Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBOURG

7 lutego 2017

Ten wyrok uprawomocni się na warunkach określonych w Artykule 44 § 2 Konwencji. Może podlegać korekcie wydawniczej .

W sprawie Wdowiak przeciwko Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka, zasiadając jako Wielka Izba w składzie:

András Sajó, Przewodniczący,
Vincent A. De Gaetano,
Nona Tsotsoria,
Krzysztof Wojtyczek,
Egidijus Kūris,
Iulia Motoc,
Gabriele Kucsko-Stadlmayer, Sędziowie,
i Andrea Tamietti, Zastępca Kanclerza Sekcji,

Obradując na posiedzeniu zamkniętym w dniu 4 czerwca 2017 r.,

Wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 28768/12) wniesionej do Trybunału przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie Artykułu 34 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności ("Konwencja") przez obywatela Polski, Pana Roberta Wdowiaka (“skarżący”), w dniu 2 maja 2012 r.

2. Skarżący był reprezentowany przez Pana A. Drozd, adwokata prowadzącego praktykę w Bydgoszczy. Rząd Polski (“Rząd”) był reprezentowany przez pełnomocnika, Panią J. Chrzanowską z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. Skarżący sformułował zarzut, że władze krajowe nie podjęły skutecznych środków do wyegzekwowania jego prawa do kontaktu z synem.

4. Dnia 15 stycznia 2015 skarga została zakomunikowana Rządowi.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący urodził się w 1975 roku i mieszka w Tryszczynie.

A. Wcześniejsze postępowania dotyczące prawa skarżącego do kontaktów

6. W dniu 2 grudnia 2002 roku, urodził się syn skarżącego J. W tym czasie skarżący mieszkał z matką chłopca, M.K. w mieszkaniu należącym do jej rodziców. W 2003 r. skarżący wyprowadził się po sprzeczce z ojcem M.K.

7. W 2005 r. skarżący złożył do sądu wniosek o ukaranie M.K. za utrudnianie kontaktów z jego synem.

8. Dnia 2 grudnia 2005 r. strony zawarły ugodę przed Sądem Rejonowym, w której określono kiedy skarżący jest uprawniony do odwiedzin dziecka. Ustalono, że skarżący może odwiedzać J. w dwie soboty i dwie niedziele każdego miesiąca w godzinach od 10:00 do 18:00, jeżeli spotkanie zostało uzgodnione z M.K. w poprzedzającym tygodniu. Skarżący mógł również wziąć J. latem na dwutygodniowe wakacje. Określono, że mógłby odebrać dziecko z miejsca zamieszkania M.K. i powinien je odwieźć.

9. W 2006 roku część spotkań skarżącego z synem została uniemożliwiona przez matkę, ale większość z nich odbyła się. Kilka wizyt zostało odwołanych, ponieważ dziecko było chore.

10. Dnia 7 czerwca 2006 r. M.K. wnioskowała o zmianę prawa skarżącego do kontaktu z dzieckiem. M.K. chciała ograniczyć ilość czasu, jaką skarżący spędzał z J. Poinformowała również o swoim zamiarze przeprowadzenia się do Niemiec ze względów finansowych.

10. Dnia 6 września 2006 r. skarżący wnioskował o zwiększenie jego praw do kontaktu z dzieckiem. Twierdził, że M.K. zakłócała jego wizyty. Skarżący wnioskował do sądu o wyznaczenie spotkań z synem dwa razy w miesiącu od 10:00 w piątek do 19:00 w niedzielę; w jeden dzień Świąt Bożego Narodzenia lub Wielkanocy od 10:00 do 10:00 kolejnego dnia; oraz trzy tygodnie podczas wakacji i jeden tydzień podczas ferii zimowych.

11. Na posiedzeniu dnia 17 stycznia 2007 r. M.K. wycofała swój wniosek, a Sąd Rejonowy w Bydgoszczy zawiesił postępowanie. Skarżący zarzucił, że jego wniosek powinien zostać rozpatrzony.

12. W dniu 29 marca 2007 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy uchylił decyzję Sądu Rejonowego. Sąd uznał, że błędem było zakładać, że skarżący wyraził zgodę na nierozpatrywanie jego wniosku, wyłącznie z powodu wycofania swojego wniosku przez M.K.. Ustalono również, że prawo skarżącego do kontaktu z synem nie zostało w tym czasie poszanowane, ponieważ M.K. przeprowadziła się do Niemiec ze swoim dzieckiem.

B. Uprowadzenie dziecka i postępowanie dotyczące egzekwowania praw do kontaktu z dzieckiem

13. Dnia 16 stycznia 2007 r. M.K. przeprowadziła się z dzieckiem do Niemiec bez zgody skarżącego. Strony nie zgodziły się co do tego, czy M.K. poinformowała skarżącego o swoim adresie zamieszkania w Niemczech (skarżący twierdził, że nie został poinformowany).

