Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

SEKCJA CZWARTA

DECYZJA

Skarga nr 41079/16
Romina CARUANA
przeciwko Malcie

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Czwarta), zasiadając w dniu 15 maja 2018 r. jako Izba w składzie:

Ganna Yudkivska, Przewodnicząca,
Vincent A. De Gaetano,
Paulo Pinto de Albuquerque,
Carlo Ranzoni,
Georges Ravarani,
Marko Bošnjak,
Péter Paczolay, sędziowie,
oraz Andrea Tamietti, Zastępca Kanclerza Sekcji,

w odniesieniu do powyższej skargi, złożonej w dniu 15 lipca 2016 r.,

po rozpoznaniu wydaje następującą decyzję:

STAN FAKTYCZNY

1. Skarżąca, p. Romina Caruana, jest obywatelką Malty, która urodziła się w 1977 r. i mieszka w Qormi. Przed Trybunałem reprezentowana była przez dr J. Grecha, prawnika praktykującego w Valletcie.

A. Okoliczności sprawy

2. Stan faktyczny sprawy, przedstawiony przez skarżącą, można streścić następująco.

1. Kontekst sprawy

3. W bliżej nieokreślonym dniu wszczęto postępowanie karne przed Sądem Pokoju [ Court of Magistrates] procedującym jako sąd śledczy (tj. prowadzącym postępowanie przygotowawcze, dalej: COM) przeciwko S.C., mężowi skarżącej. Zarzucono mu popełnienie umyślnego przestępstwa zabójstwa X. w następstwie strzelaniny, która miała miejsce w dniu 19 grudnia 2008 r. w miejscu zamieszkania skarżącej i jej męża. W trakcie postępowania przypuszczano, że skarżąca żyła w związku pozamałżeńskim z pokrzywdzonym oraz że w dniu zabójstwa otworzyła drzwi pokrzywdzonemu, z którym pozostawała wówczas w stosunkach intymnych. W tym czasie małżonek skarżącej spał, ale obudził go dźwięk zabawki, na którą nadepnął pokrzywdzony. Chwilę później doszło do strzelaniny. Skarżąca temu zaprzeczyła.

4. W dniu 10 maja 2011 r., w trakcie wyżej wspomnianego postępowania, COM zezwolił na pobranie wymazu z policzka skarżącej i na tę okoliczność powołał biegłego (M.C.).

5. Następnie Prokurator Generalny (dalej: PG) złożył wniosek do sądu o zezwolenie biegłemu na przeprowadzenie dalszych oględzin ubrań pokrzywdzonego (w szczególności w odniesieniu do białych plam zawierających płyny ustrojowe, znalezionych na białej koszulce i czarnych spodniach) i porównanie wszystkich kobiecych profili genetycznych zebranych w drodze takich oględzin, w tym na materiale (tkance) oraz innych dowodach rzeczowych, oraz stwierdzenie czy owe profile genetyczne należały do tej samej osoby.

6. W dniu 12 lipca 2012 r. skarżąca wystąpiła do COM z wnioskiem o przekazanie pewnych kwestii pod jurysdykcję sądów konstytucyjnych, między innymi tego, że sposób pobierania próbek intymnych stanowiłby naruszenie jej praw na gruncie art. 8 Konwencji oraz odpowiednich przepisów Konstytucji Malty.

7. Postanowieniem z dnia 30 maja 2013 r. COM przychylił się do wniosku skarżącej, w zakresie wspomnianej wyżej kwestii i przekazał ją pod jurysdykcję sądu konstytucyjnego.

2. Konstytucyjne postępowanie naprawcze

8. Wyrokiem z dnia 30 listopada 2015 r. Sąd Cywilny (Pierwsza Izba), w zakresie swoich kompetencji konstytucyjnych, uwzględnił żądanie skarżącej i orzekł, że postanowienie COM z dnia 10 maja 2012 r. wydane zostało z naruszeniem praw skarżącej wynikających z art. 8 Konwencji i przekazał swój wyrok wraz z pozostałymi aktami sprawy do COM, aby ten kontynuował rozpoznanie sprawy i rozstrzygnął ją zgodnie z prawem.

