Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

16 stycznia 2020 r.

Wyrok ten jest ostateczny, lecz może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Janulis przeciwko Polsce

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Pierwsza), zasiadając jako Komitet w składzie:

Armen Harutyunyan, Przewodniczący,
Krzysztof Wojtyczek,
Pauliine Koskelo, sędziowie,
oraz Abel Campos, kanclerz sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 grudnia 2019 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

  POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 31792/15) przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, wniesionej do Trybunału w dniu 13 maja 2015 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencji”) przez obywatela polskiego Kamila Janulisa („skarżącego”).

2. Rząd polski („Rząd”) reprezentowany przez swojego pełnomocnika J. Chrzanowską, a następnie przez J. Sobczaka z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. W dniu 6 lipca 2017 r. skarga została zakomunikowana Rządowi.

  STAN FAKTYCZNY

I.  OKOLICZNOŚCI SPRAWY

4. Skarżący urodził się w 1980 r. i przebywa w Zakładzie Karnym w Kamińsku.

A.  Postępowanie karne

5. W dniu 13 listopada 2012 r. skarżącemu przedstawiono zarzuty w związku z oszustwem. W dniu 5 września 2012 r. skarżącego przesłuchano w charakterze świadka, a w dniu 7 grudnia 2012 r. w charakterze podejrzanego.

6. Od 21 grudnia 2012 r. do 11 marca 2013 r. postępowanie było zawieszone w związku z poszukiwaniem przez policję drugiego podejrzanego, któremu przedstawiono zarzuty w tej samej sprawie. W dniu 20 czerwca 2013 r. na zlecenie prokuratora sporządzona została opinia biegłego w przedmiocie pisma odręcznego skarżącego.

7. Następnie postępowanie przygotowawcze ponownie zostało zawieszone ze względu na nieznalezienie drugiego podejrzanego. W 2014 r. prokurator został poinformowany o tym, że podejrzany opuścił Polskę i przebywa w Zjednoczonym Królestwie. W styczniu 2015 r. prokurator postanowił wydać nakaz aresztowania w celu poszukiwania podejrzanego.

8. W dniu 7 czerwca 2017 r. Prokurator Rejonowy w Ostródzie wyłączył zarzucane skarżącemu czyny do odrębnego postępowania.

9. W dniu 21 czerwca 2017 r. do Sądu Rejonowego w Ostródzie skierowano akt oskarżenia przeciwko skarżącemu.

10. Wygląda na to, że sąd rozpoznający sprawę odbył jedną rozprawę i w dniu 8 sierpnia 2017 r. skazał skarżącego. Wymierzono mu karę ośmiu lat pozbawienia wolności. Skarżący nie wniósł apelacji, a wyrok jest prawomocny.

B.  Postępowanie na podstawie ustawy z 2004 r.

11. Skarżący wniósł pięć skarg na podstawie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki („ustawa z 2004 r.”).

12. Skargi wniesione w dniach 15 października 2013 r. i 16 grudnia 2014 r. oddalono jako oczywiście bezzasadne, zaś dwie pozostałe skargi odrzucono, ponieważ zostały złożone w okresie krótszym niż dwanaście miesięcy od dnia wydania wcześniejszego orzeczenia na podstawie ustawy z 2004 r.

13. W dniu 28 lutego 2017 r. Sąd Okręgowy w Elblągu częściowo uwzględnił ostatnią skargę skarżącego i stwierdził przewlekłość postępowania przygotowawczego. Zasądził na rzecz skarżącego kwotę 3000 złotych polskich (PLN) tytułem odszkodowania (ok. 700 euro (EUR) w przedmiotowo istotnym czasie). Sąd uznał, że w ciągu ostatnich kilku lat czynności prokuratora sprowadzały się do ponownego zwracania się do różnych instytucji krajowych z zapytaniem o adres drugiego podejrzanego. Czynności te dotyczyły drugiego podejrzanego, a nie skarżącego. Co więcej, między poszczególnymi czynnościami występowały długie okresy bezczynności. Sąd zasugerował również, że prokurator mógł już w 2014 r. wyłączyć zarzucane skarżącemu czyny do odrębnego postępowania, co pozwoliłoby mu skierować przeciwko skarżącemu akt oskarżenia obejmujący te czyny.

II.  WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

14. Szczegółowy opis właściwego prawa krajowego i praktyki w zakresie środków odwoławczych na przewlekłość postępowania sądowego – w szczególności obowiązujących przepisów ustawy z 2004 r. – znajduje się w decyzjach Trybunału w sprawach Charzyński przeciwko Polsce ((dec.), skarga nr 15212/03, §§ 12-23, ETPCz 2005-V) i Ratajczyk przeciwko Polsce ((dec.), skarga nr 11215/02, ETPCz 2005-VIII), a także w wyrokach w sprawach Krasuski przeciwko Polsce (skarga nr 61444/00, §§ 34-46, ETPCz 2005-V) oraz w niedawno rozpatrywanej sprawie Rutkowski i Inni przeciwko Polsce (skargi nr 72287/10, 13927/11 i 46187/11, §§ 75-107, 7 lipca 2015 r.).