14. Skarżący wszczął postępowanie na mocy Konwencji dotyczącej Cywilnych Aspektów Uprowadzenia Dziecka Za Granicę, sporządzonej w Hadze dnia 25 października 1980 r. (“Konwencja Haska”). W dniu 23 listopada 2007 r. Sąd Rejonowy w Celle orzekł o obowiązku powrotu dziecka do Polski do ojca lub opiekuna, ponieważ na mocy Konwencji Haskiej matka uprowadziła dziecko. Sąd również zauważył, że skarżący i M.K. sprawowali wspólną opiekę nad J. na mocy polskiego prawa.

15. Dnia 20 grudnia 2007 r. Sąd Apelacyjny w Celle odrzucił apelację M.K. i orzekł o powrocie dziecka do Polski. Jednakże, sąd zgodził się, że dziecko nie musi zostać oddane skarżącemu. Stwierdził, że wystarczającym do zrealizowania nakazu sądu będzie powrót do Polski w określonym terminie.

16. W dniu 14 stycznia 2008 r. Niemiecka Agencja Centralna zakomunikowała powyższe polskiemu Ministerstwu Sprawiedliwości. Skarżący został poinformowany o decyzji w dniu 15 stycznia 2008 r. Matka i dziecko powrócili do Polski 6 sycznia 2008 r.

C. Kolejne postępowania po powrocie dziecka do Polski

17. W styczniu 2007 r. skarżący złożył wniosek o wyłączne prawo do opieki nad J. oraz o ustanowienie miejsca zamieszkania J. ze skarżącym.

18. 23 lipca 2007 r. M.K. złożyła wniosek o wyłączne prawo do opieki nad dzieckiem i o ustanowienie przy niej miejsca zamieszkania dziecka

19. Postępowanie zostało zawieszone w okresie od września 2007 r. do stycznia 2008 r. z powodu równoegle toczącego się postępowania na mocy Konwencji Haskiej.

20. Dnia 1 kwietnia 2008 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy zatwierdził ugodę pomiędzy stronami dotyczącą praw skarżącego do kontaktu z dzieckiem. Uzgodniono, że skarżący zostanie poinformowany o zmianie miejsca zamieszkania J. Uzgodniono również, że będzie mógł spotykać się z J. w każdą sobotę i niedzielę miesiąca od 9:30 do 18:30; drugiego dnia świąt oraz podczas Świąt Wielkanocy w tych godzinach; 1 czerwca od 16:00 do 19:00; oraz przez dwa tygodnie wakacji od 1 do 15 lipca. Skarżący został zobowiązany do dopuszczania M.K. do kontaktowania się z J., kiedy ten pozostawał pod jego opieką oraz zgodził się na to, że nie będzie mógł odwiedzić dziecka 19 i 20 lipca 2008 r., a także 18 i 19 lipca 2009 r.

21. Według wyjasnień skarżącego złożonych przed władzami krajowymi, spotkania odbywały się zgodnie z ustaleniami.

22. Porozumienie zostało następnie zmienione przez strony w dniu 29 września 2009 r. poprzez zwiększenie ilości czasu, jaki przysługiwał skarżącemu na spotkania z dzieckiem. Uzgodniono, że skarżący może spędzić dwa weekendy w miesiącu od piątku do niedzieli ze swoim synem, a także trzy tygodnie latem i jeden tydzień w trakcie ferii zimowych. Skarżący został również uprawniony do kontaktu telefonicznego z dzieckiem.

23. W trakcie postępowania, dnia 11 marca 2010 r., Sąd Rejonowy w Bydgoszczy zalecił stronom poradnię rodzinną Skarżący i M.K. rozpoczęli negocjacje, ale M.K. wycofała się. Sąd zalecił również mediację w celu rozwiązania spornych kwestii. Sąd nakazał sporządzenie opinii kilku biegłym. W szczególności Rodzinny Ośrodek Diagnostyczno–Konsultacyjny -“ RODK” złożył co najmniej dwie opinie między 2008 r. a początkiem 2010 r. Skarżący zakwestionował wnioski z obu opinii.