9. Sąd Cywilny uznał, że w świetle zarówno orzecznictwa ETPC, jak i orzecznictwa krajowego, nie było wątpliwości co do tego, że postanowienie o pobraniu wymazu z policzka stanowiło ingerencję w prawa skarżącej na gruncie art. 8 Konwencji. Ingerencja jednak nie była zgodna z prawem, ponieważ art. 635 Kodeksu karnego [zob. właściwe prawo krajowe poniżej] zapewniał ochronę skarżącej przed pobraniem od niej próbek kryminalistycznych, które mogłyby zostać wykorzystane przeciwko jej małżonkowi. Zdaniem sądu, w świetle zasady ubi lex voluit dixit, nie do pomyślenia było, aby art. 635 odnosił się wyłącznie do ustnych zeznań świadka, a nie także do próbek kryminalistycznych. W jego opinii intencją ustawodawcy wyraźnie było zapewnienie ochrony małżonka przed obowiązkiem dostarczeniem dowodu, który mógłby zostać wykorzystany w postępowaniu karnym przeciwko drugiemu małżonkowi. Koszty ponieść miała strona pozwana (Policja).

10. Strona pozwana zaskarżyła wyrok.

11. Wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2016 r. Sąd Konstytucyjny uwzględnił apelację i uchylił orzeczenie wydane w pierwszej instancji, tym samym uznając, że nie doszło do naruszenia art. 8 Konwencji.

12. Nie ulegało wątpliwości, że orzeczenie COM stanowiło ingerencję w prawa skarżącej wynikające z art. 8 Konwencji. Sąd Konstytucyjny uznał ponadto, że ingerencja była zgodna z prawem, ponieważ art. 397 Kodeksu karnego wyraźnie uprawnia sąd do wydawania takich postanowień, w szczególności zarządzenia przeprowadzenia „[...] eksperymentów lub innych czynności procesowych niezbędnych do przeprowadzenia pełnego postępowania przygotowawczego w sprawie”. W niniejszej sprawie polecenie pobrania wymazu z policzków wydane zostało zgodnie z prawem oraz kryteriami wynikającymi ze wspomnianych przepisów. Przedmiotem sporu było, czy ów przepis miał zastosowanie w świetle art. 635 Kodeksu karnego. Zdaniem Sądu Konstytucyjnego art. 635 nie można interpretować jako mającego znaczenie, które nie zostało mu nadane przez ustawodawcę. Należało go interpretować w świetle zasady quod lex voluit lex dixit, oznaczającej, że to, co ustawodawca miał na myśli wyrażone jest wprost w prawie, a co nie jest stwierdzone wprost, nie mieści się w zakresie tego prawa. Artykuł 635 nie zawierał odniesienia do czynności pobierania próbek od osoby, zatem podczas gdy wyraźnie zabraniał małżonkowi składania zeznań w charakterze świadka ( jixhed) przeciwko drugiemu małżonkowi, nie zabraniał pobierania próbek. Niezgodne z prawem byłoby nadanie temu przepisowi znaczenia, którego nie posiadał. Podobnie orzecznictwo krajowe uznawało, że prawa do zachowania milczenia oraz nieoskarżania siebie samego nie można rozszerzać na próbki ( materjal), które mogą zostać pobrane od oskarżonego przymusowo. Co więcej, w art. 355BB jasno stwierdzono, że w stosunku do osoby, która nie została oskarżona, również można stosować takie środki.

