Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

DRUGA SEKCJA

SPRAWA NOWICKA przeciwko POLSCE

SKARGA nr 30218/96

WYROK* – 3 grudnia 2002 r.

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Druga Sekcja), zasiadając jako Izba składająca się z następujących sędziów:

Pan J. -P. COSTA, przewodniczący,

Pan A.B. BAKA,

Pan G. JÖRUNDSSON,

Pan K. JUNGWIERT,

Pan V. BUTKEVYCH,

Pani W. THOMASSEN,

Pan L. GARLICKI, sędziowie,

oraz Pani S. DOLLÉ, kanclerz Sekcji,

Obradując na posiedzeniach zamkniętych w dniach 16 października 2001 r. i 12 listopada 2002 r.,

Wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w ostatnim z wymienionych terminów:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 30218/96) wniesionej przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej do Europejskiej Komisji Praw Człowieka („Komisja”), na podstawie dawnego art. 25 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności („Konwencja”) przez obywatelkę polską, panią Dobrochnę Nowicką („skarżąca”), w dniu 15 listopada 1994 r.

2. Skarżąca była reprezentowana przez pana W. Hermelińskiego, adwokata praktykującego w Warszawie. Rząd polski („Rząd”) był reprezentowany przez swojego Pełnomocnika, pana Krzysztofa Drzewickiego z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. Skarżąca zarzuca, w szczególności, że okoliczności jej sprawy ujawniły naruszenie art. 5 ust. 1 i art. 8 Konwencji.

4. Skarga została przekazana do Trybunału w dniu 1 listopada 1998 r., wraz z wejściem w życie Protokołu nr 11 do Konwencji (art. 5 ust. 2 Protokołu nr 11).

5. Skarga została przydzielona Trzeciej Sekcji Trybunału (art. 52 ust. 1 Regulaminu Trybunału). W ramach tej Sekcji utworzona została Izba, która rozpoznawała sprawę (art. 27 ust. 1 Konwencji), jak stanowi art. 26 ust. 1 Regulaminu Trybunału.

6. Na mocy decyzji z dnia 16 października 2001 r. Trybunał uznał skargę za częściowo dopuszczalną.

7. Dnia 1 listopada 2001 r. Trybunał zmienił skład swoich sekcji (art. 25 ust. 1 Regulaminu). Sprawa ta została przydzielona nowo utworzonej Drugiej Sekcji.

8. Skarżąca i Rząd przedłożyli swoje uwagi w kwestii meritum (art. 59 ust. 1 Regulaminu). Izba, po konsultacjach ze stronami, postanowiła, że przeprowadzenie rozprawy w sprawie meritum nie jest potrzebne (art. 59 ust. 2 Regulaminu in fine).

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

9. Skarżąca jest obywatelką polską, urodzoną w 1940 r. i zamieszkującą w Łodzi, Polska.

A. Spór w sprawie mienia

10. Skarżąca odziedziczyła po swojej matce 25% udziałów w nieruchomości położonej w Łodzi, przy ul. Piotrkowskiej 6. Nieruchomość składała się z budynku mieszkalnego i działki. Dnia 18 października 1990 r. Sąd Rejonowy w Łodzi wyznaczył skarżącą na zarządcę nieruchomości.

11. Następnie skarżąca zażądała od dotychczasowego zarządcy nieruchomości – stowarzyszenia Z.W.Z.D. – zaprzestania wszelkich działań odnoszących się do owej nieruchomości. Jednakże, stowarzyszenie zignorowało jej żądanie i kontynuowało pobieranie czynszu od najemców zamieszkujących mieszkania znajdujące się w budynku. Dodatkowo, skarżąca podważyła prawo pana H. D. do pobierania czynszu od najemców korzystających ze znajdujących się w budynku pomieszczeń przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej, zarzucając, że swój tytuł do części nieruchomości uzyskał na podstawie oszustwa. To podważenie poskutkowało toczącym się sporem między skarżącą, z jednej strony, oraz stowarzyszeniem i panem H. D. z drugiej.

B. Oskarżenie prywatne przeciwko skarżącej

12. Dnia 8 marca 1994 r. pan H. D., działający przez swojego pełnomocnika pana L. B., wniósł prywatne oskarżenie przeciwko skarżącej. Prywatny akt oskarżenia wniesiony przez pana H. D. zarzucał, że skarżąca była winna zniesławienia – ponieważ, dnia 19 stycznia 1994 r., wysłała do banku, który udzielił pożyczki panu H. D., list w którym twierdziła, że pan H. D. uzyskał pożyczkę na podstawie oszustwa i spłacał go z dochodów uzyskanych z jej nieruchomości.