24. W dniu 19 marca 2011 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił wniosek skarżącego o ustanowienie miejsca zamieszkania J. z nim, pozostawiając dziecko pod opieką matki. Sąd oddalił również wniosek M.K. o zmniejszenie liczby wizyt skarżącego. Skarżący i M.K. dalej sprawowali wspólną opiekę nad J. Sąd ustalił, że w czasie do 2008 r. więź pomiędzy skarżącym a dzieckiem znacznie osłabła z powodu braku kontaktu pomiędzy nimi. Jednakże ich relacje uległy znaczącej poprawie po ustanowieniu kontaktu 1 kwietnia 2008 r. pomiędzy skarżącym i jego synem bez udziału osób trzecich. Następnie, po wniosku skarżącego, ustalenia dotyczące kontaktów zostały zmienione dnia 29 września 2009 r. Sąd zauważył, że pomiędzy stronami miały miejsce kłótnie, strony przestały ze sobą rozmawiać i że i powinny ponosić odpowiedzialność za tę sytuację. Zgodnie z opinią biegłych, rodzice nie byli zdolni do wspólnego podejmowania decyzjiw istotnych sprawach życia chłopca. Niemniej jednak, sąd uznał, że oboje rodzice bardzo kochają swojego syna i chcą dla niego wszystkiego, co najlepsze. Sąd nie znalazł podstaw do ograniczenia praw rodzicielskich któremukolwiek z rodziców.

25. Strony zaskarżyły to orzeczenie.

26. Dnia 3 listopada 2011 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy częściowo uwzględnił apelację złożoną przez M.K., i oddalił apelację skarżącego. Sąd uznał za konieczne ograniczenie praw rodzicielskich skarżącego tylko do najważniejszych decyzji dotyczących zdrowia, edukacji i wychowywania J. Sąd uznał, że konflikt pomiędzy rodzicami powoduje utrudnienia w sprawowaniu wspólnej władzy rodzicielskiej.

27. W międzyczasie, dnia 11 sierpnia 2010 r., Sąd Rejonowy w Bydgoszczy podniósł alimenty zasądzone od skarżącego na dziecko z 400 złotych (PLN) do 500 PLN miesięcznie.

D. Ostatnie postępowanie

28. Dnia 19 maja 2012 r. skarżący wnosił do sądu o dalszą znianę ustaleń dotyczących kontaktów. Twierdził, że kontakty z jego synem uległy znacznemu pogorszeniu od lutego 2012 r., czego powodem było zachowanie matki. Skarżący poprosił o wizyty w obecności kuratora. Skarżący również starał się o wyegzekwowanie uzgodnień ugody z 29 września 2009 r. (zobacz paragraf 46 poniżej).

29. Dnia 20 grudnia 2012 r. sąd zlecił biegłym RODK sporządzenie kolejnej opinii. Biegli spotkali się ze skarżącym, M.K. i J.

30. Dnia 15 lutego 2013 r. M.K. wniosła o unieważnienie porozumienia z dnia 29 września 2009 r. Twierdziła, że J. odmówił widzenia się ze swoim ojcem, a najlepszym rozwiązaniem podczas oczekiwania na opinię biegłych, byłby brak spotkań z ojcem.

31. Dnia 19 lutego 2013 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy zastosował środek tymczasowy ograniczający prawo kontaktu z dzieckiem skarżącego oraz zalecił mediację M.K. i skarżącego. Skarżącemu zezwolono na krótkie spotkania z synem w McDonald’s lub w innym miejscu publicznym w obecności jego matki lub dziadków ze strony matki. Skarżący złożył zażalenie.

32. Dnia 8 kwietnia 2013 r. J. został przesłuchany w obecności psychologa. Chłopiec, mający wtedy jedenaście lat oznajmił, że nie chce więcej widywać się z ojcem. Twierdził, że skarżący nie poświęca mu uwagi podczas spotkań i pozwala całymi dniami grać w gry komputerowe.

33. Dnia 28 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy uchylił tymczasowy środek z dnia 19 lutego 2013 r. Sąd nakazał stronom udział w mediacji oraz przedkładanie do sądu co dwa miesiące zaświadczenia o tym udziale. Sąd podkreslił potrzebę zmiany sposobu, w jaki ojciec komunikuje się z synem, bez konieczności zawieszania kontaktu pomiędzy nimi, gdyż to mogłoby doprowadzić do zniszczenia ich więzi.

34. Dnia 13 czerwca 2013 r. M.K. wniosła o zmianę prawa skarżącego do kontaktu z dzieckiem, uzgodnionego porozumieniem z dnia 29 września 2009 r. M.K. chciała, aby sąd postanowił o spotkaniach skarżącego w każdy weekend i w towarzystwie jej rodziców, ponieważ J. nie widział skarżącego od dłuższego czasu i mógłby się czuć przy nim niepewnie. Złozyła również wniosek o zabezpieczenie.

35. Dnia 7 czerwca 2013 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy wydał postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia. Zezwolił skarżącemu na spotkania z J. w każdy weekend na dwie godziny w niedzielę w miejscu publicznym w obecności M.K. lub jej rodziców. Z uwagi na zażalenie skarżącego, postanowienie zostało zmienione przez Sąd Okręgowy dnia 9 września 2013 r. poprzez wydłużenie czasu spotkania do trzech godzin. Spotkania miały odbywać się w neutralnym miejscu, w obecności M.K. lub jej rodziców zaś przez pierwsze trzy miesiące w towarzystwie kuratora.