13. Odnośnie do proporcjonalności środka Sąd Konstytucyjny zauważył, iż oskarżonemu zarzucono popełnienie umyślnego zabójstwa, za które groziła kara dożywotniego pozbawienia wolności. Obowiązkiem COM było zatem podjęcie wszelkich niezbędnych środków celem zapewnienia zebrania tak kompletnych dowodów jak to możliwe. Wnioskowane próbki mogły prowadzić do ustalenia związku między skarżącą a pokrzywdzonym, były zatem dowodem mającym odpowiednią wartość dowodową w postępowaniu karnym, w szczególności w związku z motywem sprawcy przestępstwa, co również zostało zauważone przez COM. Z powyższego wynikało, że ingerencja nie tylko była zgodna z prawem, które było dostępne i przewidywalne, lecz także spełniała wymogi proporcjonalności. Zastosowanie środka miało na celu zebranie materiału dowodowego umożliwiającego ściganie osoby oskarżonej o popełnienie poważnego przestępstwa, a zatem realizowało uprawniony cel zapobiegania przestępczości, który obejmował ściganie przestępstw zgodnie z orzecznictwem ETPC. Biorąc pod uwagę znaczenie tego dowodu, który był konieczny w interesie wymiaru sprawiedliwości, test konieczności również został spełniony. Istotnie, podczas gdy przymusowe dostarczenie dowodu przez małżonka przeciwko drugiemu małżonkowi mieściło się w zakresie art. 8, należało wyważyć interes skarżącej i interes społeczeństwa jako całości oraz, w szczególności, interesy należytego sprawowania wymiaru sprawiedliwości. W świetle znaczenia dowodu dla postępowania karnego, te ostatnie interesy przeważyły nad interesami skarżącej.

14. Podsumowując, takie polecenie nie naruszało praw skarżącej wynikających z art. 8. Koszty postępowania w pierwszej instancji miały zostać rozdzielone pomiędzy stronami w częściach równych, a kosztami postępowania odwoławczego obciążono skarżącą.

3. Późniejsze zdarzenia

15. Postępowanie przygotowawcze prowadzono dalej i w dniu 6 marca 2018 r. COM zwrócił się o aktualizację informacji na temat postępowania prowadzonego przed Trybunałem.

B. Właściwe przepisy prawa krajowego

16. Art. 397 Kodeksu karnego, który znajduje się w części Kodeksu karnego dotyczącej uprawnień i funkcji COM jako sądu śledczego, w przedmiotowym czasie w odpowiednim zakresie brzmiał następująco:

„(1) Sąd może zarządzić wezwanie każdego świadka i przedstawienie wszelkich dowodów, które może uznać za konieczne, a także wydanie wezwania lub nakazu aresztowania wobec jakiegokolwiek innego sprawcy lub współsprawcy, o których sąd może powziąć informację. Sąd może także zarządzić każde przesłuchanie, przeszukanie, eksperyment procesowy lub inną czynność konieczną dla pełnego zbadania sprawy.

(2) Sąd może również, stosując takie zabezpieczenia, jakie uzna za konieczne z uwagi na dobre obyczaje, zbadać lub zarządzić zbadanie przez biegłych każdej części ciała oskarżonego lub strony, na szkodę której lub z udziałem której zarzucane przestępstwo zostało popełnione, jeśli sąd jest zdania, że czynność ta może dostarczyć dowodu na korzyść lub niekorzyść oskarżonego”.

W 2014 r. wyrażenie „eksperyment procesowy lub inna czynność” zastąpiono wyrażeniem „eksperyment procesowy, pobranie próbek oraz inne środki lub czynności”.

17. Art. 355AZ Kodeksu karnego, który znajduje się w części Kodeksu karnego dotyczącej uprawnień i obowiązków policji wykonawczej, brzmi następująco:

„Jeżeli odmówiono odpowiedniej zgody na pobranie próbki intymnej od osoby bez podania uzasadnionej przyczyny, w każdym postępowaniu przeciwko tej osobie o popełnienie przestępstwa, osoby, które muszą ustalić okoliczności faktyczne, mogą wyciągnąć takie wnioski z odmowy, które wydają się właściwe, a odmowa może, w oparciu o takie wnioski, być traktowana jako lub stanowić potwierdzenie wszelkich dowodów przeciwko osobie, w odniesieniu do której odmowa jest istotna”.

18. Art. 355BB Kodeksu karnego, który znajduje się w części Kodeksu karnego dotyczącej uprawnień i obowiązków policji wykonawczej, przed nowelizacją z 2014 roku, brzmiał następująco:

„Próbki pochodzące od osoby innej niż osoba zatrzymana mogą być pobierane wyłącznie za uprzednią pisemną zgodą tej osoby:

Aby pobrać od osoby próbki intymne, należy także uzyskać zezwolenie sądu magistrackiego, składając wniosek”.

