Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

18 października 2018 r.

Wyrok jest ostateczny, jednak może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Walasek przeciwko Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Pierwsza), zasiadając jako Izba w składzie:

Aleš Pejchal, Przewodniczący,
Krzysztof Wojtyczek,
Jovan Ilievski, sędziowie,
oraz Renata Degener, Zastępca Kanclerza Sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 września 2018 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 33946/15) przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej wniesionej do Trybunału 6 lipca 2015 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencji”) przez obywatela Rzeczypospolitej Polskiej, Pana Sebastiana Walaska („skarżącego”).

2. Skarżący był reprezentowany przez Pana P. Rała, adwokata praktykującego w Warszawie. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej („Rząd”) był reprezentowany przez swojego Pełnomocnika, Panią J. Chrzanowską, którą później zastąpiła jej Zastępca Pani A. Mężykowską, z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. Skarżący twierdził, że warunki jego pobytu w zakładzie penitencjarnym doprowadziły do nieludzkiego i poniżającego traktowania.

4. Dnia 23 listopada 2016 r. skarga dotycząca warunków pobytu skarżącego w Kieleckim Areszcie Śledczym w okresie od 6 września do 4 października 2012 r. została zakomunikowana Rządowi, zaś w pozostałym zakresie skarga została uznana za niedopuszczalną, zgodnie z Regułą 54 § 3 Regulaminu Trybunału.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący urodził się w 1985 r. i mieszka w Łatanicach.

6. Okoliczności faktyczne sprawy można streścić w następujący sposób.

A. Okres pobytu skarżącego w zakładzie penitencjarnym

7. Skarżący przebywał w Kieleckim Areszcie Śledczym w okresie od 6 września do 4 października 2012 r. (28 dni).

B. Warunki pobytu skarżącego w zakładzie penitencjarnym

8. Skarżący podniósł, że podczas jego pobytu w Kieleckim Areszcie Śledczym został osadzony w przeludnionych celach, gdzie powierzchnia przypadająca na osobę wynosiła poniżej minimalnej polskiej normy ustawowej 3 m ².

9. W swoich uwagach Rząd przyznał, że skarżący przebywał w przeludnionej celi, przy czym podkreślił , że przestrzeń na osadzonego w każdej z cel przekraczała 2 m ², zaś spowodowane tym uciążliwości kompensowano przedłużaniem codziennego spaceru o 30 minut, a także dodatkowymi zajęciami kulturalnymi, edukacyjnymi i sportowymi.

10. W toku postępowania cywilnego wszczętego przez skarżącego sądy krajowe ustaliły, że w przeludnionej celi skarżący spędził dwadzieścia osiem dni (zob. par. 13).

11. W odniesieniu do warunków pobytu w zakładzie penitencjarnym sądy krajowe uznały, że w celi panowały odpowiednie warunki. Cele wyposażono zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa; były one odpowiednio wentylowane, a kąciki sanitarne były oddzielone od pozostałej części mieszkalne.

C. Postępowanie cywilne przeciwko Skarbowi Państwa

12. Dnia 12 sierpnia 2013 r. skarżący wytoczył powództwo cywilne przeciwko Skarbowi Państwa za naruszenie jego dóbr osobistych i wystąpił o zadośćuczynienie za pobyt w przeludnionych celach w różnych zakładach penitencjarnych. Dochodził on 35 000 PLN (ok. 8 750 EUR) tytułem słusznego zadośćuczynienia.

13. Dnia 28 maja 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo skarżącego. Sąd potwierdził jednak, że przez pewien czas (od 6 września do 4 października 2012 r.) skarżący przebywał w celach, gdzie powierzchnia przypadająca na osobę wynosiła poniżej minimalnej polskiej normy ustawowej 3 m ², jednak nie mniej niż 2 m ².

14. Dnia 1 kwietnia 2015 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apelację skarżącego.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

15. Szczegółowe omówienie odpowiednich przepisów krajowych i praktyki dotyczących ogólnych zasad rządzących warunkami pobytu w zakładach penitencjarnych w Polsce oraz krajowych środków odwoławczych dostępnych osadzonym w zakładach penitencjarnych, którzy twierdzą, że warunki ich pobytu w zakładzie penitencjarnym były niewłaściwe, przedstawiono w wyrokach pilotażowych Trybunału w sprawach Orchowski przeciwko Polsce, skarga nr 17885/04, oraz Norbert Sikorski przeciwko Polsce, skarga nr 17599/05, 22 października 2009 r. (zob. odpowiednio §§ 75-85 oraz §§ 45-88). Najnowsze zmiany zostały opisane w decyzji Trybunału w sprawie Łatak przeciwko Polsce, skarga nr 52070/08, 12 października 2010 r. §§ 25-54.

PRAWO

I. DOMNIEMANE NARUSZENIE ART. 3 KONWENCJI

16. Skarżący zarzucił, że warunki jego pobytu oraz przeludnienie w Kieleckim Areszcie Śledczym, gdzie przebywał od 6 września do 4 października 2012 r. (28 dni) doprowadziły do nieludzkiego i poniżającego traktowania, zgodnie z art. 3 Konwencji, który stanowi:

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”.

A. Dopuszczalność

17. Trybunał zauważa, że skarga ta nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Ponadto odnotowuje, że nie jest ona również niedopuszczalna na żadnym innym gruncie. Należy ją zatem uznać za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

18. Skarżący podniósł, że przeludnienie oraz warunki osadzenia nie spełniały standardów wynikających z art. 3 Konwencji.

19. Rząd stwierdził, że warunki pobytu skarżącego w areszcie śledczym nie osiągnęły minimalnego stopnia dolegliwości, jaki pozwoliłby uznać jego traktowanie za nieludzkie lub poniżające w rozumieniu art. 3 Konwencji.