36. Skarżący spotkał swojego syna w listopadzie 2013 r. w restauracji McDonald’s. Chłopcu towarzyszyła jego matka, która zachowywała się agresywnie i wrogo w stosunku do skarżącego.

37. Dnia 3 marca 2014 r. RODK wydał opinię, zalecającą mediację skarżącego i M.K. w celu nauczenia ich współpracy w sprawie podejmowania decyzji dotyczących ich syna. RODK zaproponował konsultacje J. z psychologiem. Dalej zauważono, że relacje pomiędzy skarżącym i jego synem były napięte przez negatywne nastawienie J., który nie chciał się z nim dłużej kontaktować. Nastawienie to było rezultatem negatywnego wizerunku skarżącego wykreowanego pod wpływem matki.

38. Podczas posiedzenia 24 czerwca 2014 r. skarżący zadeklarował że nie chciał uczestniczyć w spotkaniach z synem, z uwagi na jego agresywne i aroganckie zachowanie. Ostatnie spotkanie odbyło się w listopadzie 2013 r.

39. Dnia 8 września 2014 r. RODK wydał kolejną opinię, która świadczyła o lojalności chłopca wobec matki oraz o tym, że odwrócił się on od skarżącego.

40. Dnia 18 lutego 2015 r., po nieefektywnej mediacji, sąd zmienił ustalenia dotyczące kontaktu przez ustanowienie dłuższego czasu spotkań ze skarżącym. Sąd ponownie zalecił poradnię dla stron, w celu nauki osiągania wspólnych kompromisów. Sąd również zauważył, że skarżący miał możliwość wnioskowania o nałożenie grzywny na M.K. za niestosowanie się do nakazów sądu. Dnia 15 maja skarżący odwołał się.

41. Postępowania są nadal w toku.

E. Postępowania egzekucyjne

42. Dnia 31 stycznia 2007 r. skarżący twierdził, że ustalenia dotyczące spotkań z dzieckiem, powstałe na mocy porozumienia z 2 grudnia 2005 r. nie byly przestrzegane. Po tym, jak dziecko zostało zabrane do Niemiec, skarżący wszczął postępowanie na mocy Konwencji Haskiej (zobacz paragrafy 14-17 powyżej).

43. Dnia 1 kwietnia 2008 r. sąd nakazał M.K. uiszczenie grzywny, jeżeli spotkanie wyznaczone na 5 kwietnia 2008 r. nie odbędzie się. To oraz następne spotkania odbyły się zgodnie z porozumieniem z 1 kwietnia 2008 r.

44. Dnia 27 kwietnia 2012 r. skarżący złożył wniosek w celu wyegzekwowania uzgodnień dotyczących kontaktu na mocy art. 598(16) § 1 i § 2 Kodeksu Postępowania Cywilnego – KPC. Zeznał, że jego relacje z synem znacząco pogorszyły się od lutego 2012 r., czego powodem było zachowanie matki. Wydaje się, że wycofał swoją skargę w bliżej nieokreślonym czasie.

45. Dnia 16 maja 2012 r. skarżący wnosił o uczestnictwo kuratora sadowego podczas spotkań z dzieckiem.(zobacz paragraf 29 powyżej). Tego samego dnia skarżący złożył wniosek w celu wyegzekwowania uzgodnień dotyczących spotkań z dzieckiem, określonych w ugodzie z dnia 29 września 2009 r., przez nałożenie grzywny na jego matkę. Skarżący zeznał, że M.K. uniemożliwiała mu telefonowanie do syna, mimo że zostało mu to zagwarantowane na mocy ugody. Co więcej, po listopadzie 2011 r., kiedy jego prawa rodzicielskie zostały ograniczone, M.K. odwołała wszystkie kolejne spotkania z jego synem. Od marca 2012 r. M.K. twierdziła, że ich dziecko odmawiało kontaktu z nim.

46. Postanowieniem z dnia 19 lutego 2013 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy nakazał M.K. zapłatę należnej sumy pieniężnej za każdy przypadek, kiedy to odmówiła skarżącemu jego prawa do kontaktu z J., w taki sposób jak zostało to uzgodnione w ugodzie z dnia 29 września 2009 r. Nakazano jej zapłatę 200 PLN za każde zakłócenie prawa skarżącego do spotkania się z J. i 50 PLN, w przypadku braku jej zgody na rozmowy telefoniczne, które jak uzgodniono, miały odbywać się w środy. Według Sądu, nie ulegało wątpliwości, że M.K. uniemożliwiała skarżącemu spotkania z jego synem przez około rok. M.K. złożyła zażalenie na to postanowienie, ale zostalo ono oddalone 26 czerwca 2013 r, przez Sąd Okręgowy w Bydgoszczy. Okazuje się, że skarżący nigdy nie wniósł o wyegzekwowanie postanowienia lub nakazanie zapłaty przez M.K. należnej sumy pienieżnej.

