Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

21 marca 2017 roku

OSTATECZNY

21/06/2017

Niniejszy wyrok stał się ostateczny na warunkach określonych
w art. 44 ust. 2 Konwencji. Wyrok może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Michała Korgula przeciwko Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Czwarta), zasiadając jako Izba w składzie:

Ganna Yudkivska, Przewodniczący,
Nona Tsotsoria,
Paulo Pinto de Albuquerque,
Krzysztof Wojtyczek,
Iulia Motoc,
Gabriele Kucsko-Stadlmayer,
Marko Bošnjak, sędziowie,
oraz Marialena Tsirli, Kanclerz Sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 28 lutego 2017,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 36140/11) przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej wniesionej do Trybunału na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) przez obywatela Polski, Pana Michała Korgula (“skarżący”), w dniu 25 maja 2011 roku.

2. Skarżący reprezentowany był przez Pana P. Sandeckiego, prawnika praktykującego w Lublinie. Rząd polski („Rząd”) był reprezentowany przez pełnomocnika, Panią J. Chrzanowską, z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. Skarżący zarzucał w szczególności naruszenie art. 3 Konwencji w związku ze stosowaniem wobec niego reżimu „więźnia niebezpiecznego”. Ponadto zarzucał naruszenie art. 1 Protokołu Dodatkowego nr 1 do Konwencji w związku z brakiem możliwości dysponowania środkami finansowymi gromadzonymi na funduszu przekazywanym skazanemu w chwili zwolnienia z zakładu karnego.

4. W dniu 7 lipca 2014 roku skarga w zakresie przedłużającego się stosowania statusu „więźnia niebezpiecznego” oraz w zakresie dotyczącym art. 1 Protokołu Dodatkowego nr 1 została zakomunikowana Rządowi, a w pozostałym zakresie została uznana za niedopuszczalną zgodnie z Regułą 54 § 3 Regulaminu Trybunału.

5. Skarżący wnosił o przeprowadzenie rozprawy. Izba zadecydowała, że przeprowadzenie rozprawy w zakresie przedmiotu skargi przed wydaniem przedmiotowego wyroku nie było konieczne (Reguła 59 § 3 Regulaminu Trybunału).

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

6. Skarżący urodził się w 1987 roku i obecnie jest osadzony w jednostce penitencjarnej w Lublinie.

A. Postępowanie karne przeciwko skarżącemu

7. W 2005 roku skarżący został dwukrotnie skazany na kary jednego roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania. W dniu 30 września 2008 roku skarżący został skazany na karę dwóch lat pozbawienia wolności, której wykonanie również zawieszono. W dniu 24 września 2009 roku skarżący został ponownie dwukrotnie skazany na kary pozbawienia wolności. Wyrok uprawomocnił się w dniu 10 października 2009 roku. Wszystkie wymienione powyżej skazania dotyczyły kradzieży, kradzieży z włamaniem oraz rozboju.

8. Od dnia 8 maja 2009 roku skarżący był tymczasowo aresztowany w związku z podejrzeniem popełnienia kilku rozbojów z użyciem broni.

9. W lipcu 2009 roku do Sądu Rejonowego w Lublinie wpłynął akt oskarżenia, w którym zarzucono skarżącemu kilkakrotne dokonanie rozboju z użyciem broni.

10. W dniu 24 lutego 2011 roku Sąd Rejonowy w Lublinie wydał w sprawie skarżącego wyrok (sygn. IX K 79/11). W wyniku wniesionej przez niego apelacji Sąd Okręgowy w Lublinie wydał wyrok w sprawie (sygn. V Ka 370/11). W dniu 11 października 2011 roku wobec skarżącego wydano dwa kolejne wyroki skazujące na karę jednego roku i 10 miesięcy pozbawienia wolności oraz 2 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności.

B. Nadanie statusu „więźnia niebezpiecznego”

11. W dniu 24 lutego 2011 roku Komisja Penitencjarna Aresztu Śledczego w Lublinie zakwalifikowała skarżącego jako „więźnia niebezpiecznego”. Zastosowane w ramach reżimu środki obejmowały umieszczenie w specjalnym oddziale oraz wzmożony nadzór nad poruszaniem się skarżącego wewnątrz i na zewnątrz celi połączony z koniecznością poruszania się w kajdanach zespolonych na zewnątrz celi. Zastosowane środki obejmowały również izolację od pozostałych więźniów oraz ograniczenie kontaktów z rodziną. Ponadto przy każdym opuszczaniu celi skarżący był poddawany rutynowym kontrolom osobistym połączonym z obowiązkiem rozebrania się do naga oraz badaniem odbytu. Cela skarżącego, w tym kącik sanitarny były nieustannie monitorowane przez kamery przemysłowe.

