Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

PIĄTA SEKCJA

DECYZJA

Skarga nr 28457/10
ABOUFADDA przeciwko Francji

W dniu 4 listopada 2014 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka (piąta sekcja), jako Izba składająca się z następujących sędziów:

Mark Villiger, Przewodniczący,

Boštjan M. Zupančič,

Ganna Yudkivska,

Vincent A. De Gaetano,

André Potocki,

Helena Jäderblom,

Aleš Pejchal, sędziowie,

oraz Stephen Phillips, Kanclerz sekcji,

Po zapoznaniu się z wyżej wymienioną skargą wniesioną w dniu 18 maja 2010 r.,

Uwzględniając uwagi wniesione przez pozwany Rząd oraz uwagi będące odpowiedzią skarżących,

Po obradach, wydaje następującą decyzję :

STAN FAKTYCZNY

1. Skarżący Pan Ahmed Aboufadda oraz Pani Fatima Aboufadda, są obywatelami marokańskimi i urodzili się odpowiednio w 1946 i 1960 r., a mieszkają w Miluzie. Byli reprezentowani przed Trybunałem przez mecenasa Nicolasa Fady, adwokata praktykującego w Strasburgu.

2. Rząd francuski („Rząd „) był reprezentowany przez jego pełnomocnika Pana François Alabrune, Dyrektora do spraw Prawnych
w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

A. Okoliczności sprawy

3. Stan faktyczny sprawy, tak jak został on przedstawiony przez strony, można streścić w następujący sposób.

4. W dniu 1 marca 2005 r. skarżący nabyli za 246 120 euro (EUR) dom w Bitschwiller-les-Thann, składający się z dwóch mieszkań oraz
z ogrodu. Zakup został sfinansowany ze środków własnych w wysokości 96 120 EUR oraz kredytem bankowym udzielonym na 20 lat na kwotę 150 000 EUR, z miesięczną ratą w wysokości 856,49 EUR. Część kredytu -19 400 EUR- została spłacona w 2005 r.

5. W październiku 2005 r. żandarmeria wszczęła postępowanie przygotowawcze w związku z zawiadomieniem o przemycie marihuany. We wszczętym następnie postępowaniu sądowym ujawniono, że był to przemyt na szeroką skalę prowadzony przez A., syna skarżących, który sprzedawał osobom, które trudniły się handlem narkotykami, duże ilości, pochodzącej z Holandii marihuany. Dokonano sprawdzeń w zakresie majątku A. oraz jego otoczenia, mających na celu ustalenie, czy popełniono przestępstwo polegające na braku możliwości udokumentowania posiadanych zasobów pieniężnych oraz przestępstwo prania pieniędzy.

6. W czerwcu 2008 przed Sądem Poprawczym w Miluzie postawiono szereg osób, w tym A. oraz skarżących: A. postawiono w szczególności zarzut nieuprawnionego posiadania, przewożenia, nabywania, zbywania
i importu środków odurzających; skarżącym postawiono zarzut, że pozostając w zwyczajowych relacjach z osobą lub osobami zajmującymi się handlem środkami odurzającymi, nie byli w stanie przedstawić dowodów na posiadane zasoby pieniężne wydatkowane na życie w „latach 2004, 2005, 2006 oraz w okresie nieobjętym przedawnieniem”.

7. Wyrokiem z dnia 11 lipca 2008, skarżący zostali uznani winnymi popełnienia zarzucanych im czynów. A. został skazany na 7 lat pozbawienia wolności, a skarżący na trzy lata, w tym dwa lata w zawieszeniu. Ponadto wobec skarżących, sąd orzekł zakaz opuszczania terytoriom Francji przez okres 5 lat oraz postanowił o zajęciu i przepadku kwoty 28 070 EUR złożonej na rachunku bankowym prowadzonym na rzecz skarżącej, jak również o przepadku nieruchomości znajdującej się w Bitschwiller-les-Thann.

8. Co do ostatniej kwestii, w wyroku stwierdzono, że w 2004 r. skarżący wykazali dochód w wysokości 15 132 EUR i co za tym idzie dysponowali maksymalnie kwotą 1 300 EUR miesięcznie. Następnie
w wyroku podniesiono, że skarżący posiadali kilka rachunków w różnych bankach we Francji i w Maroku oraz przedstawiono kwoty- znaczące dla niektórych - przelane lub złożone na tych rachunkach. W wyroku podniesiono również, że skarżący byli właścicielami wyżej wymienionego domu (zob. powyżej ustęp 4), zakupionego w 2005 r. za kwotę 246 120 EUR, a w którym przeprowadzono roboty na kwotę 59 897,47 EUR. W wyroku odnotowano, ponadto, że na nazwisko skarżącego lub skarżącej zarejestrowano 9 nowych pojazdów oraz dokonano szczegółowego obliczenia różnego rodzaju wydatków dokonanych przez skarżących. Nadto w wyroku stwierdzono, że A. kierował pracami wykonywanymi w domu oraz partycypował w jego finansowaniu, jak również spłacał raty kredytu hipotecznego, a wreszcie, że został założony podsłuch u skarżących.
W wyniku rozmowy podsłuchanej w dniu 4 kwietnia 2006 r., okazało się, że skarżący wiedzieli o przestępczym procederze ich syna. Następnie w wyroku podkreślono:

« (...) Zostało dokładnie ustalone, że koszty życia (...) (dom, prace w nim wykonywane, szereg rachunków bankowych, duża ilość wpłat gotówkowych, podróże, zakup dóbr konsumpcyjnych ...) są dużo wyższe od [zadeklarowanych] zasobów pieniężnych (około 1 300 EUR na miesiąc).