II. ODPOWIEDNIE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

47. Odpowiednie prawo krajowe dotyczące egzekwowania praw rodzicielskich do kontaktów, będące w mocy przed 13 sierpnia 2011 r. zostało przedstawione w wyroku Trybunału w sprawie P.P. przeciwko Polsce (nr 8677/03, §§ 69-74, 8 stycznia 2008).

48. Przed 13 sierpnia 2011 r., przepisy ogólne KPC o egzekwowaniu zobowiązań niepieniężnych były właściwe do egzekwowania postanowień sądu dotyczących praw rodzicielskich lub prawa do kontaktów. Jeżeli sąd zobligował rodzica wykonującego prawo opieki do zapewnienia prawa do kontaktu dla drugiego rodzica, zastosowanie miał art. 1050 KPC. Artykuł ten stanowi:

“1. Jeżeli dłużnik ma wykonać czynność, której inna osoba wykonać za niego nie może, a której wykonanie zależy wyłącznie od jego woli, sąd, w którego okręgu czynność ma być wykonana, na wniosek wierzyciela po wysłuchaniu stron wyznaczy dłużnikowi termin do wykonania i zagrozi mu grzywną na wypadek, gdyby w wyznaczonym terminie czynności nie wykonał.

2. Po bezskutecznym upływie terminu wyznaczonego dłużnikowi do wykonania czynności, sąd na wniosek wierzyciela nałoży na dłużnika grzywnę i jednocześnie wyznaczy nowy termin do wykonania czynności, z zagrożeniem surowszą grzywną.”

49. Ustawa z dnia 26 maja 2011 r. o zmianie KPC wprowadziła przepisy odnoszące się konkretnie do egzekwowania wyroków uprawniających do kontaktu z dziećmi (artykuły od 598 ¹⁵ do 598 ²¹). Od 13 lipca 2011 r., przepisy te stanowią, że postanowienia sądu dotyczące kontaktów z dzieckiem, powinny stanowić tytuł wykonawczy do żądania nałożenia przez sąd nakazu zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej na stronę odmawiającą wykonania tych uzgodnień osobie, którą uprawniono do kontaktów.

PRAWO

ZARZUT NARUSZENIA ARTYKUŁU 8 KONWENCJI

50. Skarżący zarzucił władzom krajowym naruszenie Artykułów 6 i 8 poprzez zaniechanie powzięcia koniecznych środków zabezpieczających jego życie rodzinne. Trybunał twierdzi, że zarzut ten powinien zostać zbadany jedynie w kontekście Artykułu 8 Konwencji, który brzmi następująco:

“1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności osób.”

A. Dopuszczalność

51. Następnie Trybunał odnotował, że skarga ta nie jest bezpodstawna w rozumieniu art. 35 § 3(a) Konwencji. Zauważył też, że nie jest niedopuszczalna na innych podstawach. Z tego powodu uznaje się ją za dopuszczalną.

B. Meritum

1. Wnioski stron

52. Skarżący twierdził, że polskie władze, którezostały zobligowane do pomocy w zabezpieczeniu jego praw do kontaktów z synem, - zawiodły. Sądy ograniczyły się do uregulowania prawa do kontaktu, bez podjęcia żadnych skutecznych środków do ich egzekwowania. Co więcej, sądy krajowe ograniczyły jego władzę rodzicielską, co nie było usprawiedliwione, ponieważ to matka uprowadziła dziecko i zabrała je za granicę, utrudniała mu kontakt z ojcem, negatywnie wpływała na podejście dziecka do ojca i odmówiła udziału w mediacjach rodzinnych.

53. Skarżący twierdził, że aktywnie szukał pomocy sądów, kuratorów i policji oraz był zaangażowany w wiele procesów sądowych od roku 2005. Jednakże zachowanie M.K. nie spotkało się z odpowiednią reakcją tych organów, co tylko dodało jej śmiałości. Co więcej, dziecko nie spotkało się z psychologiem, pomimo że skarżący o to wnioskował. Skarżący twierdził, że władze zawiodły, ponieważ nie powzięły skutecznych działań w celu wyegzekwowania uzgodnień dotyczących kontaktów, ani zabezpieczających jego prawa rodzicielskie. Jego udział w życiu syna był wówczas ograniczony do płacenia alimentów na dziecko.