12. W decyzji z dnia 24 lutego 2011 roku o zakwalifikowaniu skarżącego jako więźnia niebezpiecznego Komisja oparła się na fakcie ataku skarżącego na funkcjonariusza Służby Więziennej (art. 88a § 2 (2b) Kodeksu karnego wykonawczego). Wnioskując o zastosowanie przedmiotowego reżimu Dyrektor Aresztu Śledczego w Lublinie powołał się na odmowę skarżącego w dniu 21 lutego 2011 roku poddania się kontroli osobistej, agresywne zachowanie oraz próbę uderzenia strażnika więziennego w twarz.

13. Incydent z dnia 21 lutego 2011 roku został zgłoszony prokuratorowi, który prowadził dochodzenie w celu ustalenia, czy doszło do popełnienia przestępstwa. Wydaje się, że początkowo skarżący został skazany, jednakże następnie Sąd Okręgowy w Lublinie uchylił zaskarżony wyrok. Ostateczne rozstrzygnięcie nie jest znane.

14. Skarżący odwołał się od decyzji Komisji Penitencjarnej z dnia 24 lutego 2011 roku, jednakże Sąd Okręgowy w Lublinie postanowieniem z dnia 27 kwietnia 2011 roku utrzymał ją w mocy. Sąd stwierdził, że skarżący stwarza poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa Aresztu Śledczego w Lublinie.

15. W kolejnych wnioskach o przedłużenie kwalifikacji skarżącego jako „więźnia niebezpiecznego” Areszt Śledczy w Lublinie podkreślał, że zachowanie skarżącego nie zmieniło się i pozostaje nieprzewidywalne.

16. W dniu 18 sierpnia 2011 roku Komisja Penitencjarna przedłużyła zakwalifikowanie skarżącego jako „więźnia niebezpiecznego”.

17. Skarżący wniósł skargę na powyższą decyzję, jednakże w dniu 26 października 2011 roku Sąd Okręgowy w Lublinie utrzymał ją w mocy.

18. W dniu 15 listopada 2011 roku Dyrektor Aresztu Śledczego w Lublinie wniósł o uchylenie reżimu w stosunku do skarżącego. Zauważył on, że zachowanie skarżącego uległo poprawie i nie stanowi on już zagrożenia dla bezpieczeństwa jednostki penitencjarnej. Skarżący, co zostało potwierdzone przez funkcjonariuszy więziennych i psychologa, był spokojny, zdyscyplinowany i przestrzegał wewnętrznego regulaminu.

19. W dniu 16 listopada 2011 roku Komisja Penitencjarna po wysłuchaniu skarżącego uchyliła kwalifikację.

20. W dniu 5 grudnia 2011 roku skarżący został przetransportowany do Zakładu Karnego w Opolu Lubelskim.

21. W dniu 3 stycznia 2012 roku Dyrektor Zakładu Karnego w Opolu Lubelskim zwrócił się do Komisji Penitencjarnej o zakwalifikowanie skarżącego jako „więźnia niebezpiecznego”. Podniósł on, że od momentu przyjęcia skarżącego do zakładu karnego był on agresywny w stosunku do funkcjonariuszy Służby Więziennej, w tym, starając się zyskać na znaczeniu w ramach subkultury więziennej, zaatakował starszego oficera. Skarżący był agresywny, jego zaś zachowanie zakłócało porządek w więzieniu. Stwarzał on realne zagrożenie dla funkcjonariuszy oraz dla bezpieczeństwa zakładu karnego.

22. W dniu 3 stycznia 2012 roku Komisja Penitencjarna Zakładu Karnego w Opolu Lubelskim zakwalifikowała skarżącego jako „więźnia niebezpiecznego”. Z wydanej w tym przedmiocie decyzji wynika, że:

„Skarżący celem ponownego włączenia w strukturę subkultury więziennej groził starszemu oficerowi i innym funkcjonariuszom Służby Więziennej. Stwarza to realne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu karnego. W trakcie pobytu w Zakładzie Karnym w Lublinie skarżący został wykluczony z subkultury więziennej i obecnie bardzo stara się o ponownie do niej włączenie. Mając na uwadze jego wysoki poziom demoralizacji, charakter popełnionego przestępstwa, tendencje do dominacji nad innymi oraz osobowość, jest on zdeterminowany, by ponownie włączyć się w subkulturę więzienną i stwarza realne zagrożenie dla otoczenia. Skarżący wykazuje agresywne podejście do funkcjonariuszy Służby Więziennej. Od początku pobytu w zakładzie karnym notorycznie stwarza problemy wychowawcze oraz z przestrzeganiem porządku. Jego zachowanie jest wysoce naganne. Jego negatywne podejście ma destrukcyjny wpływ na atmosferę i porządek w oddziale i w więzieniu. W świetle zebranych informacji, istnieje ryzyko, że ponownie czynnie zaatakuje funkcjonariuszy, tak jak to miało miejsce w przeszłości.”

Skarżący odwołał się od tej decyzji jednakże w dniu 14 lutego 2012 roku Sąd Okręgowy w Lublinie utrzymał ją w mocy.