13. Na rozprawie przed Sądem Rejonowym w Łodzi, przeprowadzonej dnia 12 kwietnia 1994 r., pełnomocnik pana H. D. i skarżąca odmówili zawarcia ugody. Skarżąca potwierdziła, że dnia 19 stycznia 1994 r. wysłała list, który doprowadził do tego, że pan H. D. wniósł przeciwko niej oskarżenie prywatne. Pełnomocnik pana H. D. poprosił sąd o wystąpienie do Poradni Zdrowia Psychicznego o informację, czy skarżąca była pacjentką tej poradni, a jeśli tak, aby polecił dostarczenie sądowi dokumentów medycznych dotyczących skarżącej. Pełnomocnik oparł swój wniosek na fakcie, że według jego wiedzy skarżąca rzeczywiście była pacjentką tej poradni. Skarżąca zaprzeczyła, że kiedykolwiek przechodziła leczenie psychiatryczne i oświadczyła, że twierdzenia pełnomocnika były zniesławiające. Sąd postanowił, że rozpatrzy wniosek pełnomocnika na posiedzeniu niejawnym w późniejszym terminie, a ponadto, że wystąpi o informacje na temat karalności skarżącej oraz przeprowadzi wywiad środowiskowy.

14. Dnia 14 kwietnia 1994 r. Sąd Rejonowy uwzględnił wniosek z dnia 12 kwietnia 1994 r. i wystąpił do Poradni Zdrowia Psychicznego w Łodzi o dostarczenie informacji dotyczących wszystkich kuracji psychiatrycznych, którym skarżąca tam została poddana.

15. W dniu 19 kwietnia 1994 r. Poradnia Zdrowia Psychicznego w Łodzi poinformowała Sąd Rejonowy, w liście podpisanym przez dr B. K., że dnia 23 października 1973 r. skarżąca odwiedziła poradnię i, że w jej karcie znajdowała się referencja ,,podejrzenie schizofrenii urojeniowej”.

16. Dnia 6 maja 1994 r. funkcjonariusz policji Z. A. sporządził raport dotyczący wyników wywiadu środowiskowego, który przeprowadził na ul. Sienkiewicza, gdzie skarżąca w tamtym okresie mieszkała. Stwierdził, inter alia, że sąsiedzi skarżącej mieli o niej dobrą opinię, że nie nadużywała alkoholu i, że nie była zamieszana w żadne kłótnie z sąsiadami.

17. Dnia 17 maja 1994 r. pełnomocnik pana H. D. wystąpił do Sądu Rejonowego w Łodzi o powołanie opinii biegłego w sprawie stanu zdrowia psychicznego skarżącej. Przedłożył także kilka listów napisanych przez skarżącą i oświadczył, że dowodzą one, że skarżąca żądała czynszu od niektórych najemców zajmujących znajdujące się na terenie nieruchomości powierzchnie handlowe i biurowe, pomimo faktu, że stowarzyszenie Z.W.Z.D. wynajmowało te pomieszczenia.

18. Dnia 19 maja 1994 r. sąd wyznaczył dwóch psychiatrów i psychologa oraz nakazał im sporządzenie opinii na temat stanu skarżącej w chwili popełnienia zarzucanego przestępstwa. Dnia 30 maja 1994 r. biegli wyznaczyli spotkanie ze skarżącą na 10 czerwca 1994 r.

19. Dnia 1 czerwca 1994 r. skarżąca wystąpiła do Okręgowej Izby Lekarskiej w Łodzi o wszczęcie postępowania przeciwko dr B.K. o wydanie w piśmie z dnia 19 kwietnia 1994 r. fałszywego zaświadczenia. Skarżąca podważyła treść tego pisma zarzucając, że został oparty na sfabrykowanych dokumentach medycznych, ponieważ ona nigdy nie była w Łódzkiej Poradni Zdrowia Psychicznego. Sąd Rejonowy i Prokurator Okręgowy odrzucili wnioski skarżącej o wszczęcie dochodzenia w sprawie okoliczności, w jakich pismo zostało wydane.

20. W niesprecyzowanym dniu Sąd Rejonowy w Łodzi nakazał skarżącej, aby stawiła się 10 czerwca 1994 r. na badanie na oddziale psychiatrycznym szpitala kierowanego przez dr B. K. Odwołania i zażalenia skarżącej dotyczące tej decyzji zostały oddalone przez Sąd Rejonowy i sądy okręgowe. Skarżąca twierdziła, że prosiła Sąd Rejonowy o zmianę miejsca swojego badania, ponieważ uważała, że nie mogła być wydana żadna obiektywna opinia o stanie jej zdrowia psychicznego po badaniu na oddziale kierowanym przez dr B. K.

21. Dnia 10 czerwca 1994 r. skarżąca nie stawiła się na badanie psychiatryczne.

22. Dnia 14 czerwca 1994 r. skarżąca złożyła wniosek o wyłączenie wszystkich sędziów Wydziału Karnego Sądu Rejonowego w Łodzi, jednakże dnia 23 czerwca 1994 r. wniosek ten został oddalony.

23. Dnia 13 lipca 1994 r. Sąd Rejonowy w Łodzi wydał nakaz aresztowania, w celu zabezpieczenia wykonania przez skarżącą nakazu dotyczącego badania psychiatrycznego.