54. Rząd twierdził, że władze krajowe powzięły wszystkie konieczne kroki, których rozsądnie można od nich oczekiwać w okolicznościach niniejszej sprawy, mające na celu umożliwienie kontaktu pomiędzy skarżącym a jego synem. Okres w 2007 r., kiedy dziecko zostało zabrane do Niemiec przez swoją matkę, nie podlegał polskiej jurysdykcji. Po wszystkim, sądy zbadały wniosek skarżącego o zmianę postanowień ugody w przedmiocie kontaktów. Rozpatrzono również wnioski skarżącego o egzekucję, w szczególności poprzez wydanie nakazu zapłaty na rzecz skarżącego 200 PLN w każdym przypadku nieprzestrzegania porozumienia z 29 września 2009 r. (zobacz paragraf 47 powyżej).

55. Sądy krajowe zażądały opinii biegłych w celu ustalenia najlepszego interesu dziecka. Rząd podkreslił, że w trakcie postępowania pomiędzy 2008 a 2015 r. zostało przygotowanych co najmniej 5 opinii RODK. Biegli z dziedziny psychologii, psychiatrii i edukacji zostali przesłuchani przez sądy.

56. Rząd następnie podkreślił, że w 20011r. sąd nakazał stronom udział w konsultacjach.. Jednakże, M.K. odmówiła. Drugi nakaz konsultacji został wydany 13 lutego 2015 r. Sądy zleciły również stronom poddanie się mediacji z udziałem profesjonalnego mediatora.

57. Podsumowując, Rząd wskazał, że władze uczyniły wszystko, co możliwe, aby podtrzymać relację ojca z synem. Zauważono, że po marcu 2012, skarżący sam zadecydował o zakończeniu spotkań ze względu na negatywny stosunek syna. W tych okolicznościach sprawy Rząd stwierdził, że po stronie władz krajowych nie wystąpiło zaniechanie podjęcia skutecznych działań.

2. Ocena Trynunału

(a) Odpowiednie zasady

58. Trybunał zauważył, że wzajemna radość dziecka i rodzica ze wspólnego przebywania stanowi fundamentalny element “życia rodzinnego” w znaczeniu Artykułu 8 Konwencji (zobacz, między innymi, Monory przeciwko Rumunii i Węgrom, nr 71099/01, § 70, 5 kwietnia 2005 oraz Fuşcă przeciwko Rumunii, nr 34630/07, §§ 32-37, 13 lipca 2010 i przytoczone tam orzecznictwo).

59. Istotnym przedmiotem Artykułu 8 jest ochrona jednostek przed arbitralnym działaniem władz publicznych. Zawiera on dodatkowo pozytywne obowiązki nieodłącznie związane ze skutecznym poszanowaniem życia prywatnego i rodzinnego (zobacz Manic przeciwko Litwie, nr 46600/11, § 100, 13 stycznia 2015). W obu kontekstach należy uwzględnić konieczność znalezienia równowagi pomiędzy spornymi interesami jednostek a społeczności jako całości; w obu kontekstach, Państwo zachowuje określony margines swobody (zobacz Hokkanen przeciwko Finlandii, 23 września 1994, § 55, Serie A nr 299-A, oraz V.P. przeciwko Rosji, nr 61362/12, § 125, 23 października 2014).

60. Jeżeli sprawa dotyczy sporów rodzicielskich o dzieci, do Trybunału nie należy zastępowanie kompetentnych władz krajowych przy regulowaniu kwestii kontaktu, lecz raczej weryfikowanie zgodności wydanych postanowień z Konwencją, przy zastosowaniu marginesu swobody. Czyniąc to należy ustalić czy podane powody usprawiedliwiające środki powzięte w celu zabezpieczenia praw skarżącego dotyczących jego życia rodzinnego, są wystarczające i odpowiednie (zobacz, między innymi, Olsson przeciwko Szwecji, 24 marca 1988, § 68, Seriee A nr 130 oraz M. i C. przeciwko Rumunii, nr 29032/04, § 124, 27 września 2011).

61. Obowiązek włądz krajowych podjęcia środków ułatwiajacych kontakt dziecka z rodziciem nie wykonującym władzy rodzicielskiej po rozwodzie nie jest, mimo wszytsko, absolutny (zobacz, mutatis mutandis, Hokkanen, cytowany powyżej, § 58). Rozważania opieraja się głównie na tym czy władze podjęły wszystkie konieczne środki w celu ułatwienia kontaktu, takie których można było rozsądnie oczekiwać w wyjątkowych okolicznościach danej sprawy (zobacz Cristescu przeciwko Rumunii, nr 13589/07, § 58, 10 stycznia 2012). Co więcej, upływ czasu może spowodować nieodwołalne konwekwencje dla relacji dziecka i rodzica, którzy nie mieszkają razem (zobacz, na przykład, Kuppinger przeciwko Niemcom, nr 62198/11, § 102, 15 stycznia 2015).

