia w tego rodzaju sprawach ( Opuz, op. cit., § 129).

11. Nie jest jasne, jakie działania zgodne z Konwencją policja miałaby podjąć w przedmiotową noc, aby zapobiec tragicznemu finałowi. Mimo że w paragrafie 122 wyroku Trybunał zauważył, że w tym czasie mogły zostać podjęte ewentualne środki, większość składu nie tylko nie sprecyzowała szczegółów, ale ponadto nie wyjaśniła, czy możliwe było podjęcie takich środków, przestrzegając jednocześnie gwarancji związanych z rzetelnym procesem i wynikających z Konwencji. Wobec braku jakichkolwiek dowodów lub zarzutów przemocy nie było podstaw do pozbawienia wolności A.T. Moim zdaniem policja nie mogła rozsądnie przewidzieć, że tego wieczoru A.T. dokona napaści ze skutkiem śmiertelnym, której przyczyną nie były bezpośrednie lub pośrednie, stałe i powtarzające się groźby, lecz niestabilność i nieprzewidywalność ludzkiego zachowania.

12. W swojej częściowo zbieżnej, a częściowo rozbieżnej opinii sędzia Eicke twierdzi, że wydaje się, że nie ma żadnego oczywistego powodu, dla którego krótkoterminowa interwencja prewencyjna funkcjonariuszy policji w postaci umieszczenia w szpitalu do czasu wytrzeźwienia męża skarżącej (i wyłącznie do tego czasu) stanowiłaby naruszenie jego praw wynikających z art. 5 lub 8 Konwencji. W mojej jednak ocenie Trybunał powinien być ostrożny w wyciąganiu wniosków co do ewentualnej legalności w świetle art. 5 hipotetycznych środków policyjnych w sytuacji, gdy nie powołano się przed nim ani przed sądami krajowymi na żaden argument.

13. Przede wszystkim przed Trybunałem nie wykazano w żaden sposób, że zatrzymanie lub pozbawienie wolności A.T. w dniu 25 listopada 2013 r. mogło być zgodne z art. 5 ust. 1 lit. c, albowiem brak było uzasadnionych podstaw, by przypuszczać, że popełnił on przestępstwo w rozumieniu tego postanowienia. Nie można również zasadnie uznać, że zatrzymanie lub pozbawienie wolności A.T. było niezbędne, by uniemożliwić mu popełnienie przestępstwa, bowiem zarówno z sytuacji analizowanej przez policję, jak i z wymiany informacji ze skarżącą i jej synem, jasno wynikało, że nie padły żadne pogróżki ani nie doszło do aktów przemocy. Na jakiej podstawie mógł on zatem zostać pozbawiony wolności, zatrzymany lub internowany wbrew swojej woli, skoro żywienie „uzasadnionego podejrzenia” zakłada istnienie faktów lub dowodów, które byłyby w stanie przekonać obiektywnego obserwatora, że dana osoba mogła popełnić przestępstwo, a takie podejrzenie nie może istnieć, jeżeli zarzucane jej zachowanie lub okoliczności, takie jak przebywanie w domu w stanie nietrzeźwości, nie stanowią znamion przestępstwa w dniu, w którym mają miejsce?

14. Tak się jednak nieszczęśliwie składa, że w dniu 25 listopada 2013 r. policja zrobiła wszystko, co w jej mocy, aby fizycznie odsunąć sprawcę od miejsca zdarzenia, zabierając go do szpitala. Nie mogła go jednak zmusić do pozostania w nim. Co więcej, w przeciwieństwie do sędziego Eickego, nie mogę zgodzić się z twierdzeniem (nawet po rozsądnej analizie okoliczności sprawy w świetle innych dostępnych dowodów), że okoliczności, które doprowadziły do interwencji policji na ulicy o godz. 02:25 w noc, w której doszło do tragicznych wydarzeń, mogły dawać najmniejszą podstawę do działania wobec realnego i bezpośredniego zagrożenia życia skarżącej i jej dzieci. Ponadto, poza stanem nietrzeźwości męża skarżącej, który sam w sobie nie stanowi takiej podstawy, nie było żadnych komentarzy, gróźb ani żadnych innych oznak w jego zachowaniu, które mogłyby w tym czasie uzasadniać podjęcie przez policję czynności procesowych takich jak zatrzymanie lub pozbawienie wolności.

15. Mówiąc zwięźle, zasada obowiązków pozytywnych nie może naprawiać wszystkich naruszeń praw człowieka w sferze prywatnej, jeżeli nie chcemy, aby względy dotyczące rzetelnego procesu, które wymagają również ochrony na gruncie Konwencji, stały się bezprzedmiotowe. Innymi słowy, mimo że Konwencja nakłada na państwo pozytywny obowiązek skutecznego zwalczania przemocy domowej, powinno ono prowadzić taką walkę, podobnie jak każdą inną kampanię społeczną mającą na celu ochronę życia i nietykalności fizycznej swoich obywateli, w granicach prawa, a nie z ich przekroczeniem.