19. Po nowelizacji w 2014 r. przepis ten brzmiał następująco:

„W przypadku, gdy osoba inna niż osoba zatrzymana, odmówi zgody na pobranie próbki, czy to intymnej, czy nieintymnej, zezwolenie sądu magistrackiego można również uzyskać w drodze złożenia wniosku i, z zachowaniem przepisów art. 355AZ, takie upoważnienie obejmuje również podjęcie wszelkich proporcjonalnych i niezbędnych środków, w tym użycie siły przez policję wykonawczą w celu wykonania takiego zezwolenia”.

20. Art. 635 Kodeksu karnego ma następujące brzmienie:

„(1) Niezależnie od postanowień art. 633, małżonek, partner lub konkubent podejrzanego lub oskarżonego nie może zostać dopuszczony do złożenia zeznań czy to na korzyść, czy przeciwko takiej osobie, z wyjątkiem:

a) spraw dotyczących przestępstw popełnionych przeciwko świadkowi lub przeciwko jego wstępnym lub zstępnym;

(b) spraw dotyczących przestępstw popełnionych wbrew przepisom rozporządzenia w sprawie zwalczania handlu ludźmi, w których małżonek, partner lub konkubent podejrzanego lub oskarżonego jest osobą, wobec której lub w związku z którą przestępstwo zostało popełnione lub jest osobą, z której zarobków pozyskanych z uprawiania prostytucji podejrzany lub oskarżony się utrzymywał;

(c) na wniosek podejrzanego lub oskarżonego o przesłuchanie jego małżonka, partnera lub konkubenta, jeżeli on sam został dopuszczony do złożenia zeznań pod przysięgą zgodnie z przepisami ostatniego z poprzedzających artykułów.

(2) Przepisy niniejszego artykułu stosuje się również w przypadku, gdy małżonek, partner lub konkubent podejrzanego lub oskarżonego występuje w charakterze świadka na korzyść lub niekorzyść innej osoby, wobec której prowadzone jest to samo postępowanie”.

SKARGA

21. Skarżąca zarzuca, na gruncie art. 8 Konwencji, że pobranie wymazu z policzków stanowiło ingerencję sprzeczną z prawem maltańskim. Zdaniem skarżącej ingerencja nie była podyktowana uprawnionym celem, zatem nie była ona konieczna w społeczeństwie demokratycznym.

22. W szczególności skarżąca wskazała, że nie była ani osobą oskarżoną, ani podejrzaną o jakąkolwiek działalność przestępczą, która miała lub mogła mieć miejsce. Podkreśliła, że oskarżony miał prawo do zachowania milczenia. Powołała się na art. 397 Kodeksu karnego, który wprowadzono w 1859 r. i który w przeważającej części pozostał niezmieniony, oraz na art. 355AZ Kodeksu karnego, który wprowadzono w 2002 r., wskazując, że oskarżony mógł skutecznie odmówić zgody na pobranie od niego próbek, z zastrzeżeniem, że zostaną z tego wyciągnięte wnioski. W związku z powyższym uznała, że na gruncie prawa maltańskiego przysługiwało jej – jako świadkowi – mniej praw niż oskarżonemu, wliczając prawo do zaskarżania takich decyzji w toku postępowania karnego, jako że nie miała głosu w takim postępowaniu. Zdaniem skarżącej nie było uprawnionej podstawy do ingerencji, ponieważ nie miała nic wspólnego z przedmiotową działalnością przestępczą.

23. Stwierdziła ponadto, że sytuację pogorszał fakt, że była małżonką oskarżonego, a tym samym nie była świadkiem, wobec którego można było zastosować przymus zgodnie z art. 635 Kodeksu karnego. Skarżąca twierdziła, że „przywilej małżeński” powinien mieć zastosowanie nie tylko do stanowiska świadka, ale także do pobierania próbek intymnych z jej ciała. Jej zdaniem, pomimo swobody uznania przyznanej sądowi na podstawie art. 397, nie istniała podstawa prawna do wydania zarządzenia w odniesieniu do niej, jako świadka i małżonki oskarżonego, zatem „przywilej małżeński” powinien był przeważyć.