62. Podczas badania, czy niewyegzekwowanie uzgodnień dotyczących kontaktów jest równoważne z brakiem poszanowania dla życia rodzinnego skarżącego, Trybunał powinien znaleźć równowagę pomiędzy różnymi interesami, mianowicie syna skarżącego i matki, interesami skarżącego oraz ogólnym interesem w gwarantowaniu poszanowania zasady państwa prawa (zobacz D. przeciwko Polsce (dec). nr 82115/02, 14 marca 2006). Brak współpracy pomiędzy rodzicami będącymi w separacji nie jest okolicznością, która sama w sobie zwalnia władze z ich pozytywnych obowiązków, zgodnie z Artykułem 8. Raczej nakłada na władze obowiązek powzięcia środków, które doprowadzą do pojednania skłóconych interesów stron, mając na uwadze interes nadrzędny. (zobacz Z. przeciwko Polsce, nr 34694/06, § 75, 20 kwietnia 2010; G.B. przeciwko Litwie, nr 36137/13, § 93, 19 stycznia 2016). Ostatecznie, najlepszy interes dziecka musi być najważniejszą przesłanką, która ze względu na swą naturę i powagę, przeważa nad interesami rodziców ( zobacz, między innymi, Olsson (Nr 2), § 90, cytowany powyżej i Płaza przeciwko Polsce, nr 18830/07, § 71, 25 stycznia 2011).

(b) Zastosowanie tych zasad w niniejszej sprawie

63. Trybunał uznaje relację pomiędzy skarżącym i jego dzieckiem jako zawierającą się w definicji “życie rodzinne” z Artykułu 8 § 1 Konwencji. To nie ulega wątpliwościom.

64. W swietle powyższych przepisów, decydującym jest, czy polskie władze podjęły wszystkie konieczne środki w celu umożliwienia zrealizowania porozumień dotyczących kontaktu, określonych 2 grudnia 2005 r., 1 kwietnia 2008 r, 29 września 2009 r., 19 lutego 2013 r. oraz 27 czerwca 2013 r.

65. Trybunał uznaje za konieczne zbadanie działania władz w porządku chronologicznym. Trybunał zauważa, że skarżący i M.K. rozstali się wkrótce po narodzinach ich dziecka w 2002 r. Skarżący narzekał początkowo na trudności w utrzymywaniu kontaktu ze swoim synem w 2005 r. Sądy zareagowały i w grudniu 2005 r. Sąd Rejonowy zaakceptował porozumienie osiągnięte przez strony i uregulował prawa do spotkań skarżącego (zobacz paragrafy 7 i 8 powyżej). W 2006 r. spotkania pomiędzy skarżącym a jego dzieckiem, odbywały się jednakże dochodziło do małych zakłóceń. Od stycznia 2007 r. skarżący został pozbawiony kontaktu z J. na cały rok, ponieważ dziecko zostało zabrane przez matkę do Niemiec. Wrócili w styczniu 2008 r. po skutecznym zastosowaniu mechanizmu z Konwencji Haskiej. Trybunał przez to uznaje, że sytuacja w 2007 r. nie wystąpiła przy udziale władz polskich.

66. Trybunał zauważa, że ponieważ prawa skarżącego do spotkań zostały ograniczone przez matkę dziecka na początku 2008 r., sądy krajowe zabezpieczyły dalsze porozumienie dnia 1 kwietnia 2008 r. Ugoda wprowadzała również nakaz zapłaty określonej sumy pieniężnej przez M.K. za uniemożliwienie spotkania J. ze skarżącym w dniu 5 kwietnia 2008 r. (zobacz paragrafy 24 i 44 powyżej). Ta ugoda, zmieniona 29 września 2009 r., uprawniła skarżącego do spotkań, tak, że przez następne prawie 4 lata nie składał on żadnych skarg na brak tych spotkań.

67. Spór pomiędzy stronami jednakże pogłębił się. Skarżący i M.K. złożyli wniosek do sądu o zwiększenie ich własnych praw, wpływając tym samym niekorzystnie na uprawnienia drugiej strony. Sądy krajowe rozpatrując te wnioski sugerowały konsultacje rodzinne, mając na uwadze, że rodzice nie byli w stanie komunikować się ani razem podejmować najważniejszych decyzji o swoim synu. Taka konkluzja doprowadziła sąd krajowy do wydania postanowienia 3 listopada 2011 r. o ograniczeniu władzy rodzicielskiej skarżącego nad J. (zobacz paragraf 27 powyżej).

68. W świetle powyższych wniosków, Trybunał uznaje, że pomiędzy 2005 a 2012 rokiem władze polskie były w stanie skutecznie reagować i zabezpieczać kontakt pomiędzy skarżącym a jego synem. Sądy były świadome konfliktu pomiędzy stronami oraz zauważyły egoistyczne podejście u obojga rodziców, które uniemożliwiało współpracę w najlepszym interesie dziecka (zobacz paragraf 25 powyżej). Próba wysłania ich na konsultacje nie powiodła się.