24. Rząd twierdził, że 27 lipca 1994 r. policja poinformowała sąd, że skarżąca odmówiła otwarcia drzwi swojego mieszkania i dlatego funkcjonariusze policji nie mieli możliwości wykonania nakazu aresztowania. Skarżąca zaprzecza i wskazuje na fakt, że 25 października 1994 r. dobrowolnie udała się na posterunek policji (patrz poniżej).

25. Dnia 1 sierpnia 1994 r. Sąd Rejonowy wydał nakaz, w którym dzień 12 sierpnia 1994 r. został oznaczony, jako nowa data przymusowego badania psychiatrycznego skarżącej. Jednakże, skarżąca nie stawiła się na wyznaczony termin.

26. Dnia 1 września 1994 r. Sąd Rejonowy wydał nowy nakaz aresztowania i wyznaczył datę badania na 23 września 1994 r. Skarżąca ponownie nie stawiła się na badanie.

27. Dnia 4 października 1994 r. Sąd Rejonowy w Łodzi postanowił, że skarżąca powinna zostać zatrzymana i aresztowana tymczasowo, w celu zabezpieczenia wykonania nakazu sądu.

C. Pierwsze aresztowanie

28. Dnia 28 października 1994 r. skarżąca przybyła do Komendy Rejonowej Policji, w celu złożenia skargi na włamanie i wejście do jednego z jej mieszkań. Jednakże jej skarga nie została przyjęta przez policję, ona natomiast została aresztowana, na podstawie nakazu wydanego przez Sąd Rejonowy. Dnia 26 października 1994 r. skarżąca została przewieziona do więzienia nr 1 w Łodzi.

29. Dnia 26 października 1994 r. córka skarżącej wniosła zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 4 października 1994 r., nakazujące zatrzymanie i aresztowanie skarżącej. Jednakże to zażalenie zostało odrzucone, ponieważ sąd uznał, że córka skarżącej nie była upoważniona do wniesienia zażalenia w imieniu swojej matki.

30. Dnia 28 października 1994 r. pełnomocnik skarżącej zaskarżył postanowienie z dnia 4 października 1994 r., lecz zażalenie zostało oddalone w niesprecyzowanym dniu.

31. Dnia 2 listopada 1994 r. skarżąca przeszła badanie psychiatryczne. Psychiatrzy, którzy badali skarżącą doszli do wniosku, że nie mogą przygotować diagnozy w oparciu o jednorazowe badania i zalecili, aby skarżąca przeszła badania psychiatryczne w szpitalu publicznym. Stwierdzili także, że tylko wtedy, kiedy skarżąca nie stawi się na badania w szpitalu publicznym powinna zostać poddana badaniom w szpitalu więziennym. Dnia 3 listopada 1994 r. skarżąca została zwolniona z aresztu.

32. Pomiędzy 25 października i 3 listopada 1994 r. córka skarżącej dwukrotnie występowała do Sądu Rejonowego w Łodzi o zezwolenie na odwiedzenie skarżącej. Oba wnioski zostały uwzględnione.

33. Dnia 8 listopada 1994 r. Sąd Rejonowy w Łodzi postanowił, że skarżąca powinna przejść badania psychiatryczne w zakładzie leczniczym. Dnia 23 listopada 1994 r. Sąd Wojewódzki w Łodzi oddalił zażalenie skarżącej na to postanowienie.

34. Dnia 12 grudnia 1994 r. biegły wskazany przez sąd do zbadania skarżącej poinformował, że badanie mogłoby nastąpić pomiędzy 2 i 7 stycznia 1995 r.

35. Dnia 6 stycznia 1995 r. skarżąca ponownie nie stawiła się na badania.

36. Dnia 9 stycznia 1995 r. Sąd Rejonowy w Łodzi wydał nakaz aresztowania ze względu na niestawiennictwo skarżącej na badania psychiatryczne w szpitalu publicznym. Sąd postanowił, że skarżąca zostanie aresztowana tymczasowo, na podstawie art. 217 § 1 (2) kodeksu postępowania karnego. Uznał, że skarżąca utrudniała postępowanie karne przeciwko niej, ponieważ nie stawiła się w szpitalu pomimo doręczenia jej wezwania oraz ponieważ uniemożliwiła policji doprowadzenie jej do szpitala.

37. Dnia 22 lutego 1995 r. Sąd Rejonowy w Łodzi wydał list gończy uznając, że skarżąca ukrywa się, jako że nie przebywała w swoim miejscu zamieszkania.

D. Drugie aresztowanie

38. Dnia 23 marca 1995 r. skarżąca została zatrzymana i następnego dnia została przewieziona do więzienia.

39. Dnia 24 marca 1995 r. Sąd Rejonowy uwzględnił wniosek o zgodę na odwiedzenie skarżącej, złożony przez jej córkę.

40. Dnia 29 marca 1995 r. Sąd Wojewódzki w Łodzi oddalił zażalenie skarżącej na postanowienie Sądu Rejonowego o jej aresztowaniu. Tego samego dnia biegli poinformowali sąd, że badanie skarżącej może rozpocząć się 19 kwietnia 1995 r.