24. Skarżąca stwierdziła, że ponieważ ingerencja nie była przewidziana przez ustawę, nie mogła realizować uprawnionego celu. Zauważyła, że nie można było uznać, że celem była ochrona porządku lub zapobieganie przestępczości, ponieważ do popełnienia przestępstwa już doszło. Co więcej, środek nie był konieczny w społeczeństwie demokratycznym, biorąc pod uwagę, że istnienie „przywileju małżeńskiego” gwarantowanego na gruncie art. 8, stanowiło samo w sobie przyznanie, że prawa skarżącej przeważają nad ogólnym interesem publicznym, który w przedmiotowym kontekście nie mógł być ważniejszy.

PRAWO

25. Skarżąca zarzuciła, że pobranie wymazu z policzków było ingerencją niezgodną z prawem oraz nieuzasadnioną na gruncie art. 8 Konwencji, który brzmi następująco:

„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności osób”.

A. Zasady ogólne

26. Trybunał wcześniej uznał, że pobieranie materiału komórkowego i przechowywanie go, podobnie jak i oznaczanie oraz przechowywanie profili DNA, wyodrębnionych z materiału komórkowego, stanowi ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego w rozumieniu art. 8 ust. 1 Konwencji (zob. m.in. Van der Velden przeciwko Holandii, (dec.), skarga nr 29514/05, ETPC 2006-XV, S. i Marper przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [WI], skargi nr 30562/04 i 30566/04, §§ 71–77, ETPC 2008 oraz Peruzzo i Martens przeciwko Niemcom, (dec.), skargi nr 7841/08 i 57900/12, § 33, 4 czerwca 2013 r.). W szczególności poszanowanie życia prywatnego chronione art. 8 obejmuje poszanowanie integralności cielesnej osoby, a pobieranie próbek krwi lub śliny stanowi przymusową interwencję medyczną, którą – nawet jeśli ma mniejsze znaczenie – należy w konsekwencji uznać za ingerencję w prawo do prywatności (zob. Schmidt przeciwko Niemcom, (dec.), skarga nr 32352/02, 5 stycznia 2006 r.).

27. Taka ingerencja będzie niezgodna z art. 8 Konwencji, chyba że można ją uzasadnić na gruncie ust. 2 tego przepisu jako „zgodną z prawem”, realizującą jeden lub więcej uprawnionych celów tam wymienionych oraz „konieczną w społeczeństwie demokratycznym” w celu osiągnięcia przedmiotowego celu lub celów (zob. Peruzzo i Martens, (dec.), cyt. powyżej, § 34).

B. Zastosowanie w niniejszej sprawie

28. Trybunał zauważa, że niniejsza skarga nie dotyczy przechowywania materiału, ale faktycznie pobrania materiału komórkowego w postaci wymazu z policzka. Trybunał przyznaje, że pobranie wymazu z ust skarżącej w celu pozyskania od niej materiału komórkowego stanowiło ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego (zob. Van der Velden, (dec.), cyt. powyżej, oraz W. przeciwko Niderlandom, (dec.), skarga nr 20689/08, 20 stycznia 2009 r.).

29. Trybunał zauważa, że chociaż możliwe jest, że od skarżącej nie pobrano jeszcze wymazu z policzka, środek został zarządzony przez sąd i jego decyzja nie podlega dalszemu zaskarżeniu – Trybunał Konstytucyjny oddalił jej roszczenie, a tym samym orzeczenie stało się wykonalne. Jest ono również obowiązkowe bez względu na niechęć skarżącej. Wobec tego Trybunał przyznaje, że skarżącą można uznać za ofiarę przedmiotowej ingerencji (zob., a contrario, Cakicisoy i Inni przeciwko Cyprowi, (dec.), skarga nr 6523/12, § 51, 23 września 2014 r. – w której Trybunał uznał, że nie doszło do ingerencji, ponieważ skarżący dobrowolnie poddali się badaniom).