Zwyczajowe relacje z zajmującym się handlem narkotykami [A.] polegały na tym, że był to, mieszkający z nimi, syn.

W zakresie przestępstwa nieudokumentowania posiadanych zasobów pieniężnych, skarżący winni byli przedstawić źródło pochodzenia posiadanych przez nich środków, czego, w przedmiotowej sprawie, nie uczynili.

[Skarżący] próbowali uzasadnić wysokość posiadanych przez nich środków uzasadniających ich styl życia, twierdząc, że pochodzą one z oszczędności, sprzedaży działki w Maroku, ze spadku, odpraw, czy też pieniędzy przesłanych przez ich córkę (…). Posiadanie części pieniędzy przez to małżeństwo dało się uzasadnić, ale nie całości. Nawet jeśli sprzedali działkę w Maroku, a [skarżący] odsprzedał część spadku siostrze, to [skarżący] nie przedłożyli żadnego dowodu na przekazanie tych środków do Francji. Nie uzasadnili również pochodzenia wielu wpłat gotówkowych dokonanych na ich rachunki.

Z analizy dokumentu określającego ich podstawy wymiaru emerytury oraz pobieranych przez nich różnego rodzaju zasiłków wynika, że nie mogli zaoszczędzić tak dużej sumy pieniędzy, jak utrzymywali. Natomiast przeprowadzone czynności operacyjne wykazały, że [A.] znacząco poprawiał jakość ich życia przy pomocy pieniędzy uzyskanych z handlu.

Małżeństwo utrzymywało, że nie wiedziało, iż ich syn zajmował się przemytem środkami odurzającymi. Deklaracja ta jest jednak mało wiarygodna z uwagi na łączące ich związki, na treść rozmowy zarejestrowanej w dniu 4 kwietnia 2006 r., [na] ich styl życia, a wreszcie [na] reputację przemytnika, jaką miał ich syn. Ponadto przyjmuje się, że osoba, która nie może udokumentować zasobów pieniężnych uzasadniających jej styl życia, ma wiedzę o źródle ich pochodzenia.

W konsekwencji mamy tu do czynienia z przestępstwem nieudokumentowania posiadanych zasobów uzasadniających styl życia, popełnionym przez osobę pozostającą w zwyczajowych relacjach z osobą zajmującą się przemytem środków odurzających i [skarżący] zostaną uznani winnymi jego popełnienia.

W kwestii własności małżonków (…), to ustanowiono hipotekę przymusową
w Księdze Wieczystej w celu zapewnienia uiszczenia kar pieniężnych i/lub egzekucji kary konfiskaty mienia. Na podstawie artykułu 222-49 Kodeksu karnego orzeczono przepadek całości nieruchomości (...) .

9. W dniu 23 stycznia 2009 r. Sąd Apelacyjny w Colmar, do którego skarżący wnieśli odwołanie utrzymał w mocy wyżej wskazany wyrok. Sąd Apelacyjny stwierdził w szczególności, jak następuje :

« (...) Zważywszy, że bezspornym jest, iż [A.] trudnił się handlem środkami odurzającymi na szeroką skalę, z czego czerpał pokaźne zyski, choć jedynym oficjalnym źródłem jego dochodów było zatrudnienie na stanowisku murarza,
a swojemu rzekomemu pracodawcy przekazywał środki w celu stworzenia pozorów w dokumentach, że ma uregulowaną sytuację zawodową; że ze dowodów zgromadzonych w czasie postępowania wynika, że [A.] hojnie przekazywał członkom rodziny korzyści z handlu środkami odurzającymi, prowadząc przy tym nieproporcjonalny do rzekomych dochodów z pracy styl życia; jak również, że jego rodzice (…) składali w czasie postępowania nieprawdziwe i znacząco różniące się wyjaśnienia, które dotyczyły wsparcia hojnie udzielanego im przez syna [A.], oraz tego co z tymi środkami zrobili, jak również odnośnie nabycia i szeroko zakrojonych prac budowlanych wykonanych w nieruchomości w Bitschwiller-les-Thann; iż po tych powtarzających się i postępujących kłamstwach, dwoje oskarżonych przystało na orzeczenie o winie i o skazaniu, o którym mowa w zaskarżonym wyroku, z wyjątkiem orzeczenia o przepadku wyżej wskazanej nieruchomości.