E. Ograniczenie prawa do odwiedzin

41. Dnia 31 marca 1995 r. córka skarżącej Astrid Nowicka złożyła do Sądu Rejonowego w Łodzi wniosek o zgodę na odwiedziny skarżącej. Wystąpiła ona o dwie odrębne zgody, dla siebie i swojej siostry Inez Nowickiej, na wielokrotne widzenia z matką. Dnia 4 kwietnia 1995 r. sędzia sporządził następującą instrukcję dla kancelarii:

„Poinformować A. Nowicką, że sąd udziela jednej przepustki miesięcznie na widzenia z osadzoną, inne [przepustki] są możliwe w wyjątkowych przypadkach.”

42. Dnia 4 kwietnia 1995 r. Sąd Rejonowy w Łodzi oddalił wniosek skarżącej o uchylenie tymczasowego aresztowania.

43. Dnia 10 kwietnia 1995 r. Sąd Rejonowy uwzględnił wniosek o widzenie ze skarżącą, złożony przez jej córkę.

44. Dnia 19 kwietnia 1995 r. Sąd Wojewódzki oddalił zażalenie skarżącej na postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 4 kwietnia 1995 r.

45. Pomiędzy 19 kwietnia i 26 maja 1995 r. skarżąca przeszła badania psychiatryczne w szpitalu więziennym w więzieniu nr 2 w Łodzi. Opinia medyczna wydana po badaniu stwierdzała, że inteligencja skarżącej była znacznie powyżej średniej i że nie przejawiała ona symptomów choroby psychicznej. Opinia stwierdzała także, że miała osobowość paranoidalną i, że rozumiała znaczenie swoich czynów w chwili popełniania zarzucanego przestępstwa.

46. Wcześniej, 5 maja 1995 r. Sąd Rejonowy uwzględnił wniosek o zgodę na widzenie ze skarżącą, złożony przez jej córkę.

47. W liście z dnia 22 maja 1995 r. wiceprzewodniczący Sądu Wojewódzkiego w Łodzi poinformował skarżącą, że jej badanie w zakładzie leczniczym zostało zarządzone przez sąd w odpowiedzi na wniosek psychiatrów, którzy stwierdzili, że nie są w stanie sporządzić opinii na temat stanu zdrowia psychicznego skarżącej w oparciu o pojedyncze badanie.

48. Dnia 30 maja 1995 r. skarżąca została przewieziona do więzienia nr 1 w Łodzi. Dnia 2 czerwca 1995 r. Sąd Rejonowy dopuścił wniosek o zgodę na widzenie ze skarżącą, złożony przez jej córkę.

49. Dnia 3 czerwca 1995 r. skarżąca została zwolniona z aresztu.

50. Następnie Sąd Rejonowy w Łodzi umorzył postępowanie karne przeciwko niej.

II. PRAWO KRAJOWE

A. Odpowiedzialność karna

51. Artykuł 25 § 1 Kodeksu karnego z 1969 r. („Kodeks”), stanowi w stosownej części:

„Nie popełnia przestępstwa, kto z powodu niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej ..., nie mógł w chwili czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swym postępowaniem.”

B. Tymczasowe aresztowanie

52. Artykuł 217 § 1(2) Kodeksu, w stosownej części stanowi:

„Tymczasowe aresztowanie może nastąpić jeżeli:...

(2). zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do fałszywych zeznań lub w inny sposób starał się utrudniać postępowanie karne ...”

C. Badanie psychiatryczne

53. Artykuł 65 § 1(1) Kodeksu we właściwej części brzmi następująco:

„Jeżeli jest to potrzebne dla celów dowodowych, oskarżony jest zobowiązany poddać się:

(1) oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom, nie połączonym z naruszeniem integralności ciała ...”

D. Prawo do odwiedzin

54. Paragraf 34(1) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 1989 r., dotyczącego Regulaminu tymczasowego aresztowania stanowi, co następuje:

„Osoba tymczasowo aresztowana może być odwiedzana po uzyskaniu zgody organu, w którego dyspozycji pozostaje, chyba że organ ten postanowi inaczej.”

PRAWO

I. DOMNIEMANE NARUSZENIE ART. 5 UST. 1 KONWENCJI

55. Skarżąca zarzuciła, że jej zatrzymania w dniach 25 października 1994 r. i 23 marca 1995 r. oraz późniejsze tymczasowe aresztowania były niezgodne z art. 5 ust. 1 Konwencji. Artykuł 5 ust. 1 stanowi w stosownej części:

„1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo: ...

(b) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przypadku niepodporządkowania się wydanemu zgodnie z prawem orzeczeniu lub w celu wykonania określonego w ustawie obowiązku; ...”