30. Trybunał zauważa, że zastosowanie takiego przymusowego badania może mieć miejsce w różnych sytuacjach oraz że niekoniecznie będzie ono skutkować powstaniem kwestii na gruncie Konwencji (zob., przykładowo, sprawa Acmanne i Inni przeciwko Belgii, decyzja Komisji z dnia 10 grudnia 1984 r., dotycząca przymusowego testowania dzieci na obecność gruźlicy; zob. także sprawę Mandet przeciwko Francji, skarga nr 30955/12, § 22, 14 stycznia 2016 r., w której zarzut na gruncie art. 8 dotyczył poddania dziecka przymusowemu testowi genetycznemu, oraz sprawę Peruzzo i Martens (dec.), cyt. powyżej, dotyczącą pobierania i przechowywania – poza ramami postępowań karnych – danych genetycznych uzyskanych od osób skazanych za przestępstwa karne). Przymusowe testy genetyczne mogą mieć miejsce również w postępowaniach w sprawach o ustalenie ojcostwa, w których jednak należy mieć na uwadze, że ochrona osób trzecich może wykluczać ich przymusowe poddanie się badaniom lekarskim wszelkiego rodzaju, w tym badaniom DNA (zob. przykładowo Mikulić przeciwko Chorwacji, skarga nr 53176/99, § 61, ETPC 2002‑I, Pascaud przeciwko Francji, skarga nr 19535/08, § 62, 16 czerwca 2011 r. oraz A.M.M. przeciwko Rumunii, skarga nr 2151/10, § 61, 14 lutego 2012 r.).

31. Trybunał ponadto zauważa, że art. 8 Konwencji sam w sobie nie zabrania zastosowania procedur medycznych wbrew woli osoby podejrzanej, w celu pozyskania od niej dowodu jej udziału w popełnieniu przestępstwa (zob. Jalloh przeciwko Niemcom [WI], skarga nr 54810/00, § 70, ETPC 2006‑IX).

32. Trybunał uznaje, że zastosowanie procedur medycznych, w szczególności gdy są drobne, nie jest a priori zabronione w celu uzyskania dowodu związanego z popełnieniem przestępstwa w przypadku, gdy podmiot badania nie jest sprawcą, a istotnym świadkiem, jak ma to miejsce w niniejszej sprawie. Nie można ich zatem uznać za niezgodne z prawem per se. Nadrzędne znaczenie ma fakt, by zastosowany środek był zgodny z właściwymi wymogami Konwencji (zob. par. 27 powyżej).

33. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału wyrażenie „zgodny z prawem” wymaga, aby kwestionowany środek miał podstawę w prawie krajowym, a także odnosi się do jakości przedmiotowego prawa, od którego wymaga się, by było dostępne dla danej osoby i przewidywalne co do jego skutków (zob. Rotaru przeciwko Rumunii [WI], skarga nr 28341/95, § 52, ETPC 2000-V). Trybunał przypomina, że to przede wszystkim do organów krajowych, szczególnie sądów, należy wykładnia i stosowanie prawa krajowego ( ibid., § 53 ).

34. Trybunał przyjmuje, podobnie jak Sąd Konstytucyjny (zob. par. 12 powyżej), że środek został zastosowany zgodnie z art. 397 Kodeksu karnego. Nie zostało podniesione, że przepis ten nie był precyzyjny lub że nie był przewidywalny, Trybunał nie ma zatem podstaw, aby dalej zgłębiać tę kwestię.