  PRAWO

I.  ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 6 UST. 1 KONWENCJI

15. Skarżący zarzucił, że czas trwania postępowania był niezgodny z wymogiem „rozsądnego terminu”, o którym mowa w art. 6 ust. 1 Konwencji, który stanowi:

„Każdy ma prawo do […] rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez […] sąd […] przy rozstrzyganiu […] o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej”.

16. Rząd nie podzielił tego stanowiska.

17. Okres, który należy wziąć pod uwagę, rozpoczął się w dniu 13 listopada 2012 r. i zakończył się w dniu 8 sierpnia 2017 r. (zob. par. 5 i 10 powyżej). Tym samym trwał on 4 lata i 9 miesięcy w jednej instancji.

A.  Dopuszczalność

18. Rząd zgłosił zastrzeżenie wstępne, zgodnie z którym skarżący nie może być dłużej uznawany za „ofiarę” w rozumieniu art. 34 Konwencji w związku z naruszeniem jego prawa do rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie. Trybunał zauważa, że kwestia ta powinna zostać rozstrzygnięta w świetle zasad ustalonych w orzecznictwie Trybunału (zob. Cocchiarella przeciwko Włochom [WI], skarga nr 64886/01, §§ 69–107, ETPCz 2006–V, oraz Scordino przeciwko Włochom (nr 1) [WI], skarga nr 36813/97, §§ 178–213, ETPCz 2006–V).

19. Skarżący nie zgodził się i uznał, że zasądzone na jego rzecz odszkodowanie na poziomie krajowym nie było zadowalające, biorąc pod uwagę ogólny czas trwania postępowania.

20. Trybunał zauważa, że Sąd Okręgowy w Elblągu przeanalizował przebieg zaskarżonego postępowania w świetle kryteriów, które stosuje sam Trybunał. Uznał, że doszło do opóźnień, które należy przypisać organom krajowym, oraz że doszło do naruszenia prawa skarżącego do rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie i przyznał skarżącemu równowartość 700 EUR w związku z czasem trwania postępowania. Słuszne zadośćuczynienie zasądzone przez Sąd Okręgowy w Elblągu wynosi około 27% wartości, którą Trybunał prawdopodobnie przyznałby skarżącemu w tym czasie zgodnie ze stosowaną przez niego praktyką, biorąc pod uwagę szczególne okoliczności sprawy.

21. Trybunał stwierdza, że zadośćuczynienie przyznane skarżącemu na poziomie krajowym, rozpatrywane na podstawie okoliczności faktycznych będące przedmiotem skargi wniesionej do Trybunału, było niewystarczające (zob. Czajka przeciwko Polsce, skarga nr 15067/02, § 56, 13 lutego 2007 r., oraz Pastuszenia przeciwko Polsce, skarga nr 46074/07, § 37, 21 września 2010 r.). W tych okolicznościach argument, że skarżący utracił status ofiary, nie zasługuje na uwzględnienie.

22. Trybunał zauważa, że skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Trybunał wskazuje ponadto, że nie jest ona pod żadnym innym względem niedopuszczalna. Tym samym należy uznać ją za dopuszczalną.

B.  Przedmiot skargi

23. Skarżący twierdził, że czas trwania postępowania niewątpliwie stanowił naruszenie zasady „rozsądnego terminu”. Prokurator wykazał się brakiem rzetelności i przez zbyt wiele lat zajmował się bardzo prostą sprawą.

24. Rząd powstrzymał się od zajęcia stanowiska w przedmiocie zarzutu skarżącego.

25. Trybunał przypomina, że rozsądny charakter czasu trwania postępowania należy oceniać w świetle szczególnych okoliczności sprawy i z uwzględnieniem kryteriów określonych w orzecznictwie Trybunału, w szczególności złożoności sprawy oraz zachowania skarżącego i właściwych organów. W tej ostatniej kwestii należy również wziąć pod uwagę znaczenie sprawy dla skarżącego (zob. Kudła przeciwko Polsce [WI], skarga nr 30210/96, § 124 ETPCz 2000-XI, dalsze odniesienia do orzecznictwa w Rutkowski i Inni, op. cit., §§ 126–128).

26. Trybunał podziela stanowisko skarżącego, zgodnie z którym w postępowaniu nie występowały złożone kwestie faktyczne i prawne. Wyrokowanie zajęło sądowi rozpoznającemu sprawę około sześciu tygodni po otrzymaniu aktu oskarżenia (zob. par. 10 powyżej). Nic nie wskazuje również na to, by skarżący w jakikolwiek sposób przyczynił się do przewlekłości postępowania w jego sprawie.