16. Wreszcie, zbyt łatwo jest wrócić do tragicznych okoliczności z perspektywy czasu i dochodzić odpowiedzialności, podczas gdy z obiektywnego i racjonalnego punktu widzenia nie ma osób winnych. Istnieje granica dla możliwości rozszerzania obowiązków pozytywnych wynikających z art. 2 w celu ochrony ofiar nieprzewidzianej napaści bez nakładania na policję nierealnego obowiązku dokładnego przewidywania ludzkich zachowań i działania na podstawie takich przewidywań, niesłusznie ograniczając inne prawa wynikające z Konwencji. Chociaż dążenie do złagodzenia instytucji prawnych, takich jak kryterium przyjęte w wyroku w sprawie Osman, w obliczu przejmujących faktów i w celu pocieszania osób w sytuacjach podobnych do sytuacji, w jakiej znalazła się skarżąca, wygląda kusząco, istnieją powody, dla których wprowadzone przez Konwencję kryterium jest rygorystyczne, i w mojej ocenie taki stan rzeczy powinien się ostać. Nawet w przypadku przemocy domowej cel nie uświęca środków w demokratycznym społeczeństwie opartym na praworządności.

III. Systemowa dyskryminacja ze względu na płeć w świetle art. 14 Konwencji

17. Podzielam stanowisko sędziego Eickego, że w świetle okoliczności faktycznych i dowodów zgromadzonych przed Trybunałem nie ma podstaw, aby stwierdzić naruszenie art. 14 Konwencji w związku z art. 2 i 3 Konwencji, i w dużej mierze podzielam jego tok rozumowania przedstawiony w jego opinii odrębnej. Pragnę jedynie podkreślić następujące kwestie.

18. W precedensowym wyroku w sprawie Opuz Trybunał poprzednio stwierdził, że powszechna i dyskryminująca bierność wymiaru sprawiedliwości, stwarzająca sytuację sprzyjającą przemocy domowej, jest sprzeczna z art. 14 Konwencji w związku z art. 2 i 3 ( Opuz, op. cit., §§ 198 i 202). Dodał, że do takiego wniosku dochodzi, gdy działania władz polegają nie tylko na tym, że nie zwalczają lub zwlekają ze zwalczeniem przemocy, ale również na wielokrotnym tolerowaniu takiej przemocy i traktowaniu skarżącej w sposób dyskryminujący jako kobiety ( Eremia przeciwko Republice Mołdawii, nr 3564/11, § 89, 28 maja 2013 r.). W świetle tego rygorystycznego kryterium i wcześniejszych wniosków poczynionych na gruncie tego postanowienia w odniesieniu do Włoch w wyżej wspomnianej sprawie Rumor, nie mogę podzielić stanowiska większości składu, zgodnie z którym inercja władz, która miała miejsce w niniejszej sprawie, stanowiła systemową dyskryminację ze względu na płeć, bowiem brak jest wystarczających dowodów świadczących o ogólnej i dyskryminującej bierności podobnej do stwierdzonej wcześniej w orzecznictwie dotyczącym Konwencji.

19. W wyroku w sprawie Opuz Trybunał wskazał dowody mogące świadczyć o istnieniu naruszenia art. 14 w tym zakresie. Zwrócił uwagę na obojętną postawę, jaką co do zasady przybierają organy wymiaru sprawiedliwości, oraz na bezkarność, jaką cieszą się agresorzy. Trybunał zwrócił w szczególności uwagę na sposób, w jaki kobiety były traktowane na posterunkach policji, w świetle pewnych dokumentów wskazujących, że kiedy kobiety zgłaszały przemoc domową, policja starała się przekonać je, by wróciły do domu i wycofały wniosek o ściganie, oceniając, że tego typu problemy należą do sfery rodzinnej, w którą nie może interweniować. Sprawcy przemocy domowej najwyraźniej nie podlegali odstraszającym sankcjom, gdyż sądy łagodziły karę ze względu na zwyczaj, tradycję lub „honor”. Powyższe ustalenia potwierdzono w wyroku w sprawie Halime Kılıç przeciwko Turcji, nr 63034/11, 28 czerwca 2016 r., w którym Trybunał podkreślił świadomą odmowę uznania przez władze wagi aktów przemocy domowej. Poprzez systematyczne przymykanie oczu na powtarzające się akty przemocy i groźby spowodowania śmierci władze stworzyły sytuację sprzyjającą przemocy domowej. W obu sprawach Trybunał doszedł do wniosku, że u podstaw bierności, zwłoki, a w szczególności prób odwodzenia kobiet od złożenia zawiadomienia o przestępstwie, które charakteryzowały sposób traktowania zarzutów przemocy domowej w Turcji, leżało dyskryminujące podejście władz.