A. Argumenty przedłożone Trybunałowi

1. Skarżąca

56. Skarżąca twierdziła, że oba okresy aresztowania były bezprawne. W związku z jej aresztowaniem pomiędzy 25 października i 3 listopada 1994 r. wskazała, że tak długotrwały okres aresztowania nie mógł być uzasadniony potrzebą przeprowadzenia podstawowego badania, które zwykle zajmuje godzinę. Ponadto, skarżąca uważała, że Rząd nie przedłożył żadnego wyjaśnienia jej aresztowania, przed i po drugim badaniu.

2. Rząd

57. Rząd twierdził, że aresztowanie skarżącej nie naruszało art. 5 ust. 1 – w obu przypadkach aresztowania były uzasadnione faktem niepodporządkowania się przez skarżącą nakazowi sądu dotyczącemu poddania się badaniu psychiatrycznemu. Ponadto, w odniesieniu do okresu aresztowania skarżącej poprzedzającego pierwsze badanie w dniu 2 listopada 1994 r. Rząd twierdził, że „z czysto technicznych względów” badanie nie zostało przeprowadzone we wcześniejszym terminie.

B. Ocena Trybunału

1. Zasady ogólne

58. Artykuł 5 ust. 1 wymaga przede wszystkim, aby aresztowanie było „zgodne z prawem”, co obejmuje warunek zgodności z procedurą przewidzianą przez prawo. Konwencja zasadniczo odwołuje się tutaj do prawa krajowego i ustanawia obowiązek zgodności z tamtejszymi zasadami materialnymi i proceduralnymi, wymaga jednak dodatkowo, aby pozbawienie wolności było zgodne z celem art. 5, to znaczy z ochroną jednostki przed arbitralnymi decyzjami. Aresztowanie będzie, co do zasady, zgodne z prawem, jeżeli jest zastosowane na podstawie nakazu sądu (patrz wyrok Benham przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z dnia 10 czerwca 1996 r., Reports of Judgments and Decisions 1996-III, str. 752-753, §§ 40 i 42).

59. Ponadto, lista wyjątków od prawa do wolności zagwarantowanego w art. 5 ust. 1 jest listą wyczerpującą i jedynie wąska interpretacja tych wyjątków jest zgodna z celem tego przepisu, to znaczy zapewnieniem, aby nikt nie był arbitralnie pozbawiony wolności (patrz wyrok Giulia Manzoni przeciwko Włochom z dnia 1 lipca 1997 r., Reports ... 1997-IV, str. 1191, § 25).

60. Dalej, aresztowanie jest uprawnione na podstawie podparagrafu (b) art. 5 ust. 1 jedynie dla „zapewnienia wykonania” obowiązku określonego w ustawie. Wynika z tego, że musi istnieć co najmniej jakiś niespełniony obowiązek obciążający daną osobę, zaś zatrzymanie i aresztowanie muszą służyć celowi zabezpieczenia wykonania tego obowiązku i nie mieć charakteru karnego. Kiedy stosowny obowiązek zostanie spełniony, podstawy aresztowania na gruncie art. 5 ust. 1 (b) przestają istnieć.

61. Wreszcie, musi istnieć równowaga pomiędzy znaczeniem w demokratycznym społeczeństwie zapewnienia natychmiastowego wykonania przedmiotowego obowiązku oraz znaczeniem prawa do wolności. Czas trwania aresztowania jest także ważnym czynnikiem dla osiągnięcia tej równowagi (patrz skargi McVeigh i inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu nr 8022/77, 8025/77, 8027/77, decyzja Komisji z dnia 18 marca 1981 r., Decisions and Reports (DR) tom 25, str. 37-38 i 42; skarga Johansen przeciwko Norwegii nr 10600/83, decyzja Komisji z dnia 14 października 1985 r., DR, tom 44, str. 162).

2. Zastosowanie powyższych reguł do przedmiotowej sprawy

62. Trybunał po pierwsze odnotowuje, że wydaje się być bezsporne, iż aresztowanie skarżącej wchodzi w zakres art. 5 ust. 1 (b) Konwencji i, że było ono zgodne z prawem. Mając na względzie fakt, że aresztowanie skarżącej odbyło się na podstawie nakazu sądu, w celu zapewnienia wykonania ciążącego na niej obowiązku poddania się badaniu psychiatrycznemu, Trybunał nie widzi powodów, aby uznać inaczej.