Zważywszy, że z czynności przeprowadzonych w czasie postępowania wynika, że dwoje oskarżonych posiadało trzy samochody (…), iż kwoty o znacznej wartości zostały wpłacone lub przekazane na wiele, należących do nich, rachunków, na których znajdowała się znacząca ilość środków pieniężnych, iż zrealizowali oni również czeki (…) na kwotę 54 232,80 EUR; iż w wynajętym przez nich sejfie znajdowało się 28 070 EUR, gotówka w marokańskiej walucie oraz biżuteria;

Zważywszy, iż poza zapłatą za samą nieruchomość w Bitschwiller-les-Thann, przeprowadzono w tym domu liczne i gruntowne prace remontowe, za które w dużej części zapłacono gotówką, bez wystawienia faktury; że w szczególności wyłożono kostką chodnikową i uporządkowano dziedziniec za kwotę około 30 000 EUR; że ze zgromadzonego w czasie postępowania, a obecnie bezsprzecznego, materiału wynika, że tylko [A.] kontaktował się z firmami w czasie robót, oraz, że sam płacił wykonawcom, w większości przypadków gotówką oraz prawie zawsze bez faktury;

Zważywszy, że te działania były bardzo dobrze znane oskarżonym, a przyznali, że tak było zgadzając się z treścią wyroku z dnia 11 lipca 2008 r., a poza tym ich syn prosił ich w czasie rozmowy telefonicznej o rozwagę przy wydawaniu pieniędzy.

Zważywszy, że wartym przypomnienia jest fakt, że wbrew przedstawionym powyżej dowodom, dwoje oskarżonych złożyło zeznanie podatkowe za 2004 r.
w wysokości 15 132 EUR, a ich syn [A.] dysponował na podstawie fikcyjnej umowy o pracę kwotą 2 000 EUR na miesiąc.

Zważywszy, iż z tych bezsprzecznych dowodów wynika, że [skarżący] doskonale znali przestępcze źródło środków przekazywanych im przez syna [A.] oraz chętnie i obficie korzystali ze szczodrości syna, zarówno w postaci gotówki, jak poprzez finansowanie prac remontowych w ich rodzinnym domu, zaskarżony wyrok zostanie zatem utrzymany w mocy w celu uznania ich, z tych powodów, winnymi popełnienia zarzuconych im czynów.

(...) Zważywszy, że należy potwierdzić rozpoczęcie wykonania kar orzeczonych wobec dwojga oskarżonych (...) ;

Zważywszy, że orzeczony przepadek nieruchomości w Bitschwiller-les-Thann zostanie również utrzymany przez sąd w mocy, uwzględniając wyżej wskazane okoliczności, z których wynikało, że w istocie, znaczna część tego majątku została sfinansowana, w sposób bezsprzeczny i wiadomy, ze środków pochodzących z handlu środkami odurzającymi, którym trudnił się [A.] (...)

10. Skarżący wnieśli skargę kasacyjną, podnosząc w szczególności naruszenie artykułów 8 Konwencji i 1 Protokołu nr 1. Zarzucili sądowi apelacyjnemu, że przy wydaniu orzeczenia o przepadku całości nieruchomości stwierdził, że znaczna część tego majątku została sfinansowana w sposób bezsprzeczny i wiadomy, ze środków pochodzących z handlu środkami odurzającymi, którym trudnił się ich syn, podczas gdy, skarżący podnosili przed sądem, że tylko część z wykonywanych robót został sfinansowana z nielegalnych źródeł oraz, że nabycie i reszta robót była finansowana z ich własnych dochodów i środków. Ponadto zarzucili, że sąd nie ustosunkował się do ich argumentu podnoszącego, że konfiskata była niewspółmierna, z uwagi na niewielkie kwoty, które przekazał im syn na nabycie i remont domu, ale również z powodu ich sytuacji rodzinnej. Utrzymywali, że orzekając przepadek tej nieruchomości, miejsca zamieszkania rodziny i pozostającego na ich utrzymaniu niepełnosprawnego dziecka, sąd apelacyjny w nadmierny sposób naruszył ich prawo do poszanowania życia rodzinnego.

11. Wyrokiem z dnia 18 listopada 2009 r. Sąd Kasacyjny oddalił skargę kasacyjną. Sąd stwierdził, że, aby orzec przepadek nieruchomości, sąd apelacyjny podniósł, iż „znaczna część tego majątku została sfinansowana w sposób bezsprzeczny i wiadomy, ze środków pochodzących z handlu środkami odurzającymi”. Sąd orzekł następnie, „że postanawiając w ten sposób, i biorąc pod uwagę, że poza przypadkami wyraźnie przewidzianymi przez prawo, sąd nie ma obowiązku specjalnego uzasadniania wyboru sankcji zastosowanej w granicach prawa, sąd apelacyjny, który ustosunkował się do wniesionych rozstrzygających punktów oskarżenia, uzasadnił wydane postanowienie.

12. Skarżącym zezwolono na pozostanie w domu, za który płacili 900 EUR czynszu miesięcznie, do dnia 31 maja 2011 r., to jest do czasu,
znalezienia innego mieszkania.

13. Państwo przejęło nieruchomość w dniu 1 czerwca 2011 r. Skarżący wskazali, że „są winni” bankowi, w którym zaciągnęli kredyt na zakup domu „pozostałą część kredytu” to jest 100 390,80 EUR.