23. Dyrektor Zakładu Karnego w Rzeszowie (do którego w międzyczasie przetransportowano skarżącego) wnioskował o przedłużenie stosowania wobec niego reżimu. We wniosku z dnia 3 kwietnia 2012 roku zwrócił uwagę, że skarżący został ukarany dyscyplinarnie za obrazę funkcjonariusza Służby Więziennej i odbywał swoje dzienne spacery pojedynczo. Skarżący pozostawał zainteresowany włączeniem do subkultury więziennej i nadal stwarzał zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu karnego. Tego samego dnia Komisja Penitencjarna Zakładu Karnego w Rzeszowie przedłużyła kwalifikację skarżącego stwierdzając, że „skarżący powinien utrwalać swoje pozytywne zachowania i przemyśleć obecne postępowanie”.

W drugim wniosku z dnia 28 stycznia 2012 roku Dyrektor Zakładu Karnego w Rzeszowie zwrócił uwagę, że na skarżącego nałożono kolejne kary dyscyplinarne za niepodporządkowanie się nakazowi opuszczenia celi. Władze zakładu karnego potwierdziły, że skarżący otrzymał również nagrody za dobre zachowanie i zaczął odbywać dzienne spacery z innymi osadzonymi celem sprawdzenia, jak będzie funkcjonował w grupie. W ocenie Dyrektora skarżący nadal wykazywał zainteresowanie włączeniem w struktury subkultury więziennej, jego zaś zachowanie nadal stanowiło zagrożenie dla bezpieczeństw zakładu karnego. W dniu 28 czerwca 2012 roku Komisja przedłużyła stosowanie kwalifikacji, powołując takie same uzasadnienie jak we wcześniejszej decyzji z dnia 3 kwietnia 2012 roku.

W dniu 27 września i 27 grudnia 2012 roku Dyrektor Zakładu Karnego w Rzeszowie ponownie wystąpił o przedłużenie stosowania nałożonych na skarżącego w ramach reżimu środków. Dyrektor zauważył, że skarżący otrzymał kilka kar i trzy nagrody, jednakże nie mogło to wciąż gwarantować, że będzie on poprawnie funkcjonował w zakładzie karnym. W ocenie Dyrektora skarżący nadal stwarzał poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu karnego, ponieważ identyfikował się z „subkulturą więzienną”, zachowywał się niemoralnie i nie odczuwał żadnych wyrzutów sumienia w związku z popełnionymi przestępstwami. W dniu 27 września i 27 grudnia 2012 roku Komisja Penitencjarna przedłużyła stosowanie wobec skarżącego reżimu. W decyzji powtórzono, że „skarżący powinien utrwalać swoje pozytywne zachowania i przemyśleć obecne postępowanie”.

24. W dniu 27 marca 2013 roku Dyrektor Zakład Karnego w Rzeszowie wystąpił do Komisji Penitencjarnej o uchylenie stosowanego wobec skarżącego środka. Zachowanie skarżącego uległo poprawie, stosował się do regulaminu i nie był już agresywny w stosunku do funkcjonariuszy Służby Więziennej. W ocenie Dyrektora skarżący nie stwarzał już zagrożenia dla bezpieczeństwa zakładu karnego. Reżim został uchylony w dniu 27 marca 2013 roku.

C. Fundusz oszczędnościowy przekazywany skazanym w chwili zwolnienia

25. Pomiędzy 17 czerwca 2009 roku a 9 grudnia 2011 roku skarżący zgromadził 372,00 zł na funduszu oszczędnościowym przekazywanym skazanym w chwili zwolnienia. W grudniu 2012 roku otrzymał kolejne 150,00 zł, z których połowa (75,00 zł) została umieszczona na tym funduszu.

26. Skarżący nie otworzył depozytu czy konta oszczędnościowego i wydaje się, że nie otrzymał już żadnych wypłat później.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I MIĘDZYNARODOWE ORAZ PRAKTYKA

27. Art. 88a § 2 (2) Kodeksu karnego wykonawczego przewiduje zastosowanie reżimu „N” w stosunku do skazanego, który stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu poprzez:

„b) dopuszczenie się czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego lub inną osobę zatrudnioną w zakładzie karnym lub areszcie śledczym.”

28.Właściwe prawo krajowe i praktyka dotyczące funduszu oszczędnościowego przekazywanego skazanym w chwili zwolnienia zostały przedstawione w wyroku Trybunału w sprawie Siemaszko i Olszyński przeciwko Polsce (skarga nr 60975/08 i 35410/09, § 30, wyrok z dnia 13 września 2016 roku, nieostateczny). W szczególności art. 126 Kodeksu karnego wykonawczego przewiduje, że 50% kwoty otrzymanej przez skazanego, jednak nie więcej niż kwota odpowiadająca wysokości 4% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników określonego przez Główny Urząd Statystyczny, powinna być zdeponowana i przekazana skazanemu w chwili jego zwolnienia z zakładu karnego, z przeznaczeniem na przejazd do miejsca zamieszkania i na utrzymanie. Kwota oszczędności w ramach funduszu została ograniczona do jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników. Art. 126 Kodeksu karnego wykonawczego został zmieniony, umożliwiając skazanym lokowanie ich oszczędności na wybranym przez nich rachunku bankowym. Zmiana weszła w życie w dniu 1 stycznia 2012 roku. W sytuacji, gdy skazany nie ma wystarczających środków w dacie zwolnienia, może wnioskować do Dyrektora zakładu karnego o pomoc finansową w kwocie do 30% średniego miesięcznego wynagrodzenia (art. 166 § 3 Kodeksu karnego wykonawczego).