63. W odniesieniu do aresztowania skarżącej poprzedzającego badanie, Trybunał odnotowuje, że za pierwszym razem była ona aresztowana osiem dni przed wyznaczonym jej na dzień 2 listopada 1994 r. spotkaniem z psychiatrami (patrz pkt. 28-31 powyżej). Jej badanie zostało zakończone tego samego dnia. Drugie badanie skarżącej, pomiędzy 19 kwietnia i 26 maja 1995 r. było poprzedzone dwudziestoma siedmioma dniami aresztowania (patrz pkt. 38-45 powyżej). Trybunał uważa, że oba okresy aresztowania poprzedzającego badanie nie mogą być usprawiedliwione wolą władz do zapewnienia natychmiastowego wykonania przez skarżącą ciążącego na niej obowiązku. Ponadto „czysto techniczne powody”, powołane przez Rząd w kontekście długości aresztowania poprzedzającego pierwsze badania, nie mogą uzasadnić przetrzymywania skarżącej w areszcie przez osiem dni przed poddaniem jej krótkiemu badaniu. Biorąc pod uwagę czas trwania aresztowania Trybunał jest zdania, że władze nie zachowały równowagi pomiędzy znaczeniem zapewnienia natychmiastowego wykonania przedmiotowego obowiązku i znaczeniem prawa do wolności (patrz decyzja Mc Veigh i inni cytowana powyżej).

64. Odnośnie do aresztowania skarżącej po badaniach, Trybunał zauważa, że pomimo, iż jej pierwsze badanie zakończyło się w dniu 2 listopada 1994 r. skarżąca była zatrzymana w areszcie przez noc i zwolniona dopiero 3 listopada 1994 r. (patrz pkt 31 powyżej). Drugie badanie skarżącej zakończyło się w dniu 26 maja 1995 r., ale pozostała ona w areszcie jeszcze osiem dni do 3 czerwca 1994 r. (patrz pkt. 45 i 48-49 powyżej).

Rząd nie przedłożył wyjaśnienia aresztowania skarżącej po badaniu. Trybunał zauważa, że w obu przypadkach skarżąca spełniła swój obowiązek w dniu, w którym zakończyło się jej badanie. Wynika z tego, że aresztowania skarżącej po dniach 2 listopada 1994 r. i 26 maja 1995 r. nie miały podstaw na gruncie art. 5 ust. 1 (b) (patrz decyzje McVeigh i inni oraz Johansen, cytowane powyżej).

65. Trybunał stwierdza, że aresztowania skarżącej, których całkowity czas trwania wyniósł osiemdziesiąt trzy dni i które zostały zastosowane w związku z oskarżeniem prywatnym, wynikającym ze sporu sąsiedzkiego, były niezgodne z art. 5 ust. 1 Konwencji.

II. DOMNIEMANE NARUSZENIE ART. 8 KONWENCJI

66. Skarżąca zarzucała, że: postanowienia nakazujące poddanie się badaniu psychiatrycznemu oraz o jej aresztowaniach, których całkowity czas trwania wyniósł osiemdziesiąt trzy dni, oraz ograniczenie prawa do widzeń z członkami rodziny do jednego widzenia w miesiącu w czasie aresztowania, były niezgodne z art. 8 Konwencji, który stanowi:

„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, ...

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na ... bezpieczeństwo publiczne ... ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia ... lub ochronę praw i wolności innych osób.”

A. Argumenty przedłożone Trybunałowi

1. Skarżąca

67. Skarżąca uważała, że jej aresztowania były naruszeniem art. 8. Wskazała, że postanowienie sędziego z dnia 4 kwietnia 1995 r., ograniczające jej prawo do widzeń do jednego miesięcznie było również niezgodne z tym przepisem, ponieważ nie można jej było uważać za zagrożenie dla któregokolwiek z interesów wymienionych w ust. 2 art. 8.

2. Rząd

68. Rząd przyznał, że postanowienia nakazujące skarżącej poddanie się badaniom psychiatrycznym oraz o jej aresztowaniach stanowiły ingerencję w jej prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Jednakże, ingerencja ta była – zdaniem Rządu – zgodna z prawem, to znaczy z art. 65 Kodeksu postępowania karnego z 1969 r. oraz była uzasadniona i proporcjonalna do celu, jakim było wykonanie zgodnych z prawem nakazów sądu. Ponadto Rząd stwierdził, że wszystkie wnioski o udzielenie zgody na odwiedzenie skarżącej, złożone przez członków jej rodziny, zostały uwzględnione.

B. Ocena Trybunału

1. Zasady ogólne

69. Trybunał przypomina, że jakakolwiek ingerencja w prawo jednostki do poszanowania jej życia prywatnego i rodzinnego będzie niezgodna z art. 8, chyba że była ona „zgodna z prawem”, przeprowadzona w uzasadnionym celu lub celach, zgodnie z ust. 2, oraz była „niezbędna w demokratycznym społeczeństwie” w takim znaczeniu, że była ona proporcjonalna do celów, jakie zamierzano osiągnąć (patrz D.G. przeciwko Irlandii, nr 39474/98, § 104, 16 maja 2002 r., niepublikowane).