B. Właściwe prawo krajowe

14. Właściwe przepisy Kodeksu karnego brzmią następująco
(w brzmieniu obowiązującym w okresie objętym postępowaniem):

Artykuł 321-6

„ Niemożność przedstawienia dowodów na posiadanie zasobów pieniężnych uzasadniających styl życia lub niemożność przedstawienia dowodów na pochodzenie posiadanej rzeczy, pozostając w tym samym czasie w zwyczajowych relacjach z osobą bądź z osobami, które popełniają zbrodnie lub przestępstwa podlegające karze co najmniej 5 lat pozbawienia wolności, czyniąc z tego procederu pośrednie lub bezpośrednie źródło dochodu, lub, które są pokrzywdzone jednym z tych przestępstw, podlega karze 3 lat pozbawienia wolności oraz grzywnie w wysokości 75 000 euro.

(...) „

Artykuł 321-6-1

„ (...)

[Wymiar kar przewidzianych w artykule 321-6] zostanie zwiększony do 7 lat pozbawienia wolności oraz do 200 000 euro grzywny w przypadku, gdy popełnione przestępstwa stanowią zbrodnie lub przestępstwa handlu ludźmi, wymuszenia, związku przestępczego, lub stanowią przestępstwo handlu środkami odurzającymi,
w tym, w przypadku pozostawania w zwyczajowych relacjach z osobą lub osobami czyniącymi użytek ze środków odurzających.

(...) „.

Artykuł 321-10-1

„ Osoby fizyczne winne popełnienia czynów z artykułów 321-6 i 321-6-1 podlegają również dodatkowej karze w postaci przepadku całości lub części majątku, bez względu na jego charakter, to jest rzeczy ruchomych, nieruchomości, będących wyłączną lub częściową własnością, a na pochodzenie którego nie mogą przedstawić dowodów.

(...) „.

Artykuł 222-49

„ W przypadkach przewidzianych w artykułach 222-34 do 222-40 [dotyczących handlu środkami odurzającymi] jest orzekany przepadek wykorzystywanych pośrednio lub bezpośrednio do popełnienia tego przestępstwa urządzeń, materiałów oraz mienia, jak również wszelkich pochodzących z tego przestępstwa rzeczy, niezależnie od osoby, w której jest posiadaniu lub miejsca, w którym się znajduje, o ile ich właściciel nie mógł nie znać ich przestępczego pochodzenia
i wykorzystania.

(...) „.

ZARZUTY

15. Powołując się na artykuł 1 Protokołu nr 1 do Konwencji, skarżący zarzucili naruszenie ich prawa do poszanowania mienia wynikające
z orzeczenia przez sąd przepadku ich domu.

16. Powołując się na artykuł 8 Konwencji, skarżący zarzucili naruszenie ich prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego oraz ich mieszkania, co wynikało z tych samych okoliczności.

PRAWO

A. Domniemane naruszenie artykułu 1 Protokołu nr 1

17. Skarżący przywołują artykuł 1 Protokołu nr 1, zgodnie z którym :

„Każda osoba fizyczna lub prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba, że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego.

Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa państwa do stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zabezpieczenia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych.”

1. Strony

18. Rząd przyznał, że sporna konfiskata stanowiła ingerencję
w korzystanie przez skarżących z prawa do poszanowania ich mienia. Podniósł, że ingerencja ta jest objęta uregulowaniem sposobu korzystania
z własności w rozumieniu drugiego akapitu artykułu 1 Protokołu nr 1 przyznającego państwu szeroki margines oceny, który pozwala na przyjęcie ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym i jest w tym przypadku przewidziana przez prawo, gdyż opiera się na artykule 321-10-1 Kodeksu karnego. Rząd dodał, że ingerencja ta opiera się na względach interesu powszechnego, gdyż jej celem było zwalczanie handlu narkotykami i prania pieniędzy pochodzących z tego procederu

19. Ponadto Rząd uważał, że zachowano sprawiedliwą równowagę między interesem powszechnym a ochroną praw podstawowych skarżących. Podkreślił, że wyroki sądu pierwszej instancji i sądu apelacyjnego stwierdzające, że skarżący nie przedstawili dowodów na posiadanie środków uzasadniających ich styl życia, pozostając jednocześnie
w zwyczajowym związku z osobą trudniącą się handlem narkotykami,
w rozumieniu artykułu 321-6, przedstawiły obiektywne dowody na to, że skarżący wiedzieli, że ich syn zajmuje się handlem narkotykami oraz dowodziły, że środki pochodzące z tego handlu przyczyniły się do sfinansowania ich posiadłości. Zauważył, że sądy odnotowały, iż w 2006 r. zarejestrowano na nazwisko skarżącego lub skarżącej 9 nowych pojazdów oraz, że 2005 r. nabyli oni dom o wartości 246 120 euro, zlecili wykonanie szeregu robót, byli posiadaczami kilku rachunków bankowych w Maroku i we Francji, wydawali na życie o wiele więcej niż wynikało to z oświadczeń podatkowych oraz, że nie mogli zgromadzić tak dużych oszczędności, jak utrzymywali. Rząd dodał, że sądy stwierdziły również, że nawet jeśli nabycie domu zostało sfinansowane wkładem własnym skarżących w wysokości 96 120 euro oraz kredytem bankowym w wysokości 150 000 euro zaciągniętym na ich nazwisko, to skarżący nie wykazali, że ten wkład, tak jak utrzymywali, składał się z ich prywatnych oszczędności, ze sprzedaży działki na terenie Maroka za 13 119 euro, ze spadku w wysokości 19 193 euro oraz z rat kredytu, które spłacał ich syn; sądy stwierdziły także, że skarżący nie byli w stanie przedstawić źródła pochodzenia środków, które, w 2005 r., pozwoliły im na wcześniejszą spłatę kredytu (19 400 euro). Co za tym idzie Rząd uznał, że nie doszło do naruszenia artykułu 1 Protokołu nr 1.

