Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

[wyciąg]

STRASBURG

23 maja 2017

OSTATECZNY

23/08/2017

Niniejszy wyrok stał się ostateczny się na warunkach określonych w art. 44 ust. 2 Konwencji. Wyrok może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Paluda przeciwko Słowacji,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Trzecia Sekcja), zasiadając jako Izba w składzie:

Branko Lubarda, Przewodniczący,
Helena Jäderblom,
Luis López Guerra,
Helen Keller,
Dmitry Dedov,
Pere Pastor Vilanova,
Georgios A. Serghides, sędziowie,
oraz Fatoş Aracı, Zastępca Kanclerza Sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 2 maja 2017 r.

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

[Paragrafy 1- 5 wyroku pominięto]

FAKTY

[Paragrafy 6-24 wyroku pominięte i zastąpione tłumaczeniem poniższego streszczenia przygotowanego przez Kancelarię Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Streszczenie stanu faktycznego 1 :

We wrześniu 2009 r. Rada Sądownictwa Republiki Słowackiej (najwyższy organ władzy sądowniczej na Słowacji, któremu przewodniczył w tamtym czasie Prezes Sądu Najwyższego) podjęła decyzję o zawieszeniu skarżącego w pełnieniu obowiązków sędziego Sądu Najwyższego i o wszczęciu przeciwko niemu postępowania dyscyplinarnego. W szczególności skarżącemu zarzucono, że złożył doniesienie o popełnieniu przestępstwa, oskarżając Prezesa Sądu Najwyższego o nadużycie władzy a ponadto publicznie oświadczył, że Prezes starał się wywrzeć wpływ na wynik postępowania. Zawieszenie, które zgodnie z obowiązującymi przepisami mogło trwać do dwóch lat, pociągało za sobą obniżenie wynagrodzenia skarżącego o 50%. Podejmowane przez skarżącego próby zaskarżenia decyzji o zawieszeniu były nieskuteczne. Jego odwołanie do Rady Sądownictwa zostało odrzucone ze względu na fakt, że była to sprawa, którą winny rozpatrzyć sądy administracyjne. Sądy administracyjne orzekły, że decyzja o zawieszeniu skarżącego miała charakter wstępny, nie była równoznaczna z ustaleniem jego praw ze skutkiem ostatecznym i jako taka nie miała wpływu na jego podstawowe prawa i wolności. Skargi skarżącego do Trybunału Konstytucyjnego zostały uznane za niedopuszczalne.]

PRAWO

I. ZARZUT NARUSZENIA ART. 6 KONWENCJI

25. Skarżący podniósł, że odmówiono mu prawa dostępu do sądu w związku z decyzją o zawieszeniu go w pełnieniu obowiązków sędziego w oczekiwaniu na wynik postępowania dyscyplinarnego prowadzonego przeciwko niemu. W tym względzie zarzucał naruszenie przysługujących mu praw z art. 6 ust. 1 Konwencji [o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności], którego stosowny fragment brzmi następująco:

„Każdy ma prawo do ... rozpatrzenia jego sprawy ... przez ... sąd ... przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym ....”.

A. Dopuszczalność

1. Argumenty Stron

26. Rząd zakwestionował zgodność skargi ratione materiae z postanowieniami Konwencji. W tym względzie powoływał się na wnioski sądów krajowych w odniesieniu do skargi opartej o prawo administracyjne wniesionej przez skarżącego i podkreślał, że zaskarżony środek polegający na zawieszeniu skarżącego stanowił tymczasowy środek zabezpieczający dotyczący stosunków pomiędzy skarżącym a państwem. Nie stanowił on decyzji co do istoty praw i obowiązków o charakterze cywilnym, nie był sankcją, i miał na celu zabezpieczenie integralności wykonywania władzy sądowej. Dodatkowo, Rząd podniósł, że skarżący nie wnioskował o zniesienie zawieszenia na podstawie art. 22 ust. 5 ustawy i stwierdził, że w przedmiotowej sprawie nie spełniono wymogów dopuszczalności zastosowania gwarancji z art. 6 ust. 1 Konwencji, zgodnie z orzecznictwem Trybunału.