29. Europejskie Reguły Więzienne są rekomendacją Komitetu Ministrów do państw członkowskich Rady Europy w sprawie minimalnych standardów w zakładach karnych. Państwa są zachęcane do kierowania się w swej legislacji i polityce regułami oraz do zapewnienia ich upowszechnienia wśród władz sądowniczych, personelu więziennego oraz skazanych.

Ostatnia wersja Reguł, przyjęta w 2006 roku („Reguły z 2006 roku”), stawowi w przedmiotowym zakresie, że:

„ 26.11 Więźniowie mają prawo do wydawania co najmniej części swoich zarobków na zakup dozwolonych artykułów użytku osobistego oraz do przesłania ich części rodzinie.

26.12 Więźniowie mogą być też zachęcani do oszczędzania części swoich zarobków, które będą im wydane w momencie zwolnienia lub spożytkowane na inne dozwolone cele.”

PRAWO

I. ZARZUT NARUSZENIA ART. 3 KONWENCJI

30. Skarżący zarzucał, że został bezprawnie sklasyfikowany jako „więzień niebezpieczny” i poddany poniżającemu traktowaniu zabronionemu przez art. 3 Konwencji, który brzmi następująco:

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.”

A. Dopuszczalność skargi

31. Trybunał zauważa, że skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Zauważa dalej, że nie jest niedopuszczalna z jakichkolwiek innych powodów. Należy zatem uznać ją za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

1. Stanowiska stron

32. Skarżący twierdził, że przedłużające się i rutynowe stosowanie wobec niego wszystkich przewidzianych w ramach reżimu „osadzonego niebezpiecznego” środków przez okres ponad dwóch lat było niedopuszczalne. Nigdy nie był on skazany w związku z popełnieniem poważnego przestępstwa i został niesłusznie przedstawiony przez władze jako osoba agresywna w celu uzasadnienia stosowania i przedłużania reżimu.

33. Skarżący podniósł, że stosowano wobec niego pełen zakres środków identycznych do tych opisanych przez Trybunał w wyroku Piechowicz przeciwko Polsce (cytowany wyżej). Za każdym razem, gdy opuszczał cele, co miało miejsce zazwyczaj kilka razy w ciągu dnia, był poddawany poniżającym, wyjątkowo dolegliwym kontrolom osobistym, wykonywanym przez dwóch bądź trzech strażników. Jego cela, włączając w to kącik sanitarny, była monitorowana za pośrednictwem systemu telewizji przemysłowej. Dalej skarżący nawiązywał do nadmiernej izolacji od rodziny. Miał prawo do jednej wizyty miesięcznie przy czym w warunkach wykluczających bezpośredni kontakt. On i jego goście byli oddzieleni szybą plexi i komunikowali się używając telefonu. Skarżący podnosił także, że na zewnątrz celi musiał poruszać się w „kajdanach zespolonych” (kajdany i okowy połączone łańcuchami).

34. Rząd twierdził, że skarżący został zakwalifikowany jako „osadzony niebezpieczny” zgodnie z właściwymi przepisami i że kwestionowane środki miały podstawę prawną. Twierdził, że reżim „osadzonego niebezpiecznego” uchylono w dniu 16 listopada 2011 roku z uwagi na poprawę zachowania skarżącego. Niestety musiał być ponownie zastosowany w dniu 3 stycznia 2012 roku z uwagi na to, że skarżący planował napaść na funkcjonariusza Służby Więziennej i zachowywał się agresywnie. Gdy poprawił swoje zachowanie w więzieniu, stosowanie reżimu zostało uchylone w dniu 27 marca 2013 roku. W tych okolicznościach w ocenie Rządu stosowanie wobec skarżącego reżimu było uprawnione i konieczne, aby zapobiec ryzyku zakłócenia porządku i utrzymać bezpieczeństwo w zakładzie karnym.

35. Rząd zwrócił uwagę, że skarżący miał prawo udziału w edukacyjnych i kulturalnych zajęciach oraz uprawiania sportu. Wolno mu było słuchać muzyki i radia i miał dostęp do biblioteki. Rząd podsumował, że traktowanie skarżącego nie było niezgodne z art. 3 Konwencji. Wniósł o niestwierdzanie naruszenia tego przepisu.

2. Ocena Trybunału

(a) Ogólne zasady wynikające z orzecznictwa Trybunału

36. Odpowiednie zasady ogólne wynikające z orzecznictwa Trybunału zostały niedawno podsumowane w wyrokach w sprawach Piechowicz przeciwko Polsce (cytowanej powyżej, skarga nr 20071/07 §§ 158-165, wyrok z dnia 17 kwietnia 2012 roku) i Horych przeciwko Polsce (cytowanej powyżej, skarga nr 13621/08 §§ 85-92, wyrok z dnia 17 kwietnia 2012 roku).