20. Skarżący podkreślili, że konfiskata ich domu stanowi niezaprzeczalną ingerencję w ich prawo własności. Podnieśli, że przedstawili przed sądami krajowymi dowody wykazujące, że nabycie domu nastąpiło za pomocą legalnego środka, to jest kredytu bankowego. Ich zdaniem z akt sprawy wynikało, że jedynie 30 000 euro pochodzących z handlu środkami odurzającymi, zostało zainwestowane
w prace remontowe ich domu. Uważali, że istnienie tego kredytu i pozostała im do spłacenia jego część, którą są winni bankowi, stanowią niezaprzeczalny dowód, że znacząca część wartości domu została opłacona z legalnych źródeł. Naruszenie artykułu 1 Protokołu nr 1 wynikało zatem
z faktu, że orzekając, tak po prostu, przepadek domu, sądy krajowe odrzuciły uwzględnienie przedstawionych przez skarżących dowodów oraz ocenę proporcji zasobów pochodzących z legalnych źródeł (w tym względzie podkreślili, że ani postanowienia wydane w ich sprawie, ani wnioski prokuratora w Sądzie Kasacyjnym, ani sprawozdanie sprawozdawcy nie wskazują, żeby przeprowadzono analizę, w jakim stopniu nieruchomość ta została sfinansowana z legalnych źródeł). Przypominając, że do tego środka dochodzi jeszcze skazanie ich na karę pozbawienia wolności oraz konfiskata 28 070 euro, skarżący stwierdzili, że orzeczona wobec nich sankcja karna jest nieproporcjonalna i stanowi osobiste i nadmierne obciążenie w stosunku do zarzuconych uchybień. Skarżący odnieśli się do wniosków Trybunału w sprawie Grifhorst p. Francji (nr 28336/02, §§ 105-106, z 26 lutego 2009 r.).

2. Trybunał

21. Na początku Trybunał przypomniał, że nawet jeśli zaskarżony przepadek pociąga za sobą pozbawienie własności, to wchodzi w zakres drugiego akapitu artykułu 1 Protokołu nr 1 (zob. w szczególności, Phillips p. Zjednoczonemu Królestwu nr 41087/98, § 51, ETPCz 2001–VII, wyż. cyt. Grifhorst, §§ 85-86, oraz Silickienė p. Litwie, n ^o 20496/02, § 62, z 10 kwietnia 2012 r.).

22. Trybunał przypomniał, że ingerencja w prawo do poszanowania mienia musi jednak zachowywać „sprawiedliwą równowagę” pomiędzy wymogami interesu powszechnego społeczności a wymogami ochrony podstawowych praw jednostki. W przedmiocie ingerencji, wchodzącej, tak jak w przedmiotowej sprawie, w zakres drugiego akapitu artykułu 1 Protokołu nr 1, który przewiduje „prawa państwa do stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania
z własności zgodnie z interesem powszechnym (…), Trybunał uściślił, że musi zostać zachowana rozsądna relacja proporcjonalności pomiędzy stosowanymi środkami a zamierzonym celem, oraz, że państwo dysponuje w tym względzie szerokim marginesem oceny, zarówno przy wyborze środków wdrażania, jak i przy ocenie, czy skutki wdrożenia uznać można za uzasadnione interesem ogólnym dla osiągnięcia celu przyświecającego określonym przepisom prawa (zob. wyż. cyt. Grifhorst, §§ 82–83, oraz wyroki, do których się odwołuje).

23. W przedmiotowej sprawie Trybunał podniósł, że konfiskata, o której mowa, jest przewidziana przez prawo: artykuł 222-49 oraz artykuły 321-6
i 321-10-1 Kodeksu karnego.

24. Trybunał stwierdził następnie, że środek ten ma na celu zwalczanie handlu środkami odurzającymi oraz powstrzymuje ten proceder poprzez zapobieganie ukrywaniu i praniu pieniędzy; nie ma zatem wątpliwości, że chodzi tu o cel leżący w interesie ogólnym (zob. np. wyż. cyt. Grifhorst, § 92).

25. Co do proporcjonalności, Rząd wyjaśnił, że w celu skutecznego zidentyfikowania osób pozostających w zwyczajowych relacjach z osobą popełniającą zbrodnię lub przestępstwo podlegające karze, co najmniej 5 lat pozbawienia wolności, a które nie mogą przedstawić dowodów uzasadniających ich styl życia lub na pochodzenie posiadanej rzeczy, ustawodawca zastosował technikę domniemania: uważa się, że osoby mają wiedzę na temat środków lub rzeczy pochodzących z nielegalnego źródła. Całość lub część mienia, którego pochodzenia nie są w stanie udowodnić, może być zatem, tytułem kary dodatkowej, skonfiskowana.