27. Skarżący nie zgodził się z powyższym stanowiskiem i podniósł, że postępowanie dyscyplinarne leżące u podstaw zawieszenia nie było związane z żadnymi działaniami, które podjął lub zaniechaniami, których skarżący dopuścił się w ramach swojej działalności, lecz raczej zostało wszczęte z uwagi na korzystanie z niego z wolności słowa. Ponadto skarżący podniósł, że przypisywane mu działania nie mogłyby skutkować karą złożenia z urzędu oraz że w konsekwencji zarzuty dyscyplinarne podniesione przeciwko skarżącemu nie mogły stanowić podstawy do zawieszenia. Skarżący podniósł również, że w trakcie okresu zawieszenia nie tylko wypłacono mu tylko część wynagrodzenia i odmówiono mu prawa do wykonywania swojego mandatu sędziowskiego, ale jednocześnie nadal podlegał ograniczeniom, jakim podlegają sędziowie, takim jak brak możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, angażowania się w działalność polityczną, lub wykonywania pracy zarobkowej. Podniósł również, że samo postępowanie dyscyplinarne było długotrwałe, co sprawiło, że skutki zawieszenia były jeszcze bardziej dotkliwe, oraz że wstrzymanie wypłaty części wynagrodzenia zostało anulowane dopiero w lipcu 2012 r., chociaż postępowanie dyscyplinarne zostało zakończone we wrześniu 2011 r.

28. W kolejnej odpowiedzi Rząd stwierdził, że skargi skarżącego dotyczące postępowania dyscyplinarnego nie wchodzą w zakres przedmiotowej skargi i podniósł, że o ile można zrozumieć, że skarżący skarży się na fakt, iż zawieszoną część wynagrodzenia przywrócono mu zbyt późno, mógł on dochodzić swoich praw na szczeblu krajowym, lecz na to się nie zdecydował.

2. Ocena Trybunału

29. Trybunał zauważa, że przeciwko skarżącemu w niniejszej sprawie, który jest sędzią, wniesiono zarzuty dyscyplinarne, a w trakcie prowadzonego przeciwko niemu postępowania dyscyplinarnego został zawieszony w pełnieniu swojej funkcji sędziowskiej.

30. W odniesieniu do zakresu sprawy, Trybunał uważa za istotne zwrócenie na wstępie uwagi, że dotyczy ona tymczasowego zawieszenia skarżącego, a nie zakończenia jego mandatu (zob. a contrario np. Baka przeciwko Węgrom [WI], nr 20261/12, § 88, ECHR 2016) lub też leżącego u jego podstaw postępowania w związku z zarzutami dyscyplinarnymi przeciwko niemu (zob. a contrario np. Harabin przeciwko Słowacji, nr 58688/11, § 113, 20 listopada 2012 r.). Dodatkowo, w związku z zawieszeniem, skarga skarżącego ograniczona jest do konkretnej kwestii, a mianowicie prawa dostępu do sądu na mocy art. 6 ust. 1 Konwencji. Innymi słowy, nie dotyczy ona innych aspektów praw skarżącego z tego artykułu czy też innych jego praw i wolności, które są chronione pozostałymi postanowieniami Konwencji oraz jej Protokołów.

31. Rząd zakwestionował zastosowalność wspomnianej gwarancji w związku ze skargą skarżącego.

32. W tym względzie Trybunał uznaje, że sprzeciw Rządu w rzeczywistości podnosi powiązane kwestie zastosowalności gwarancji z art. 6, w tym dotyczących dostępu do sądu, do głównego postępowania w przedmiocie zarzutów dyscyplinarnych przeciwko skarżącemu oraz tymczasowego zawieszenia skarżącego.