(b) Zastosowanie powyższych zasad w niniejszej sprawie

37. Trybunał zauważa, że bezspornym jest fakt, że od dnia 24 lutego do dnia 16 listopada 2011 roku i od dnia 3 stycznia 2012 roku do dnia 27 marca 2013 roku - czyli przez prawie dwa lata - skarżący był zakwalifikowany jako „więzień niebezpieczny”, a w konsekwencji poddany środkom podwyższonego bezpieczeństwa i różnym ograniczeniom (zobacz §§ 11-24 powyżej). Główne aspekty reżimu wskazane przez skarżącego (zobacz § 11 i § 33 powyżej) nie były kwestionowane przez Rząd (zobacz §§ 34-35 powyżej). Szczegóły kluczowych aspektów stosowania reżimu tzw. osadzonego niebezpiecznego przeanalizowano dogłębnie również w wyroku Piechowicz (cyt. wyżej, § 166 z dalszymi odniesieniami).

38. Trybunał zauważa, że decyzje z dnia 24 lutego 2011 roku oraz 3 stycznia 2012 roku kwalifikujące skarżącego jako tzw. więźnia niebezpiecznego były uprawnione z uwagi na agresywne zachowanie skarżącego w stosunku do strażników oraz groźbę napaści na funkcjonariusza Służby Więziennej (zobacz § 11 i § 22 powyżej). Nie było w związku z tym nieuzasadnione uznanie przez władze krajowe, że skarżący, z uwagi na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa zakładu karnego, winien być poddany ściślejszej kontroli bezpieczeństwa obejmującej wzmożony i stały nadzór jego ruchu wewnątrz i na zewnątrz celi, ograniczenie kontaktów i komunikacji ze światem zewnętrznym oraz niektóre formy izolacji od społeczności więziennej.

39. Strony nie podnosiły, że przez cały kwestionowany okres skarżący był umieszczony w pojedynczej celi, czy też, że był poddany sensorycznej czy społecznej izolacji. Skarżący miał też prawo do wizyt rodziny, aczkolwiek ograniczonych co do ilości oraz warunków. Jednakże, biorąc pod uwagę charakter oraz zakres innych ograniczeń, same wizyty rodzinne nie mogły w wystarczający sposób łagodzić kumulatywnych, niekorzystnych skutków osadzenia w ramach reżimu „więźnia niebezpiecznego”.

40. Nie wydaje się, aby władze dołożyły jakichkolwiek starań, aby przeciwdziałać skutkom izolacji skarżącego poprzez zapewnienie mu niezbędnej psychicznej lub fizycznej stymulacji, z wyjątkiem dziennego, odbywanego pojedynczo spaceru w oddzielonym obszarze (zobacz Piechowicz, cytowany powyżej, §§ 172-173).

41. Trybunał nie jest ponadto przekonany, że zakuwanie skarżącego w kajdany przy każdej okazji było konieczne ( ibidem, § 174).

42. Trybunał ma jeszcze więcej wątpliwości w odniesieniu do pełnej kontroli osobistej, której skarżący był poddawany codziennie, a nawet kilka razy dziennie, za każdym razem, gdy opuszczał lub powracał do swojej celi. Trybunał orzekł już w sprawie Piechowicz (cytowanej powyżej, § 176), że o ile kontrole osobiste mogą być niezbędne w celu zapewnienia bezpieczeństwa zakładu karnego lub w celu zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, nie został przekonany argumentami Rządu, że takie systematyczne, inwazyjne i krępujące kontrole przeprowadzane codziennie, a nawet kilka razy dziennie, były niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa zakładu karnego. Kontrole osobiste przeprowadzano rutynowo i nie były one związane z żadnymi konkretnymi potrzebami bezpieczeństwa lub jakimikolwiek konkretnymi podejrzeniami dotyczącymi zachowania skarżącego.

43. Mając na uwadze fakt, że skarżący został już poddany kilku innym rygorystycznym środkom kontroli i że władze nie opierały się na żadnych konkretnych i przekonujących wymogach bezpieczeństwa, Trybunał uważa, że ​​praktyka codziennych kontroli osobistych, stosowana wobec niego prawie dwa lata, musiała wywołać w nim poczucie niższości, udręki i skumulowanego cierpienia, wykraczające poza zakres nieuniknionych dolegliwości związanych z osadzeniem w warunkach izolacji więziennej (zobacz Horych, cytowany powyżej, § 101, oraz Piechowicz, cytowany powyżej, §§ 175 - 176).

44. Trybunał orzekł już wcześniej, że władze krajowe, przy przedłużaniu reżimu, nie były faktycznie zobligowane do rozważania zmian w sytuacji osobistej skarżącego oraz, w szczególności, kumulatywnych skutków dalszego stosowania kwestionowanych środków (zobacz Prus przeciwko Polsce, skarga nr 5136/11, § 37, wyrok z dnia 12 stycznia 2016 roku). W ocenie Trybunału również w sprawie niniejszej władze krajowe nie uzasadniły w wystarczający sposób przedłużenia stosowania reżimu.

