Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

SEKCJA PIERWSZA

DECYZJA

Skarga nr 20587/13
Monika TRACZ-SMOCZYŃSKA

przeciwko Polsce

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Pierwsza), zasiadając w dniu 4 lutego 2020 r. jako Komitet w składzie:

Pere Pastor Vilanova, Przewodniczący,
Krzysztof Wojtyczek,
Pauliine Koskelo, sędziowie,
oraz Renata Degener, Zastępczyni Kanclerza Sekcji,

mając na względzie powyższą skargę wniesioną w dniu 27 lutego 2013 r.,

mając na względzie uwagi przedstawione przez pozwany Rząd oraz przekazane w odpowiedzi uwagi skarżącej,

po rozpoznaniu postanawia, co następuje:

  FAKTY

1. Skarżąca, p. Monika Tracz-Smoczyńska, jest obywatelką polską, która urodziła się w 1959 r. i mieszka w Wodzisławiu Śląskim. Przed Trybunałem reprezentowana była przez p. Z. Stęchłego, prawnika praktykującego w Rybniku.

2. Rząd polski („Rząd”) reprezentowany był przez swojego pełnomocnika, p. J. Chrzanowską, a następnie przez p. J. Sobczaka z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

A.  Okoliczności sprawy

3. Stan faktyczny sprawy, przedstawiony przez strony, można streścić następująco.

1.  Fakty znane przed zakomunikowaniem skargi

4. W dniu 11 kwietnia 1997 r. Parlament przyjął ustawę o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944–1990 osób pełniących funkcje publiczne („ustawa lustracyjna”). Weszła ona w życie w dniu 3 sierpnia 1997 r. Osoby objęte przepisami ustawy lustracyjnej z 1997 r. – to jest między innymi sędziowie – zobowiązane były do oświadczenia, czy pracowały lub służyły w organach bezpieczeństwa lub współpracowały z nimi w czasach reżimu komunistycznego. Skarżąca złożyła oświadczenie, że nie współpracowała z organami bezpieczeństwa w czasach reżimu komunistycznego.

5. W bliżej nieokreślonym dniu Rzecznik Interesu Publicznego złożył wniosek do Sądu Apelacyjnego w Warszawie o wszczęcie postępowania lustracyjnego wobec skarżącej, na tej podstawie, że podała ona nieprawdę w swoim oświadczeniu lustracyjnym, zaprzeczając jakoby współpracowała z organami bezpieczeństwa. W dniu 29 listopada 2006 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowił uwzględnić wniosek Rzecznika i wszczął postępowanie lustracyjne wobec skarżącej.

6. W dniu 13 marca 2007 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie, procedując jako sąd lustracyjny pierwszej instancji, uznał, że skarżąca złożyła niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne. Skarżąca i jej pełnomocnik wnieśli odwołanie.

7. W dniu 27 września 2007 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach, procedując jako sąd lustracyjny drugiej instancji, uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy w Katowicach.

8. W dniu 8 października 2008 r. Sąd Okręgowy w Katowicach uznał, iż skarżąca złożyła niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne. Zarówno skarżąca, jej pełnomocnik, jak i prokurator wnieśli odwołanie.

9. W dniu 5 lutego 2009 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy w Katowicach.

10. W dniu 17 sierpnia 2010 r. Sąd Okręgowy w Katowicach ponownie uznał, że skarżąca złożyła niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne.

11. W dniu 20 października 2011 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach utrzymał zaskarżone orzeczenie w mocy, dokonując niewielkiej zmiany w zakresie podstawy prawnej tego orzeczenia.

12. Skarżąca wniosła skargę kasacyjną od tego orzeczenia. W dniu 6 listopada 2012 r. Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną, uznając ją za oczywiście nieuzasadnioną.

13. Pismem z dnia 12 sierpnia 2015 r. skarżąca wniosła o wznowienie postępowania lustracyjnego przez Sąd Najwyższy. W swoim wniosku powołała się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 kwietnia 2015 r., który orzekł, że przed wszczęciem postępowania lustracyjnego powinien zostać uchylony immunitet sędziowski przez właściwy organ. W dniu 19 listopada 2015 r. Sąd Najwyższy odrzucił ów wniosek, uznając, że nie został złożony z zachowaniem wymogów formalnych.

2.  Fakty przedstawione przez Rząd po zakomunikowaniu skargi

14. W bliżej nieokreślonym późniejszym terminie skarżąca, reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu, skierowała drugi wniosek do Sądu Najwyższego o wznowienie postępowania lustracyjnego.

15. W dniu 26 kwietnia 2016 r. Sąd Najwyższy wznowił postępowanie, uchylił wszystkie wcześniejsze wyroki oraz umorzył postępowanie lustracyjne wobec skarżącej. Sąd Najwyższy odwołał się do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 kwietnia 2015 r., uznając, że w sprawie skarżącej nie wydano zezwolenia na uchylenie jej wyżej wspomnianego immunitetu (zob. paragraf 13 powyżej).

B.  Właściwe prawo krajowe i praktyka

16. Właściwe prawo i praktyka dotyczące postępowania lustracyjnego w Polsce do dnia 15 marca 2007 r. są wskazane w wyrokach Trybunału w sprawach Matyjek przeciwko Polsce, skarga nr 38184/03, z dnia 24 kwietnia 2007 r., §§ 27–39, Bobek przeciwko Polsce, skarga nr 68761/01, z dnia 17 lipca 2007 r., §§ 18–43, oraz Luboch przeciwko Polsce, skarga nr 37469/05, z dnia 15 stycznia 2008 r., §§ 28–39.