33. W odniesieniu do postępowania głównego, kwestię zastosowalności należy ustalić kierując się kryteriami ogólnymi ustalonymi przez Trybunał w sprawie Vilho Eskelinen i Inni przeciwko Finlandii ([WI], nr 63235/00, § 62, ECHR 2007-II), stosowanymi w sprawach dotyczących konkretnie sędziów (zob. podsumowanie zawarte w sprawie Baka [WI], cyt. powyżej, §§ 105-106). Stwierdzając, że zawieszenie skarżącego było środkiem tymczasowym zastosowanym w kontekście postępowania w sprawie zasadności zarzutów przeciwko niemu, Trybunał uznaje, że zastosowanie wspomnianych gwarancji do zawieszenia należy rozpatrywać również w świetle kryteriów ustalonych przez Trybunał w sprawie Micallef przeciwko Malcie ([WI], nr 17056/06, § 87, ECHR 2009). Ponadto, jeśli chodzi o zastosowalność, Trybunał podkreśla, że kryteria Eskelinen odnoszą się do spraw dotyczących prawa dostępu do sądu, tak samo jak do spraw dotyczących innych gwarancji ujętych w przedmiotowym przepisie (zob. Baka [WI], cyt. powyżej, § 106).

34. W tym zakresie Trybunał jest gotowy przyjąć, że gwarancje z art. 6 ust. 1 miały zastosowanie do postępowania głównego w sprawie zarzutów dyscyplinarnych przeciwko skarżącemu (zob. zwł. Harabin, odwołanie powyżej, §123) oraz że zawieszenie skarżącego stanowiło rozstrzyganie o tych samych prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym w rozumieniu orzecznictwa Trybunału. Gwarancja dostępu do sądu ma zatem zastosowanie do samego zawieszenia. Sprzeciw Rządu należy zatem oddalić.

35. Trybunał stwierdza, że skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Dalej zauważa, iż nie jest ona niedopuszczalna z jakichkolwiek innych przyczyn. Musi zatem być uznana za dopuszczalną.

B. Przedmiot sprawy

36. Strony nie zgłosiły żadnych innych twierdzeń poza tymi, które podsumowano powyżej.

37. Trybunał zauważa, że skarżący zmierzał do zaskarżenia zawieszenia w drodze (i) instrumentu, który nazwał odwołaniem do Rady Sądownictwa, (ii) skargi opartej na prawie administracyjnym, oraz (iii) dwóch skarg konstytucyjnych. Jak stwierdziły Rada Sądownictwa i sądy administracyjne, odwołanie takie nie było możliwe i przedmiotowa sprawa była wyłączona z badania przez sąd, w odniesieniu do czego Trybunał Konstytucyjny nie zapewnił skarżącemu żadnego środka odwoławczego.

38. W zakresie, w jakim Rząd zasugerował, że skarżący mógł – lecz tego nie uczynił – ubiegać się o zniesienie zawieszenia przez Radę Sądownictwa zgodnie z art. 22 ust. 5 ustawy, Trybunał zwraca uwagę, że skład tego organu jest w połowie wybierany bezpośrednio przez władzę ustawodawczą i wykonawczą (zob. paragraf 7 powyżej). Dalej zauważa, że Rząd nie podniósł i w inny sposób nie ustalono, by postępowanie przed przedmiotowym organem miało charakter sądowy lub by skarżący miał dostęp do jakiejkolwiek innej procedury o takim charakterze w celu dochodzenia swych praw i obowiązków o charakterze cywilnym w związku z zawieszeniem.

39. W przedmiotowych okolicznościach Trybunał uznaje, że skarżący nie mógł skutecznie korzystać z ochrony sądowej w związku z zawieszeniem.

40. Jako że gwarancja dostępu do sądu w odniesieniu do zawieszenia skarżącego miała zastosowanie i jako że nie miał takiego dostępu do sądu, należy ustalić, czy taki stan rzeczy stanowił naruszenie praw skarżącego na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji.