45. Podsumowując, Trybunał nie może uznać, że bezkrytyczne zastosowanie wobec skarżącego pełnego zakresu dostępnych w ramach reżimu „więźnia niebezpiecznego” środków prze okres prawie dwóch lat, było konieczne w celu zapewnienia bezpieczeństwa w zakładzie karnym i zgodne z art. 3 Konwencji (zobacz Piechowicz, cytowany powyżej, § 170, Romaniuk przeciwko Polsce, skarga nr 59285/12, § 39, wyrok z dnia 12 stycznia 2016 roku). Dla powyższej konkluzji nie ma znaczenia fakt, iż wobec skarżącego dwukrotnie uchylono stosowanie reżimu, w dniu 16 listopada 2011 roku oraz 27 marca 2013 roku. Chociaż obawy władz więziennych o bezpieczeństwo zakładu karnego nie były nieuzasadnione (zobacz § 38 powyżej), biorąc pod uwagę kumulatywny efekt stosowania wobec skarżącego reżimu „więźnia niebezpiecznego”, Trybunał stwierdza, że władze nie wykazały wystarczających i odpowiednich powodów mogących usprawiedliwić surowość podejmowanych środków w całym ich wymiarze dla osiągnięcia uprawnionego celu zapewnienia bezpieczeństwa zakładu karnego.

46. Doszło więc do naruszenia art. 3 Konwencji.

II. ZARZUT NARUSZENIA ART. 1 PROTOKOŁU DODATKOWEGO NR 1 DO KONWENCJI

47. Skarżący zarzucił naruszenie prawa do poszanowania mienia, ponieważ z otrzymanych od rodziny pieniędzy, połowę musiał umieścić na specjalnym rachunku bankowym, do którego nie miał dostępu przed zwolnieniem z zakładu karnego. Powoływał się na art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji, który ma następujące brzmienie:

„Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego.

Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa Państwa do wydawania takich ustaw, jakie uzna za konieczne dla uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zapewnienia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych”.

A.  Dopuszczalność skargi

1.  Stanowisko stron

48. Rząd twierdził, że właściwe regulacje krajowe dotyczące korzystania przez osadzonych z ich pieniędzy były zgodne z wymogami art 1 Protokołu nr 1. Podniósł, że przepis ten nie pozbawia Państw – Stron prawa do takiego ukształtowania ustawodawstwa, które uważają za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym. Celem przedmiotowej regulacji było zapewnienie, że osadzeni będą dysponować koniecznymi oszczędnościami w momencie opuszczania zakładu karnego po odbyciu kary. Skarżący był uprawniony do korzystania z połowy swoich pieniędzy, druga zaś połowa nie była skonfiskowana, ale zdeponowana na przyszłość. Począwszy od dnia 1 stycznia 2012 roku skarżący mógł umieścić swoje oszczędności na wybranym przez siebie rachunku oszczędnościowym, jednakże nie skorzystał z tej możliwości. Pomimo, że powyższe rozwiązanie stanowiło ingerencję w prawo osadzonych do swobodnego dysponowania ich pieniędzmi, nie było ono nieproporcjonalne, bowiem osadzeni mieli zapewnione darmowe jedzenie, ubrania, a także inne rzeczy i usługi. Bez oszczędności z funduszu oszczędnościowego przekazywanego skazanym w chwili zwolnienia, skazani potrzebowaliby finansowego wsparcia Państwa na podróż do domu i początkowe koszty utrzymania. Ponadto ustawodawstwo w zakresie funduszu akumulacyjnego jest zgodne z Europejskimi Regułami Więziennymi, które przewidują zachęcanie osadzonych do oszczędzania części dochodów (zobacz § 29 powyżej). Zobowiązanie więźniów do oszczędzania pieniędzy winno być uznane za proporcjonalne do zamierzonego celu, ponieważ ogranicza się do kwoty 50% dochodu osadzonego a kwota oszczędności nie może przekraczać średniego krajowego miesięcznego wynagrodzenia ustalonego przez Główny Urząd Statystyczny (w grudniu 2011 roku wynosiło 4.015,00 zł, co stanowi równowartość 950 euro).

49. Dalej Rząd podnosił, że skarga winna zostać uznana za niedopuszczalną z uwagi na to, że skarżący nie doznał znaczącego uszczerbku w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. b Konwencji, zmienionego Protokołem nr 14.