26. Trybunał stwierdził, że zastosowanie tego domniemania i wdrożenie środka w postaci konfiskaty miały znaczący wpływ na stan majątku skarżących.

27. Trybunał miał już możliwość podkreślenia, także w kontekście zastosowania artykułu 1 Protokołu nr 1 (zob. w szczególności, Arcuri i inni p. Włochom (dec.), nr 52024/99, ETPCz 2001 VII, oraz Riela i inni p. Włochom (dec.), nr 52439/99, z 4 września 2001 r.), że, co do zasady, Konwencja nie stoi na przeszkodzie domniemaniu prawdziwości stanu faktycznego lub prawa. Trybunał podnosił ponadto, że kwestia przepadku majątków przestępców zajmuje ważne miejsce, zarówno w porządku prawnym szeregu umawiających się państw, jak również na szczeblu międzynarodowym (dając jako przykład Konwencję Rady Europy
o praniu, ujawnianiu, zajmowaniu i konfiskacie dochodów pochodzących
z przestępstwa z dnia 8 listopada 1990 r.) i że jest ona obecnie wykorzystywana nie tylko jako środek dowodowy, ale również jako niezależna kara za popełnienie przestępstwa ( Tas p. Belgii (post.), nr 44614/06, z 12 maja 2009).

28. Nadto Trybunał podniósł, że chodzi o wzruszalne domniemanie odnoszące się do szczególnie dobrze znanych skarżącym kwestii: mogli uniknąć skazania, wykazując legalność źródeł pochodzenia środków pieniężnych i mienia. A w odróżnieniu, od tego, co utrzymywali, z uzasadnienia wyroku Sądu Poprawczego w Miluzie z dnia 11 lipca 2008 r. (zob. powyżej ustęp 8) oraz z wyroku Sądu Apelacyjnego w Colmar z dnia 23 stycznia 2009 r. (zob. powyżej ustęp 9) wynika, że po stwierdzeniu, że styl ich życia nie odpowiadał zadeklarowanym przez skarżącym dochodom, sądy krajowe należycie przeanalizowały przedstawione przez nich dowody. Wzięły w szczególności pod uwagę ich deklaracje o pochodzeniu zasobów ze spadku, ze sprzedaży ziemi w Maroku, ale również stwierdziły, że skarżący nie przedstawili żadnego dowodu na potwierdzenie przekazania tych pieniędzy do Francji. Poza tym sądy podniosły, że skarżący nie potrafili uzasadnić wielu wpłat gotówkowych dokonanych na ich rachunki, oraz – na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału – uznały za dowiedzione, że kredyt zaciągnięty na zakup domu był spłacany przez A., który również zapłacił za prace prowadzone w ich domu. Sądy wzięły również pod uwagę zachowanie skarżących, zauważając w szczególności, że nie mogli nie wiedzieć, skąd pochodzą pieniądze, z których syn pozwalał im korzystać.

29. Szerzej rzecz ujmując, nie można uznać, że skarżący, których sprawy były rozpatrywane w dwóch instancjach, a następnie w sądzie kasacyjnym i którzy nie utrzymują, że zostało naruszone ich prawo do rzetelnego procesu, nie mieli sposobności przedstawienia swojej sprawy przed właściwymi sądami (zob. w szczególności, wyż. cyt. Arcuri i inni, Riela i inni oraz Tas).

30. Można wprawdzie stwierdzić, że część środków na zakup domu skarżących ma inne źródło niż dochody z handlu narkotykami, którym trudnił się ich syn. Trybunał podniósł, że skarżący zostali uznani winnymi popełnienia, w latach 2004, 2005, 2006, oraz w okresie nieobjętym przedawnieniem, przestępstwa z artykułu 321-6 Kodeksu karnego, oraz, że ich zasoby zgromadzone po 2006 r. nie były objęte postępowaniem. Część zaciągniętego przez skarżących kredytu hipotecznego na zakup domu, a który należało spłacać po 2006 r., stanowi zatem środek sfinansowania jego nabycia, którego źródło nie znajduje się w ramach przemytu, za który zostali skazani.

31. Trybunał zauważył jednak, że nabyty w dniu 1 marca 2005 r., za 246 120 EUR dom, został sfinansowany z zaciągniętego przez skarżących kredytu hipotecznego jedynie do wysokości 150 000 euro, oraz że część tej kwoty (19 400 euro) została spłacona wcześniej, przed 2007 rokiem. Poza tym, wobec faktu, że raty kredytu były spłacane w 2005 i 2006 r., oraz biorąc pod uwagę, że kosztowne prace renowacyjne i zagospodarowania pomieszczeń zostały wykonane przed 2007 rokiem, Trybunał nie widział żadnej przesady w stwierdzeniu Sądu Apelacyjnego w Colmar, według którego znaczna część środków na zakup i remont tego domu pochodziła
z handlu środkami odurzającymi, którym trudnił się A.