41. W tym względzie Trybunał przypomina, że prawo dostępu do sądu nie jest bezwzględne. Jeżeli prawo osoby fizycznej dostępu do sądu jest ograniczone czy to z mocy prawa, czy to w rzeczywistości, Trybunał zbada, czy nałożone ograniczenie naruszyło istotę tego prawa i w szczególności, czy realizowało ono uprawniony cel i czy istniała uzasadniona proporcjonalność pomiędzy zastosowanym środkiem a celem, jaki miał być osiągnięty. Jeżeli ograniczenie jest zgodne z tymi zasadami, nie dojdzie do naruszenia art. 6 (zob. np. Z i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [WI], nr 29392/95, § 92, ECHR 2001-V, wraz z dalszymi odwołaniami, oraz niedawna sprawa, Baka [WI], cyt. powyżej, § 120).

42. Nawiązując do stanu faktycznego przedmiotowej sprawy, Trybunał odnotowuje przede wszystkim, że sądy administracyjne na dwóch szczeblach jednomyślnie stwierdziły (a ich wnioski zostały ostatecznie zatwierdzone przez Trybunał Konstytucyjny), że na mocy art. 248 lit. a Kodeksu postępowania cywilnego decyzja o zawieszeniu skarżącego nie podlegała kontroli sądowej. W związku z tym Trybunał jest gotów przyjąć, iż było to zgodne z prawem krajowym.

43. W odniesieniu do podstawy prawnej wyłączenia zawieszenia skarżącego spod kontroli sądowej Trybunał również odnotowuje, że podstawa taka istniała przed zawieszeniem i wynikała z instrumentu mającego zastosowanie ogólne (dla porównania, zob. Baka [WI], cyt. powyżej, §§ 116 i 117, wraz z dalszymi odwołaniami).

44. W kontekście tego, czy cel spornego ograniczenia był uprawniony, Trybunał zauważa, że opierało się ono na postanowieniu mającym ogólne zastosowanie (art. 248 lit. a Kodeksu postępowania cywilnego), wyłączającym spod kontroli sądowej każdą decyzję organu administracyjnego, która miała charakter wstępny. Innymi słowy, nie uwzględniono szczególnego aspektu środka leżącego u podstaw przedmiotowej skargi, to jest zawieszenia sędziego w wykonywaniu mandatu sędziowskiego.

45. Trybunał zauważa rosnące znaczenie, jakie instrumenty międzynarodowe oraz instrumenty Rady Europy, a także orzecznictwo sądów międzynarodowych i praktyka innych organów międzynarodowych przywiązują do rzetelności proceduralnej w sprawach dotyczących odwołania lub usunięcia sędziów ze stanowisk, w tym interwencji organu niezależnego od władzy wykonawczej i władzy wykonawczej w odniesieniu do każdej decyzji, która ma wpływ na zakończenie pełnienia urzędu przez sędziego (zob. Baka [WI], cyt. powyżej, § 121).

46. Wobec braku przeciwnych argumentów ze strony Rządu Trybunał stwierdza, że uprawniony charakter celu, jaki zamierzano osiągnąć, odmawiając skarżącemu prawa dostępu do sądu w sprawie jego zawieszenia, jest kwestią sporną. Trybunał uważa jednakże, iż udzielenie ostatecznej odpowiedzi na to pytanie nie jest niezbędne, jako że prawo dostępu do sądu skarżącego w przedmiotowej sprawie zostało tak czy inaczej naruszone z powodów przedstawionych poniżej.

47. W kwestii proporcjonalności Trybunał zauważa, że brak możliwości realizacji przez skarżącego prawa do sądu dotyczył środka nałożonego na skarżącego przez organ, który, jak stwierdzono powyżej, nie zapewniał gwarancji instytucjonalnych i proceduralnych nierozerwalnie związanych z art. 6 ust. 1 Konwencji.