70. Pojęcie niezbędności wymaga, aby ingerencja odpowiadała pilnej potrzebie społecznej i – w szczególności – aby była proporcjonalna do uzasadnionego celu, dla którego jest przeprowadzona. Dla rozstrzygnięcia, czy ingerencja była „niezbędna w demokratycznym społeczeństwie” Trybunał bierze pod uwagę, że Państwom Stronom pozostawiony jest margines uznania. Ponadto Trybunał nie może poświęcić się badaniu zarzucanych zdarzeń w oderwaniu, lecz musi zastosować standardy obiektywne i przyglądać się im w świetle sprawy jako całości (patrz Matter przeciwko Słowacji nr 31534/96, § 66, 5 lipca 1999, niepublikowane).

71. Ponadto, zwykłe restrykcje i ograniczenia wynikające z życia więziennego i dyscypliny, w czasie zgodnego z prawem aresztowania, nie są zagadnieniami, które będą stanowiły, co do zasady, naruszenie art. 8, ponieważ są one uważane za nie stanowiące ingerencji w życie prywatne i rodzinne aresztowanego, a także ponieważ taka ingerencja będzie uzasadniona (patrz D.G. wyrok cytowany powyżej, § 105)

2. Zastosowanie powyższych zasad do przedmiotowej sprawy

(a) Postanowienia nakazujące badanie psychiatryczne skarżącej, zatrzymanie i aresztowanie

72. Skarżąca po pierwsze zarzuciła, że postanowienia nakazujące jej poddanie się badaniom psychiatrycznym i o jej zatrzymaniu oraz aresztowaniu, którego całkowity czas trwania wyniósł osiemdziesiąt trzy dni, były niezgodne z art. 8 Konwencji. Jednakże Trybunał uważa, że nie stanowią odrębnej kwestii, która nie byłaby objęta stwierdzeniem naruszenia art. 5 ust. 1 Konwencji (patrz, mutatis mutandis, D.G. wyrok cytowany powyżej, § 107).

(b) Ograniczenia prawa do widzeń

73. Skarżąca dalej zarzuciła, że ograniczenie jej prawa do widzeń z członkami rodziny do jednej wizyty miesięcznie, w czasie aresztowania, było niezgodne z art. 8 Konwencji.

74. Trybunał zauważa, że strony zdają się być zgodne, iż postanowienie ograniczające prawo skarżącej do widzeń stanowiło ingerencję w jej życie prywatne i rodzinne, i było „zgodne z prawem”. Trybunał nie widzi powodów, dla których miałby uznać inaczej.

75. Odnośnie do kwestii, czy ingerencja służyła uzasadnionemu celowi i była „niezbędna w demokratycznym społeczeństwie”, Trybunał po pierwsze odnotowuje twierdzenia Rządu, że aresztowanie skarżącej służyło uzasadnionemu celowi, jakim było wykonanie zgodnych z prawem nakazów sądu. Jednakże, pomimo że aresztowanie skarżącej samo w sobie mogło być uważane za służące uzasadnionemu celowi zapobieżenia przestępstwu i ochrony zdrowia i praw innych (patrz Berliński przeciwko Polsce (dec.), nr 27715/95 i 30209/96, 18 stycznia 2001 r., niepublikowane), postanowienie sędziego z dnia 4 kwietnia 1995 r., ograniczające prawo skarżącej do widzeń do jednego miesięcznie nie służyło i nie było proporcjonalne do jakiegokolwiek uzasadnionego celu. Odgraniczenie zostało nałożone na skarżącą, która była przetrzymywana w areszcie przez osiemdziesiąt trzy dni w sprawie, w której nie kwestionowała ona twierdzeń oskarżyciela prywatnego, co do faktów dotyczących sprawy toczącej się przeciwko niej (patrz pkt 13 powyżej). Ponadto, Rząd nie wykazał, że było to uzasadnione jako zwykłe ograniczenie, wynikające z życia więziennego, czy dyscypliny podczas aresztowania.

76. Trybunał odnotowuje twierdzenie Rządu, że wszystkie wnioski o zgodę na widzenie ze skarżącą, składane przez członków jej rodziny, były uwzględniane. Jednakże, po wydaniu postanowienia w odniesieniu do wniosku z dnia 31 marca 1995 r., które ograniczyło prawo do widzeń, dalsze wnioski rodzina skarżącej składała raz w miesiącu: postanowienia Sądu Rejonowego uwzględniające wnioski zostały podjęte w dniach 10 kwietnia, 5 maja i 2 czerwca 1995 r. (patrz pkt. 41-48 powyżej).Wydaje się, że powściągliwość rodziny w ilości składanych wniosków wynikała z postanowienia sędziego z dnia 4 kwietnia 1995 r., dotyczącego widzeń wyłącznie raz w miesiącu.

77. Trybunał stwierdza, że ograniczenie prawa skarżącej do widzeń z członkami rodziny raz w miesiącu nie służyło i nie było proporcjonalne do jakiegokolwiek uzasadnionego celu, a zatem było niezgodne z art. 8 Konwencji.

III. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

78. Art. 41 Konwencji stanowi:

„Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeżeli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie.”