32. Ponadto Trybunał uznał, iż orzeczenie przez sądy krajowe środka karnego w postaci przepadku całej nieruchomości jest wyrazem woli ścigania i surowego karania przestępstw, za popełnienie których skarżący zostali uznani winnymi, powiązanych z ukrywaniem korzyści majątkowych, a ponadto stanowiącego część uprawianego na szeroką skalę procederu handlu narkotykami w tym regionie. Zważywszy na szkody, jakie wyrządzają narkotyki, Trybunał stwierdził, że władze krajowe dały dowód stanowczości w stosunku do osób, które przyczyniają się do propagowania tego negatywnego zjawiska (zob. na przykład, Medvedyev i inni p. Francji [WI], nr 3394/03, § 81, ETPCz 2010, oraz D. p. Zjednoczonemu Królestwu, z 2 maja 1997 r., § 46, Zbiór wyroków i decyzji 1997–III).

33. Na zakończenie Trybunał stwierdził, że przedmiotowa sprawa różni się od sprawy Grifhorst (wyż. cyt.), na którą powołują się skarżący. Tamta sprawa dotyczyła skazania osoby za niezłożenie deklaracji posiadania równowartości kwoty 233 056 EUR w czasie przekraczania granicy francusko-andorskiej. Osoba ta została uznana winną popełnienia przestępstwa niezastosowania się do obowiązku złożenia deklaracji o środkach pieniężnych, papierach wartościowych lub walorach z artykułu 464 Kodeksu celnego i skazana na przepadek całości tej kwoty, jak również na zapłatę kary pieniężnej w wysokości połowy niezadeklarowanej kwoty, wraz z przymusem osobistym o tymczasowym charakterze. Trybunał stwierdził naruszenie artykułu 1 Protokołu nr 1, uznając, że nałożone na tę osobę środki karne w postaci przepadku i kary pieniężnej były nieproporcjonalne do popełnionego uchybienia, bez zachowania zasady „słusznej równowagi”. W swym rozumowaniu Trybunał wziął w szczególności pod uwagę okoliczność, że osobie tej można było jedynie zarzucić, że przy przejściu przez granicę nie zadeklarowała przewożonych przez nią środków pieniężnych w gotówce, a pozwany rząd nie utrzymywał, że środki te pochodziły z nielegalnej działalności lub, że miały być na taką działalność przeznaczone. Natomiast w przedmiotowej sprawie, tak jak w sprawie Phillips przywołanej, jako kontrprzykład do wyroku Grifhorst (§ 99), orzeczenie przepadku domu skarżących dotyczyło majątku, co do którego założono, że został nabyty ze środków pochodzących z działalności przestępczej.

34. Te informacje, jak też szeroki margines oceny, jakim dysponowało pozwane państwo, sprawiły, że Trybunał stwierdził, że naruszenie prawa skarżących do poszanowania ich własności w postaci zakwestionowanego przepadku było proporcjonalne do ogólnego celu, jaki miało osiągnąć. Ta część skargi winna być zatem, jako w sposób oczywisty nieuzasadniona, oddalona na podstawie artykułu 35 § 3 a) oraz § 4 Konwencji.

B. Domniemane naruszenie artykułu 8 Konwencji

35. Skarżący przywołują artykuł 8 Konwencji, który brzmi jak następuje :

„ 1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa
z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych
w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku
i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw
i wolności osób.”

1. Strony

36. W uwagach będących odpowiedzią na uwagi skarżących Rząd oświadczył, że ponowie wyraża przekonanie, że „nie doszło (…) do ingerencji w wykonywanie przez skarżących praw wynikających z artykułu 8 Konwencji, który zresztą nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie”. Rząd wyciągnął taki wniosek z tego, że Trybunał nigdy nie przyjął, że wydanie wyroku skazującego w sprawie karnej, samo w sobie, mogłoby stanowić naruszenie prawa do poszanowania życia prywatnego,
oraz, że skarżącym zezwolono na mieszkanie w zajętym domu do czasu znalezienia nowego lokum.

W głównych uwagach Rząd stwierdził, że nie kwestionuje, że konfiskata domu, w którym mieszkali skarżący, stanowi ingerencję w prawo do poszanowania ich życia prywatnego i rodzinnego oraz ich mieszkania. Odsyłając do już przytoczonych argumentów dotyczących artykułu 1 Protokołu nr 1 Rząd pokreślił, że ingerencja ta była przewidziana przez prawo i dążyła do osiągnięcia „celu stanowiącego interes ogólny”. Rząd dodał, że środek ten został orzeczony przez niezawisły sąd w czasie sprawiedliwego procesu, oraz, że skarżący skorzystali z kontroli sądowej, w czasie której mogli zwrócić się do sądu z wnioskiem o zbadanie legalności i zasadności postępowania. Odwołując się do sprawy Connors p. Zjednoczonemu Królestwu (nr 66746/01, z 27 maja 2004 r.) a contrario, Rząd podkreślił, że władze uwzględniły sytuację i problemy finansowe skarżących nie zobowiązując ich do opuszczenia domu przed uprzednim znalezieniem innego miejsca zamieszkania. Rząd wnosi z tego, że zarzut jest w sposób oczywisty nieuzasadniony.