48. Na szczeblu instytucjonalnym Trybunał dalej zauważa, że przedmiotowy organ, Rada Sądownictwa, w danym czasie kierowana była przez Prezesa Sądu Najwyższego (zob. punkt 6 powyżej). Biorąc pod uwagę stan faktyczny w niniejszej sprawie, ma to szczególne znaczenie o tyle, że zawieszenie zostało nałożone na skarżącego przez Radę Sądownictwa w kontekście postępowania dyscyplinarnego wszczętego przeciwko niemu przez ten sam organ w związku z jego zawiadomieniem o przestępstwie oraz publicznymi oświadczeniami dotyczącymi wykonywania przez Prezesa Sądu Najwyższego jego obowiązków (zob. paragraf 8 powyżej).

49. Z punktu widzenia procedury Trybunał zauważa, że w związku z zawieszeniem skarżący nie został wysłuchany ani w odniesieniu do samego zawieszenia, ani do zarzutów dyscyplinarnych będących jego podstawą.

50. Ponadto, choć samo zawieszenie nie stanowi przedmiotu niniejszej skargi, Trybunał uznaje, że konsekwencje, jakie spowodowało ono wobec skarżącego, są istotne dla oceny proporcjonalności braku prawa dostępu do sądu w przypadku zawieszenia. Z tej perspektywy Trybunał uznaje, że zawieszenie wiązało się z pozbawieniem skarżącego prawa do sprawowania urzędu oraz pozbawieniem go 50% wynagrodzenia (zob. punkt 10 powyżej), podczas gdy jednocześnie skarżący nadal podlegał ograniczeniom takim jak brak możliwości wykonywania pracy zarobkowej w inny sposób (zob. paragraf 27 powyżej).

51. O ile przywrócenie zatrzymanej części wynagrodzenia ma znaczenie dla naprawienia skutków zawieszenia dla skarżącego, samo w sobie nie ma bezpośredniego związku z faktem, że skarżący był pozbawiony prawa dostępu do sądu. Jeśli chodzi o brak prawa dostępu do sądu, nie wydaje się, aby w chwili zawieszenia lub później podjęto jakiekolwiek dodatkowe środki korygujące lub naprawcze.

52. W odniesieniu do długości okresu, w którym skarżący nie mógł zaskarżyć zawieszenia, Trybunał stwierdza, iż mogło to trwać tak długo, jak samo zawieszenie. A zatem, zgodnie z prawem, nawet do dwóch lat. Wobec braku informacji przeciwnych zakłada się, iż trwało to rzeczywiście dwa lata (mając na uwadze fakt, iż samo postępowanie dyscyplinarne trwało dwa lata i dziewiętnaście dni – od 8 września 2009 r. do 27 września 2011 r.).

53. Podsumowując, skarżący był pozbawiony prawa dostępu do sądu w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji w odniesieniu do środka, który spowodował, że przez dwa lata nie był w stanie wykonywać swojego mandatu oraz otrzymywał połowę wynagrodzenia, a jednocześnie nie miał możliwości wykonywania innej pracy zarobkowej.

54. Dodatkowo Trybunał zauważa, że Rząd nie powołał się ani w inny sposób nie ustalił żadnej rozstrzygającej przyczyny dla odmówienia skarżącemu ochrony sądowej w odniesieniu do zastosowanego środka. W tym względzie Trybunał uważa, że należy dokonać wyraźnego rozróżnienia pomiędzy rzekomo istotnymi powodami zawieszenia sędziego, któremu postawiono danego rodzaju zarzut dyscyplinarny, a powodami, dla których nie umożliwiono mu korzystania z prawa dostępu do sądu w związku z tym zawieszeniem. Zdaniem Trybunału znaczenie tego rozróżnienia podkreśla fakt, że organ stosujący ten środek oraz procedura, w ramach której środek ten zastosowano, nie spełniał wymogów art. 6 ust. 1 Konwencji, a także fakt, że środek ten zastosowano w tak szczególnym kontekście jak w przedmiotowej sprawie.

55. W świetle powyższych rozważań Trybunał uznaje, że brak prawa dostępu skarżącego do sądu nie mógł być proporcjonalny do jakiegokolwiek uprawnionego celu oraz że, odpowiednio, sama istota tego prawa została naruszona (zob. Baka, [WI], cyt. powyżej, §121).