20. Z drugiej strony oraz w sposób bardziej zbliżony do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy, w wyroku w sprawie A. przeciwko Chorwacji, nr 55164/08, § 97, 14 października 2010 r., Trybunał stwierdził brak wystarczających danych statystycznych lub innych dowodów świadczących o dyskryminującym traktowaniu kobiet będących ofiarami przemocy domowej przez władze takie jak policja, organy ścigania, personel medyczny, służby socjalne, prokuratorzy lub sędziowie. Skarżąca nie twierdziła, że funkcjonariusze publiczni starali się odwieść ją od złożenia wniosku o ściganie lub zeznawania przeciwko sprawcy napaści, ani że w jakikolwiek sposób usiłowali niweczyć jej wysiłki zmierzające do uzyskania ochrony przed przemocą, której doświadczała. Trybunał uznał zatem zarzut skarżącej na gruncie art. 14 za niedopuszczalny ze względu na brak wystarczających dowodów na to, że przyjęte w Chorwacji praktyki dotyczące przemocy domowej miały charakter dyskryminujący.

21. Przede wszystkim Trybunał stwierdził w tej sprawie, że skoro systemu prawnego nie można uznać za dyskryminujący, nawet jeżeli orzekane lub zalecane sankcje i środki nie są w praktyce wykonywane, to takie uchybienie „samo w sobie nie świadczy o dyskryminacji ani dyskryminującym zamiarze ze względu na płeć” ( A. przeciwko Chorwacji, op. cit., § 101). Z tego względu dyskryminacja społeczna i wysoki poziom przemocy domowej, o których mowa w paragrafie 146 niniejszego wyroku, nie stanowią same w sobie wystarczających podstaw do stwierdzenia naruszenia art. 14; ocenie należy poddać system prawny i jego stosowanie przez władze krajowe. W tym względzie zarówno w analizie merytorycznej na gruncie art. 2 i 3, jak i w kontekście art. 14, wyrok nie uwzględnia w wystarczającym stopniu ustaleń poczynionych przez Trybunał w wyżej przytoczonym wyroku w sprawie Rumor (§ 76) na gruncie art. 3, zgodnie z którymi „władze [ustanowiły] system prawny umożliwiający im podjęcie środków przeciwko osobom oskarżonym o przemoc domową, który to [...] system [umożliwił] skuteczne ukaranie sprawcy przestępstwa, którego skarżąca padła ofiarą, oraz zapobieżenie kolejnym naruszeniom jej nietykalności fizycznej.” Jak wskazano w wyroku, pomimo odmiennych okoliczności faktycznych niniejszej sprawy sporny system jest taki sam. Stwierdzone niedociągnięcia, które były skutkiem nie tyle dyskryminacyjnego zamiaru władz, ile zwykłej bierności, nie pozwalają na odejście od wcześniejszych wniosków wyciągniętych w odniesieniu do Włoch na gruncie art. 14.

22. Dokumenty międzynarodowe, w oparciu o które większość składu stwierdziła, że doszło do naruszenia art. 14, nie świadczą jeszcze o istnieniu systemowego problemu dyskryminacji. Mimo że w uwagach końcowych Komitetu CEDAW z 2010 r. (paragraf 57 wyroku) zauważono, że podwyższony wskaźnik kobietobójstwa może świadczyć o tym, że władze włoskie nie robią wystarczająco dużo, aby chronić kobiety, w 2012 r. Specjalny Sprawozdawca ONZ stwierdził, że włoskie ramy prawne „w dużej mierze zapewnia[ją] odpowiednią ochronę przed przemocą wobec kobiet” (zob. paragraf 68 sprawozdania przytoczonego przez większość składu w paragrafie 59 wyroku). Kiedy Trybunał poprzednio opierał się na tekstach międzynarodowych w tej materii, sformułowane w nich zarzuty były niewątpliwie ostrzejsze. I tak w wyroku w sprawie Mudric przeciwko Republice Mołdawii, nr 74839/10, § 63, 16 lipca 2013 r.) Trybunał stwierdził, że analizując wnioski Specjalnego Sprawozdawcy, można było odnieść „wrażenie, że władze nie oceniły w pełni wagi ani zakresu problemu przemocy domowej i jej dyskryminacyjnych konsekwencji dla kobiet”.

23. Wreszcie z wniosków zawartych w wyroku w sprawie Rumor w połączeniu z kryterium określonym w wyroku w sprawie Opuz wynika, że nie ma dowodów przesądzających o istnieniu instytucjonalnej dyskryminacji we Włoszech, które stanowiłyby podstawę do stwierdzenia naruszenia art. 14. Omawiany system pozostaje skuteczny, nawet jeżeli nie są podejmowane wszystkie przewidziane w nim środki, tak jak to miało miejsce w niniejszej sprawie ( A. przeciwko Chorwacji, op. cit., § 101).

1 Sprostowano w dniu 21 marca 2017 r.: tekst brzmiał następująco: „Skarżącą reprezentował S. Menichetti, adwokat praktykujący w Rzymie.”

2 Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej.

3 Raport wyjaśniający do Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, § 265.