35. Skarżąca zarzucała jednak, że przepis ten nie miał już zastosowania do niej, ponieważ nie była ona świadkiem, wobec którego można było zastosować przymus w świetle „przywileju małżeńskiego” przyznanego art. 635 Kodeksu karnego. Trybunał zauważa, że ugruntowane prawo odmowy składania zeznań, zgodnie z którym małżonek oskarżonego nie może być zmuszany do złożenia zeznań, pozostaje zagwarantowane w różnych porządkach prawnych (zob. Van der Heijden przeciwko Niderlandom [WI], skarga nr 42857/05, § 31-32, 3 kwietnia 2012 r.), ale państwa są uprawnione do określenia granic zakresu zwolnienia ze składania zeznań ( ibid., § 69). Niemniej jednak ratio zastosowania wyjątku w postaci zwolnienia małżonka z obowiązku składania zeznań pozostaje niezmienne. Trybunał wcześniej zauważył, że „tacy świadkowie są uwolnieni od dylematu moralnego polegającego na konieczności wyboru pomiędzy złożeniem zgodnych z prawdą zeznań, którymi mogą zaszkodzić swojemu związkowi z podejrzanym, a złożeniem niewiarygodnych, a wręcz fałszywych zeznań, w celu ochrony relacji” ( ibid., § 65 ). Zdaniem Trybunału uzasadnienie to może mieć zastosowanie wyłącznie do dowodu ustnego (zeznań), w przeciwieństwie do dowodów rzeczowych, które istnieją niezależnie od woli osoby.

36. Podobnie Trybunał konsekwentnie stoi na stanowisku, że prawo do nieobciążania samego siebie dotyczy głównie poszanowania woli osoby oskarżonej do zachowania milczenia. Jak powszechnie rozumie się w systemach prawnych Państw - Stron Konwencji i w innych krajach, prawo to nie dotyczy wykorzystania w postępowaniach karnych materiału, który może zostać uzyskany od oskarżonego przy użyciu środków przymusu, ale istnieje niezależnie od woli osoby podejrzanej, takiego jak m.in. dokumenty uzyskane w drodze nakazu, ślady oddechowe, próbki krwi, moczu, włosy, nagrania głosu oraz tkanki ciała pobrane na potrzeby badania DNA (zob. Jalloh, cyt. powyżej , § 102). Trybunał zauważa, że ustalenia Sądu Konstytucyjnego (zob. par. 12 powyżej), zgodnie z którymi art. 635 Kodeksu karnego (dotyczący „przywileju małżeńskiego”) nie obejmował dostarczenia dowodów rzeczowych, i jego dalszy wniosek, że art. 635 nie mógł sprawiać, że art. 397 nie miał zastosowania, były wynikiem podobnych rozważań.

37. W świetle powyższego Trybunał jest przekonany, że kwestionowany środek był „zgodny z prawem” w rozumieniu art. 8 Konwencji.

38. Trybunał stwierdza ponadto, że ingerencja realizowała „uprawniony cel” – mianowicie ochronę społeczeństwa poprzez m.in „zapobieganie przestępczości”, przy czym koncepcja ta obejmuje zabezpieczenie dowodów w celu wykrycia i ścigania przestępstw (zob. Van der Heijden przeciwko Niderlandom [WI], skarga nr 42857/05, § 54). Trybunał przypomina, że interes publiczny w ściganiu przestępstw siłą rzeczy obejmuje wprowadzenie skutecznych przepisów prawnokarnych, mających na celu zapobieżenie popełnianiu przestępstw przeciwko osobie, wspartych systemem egzekwowania prawa do celów zapobiegania, ścigania i karania naruszeń takich przepisów. Faktycznie obowiązek Wysokich Układających się Stron zapobiegania lub karania przestępstw rozciąga się na inne przepisy Konwencji obejmujące aktywną ochronę praw jednostek przed krzywdą wyrządzoną przez innych ( ibid.,§ 62).

39. Co do kwestii konieczności zastosowania środka w społeczeństwie demokratycznym, Trybunał musi ustalić, czy zachowano sprawiedliwą równowagę pomiędzy fundamentalnym prawem jednostki do poszanowania jej życia prywatnego a uprawnionym interesem demokratycznego państwa w ściganiu sprawców przestępstw i ściganiu przestępstw. Trybunał zauważa, że organom krajowym przyznaje się pewien margines oceny w określaniu, czy kwestionowana ingerencja jest proporcjonalna do powyższego celu, przykładowo, czy między wdrożonymi środkami i celem, do którego realizacji miał służyć sporny środek, zachodziła uzasadniona proporcjonalność (zob. Schmidt, (dec.), cyt. powyżej).