27. Co się tyczy działania organów, Trybunał zauważa, że skarżącemu przedstawiono zarzuty w listopadzie 2012 r., ale akt oskarżenia przeciwko niemu skierowano dopiero w czerwcu 2017 r. Na początkowym etapie postępowania przygotowawczego prokurator przesłuchał skarżącego, zaś w czerwcu 2013 r. uzyskał opinię biegłego dotyczącą pisma odręcznego skarżącego (zob. par. 6 powyżej). W ciągu kolejnych czterech lat czynności procesowe prokuratury koncentrowały się jednak wyłącznie na drugim podejrzanym, który najprawdopodobniej uciekł z Polski. Nie ma żadnych dowodów świadczących o tym, że przez ten czas prokurator podejmował jakiekolwiek czynności, które dotyczyłyby skarżącego (zob. par. 7 i 13 powyżej). Tym samym prowadzona przeciwko skarżącemu sprawa utknęła w martwym punkcie na okres czterech lat, dopóki prokurator nie zdecydował się, zgodnie z sugestią Sądu Okręgowego w Elblągu, na wyłączenie zarzucanych skarżącemu czynów do odrębnego postępowania. Trybunał w całej rozciągłości podziela krytyczną ocenę sądu krajowego dotyczącą bezczynności prokuratora w sprawie skarżącego (zob. par. 13 powyżej).

28. W związku z powyższym, mając na uwadze czteroletni okres zupełnej bezczynności organów śledczych w badaniu przedstawionych skarżącemu zarzutów, Trybunał uznaje, że w niniejszej sprawie doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji.

II.  ZARZUCANE NARUSZENIE ART. 13 KONWENCJI

29. Skarżący wywodził ponadto, że nie dysponował skutecznym krajowym środkiem odwoławczym w odniesieniu do dotkniętego przewlekłością postępowania w jego sprawie. Skarżący powołał się na art. 13 Konwencji, który stanowi:

„Każdy, kogo prawa i wolności zawarte w niniejszej Konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe”.

30. Rząd nie przedstawił stanowiska w przedmiocie zarzutu skarżącego.

31. Trybunał zauważa, że zarzut ten pozostaje w związku z wyżej przytoczonym zarzutem, a tym samym należy uznać go za dopuszczalny.

32. Trybunał przypomina, że art. 13 gwarantuje skuteczne środki odwoławcze przed organem krajowym w przypadku zarzucanego naruszenia wymogu wynikającego z art. 6 ust. 1, a mianowicie wymogu rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie (zob. Kudła, op. cit., §§ 146-56). Odpowiednie zasady, ustalone w wyroku w sprawie Kudła i późniejszych wyrokach Trybunału, zostały określone w wyroku pilotażowym Rutkowski ( Rutkowski i Inni, op. cit., §§ 126–128).

33. Trybunał stwierdził już, że nie przestrzegano prawa skarżącego do rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie zagwarantowanym w art. 6 ust. 1 Konwencji (zob. par. 28 powyżej). Nie ma zatem wątpliwości, że jego skarga „daje się uzasadnić” ( is arguable) w rozumieniu art. 13, oraz że miał on prawo do środka odwoławczego, dzięki któremu mógł uzyskać odpowiednie zadośćuczynienie za naruszenie Konwencji przed organem krajowym, w tym zadośćuczynienie za krzywdę doznaną z powodu opóźnień, które miały miejsce w jego sprawie (zob. Kudła, op. cit., § 157).

34. W dniu 28 lutego 2017 r. Sąd Okręgowy w Elblągu częściowo uwzględnił piątą skargę skarżącego wniesioną na podstawie ustawy z 2004 r. i stwierdził przewlekłość postępowania przygotowawczego. Niemniej jednak Trybunał stwierdził, że zasądzona skarżącemu kwota odszkodowania była niewystarczająca w świetle standardów określonych przez Trybunał (zob. par. 21 powyżej).

35. W świetle powyższego Trybunał stwierdza, że skarga wniesiona na podstawie ustawy z 2004 r. nie zapewniła skarżącemu „odpowiedniego i wystarczającego zadośćuczynienia” w postaci odpowiedniego odszkodowania za przewlekłość postępowania w jego sprawie (zob. Scordino (nr 1), § 181, oraz Rutkowski i Inni, op. cit., § 183).

36. W związku z powyższym doszło do naruszenia art. 13 Konwencji.

III.  ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

37. Art. 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

A.  Szkoda

38. Skarżący domagał się równowartości kwoty 1800 euro (EUR) tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

39. Rząd nie wyraził stanowiska w tej kwestii.

40. Trybunał uważa, że powinien zasądzić dochodzoną kwotę w całości.

B.  Koszty i wydatki

41. Skarżący nie domagał się zwrotu kosztów i wydatków.

C.  Odsetki za zwłokę

42. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

  Z POWYŻSZYCH WZGLĘDÓW TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1.  uznaje skargę za dopuszczalną;

2.  stwierdza, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji;

3.  stwierdza, że doszło do naruszenia art. 13 Konwencji;

4.  stwierdza

(a)  że pozwane państwo jest zobowiązane, w terminie trzech miesięcy, uiścić na rzecz skarżącego kwotę 1800 EUR (tysiąc osiemset euro), przeliczoną na walutę pozwanego państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności, tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową;

(b)  że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, należne będą odsetki zwykłe od określonej powyżej kwoty, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie dnia 16 stycznia 2020 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Abel Campos Armen Harutyunyan
Kanclerz Przewodniczący