  SKARGI

17. Skarżąca podniosła zarzut na gruncie art. 6 ust. 1 i 3 Konwencji, twierdząc, że postępowanie lustracyjne przeprowadzono w sposób nierzetelny z naruszeniem przysługującego jej prawa do obrony i zasady równości stron.

  PRAWO

18. Rząd zgłosił trzy zastrzeżenia wstępne. Po pierwsze, odnosząc się do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2016 r. o umorzeniu postępowania, podniósł, że skarżąca utraciła status ofiary. Po drugie, Rząd stwierdził, że niepoinformowanie przez skarżącą Trybunału o tak istotnej zmianie w jej sprawie stanowiło nadużycie jej prawa do skargi indywidualnej w rozumieniu art. 35 ust. 3 Konwencji. Po trzecie, Rząd utrzymywał, że skarżąca nie zgłosiła w postępowaniach krajowych – chociażby co do meritum – zastrzeżeń dotyczących zarzutu nierzetelnego charakteru postępowania.

19. W odpowiedzi pełnomocnik skarżącej, poza podtrzymaniem skargi co do jej przedmiotu, sformułował zwięzłe stanowisko w przedmiocie zastrzeżeń dotyczących niewyczerpania krajowych środków odwoławczych i statusu skarżącej jako ofiary. Pełnomocnik skarżącej nie odniósł się do zgłoszonego przez Rząd zastrzeżenia dotyczącego zarzutu nadużycia przez nią prawa do skargi, z uwagi na niepowiadomienie przez skarżącą Trybunału o orzeczenia Sądu Najwyższego w przedmiocie umorzenia sprawy.

20. Trybunał powtarza, iż skargę można oddalić jako stanowiącą nadużycie na podstawie art. 35 ust. 3 Konwencji, w przypadku gdy została ona sporządzona w oparciu o „nieprawdziwe fakty” (zob. m.in.: sprawa Jian przeciwko Rumunii (dec.), skarga nr 46640/99, oraz Keretchashvili przeciwko Gruzji (dec.), skarga nr 5667/02, z dnia 2 maja 2006 r.) lub gdy Trybunałowi przedstawiono niekompletne bądź nieprawdziwe informacje (zob. m.in.: sprawa Hüttner przeciwko Niemcom (dec.), skarga nr 23130/04, 9 czerwca 2006 r., oraz Basileo przeciwko Włochom (dec.), skarga nr 11303/02, z dnia 23 sierpnia 2011 r.). Podobnie skargę można oddalić jako stanowiącą nadużycie, jeśli skarżący – mimo ciążącego na nich obowiązku na podstawie art. 47 Regulaminu Trybunału – nie poinformują Trybunału o nowych, istotnych zmianach w zakresie zawisłych skarg wniesionych przez nich, z uwagi na to, że takie postępowanie uniemożliwia Trybunałowi wydanie rozstrzygnięcia w danej sprawie w świetle całokształtu okoliczności faktycznych (zob. Pirtskhalaishvili przeciwko Gruzji (dec.), skarga nr 44328/05, z dnia 29 kwietnia 2010 r., oraz Bekauri przeciwko Gruzji (dec.), skarga nr 14102/02, z dnia 10 kwietnia 2012 r., §§ 21–23).

21. Powracając na grunt niniejszej sprawy, Trybunał zauważa, iż w skardze wniesionej w dniu 27 lutego 2013 r. skarżąca podniosła zarzut naruszenia jej prawa do rzetelnego procesu w związku z postępowaniem lustracyjnym, które zakończyło się w dniu 6 listopada 2012 r. W dniu 10 kwietnia 2018 r. Trybunał zakomunikował pozwanemu Rządowi skargę wniesioną przez skarżącą na gruncie art. 6 ust. 1 i 3 Konwencji.

22. Trybunał powziął informację o wznowieniu postępowania przed Sądem Najwyższym (oraz o orzeczeniu z dnia 26 kwietnia 2016 r. w przedmiocie umorzenia postępowania lustracyjnego w sprawie skarżącej) wyłącznie z uwag przedstawionych przez Rząd.

23. Trybunał stwierdza, że informacja ta dotyczy samego przedmiotu skargi wniesionej przez skarżącą (zob. sprawa Predescu przeciwko Rumunii, skarga nr 21447/03, z dnia 2 grudnia 2008 r., §§ 25–27, oraz Tatalović i Dekić przeciwko Serbii (dec.), skarga nr 15433/07, z dnia 29 maja 2012 r.). W zakresie postępowania lustracyjnego prowadzonego w Polsce Trybunał uznał, iż „wszelkie niedociągnięcia, które mogły istnieć w czasie prowadzonego wobec skarżącego postępowania, należy uznać za usunięte wskutek umorzenia postępowania lustracyjnego” (zob. Józef Oleksy przeciwko Polsce (dec.), skarga nr 1379/06, z dnia 16 czerwca 2009 r.). Ponadto pełnomocnik skarżącej przez dwa lata, które upłynęły od dnia wydania przedmiotowego wyroku do dnia zakomunikowania sprawy, nie przedstawił żadnego wyjaśnienia w przedmiocie niepoinformowania Trybunału o zmianach w sprawie. Mając zatem na uwadze znaczenie, jakie ma niedopełnienie tego obowiązku leżącego po stronie skarżącej dla prawidłowego rozpatrzenia niniejszej sprawy, oraz wobec braku z jej strony jakichkolwiek uwag dotyczących tej kwestii, Trybunał stwierdza, iż takie postępowanie stało w sprzeczności z celem prawa do skargi indywidualnej, przewidzianego w art. 34 Konwencji.

Z powyższych względów Trybunał jednogłośnie:

uznaje skargę za niedopuszczalną.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono w dniu 27 lutego 2020 r.

Renata Degener Pere Pastor Vilanova
Zastępczyni Kanclerza Przewodniczący