40. Co do zarzutu skarżącej, że przysługiwało jej mniej praw niż osobie oskarżonej (zob. par. 22 in fine), Trybunał zauważa, co następuje:

(i) w zakresie, w jakim skarżąca odnosi się do braku możliwości (jako świadka) odmowy poddania się testowi, w przeciwieństwie do oskarżonego w postępowaniu karnym, Trybunał zauważa, że sytuacja świadka i oskarżonego są nieporównywalne. W tym względzie Trybunał zauważa, że w kontekście maltańskim istotne konsekwencje (takie jak wnioski i powiązane z nimi następstwa) wiążą się z odmową oskarżonego w toku postępowania karnego, w którym jest on stroną, co może mieć wpływ na ewentualne uznanie winnym i zastosowanie powiązanych sankcji, w tym długotrwałego pozbawienia wolności. Z powyższego wynika, że uzasadnione jest stosowanie różnych gwarancji wobec jednostek w zależności od ich roli w postępowaniu i tego, jakie konsekwencje im grożą;

(ii) w zakresie, w jakim skarżąca powołuje się na brak możliwości zaskarżenia środka w toku postępowania karnego (w którym nie była stroną), Trybunał zauważa, że mogła ona kwestionować zgodność z prawem decyzji przed sądem powszechnym, a mianowicie Sądem Cywilnym (Pierwsza Izba) procedującym w ramach swojej zwykłej właściwości i wnosić o unieważnienie środka. Mogła również podnieść zarzuty konwencyjne przed sądem konstytucyjnym, co zresztą uczyniła. Co ważniejsze, Trybunał zauważa, że oprócz właśnie wspomnianych sądowych kontroli ex post facto, to sąd, w przeciwieństwie do organu pozasądowego, zdecydował o zastosowaniu środka wobec skarżącej. Skarżąca przyznała, że sądowi przysługuje swoboda uznania przy decydowaniu o zastosowaniu środków zgodnie z art. 397 Kodeksu karnego i nie zarzucała, że ustawa nie zawierała żadnych wskazówek co do sposobu, w jaki dyskrecjonalne uprawnienia przyznane sądom przez prawo powinny być wykonywane. Zatem, w okolicznościach niniejszej sprawy, Trybunał nie ma powodu, by wątpić, że sąd, który zarządził środek, wyważył interesy zarówno strony objętej środkiem, jak i postępowania sądowego.

41. Trybunał zauważa, że pobranie wymazu z policzka jest czynnością trwającą bardzo krótko, zwykle nie powoduje obrażeń ciała ani żadnego cierpienia fizycznego czy psychicznego, a zatem ma niewielkie znaczenie. Skarżąca nie zarzucała, że próbka została pobrana lub zostanie pobrana w sposób sprzeczny z odpowiednią procedurą (zob. a contrario, Yuriy Volkov przeciwko Ukrainie, skarga nr 45872/06, § 87, 19 grudnia 2013 r.) lub, w szczególności, z nadmiernym użyciem siły. W niniejszej sprawie skarżąca była naocznym świadkiem zabójstwa. Ponadto, według władz, pobranie od niej próbki było konieczne do ustalenia motywacji oskarżonego o zabójstwo. Zabójstwo stanowi poważne przestępstwo, w związku z którym państwo ma obowiązki wynikające z art. 2 Konwencji wobec ofiar przestępstwa i ich krewnych. Było zatem zarówno zasadne, jak i konieczne zgromadzenie tak dużej liczby dowodów, jak to możliwe. Biorąc pod uwagę powyższe, jak również znaczenie interesu publicznego w ściganiu poważnych przestępstw (zob. Van der Heijden, cyt. powyżej, § 74) oraz fakt, że Układające się Państwa-Strony korzystają z pewnego marginesu oceny w tej kwestii, Trybunał nie może stwierdzić, że przedmiotowy środek był nieproporcjonalny.

42. Z powyższego wynika, iż skargę należy odrzucić jako w sposób oczywisty nieuzasadnioną, zgodnie z art. 35 ust. 3 i 4 Konwencji.

Z powyższych względów Trybunał, jednogłośnie,

uznaje skargę za niedopuszczalną.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono na piśmie w dniu 31 maja 2018 r.

Andrea TamiettiGanna Yudkivska
Zastępca KanclerzaPrzewodnicząca