20. Rząd potwierdził ustalenia sądów krajowych, że skarżący spędził dwadzieścia osiem dni w przeludnionej celi, gdzie powierzchnia przypadająca na osadzonego wynosiła poniżej minimalnej polskiej normy ustawowej 3 m ². Rząd uznał jednak, że powierzchnia w celi przypadająca na skarżącego w okresie jego pobytu w areszcie śledczym przekraczała 2 m ². Rząd podniósł, że pobyt skarżącego w przeludnionej celi był stosunkowo krótki i stanowił pojedynczy epizod podczas całego okresu pozbawienia wolności. Ponadto skarżący cieszył się wystarczającą swobodą poruszania się poza celą. Przyznano mu dodatkowe pół godziny codziennego spaceru, a jego cela była otwarta w ciągu dnia, bowiem od 27 września 2012 r. odbywał on karę w zakładzie karnym typu półotwartego. Rząd podkreślił, że ogólne warunki pobytu skarżącego w Kieleckim Areszcie Śledczym były bardzo dobre i nie zaszły inne okoliczności pogarszające warunki pozbawienia wolności skarżącego. Rząd oparł się w tym względzie na wyrokach w sprawach Vladimir Belyayev przeciwko Rosji, skarga nr 9967/06, 17 października 2013 r. oraz Muršić przeciwko Chorwacji [WI], skarga nr 7334/13, ETPCz 2016.

21. Zestawienie ogólnych zasad dotyczących badania zgodności z art. 3 warunków osadzenia znajduje się w pilotażowych wyrokach Trybunału w sprawach przeciwko Polsce [zob. Orchowski (cyt. powyżej, §§ 119-131), Norbert Sikorski (cyt. powyżej., §§ 126-141)] oraz w sprawie Muršić (cyt. powyżej, §§ 102-141).

22. Trybunał podkreślił, że w znaczącej liczbie spraw, gdy powierzchnia w wieloosobowej celi przypadająca na osadzonego wynosiła poniżej 3 m ², uznawał to za przeludnienie na tyle poważne, aby uznać je za naruszenie art. 3 (zob. Orchowski, cyt. powyżej, § 122 i dalsze orzecznictwo).

23. Trybunał stwierdzał już, że w sytuacji, gdy przestrzeń osobista przypadająca na osadzonego w celi wieloosobowej wynosi poniżej 3 m ², zachodzi silne domniemanie naruszenia art. 3. Obalenie tego domniemania może nastąpić wyłącznie w przypadku kumulatywnego spełnienia przesłanek, to znaczy, gdy dochodzi do krótkich, okazjonalnych i nieznacznych ograniczeń przestrzeni osobistej w połączeniu z wystarczającą swobodą poruszania się oraz odpowiednimi aktywnościami poza celą, co w ogólnym rozrachunku daje obraz pozbawienia wolności w odpowiednim zakładzie karnym (zob. Muršić, cyt. powyżej, § 138).

24. Trybunał zauważa, że w sprawie Vladimir Belyayev przeciwko Rosji (cyt. powyżej), do której odniósł się Rząd, skarżący miał do dyspozycji, podczas swojego pobytu w zakładzie karnym trwającym dwadzieścia sześć dni, 2,97 m ² przestrzeni osobistej w przeludnionej celi. Trybunał zauważa również, że w sprawie Muršić (cyt. powyżej) pobyt przez dwadzieścia siedem dni w celi, gdzie powierzchnia na osobę wynosiła 2,62 m ², uznano za naruszenie art. 3. W niniejszej sprawie Rząd wywodził, że przestrzeń w celi przypadająca na osadzonego skarżącego w wyżej wymienionym terminie przekraczała 2 m ², przy czym nie przedstawił Trybunałowi bardziej szczegółowych informacji w tym zakresie.

25. Trybunał odnotowuje, że uciążliwości, których doświadczał skarżący podczas pobytu w przeludnionej celi, częściowo kompensowano dłuższymi codziennymi spacerami oraz dodatkowymi zajęciami kulturalnymi, edukacyjnymi oraz sportowymi, a także, że nie zaszły inne okoliczności pogarszające ogólne warunki pozbawienia wolności skarżącego. Niemniej jednak mając na uwadze fakt, że Rząd nie przedstawił dokładnych informacji w kwestii przestrzeni osobistej, Trybunał uznaje, zgodnie z orzecznictwem Trybunału w sprawie Muršić, że w niniejszych okolicznościach ograniczenie przestrzeni osobistej nie może zostać uznane za „krótkie, okazjonalne i nieznaczne” w rozumieniu orzecznictwa Trybunału (zob. Muršić, cyt. powyżej, § 130).

26. Z powyższego wynika, że w kontekście niniejszej sprawy zachodzi silne domniemanie naruszenia art. 3, którego nie można obalić.

27. Mając na względzie wszystkie powyższe okoliczności, Trybunał uznaje, że w niniejszej sprawie osadzenie skarżącego w celi, gdzie w okresie dwudziestu ośmiu dni powierzchnia przypadająca na osadzonego wynosiła mniej niż 3 m ², doprowadziło do nieludzkiego i poniżającego traktowania.

28. Z tego względu Trybunał oddala zastrzeżenie wstępne Rządu i stwierdza, że doszło do naruszenia art. 3 Konwencji.

II. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

29. Artykuł 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

30. Skarżący nie dochodził słusznego zadośćuczynienia. W związku z powyższym Trybunał nie przyznaje skarżącemu żadnej kwoty z tego tytułu.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1. uznaje skargę za dopuszczalną;

2. uznaje, że doszło do naruszenia art. 3 Konwencji.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie 18 października 2018 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Renata Degener Aleš Pejchal
Zastępca Kanclerza Przewodniczący