50. Skarżący twierdził, że z uwagi na trudną sytuację finansową polskich aresztów śledczych i zakładów karnych, osadzeni otrzymywali niewystarczającą ilość środków toaletowych i sanitarnych. Osadzeni mieli prawo zakupu niezbędnych środków toaletowych i czyszczących
w więziennym sklepie. Skarżący nie osiągał w okresie osadzenia żadnych dochodów i jedyną drogą do zakupu wymienionych artykułów było proszenie członków rodziny o pomoc. Jednakże połowa otrzymanych od ubogich krewnych środków była deponowana w ramach funduszu, do którego skarżący nie miał dostępu w okresie osadzenia. Pomiędzy czerwcem 2009 roku a listopadem 2011 roku skarżący otrzymał od swoich krewnych kwotę 695,00 zł, ale był uprawniony do dysponowania jedynie jej połową, to jest kwotą 347,00 zł, co stanowi równowartość 80 euro.
W ocenie skarżącego Państwo nie powinno zmuszać biednych osadzonych do oszczędzania, pozostawiając do ich dyspozycji niewielkie kwoty. Taka ingerencja nie służyła uprawnionemu celowi ani nie była konieczna w społeczeństwie demokratycznym.

2. Ocena Trybunału

51. Trybunał podkreśla, że art. 1 Protokołu nr 1 gwarantuje w istocie prawo własności. Jakakolwiek ingerencja w to prawo ma być zgodna z prawem i służyć uprawnionemu celowi, a także być proporcjonalna do zamierzonego celu (zobacz podsumowanie właściwych zasad w sprawach Beyeler przeciwko Włochom [Wielka Izba], skarga nr 33202/96, §§ 108-114, ECHR 2000–I i Metalco Bt. przeciwko Węgrom, skarga nr 34976/05, § 16, wyrok z dnia 1 lutego 2011, z dalszymi odniesieniami).

52. Trybunał zauważa po pierwsze, że skarżący kwestionuje obowiązek odkładania połowy swoich pieniędzy w ramach funduszu oszczędnościowego przekazywanego skazanym w chwili zwolnienia. Nie kwestionuje on natomiast, że przed dniem 31 grudnia 2011 roku był ograniczony w wyborze, gdzie chce odkładać pieniądze (porównaj Siemaszko i Olszyński, cytowany wyżej, § 78).

53. Skarżący miał prawo korzystać z połowy swoich pieniędzy, do drugiej połowy, ulokowanej na specjalnym funduszu, nie miał dostępu w okresie osadzenia. Doszło zatem do ingerencji w chronione na podstawie art. 1 Protokołu nr 1 prawo skarżącego do poszanowania swego mienia, która jest jednoznaczna z uregulowaniem sposobu korzystania przez skarżącego z własności w rozumieniu ustępu 2 tego przepisu. Ingerencja była zgodna z prawem mianowicie z art. 126 Kodeksu karnego wykonawczego (zobacz § 28 powyżej). Uprawnionym celem tego ograniczenia było zapewnienie, że skarżący będzie dysponował pewną sumą pieniędzy na reintegrację ze społeczeństwem po opuszczeniu zakładu karnego.

54. Trybunał powtarza, że Państwa mają szeroki margines oceny w ramach art. 1 Protokołu nr 1 w odniesieniu do ogólnych środków strategii gospodarczej czy społecznej (zobacz Stummer przeciwko Austrii [Wielka Izba], skarga nr 37452/02, § 89, ECHR 2011). Trybunał stwierdził już w przeszłości, że zobowiązanie osadzonych do wykorzystania połowy swoich pieniędzy na spłacenie długu wobec państwa nie było nieproporcjonalne do celu, któremu służyło (zobacz Laduna przeciwko Słowacji, skarga nr 31827/02, §§ 82-86, ECHR 2011). Trybunał orzekł również, że nie można robić władzom krajowym zarzutu z tego, że zapewniały, iż ograniczona suma pieniędzy była deponowana na rachunku oszczędnościowym w celu przekazania skarżącemu w momencie opuszczenia zakładu karnego (zobacz Loog przeciwko Estonii, skarga nr 56419/15, wyrok z dnia 31 maja 2016 roku).

55. Trybunał zauważa, że ingerencja w niniejszej sprawie została ograniczona do tego, kiedy skarżący mógł korzystać ze swoich pieniędzy, nie pozbawiając go ich. Zdeponowane pieniądze nie były przejęte przez Państwo, ale pozostawały własnością więźniów. Począwszy od dnia 1 stycznia 2012 roku skarżący mógł ulokować je na wybranym przez siebie rachunku, ale nie zdecydował się tak uczynić (zobacz § 26 powyżej). Kwoty na rachunku oszczędnościowym przekazywanym skazanym w chwili zwolnienia były umiarkowane, maksymalna zaś kwota była określona jako równowartość średniego miesięcznego wynagrodzenia krajowego ustalonego przez Główny Urząd Statystyczny (około 950 euro w tamtym czasie). Każde przekazanie środków pieniężnych na fundusz było ograniczone do kwoty stanowiącej równowartość 4% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (zobacz § 28 powyżej). Trybunał uważa, że Państwo ma prawo do korzystania z takich programów, które uważa za najbardziej odpowiednie dla ponownej integracji więźniów ze społeczeństwem po ich zwolnieniu, w tym poprzez zabezpieczenie dla nich pewnej kwoty pieniędzy (zobacz Loog, cytowany wyżej).