37. Skarżący odpowiedzieli, że do chwili opuszczenia domu musieli wpłacać do urzędu podatkowego czynsz w wysokości 900 EUR miesięcznie, oraz, że nie otrzymali żadnego wsparcia w przekwaterowaniu. Podkreślając, że skonfiskowany dom był ich miejscem zamieszkania oraz, że mieszkali w nim z niepełnosprawnym synem, który urodził się w 1978 r., oraz odsyłając do argumentów, jakie przedstawili w zakresie artykułu 1 Protokołu nr 1, skarżący stwierdzili, że orzeczony przepadek stanowił naruszenie nieproporcjonalne do praw zagwarantowanych przez artykuł 8 Konwencji.

2. Trybunał

38. Trybunał stwierdził, że dom, którego przepadek został orzeczony przez sądy krajowe, był rodzinnym miejscem zamieszkania skarżących. Należy zatem poddać analizie środek, w wyniku zastosowania którego musieli się przeprowadzić, jako ingerencję władzy publicznej
w wykonywanie ich prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego oraz mieszkania.

39. Taka ingerencja stanowi naruszenie artykułu 8 Konwencji, chyba, że jest „przewidziana w ustawie”, dąży do osiągnięcia uprawnionego celu lub celów przywołanych w ustępie 2 oraz jest „konieczna w demokratycznym społeczeństwie”, by te cele osiągnąć.

40. Pierwszy warunek został bezspornie spełniony (zob. powyżej, ustęp 23).

41. Co do drugiego warunku, Trybunał przypomina, że aby ograniczenie prawa zapewnionego przez artykuł 8 było zgodne z Konwencją, powinno opierać się na jednym z celów wymienionych szczegółowo w drugim akapicie tego przepisu ( S.A.S. p. Francji [WI], nr 43835/11, § 113, z 1 lipca 2014 r.). Stąd Rząd nie może twierdzić, że warunek ten został spełniony tylko dlatego, że sporna ingerencja dążyła do osiągniecia celu leżącego w interesie ogólnym w rozumieniu artykułu 1 Protokołu nr 1. Podkreśliwszy to, Trybunał uznał, że służąc zwalczaniu handlu środkami odurzającymi i powstrzymaniu tego procederu poprzez zapobieganie ukrywaniu i praniu pieniędzy (zob. powyżej, ustęp 24), ingerencja ta ma na celu „ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom” w rozumieniu drugiego akapitu artykułu 8.

42. W odniesieniu do trzeciego warunku Trybunał przypominał, że ingerencję uważa się za „konieczną w demokratycznym społeczeństwie”
dla osiągnięcia uprawnionego celu, jeśli odpowiada ona „pilnej potrzebie społecznej” i w szczególności jest proporcjonalna do uprawnionego celu, jaki miała osiągnąć, oraz jeśli powody przywołane przez władze krajowe, aby uzasadnić podjętą w sprawie ingerencję, wydają się "właściwe i wystarczające". Do władz krajowych należy ocena, czy te warunki zostały spełnione, natomiast rolą Trybunału jest ostateczne rozstrzygnięcie kwestii konieczności ingerencji w odniesieniu do wymogów Konwencji (zob. na przykład, wyż. cyt. Connors, § 81, oraz Winterstein
i inni p. Francji, nr 27013/07, § 147, z 17 października 2013 r.).

43. Trybunał uznał, że ten trzeci warunek został w przedmiotowej sprawie spełniony. Po pierwsze, Trybunał odesłał do informacji przedstawionych powyżej w ustępach 27-29. Stwierdził następnie, że właściwe władze – które, tak jak już zostało uprzednio podkreślone (ustęp 32 powyżej), mogły w sposób uprawniony uznać za konieczne orzeczenie surowej kary za handel narkotykami na szeroką skalę na poziomie lokalnym – w sposób należyty wzięły pod uwagę sytuację skarżących w odniesieniu do artykułu 8 Konwencji, zezwalając im na pozostanie w domu do czasu, kiedy mogli przeprowadzić się do innego mieszkania. Skarżący mogli, zatem tam zostać po wydaniu wyroku sądu kasacyjnego kończącego postępowanie krajowe (z 18 listopada 2009 r.) do dnia 31 maja 2011 r., to znaczy ponad półtora roku.

44. A zatem, nawet jeśli margines oceny, jakim dysponują Państwa w związku ze stosowaniem artykułu 8 Konwencji, jest węższy (zob. w szczególności, wyż. cyt. Winterstein i inni, § 148, jak również wyżej cytowany wyrok Connors, § 82, do którego się odwołuje, oraz Gladysheva p. Rosji, nr 7097/10, § 93, z 6 grudnia 2011 r.) niż przysługujący w związku ze stosowaniem drugiego akapitu artykułu 1 Protokołu nr 1, Trybunał uznaje tę część skargi za w sposób oczywisty nieuzasadnioną i postanawia na podstawie artykułu 35 §§ 3 (a) i 4 Konwencji o jej oddaleniu.

Z tych przyczyn Trybunał większością głosów,

Uznaje skargę za niedopuszczalną.

Stephen Phillips Mark Villiger
Kanclerz Przewodniczący