A zatem doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji.

II. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

56. Art. 41 Konwencji stwierdza:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

A. Szkoda

57. Skarżący domagał się 88 789 euro (EUR) z tytułu szkody majątkowej. Na kwotę tę składały się różne świadczenia, potencjalny wzrost wynagrodzenia i premia, których, jak skarżący twierdził, został pozbawiony w wyniku zawieszenia. Dodatkowo skarżący domagał się 50 000 euro (EUR) z tytułu szkody niemajątkowej, odwołując się do konsekwencji, jakie miało dla niego postępowanie dyscyplinarne prowadzone przeciwko niemu oraz oświadczenia ówczesnego Prezesa Sądu Najwyższego na temat jego osoby.

58. Rząd zakwestionował oba te roszczenia, głównie z uwagi na brak ich związku z przedmiotem obecnego postępowania.

59. Trybunał wskazuje przede wszystkim, iż wszelkie zasądzone kwoty w przedmiotowej sprawie mogą wynikać wyłącznie ze stwierdzenia naruszenia prawa dostępu skarżącego do sądu. W przeciwieństwie do tego skarga skarżącego w zakresie dotyczącym szkody majątkowej wyraźnie dotyczy zawieszeniu skarżącego w jego obowiązkach, a nie naruszenia (stwierdzonego przez Trybunał) jego praw wynikających z Konwencji. W związku z tym Trybunał nie dostrzega związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy stwierdzonym naruszeniem a zgłoszoną szkodą majątkową. W związku z tym Trybunał oddala roszczenie.

Z drugiej strony, biorąc pod uwagę szczególne okoliczności przedmiotowej sprawy, Trybunał uznaje, że roszczenie skarżącego dotyczące szkody niemajątkowej wykazuje wystarczający związek ze stwierdzonym naruszeniem, oraz że skarżący poniósł szkodę tego rodzaju. Odpowiednio, orzekając z uwzględnieniem zasady sprawiedliwości, przyznaje skarżącemu kwotę 7 800 EUR tytułem szkody niemajątkowej, plus kwotę podatku, który może być należny.

B. Koszty i wydatki

60. Skarżący podniósł, że jego prawnik złoży wniosek w zakresie kosztów i wydatków, jeżeli skarga zostanie rozpatrzona pozytywnie co do przedmiotu sprawy.

61. Rząd podniósł, że nie zgłoszono żadnego roszczenia w tym zakresie w dopuszczalnym terminie.

62. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału skarżący ma prawo do zwrotu kosztów i wydatków jedynie w takim zakresie, w jakim wykazano, iż zostały one rzeczywiście i w sposób niezbędny poniesione i są rozsądne pod względem kwoty. Skarżący nie udowodnił, że poniósł takie wydatki. A zatem nie zgłoszono żądania o zasądzenie w tym zakresie.

C. Odsetki z tytułu zwłoki.

63. Trybunał uważa, że odsetki z tytułu zwłoki należy ustalić zgodnie z marginalną stopą procentową Europejskiego Banku Centralnego, plus trzy punkty procentowe.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1. Uznaje, że skarga jest dopuszczalna;

2. Uznaje, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji;

3. Uznaje, że

(a) pozwane państwo winno w terminie trzech miesięcy od daty, w której niniejszy wyrok stanie się ostateczny zgodnie z art. 44 ust. 2 Konwencji, uiścić na rzecz skarżącego kwotę 7 800 EUR (siedem tysięcy osiemset euro) plus wszelkie należne podatki, tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową;

(b) od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, należne będą odsetki zwykłe od określonej powyżej kwoty, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

4. Oddala pozostałą część żądania skarżącego dotyczącego słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie w dniu 23 maja 2017 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Fatoş Aracı Branko Lubarda
Zastępca Kanclerza Przewodniczący

1 Źródło: Nota informacyjna na temat orzecznictwa Trybunału nr 207, maj 2017 r. ( Information Note 207. Case-law of the European Court of Human Rights, May 2017).