69. W lutym 2012 r., skarżący zakomunikował, że powstał konflikt pomiędzy nim a dziewięcioletnim wówczas J., oraz że regularne spotkania zakończyły się. (zobacz paragraf 29 powyżej). W tym samym czasie M.K. poinformowała władze, że J. nie chciał więcej widywać się z ojcem. Obie strony ponownie zwróciły się do sądów krajowych, by zmienić ustalenia dotyczące kontaktów. W tej trudnej sytuacji sądy krajowe, po skorzystaniu z opinii biegłych, zmieniły ugodę dotyczącą kontaktów, najpierw 19 lutego, a później 27 czerwca 2013 r. J. miał widywać się z ojcem w miejscach publicznych i tylko w obecności swojej matki i kuratora. W 2014 i 2015 sąd zlecał dalsze mediacje i konsultacje rodzinne. Trybunał nie dostrzegł w tym czasie, żadnych oczywistych opóźnień lub okresu nieaktywności po stronie sądu krajowego.

70. Trybunał uważa za niefortunne to, że cały wykazany wysiłek, miał mały wpływ na prawo skarżącego do skutecznego udziału w życiu swojego syna, regularnych spotkań lub prawa do podejmowania ważnych decyzji. Trybunał zauważa, że trudności w egzekwowaniu postanowień o kontakcie, były w dużej mierze spowodowane niechęcią matki do kontaktowania się skarżącego z synem, ale również otwartą wrogością dziecka wobec swojego ojca i jego odmów do widzenia się z nim. Trybunał jest świadom faktu, że kontakt i zamieszkanie są kwestiami wyjątkowo delikatnej natury dla wszystkich zaangażowanych stron i nie jest łatwym zadaniem dla władz krajowych zapewnienie wyegzekwowania nakazów sądu, gdy zachowanie jednego lub dwojga rodziców jest dalekie od konstruktywnego. W niniejszej sprawie, brak nastawienia na współpracę po stronie matki, jej otwarta wrogość wobec skarżącego, szczególnie utrudniło władzom krajowym podjęcie działań mających na celu całkowite wyegzekwowanie praw skarżącego do kontaktów (zobacz Krasicki przeciwko Polsce, nr 17254/11, § 90, 15 kwietnia 2014).

71. Ostatecznie, Trybunał zauważa, że skarżący miał otwartą drogę do złożenia wniosku o egzekwowanie postanowień na mocy KPC. Sądy mogły nałożyć nakaz zapłaty określonej sumy pieniężnej na M.K., zaobowiązując ją do dostosowania się do ugody w przedmiocie kontaktów. Wygląda na to, że miało to miejsce w jednej sytuacji, 1 kwietnia 2008 r., kiedy sąd zagroził M.K. karą pieniężną, jeżeli nie dostosowałaby się do uzgodnień z porozumienia z tego samego dnia. Jednakże spotkanie wyznaczone na 5 kwietnia 2008 jak i następne odbyły się i dlatego nie nałożono żadnej kary. Od dnia 13 sierpnia 2011 r. skarżący mógł wnosić o wypłatę kary pieniężnej od M.K. za niezastosowanie się przez nią do ustaleń dotyczących kontaktów. Skarżący wniósł o to prawo i uzyskał je 19 lutego 2013 r. Jednakże, żadna kara nie została zapłacona przez M.K., ponieważ skarżący zaprzestał starania o spotkania z synem ze względu na konflikt i nigdy nie wnioskował o wyegzekwowania tego postanowienia.

72. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, zobowiązania Państwa wynikajace z Artykułu 8 nie polegają na osiągnięciu rezultatu, ale na obowiązku starannego działania (zobacz Pascal przeciwko Rumunii, nr 805/09, § 69, 17 kwietnia 2012). W związku z tym Trybunał stwierdza, że władze krajowe podjęły wszystkie konieczne środki, które mogły być rozsądnie wymagane, w celu wyegzekwowania prawa skarżącego do kontaktu z synem (zobacz Gobec przeciwko Słowenii, nr 7233/04, § 152, 3 października 2013).

73. Powyższe wnioski są wystarczające do wysnucia przez Trybunał wniosku, że nie nastąpiło naruszenie Artykułu 8 Konwencji.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1. Uznaje skargę za dopuszczalną ;

2. Uznaje, że nie doszło do naruszenia Artykułu 8 Konwencji.

Sporządzono w języku angielskim oraz obwieszczono pisemnie dnia 7 lutego 2017 r., zgodnie z Regułą 77 ust. 2 i ust. 3 Regulaminu Trybunału.

Andrea Tamietti András Sajó
Zastępca Kanclerza Sekcji Przewodniczący

1 Prawdopodobnie oczywista omyłka Trybunału w dacie