56. Reasumując, skarga w zakresie naruszenia art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji jest w sposób oczywisty nieuzasadniona i musi być odrzucona na podstawie art. 35 ust. 3 lit. a i ust. 4 Konwencji. W konsekwencji, Trybunał nie uważa za konieczne badanie zarzutu Rządu dotyczącego braku poniesienia przez skarżącego znaczącego uszczerbku (zobacz § 49 powyżej).

III. POZOSTAŁE ZARZUTY

57. W swoich uwagach z dnia 5 stycznia 2015 roku prawnik skarżącego zarzucał również, że zakwalifikowanie skarżącego jako więźnia niebezpiecznego stanowiło, niezależnie od naruszenia art. 3 Konwencji, również naruszenie jego prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego chronionego na mocy art. 8 Konwencji.

58. Rząd zauważył, że skarżący był zakwalifikowany jako „więzień niebezpieczny” do dnia 27 marca 2013 roku, w związku z czym jego skarga została złożona z przekroczeniem terminu.

59. Trybunał uznaje, że w świetle wniosków w zakresie art. 3 Konwencji (zobacz § 46 powyżej) dotyczących głównych kwestii podniesionych przez skarżącego, nie jest konieczne badanie dopuszczalności ani przedmiotu skargi w tej części (zobacz Eze przeciwko Rumuni, skarga nr 80529/13, § 65, wyrok z dnia 21 czerwca 2016 roku).

IV. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

60. Art. 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie.”

A. Szkoda

61. Skarżący domagał się 50.000 euro z tytułu szkody niemajątkowej.

62. Rząd uznał tę kwotę za nadmierną.

63. Trybunał przyznaje skarżącemu 6.000 euro z tytułu szkody niemajątkowej.

B. Koszty i wydatki

64. Skarżący, który otrzymał pomoc prawną od Rady Europy w zakresie przedmiotowej sprawy, dochodził również zwrotu 3.000 euro, przeznaczonych na pokrycie kosztów i wydatków w postępowaniu przed Trybunałem. Podstawą ustalenia tej kwoty było trzydzieści godzin pracy prawnej obejmującej przygotowywanie sprawy, spotkania ze skarżącym i sporządzanie pisemnych wniosków w jego imieniu, przy stawce godzinowej w wysokości 100 euro.

65. Rząd uznał tę kwotę za nadmierną

66. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, skarżący jest uprawniony do zwrotu kosztów i wydatków wyłącznie w zakresie koniecznych i racjonalnych kosztów i wydatków, które zostały faktycznie poniesione. W przedmiotowej sprawie, uwzględniając dokumentację znajdującą się w posiadaniu Trybunału oraz kryteria przedstawione powyżej, a także biorąc pod uwagę sumy płacone w związku z udzieloną pomocą prawną przez Radę Europy, Trybunał przyznaje kwotę 1.000 euro w odniesieniu do postępowania przed Trybunałem (zobacz Karacsony i inni przeciwko Węgrom, [Wielka Izba], skarga nr 42461/13, § 190, ECHR 2016 (wyciąg)).

C. Odsetki za zwłokę

67. Trybunał uznaje za właściwe, aby odsetki za zwłokę były oparte na marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego, powiększonej o trzy punkty procentowe.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ, JEDNOMYŚLNIE,

1. Uznaje skargę na podstawie art. 3 Konwencji w zakresie zakwalifikowania skarżącego jako „więźnia niebezpiecznego” za dopuszczalną;

2. Stwierdza, że nie ma potrzeby rozpatrzenia dopuszczalności i przedmiotu skargi pod kątem 8 Konwencji;

3. Uznaje skargę w pozostałym zakresie za niedopuszczalną;

4. Stwierdza, że nastąpiło naruszenie art. 3 Konwencji;

5. Stwierdza

(a) że pozwane Państwo ma wypłacić skarżącemu, w ciągu trzech miesięcy od dnia, w którym wyrok stanie się ostateczny zgodnie z art. 44 ust. 2 Konwencji, następujące kwoty, przeliczone na walutę pozwanego państwa po kursie obowiązującym w dniu wypłaty:

(i) 6.000 euro (sześć tysięcy euro), powiększone o kwotę ewentualnie należną z tytułu podatku, tytułem poniesionej szkody niemajątkowej;

(ii) 1.000 euro (jeden tysiąc euro), powiększone o kwotę ewentualnie należną z tytułu podatku, tytułem zwrotu kosztów i wydatków;

(b) że po upływie powyższego trzymiesięcznego terminu do momentu zapłaty winny zostać naliczone od tych kwot odsetki zwykłe według marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe;

5. Oddala pozostałą część roszczenia skarżącego o słuszne zadośćuczynienie.

Sporządzono w języku angielskim oraz obwieszczono pisemnie dnia 21 marca 2017 roku, zgodnie z Regułą 77 § 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Marialena Tsirli Ganna Yudkivska
Kanclerz Przewodniczący