A. Szkoda

79. Pani Nowicka dochodziła 200 000 dolarów (USD), z tytułu szkód materialnych i niematerialnych.

80. Rząd twierdził, że w przypadku, gdy Trybunał stwierdzi naruszenie, to będzie to samo w sobie stanowić wystarczające zadośćuczynienie w odniesieniu do roszczeń skarżącej o odszkodowanie za szkody materialne. Alternatywnie, Rząd wystąpił do Trybunału, aby ocenił kwotę odszkodowania, które ma zostać zasądzone z tytułu szkody materialnej w oparciu o swoje orzecznictwo w podobnych sprawach, uwzględniając warunki krajowe.

81. W odniesieniu do roszczenia skarżącej o odszkodowanie z tytułu szkody niematerialnej, Rząd uznał, że było ono wygórowane i powinno zamiast tego zostać ocenione w oparciu o orzecznictwo w podobnych sprawach, mając ponownie na względzie warunki krajowe.

82. Trybunał uważa, na podstawie przedłożonych mu dowodów, że skarżąca nie wykazała, iż dochodzona przez nią szkoda materialna została faktycznie spowodowana naruszeniem Konwencji w jej sprawie. W konsekwencji, nie ma jakiegokolwiek uzasadnienia dla zasądzenia odszkodowania z tego tytułu (patrz mutatis mutandis, Kudła przeciwko Polsce [GC], nr 30210/96, § 164, ECHR 200-XI).

83. Trybunał natomiast uważa, w okolicznościach tej szczególnej sprawy oraz rozstrzygając na zasadzie słuszności, że skarżącej należy przyznać kwotę 10 000 EUR z tytułu szkody niematerialnej.

B. Koszty i wydatki

84. Skarżąca żądała także 3000 USD z tytułu kosztów prawnych i wydatków poniesionych w związku z przygotowaniem i obroną jej sprawy przed Trybunałem. Kwota ta obejmuje 20 godzin pracy, według stawki 150 USD za godzinę.

85. Rząd stwierdził, że te roszczenia są wygórowane, w szczególności w odniesieniu do żądanej stawki godzinowej. Rząd wystąpił do Trybunału o zasądzenie kosztów i wydatków na podstawie „ustalonej minimalnej stawki pomocy prawnej”. Ponadto Rząd wskazał, że pełnomocnik skarżącej został wyznaczony już po tym, gdy skarżąca złożyła swoje pierwsze obserwacje pisemne oraz, że sprawa nie była skomplikowana.

86. Rozstrzygając na zasadzie słuszności Trybunał zasądza skarżącej 2000 EUR, wraz z jakimkolwiek podatkiem od wartości dodanej, który może zostać naliczony, pomniejszone o 510 EUR już wypłacone w drodze pomocy prawnej.

C. Odsetki karne

87. Trybunał uznaje, że odsetki karne powinny być ustalone według stawki równej minimalnej stawce pożyczkowej Europejskiego Banku Centralnego, powiększonej o trzy punkty procentowe.

Z tych przyczyn Trybunał jednogłośnie

1. UZNAJE, że nastąpiło naruszenie art. 5 ust. 1 Konwencji,

2. UZNAJE, że nastąpiło naruszenie art. 8 Konwencji, w związku z ograniczeniami prawa skarżącej do widzeń,

3. UZNAJE, że:

(a) pozwane Państwo ma wypłacić skarżącej, w ciągu trzech miesięcy od dnia, kiedy wyrok stanie się ostateczny zgodnie z art. 44 ust. 2 Konwencji, 10 000 EUR (dziesięć tysięcy euro), przeliczone na złote polskie według stawki obowiązującej w dniu rozstrzygnięcia, z tytułu szkód moralnych;

(b) pozwane Państwo ma wypłacić skarżącej, w ciągu trzech miesięcy od dnia, kiedy wyrok stanie się ostateczny zgodnie z art. 44 ust. 2 Konwencji, 2000 EUR (dwa tysiące euro), powiększone o jakikolwiek podatek od wartości dodanej, który może być wymagany, pomniejszone o 510 EUR (pięćset dziesięć euro), przeliczone na złote polskie według stawki obowiązującej w dniu rozstrzygnięcia, z tytułu kosztów i wydatków;

(c) zwykłe odsetki, według stawki równej stawce minimalnego oprocentowania pożyczek Europejskiego Banku Centralnego, powiększonej o trzy punkty procentowe, będą należne od dnia upłynięcia wymienionego terminu do dnia zapłaty;

3. ODDALA pozostałe roszczenia skarżące o odszkodowanie.

Sporządzono w języku angielskim i notyfikowano na piśmie w dniu 3 grudnia 2002 r. na podstawie art. 77 ust. 3 Regulaminu Trybunału.

S. DOLLÉ	J.-P. COSTA
Kanclerz Sekcji	Przewodniczący

* Wyrok stanie się prawomocny zgodnie z warunkami określonymi przez art. 44 ust. 2 Konwencji. Tekst wyroku może podlegać korekcie edytorskiej, przed jego opublikowaniem w ostatecznej wersji.