Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

18 października 2018 r.

Wyrok jest ostateczny, ale może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Burża przeciwko Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Pierwsza), zasiadając jako Komitet w składzie:

Aleš Pejchal, Przewodniczący,
Armen Harutyunyan,
Jovan Ilievski, sędziowie,
i Renata Degener, Zastępca Kanclerza Sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 września 2018 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 15333/16) przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej wniesionej do Trybunału na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencji”) przez obywatela polskiego, p. Mirosława Burżę („skarżącego”), w dniu 10 marca 2016 r.

2. Skarżący był reprezentowany przez p. K. Nowińskiego, adwokata prowadzącego praktykę w Warszawie. Rząd polski („Rząd”) był reprezentowany przez pełnomocnika, p. J. Chrzanowską, którą następnie zastąpiła p. A. Mężykowska, zastępca pełnomocnika, z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. Skarżący podniósł zarzut zastosowania nadmiernie długiego okresu tymczasowego aresztowania, co jest sprzeczne z art. 5 ust. 3 Konwencji.

4. W dniu 24 kwietnia 2017 r. skargę zakomunikowano Rządowi.

5. Rząd złożył sprzeciw w przedmiocie rozpoznania skargi przez Komitet. Po rozpoznaniu sprzeciwu Rządu, Trybunał postanowił o jego oddaleniu.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

6. Skarżący urodził się w 1988 r. i obecnie przebywa w Areszcie Śledczym w Warszawie-Służewcu.

7. W dniu 26 listopada 2010 r. skarżący został zatrzymany przez policję.

8. W dniu 27 listopada 2010 r. Prokurator Rejonowy Warszawa Wola postawił skarżącemu zarzut posiadania znacznej ilości narkotyków i zwrócił się do Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli o jego tymczasowe aresztowanie.

9. W dniu 28 listopada 2010 r. sąd wydał postanowienie tymczasowego aresztowania skarżącego na okres trzech miesięcy ze względu na uzasadnione podejrzenie, iż był on w posiadaniu znacznej ilości narkotyków (III Kp 2159/10). Sąd zastosował ten środek ze względu na wysokie prawdopodobieństwo popełnienia przez skarżącego zarzucanego mu przestępstwa, surowość maksymalnego wymiaru kary przewidzianej ustawą za takie przestępstwo (do co najmniej 8 lat pozbawienia wolności) oraz fakt, że prawdopodobieństwo wymierzenia takiej kary może skłonić skarżącego do utrudniania postępowania, a także ze względu na obawę matactwa ze strony skarżącego poprzez nakłanianie innych osób do przedstawienia korzystnej dla niego wersji zdarzeń.

10. W dniu 21 lutego 2011 r. Sąd Okręgowy w Warszawie przedłużył tymczasowe aresztowanie skarżącego. Sąd zauważył, że skarżącemu zarzucono również przynależność do zorganizowanej grupy przestępczej o charakterze zbrojnym i wskazał działania, które należy podjąć w celu zakończenia dochodzenia.

11. W okresie od dnia 18 marca do dnia 12 kwietnia 2011 r. skarżący odbywał częściowo karę pozbawienia wolności orzeczoną w innym postępowaniu karnym przeciwko niemu (III K 203/09).

12. W dniu 23 maja Sąd Okręgowy w Warszawie przedłużył tymczasowe aresztowanie skarżącego. Sąd ponownie oparł swoją decyzję na surowości przewidywanej kary i ewentualnych negatywnych skutkach, jakie zwolnienie skarżącego mogłoby wywołać w odniesieniu do trwającego dochodzenia.

13. W dniu 22 sierpnia 2011 r. Sąd Okręgowy w Warszawie przedłużył tymczasowe aresztowanie wobec skarżącego. Wymienił zarzuty stawiane skarżącemu, które obejmowały, poza wyżej wymienionymi, pobicie, sutenerstwo oraz niszczenie mienia. Sąd wyraźnie stwierdził, że nie jest zobowiązany do określenia działań mających na celu utrudnienie dochodzenia, gdyż sama waga zarzutów pozwalała domniemywać, że istnieje prawdopodobieństwo podjęcia takich działań. Sąd wskazał również, że pozostając na wolności skarżący może utrudniać dochodzenie dotyczące innych członków tej samej grupy przestępczej.

14. W dniu 16 września 2011 r. do Sądu Okręgowego w Warszawie wpłynął akt oskarżenia przeciwko skarżącemu i czternastu innym osobom (XVIII K 297/11).

15. W dniu 26 września 2011 r. Sąd Okręgowy w Warszawie przedłużył okres tymczasowego aresztowania skarżącego do dnia 30 marca 2012 r.

16. W okresie od dnia 24 października 2011 r. do dnia 24 października 2012 r. skarżący odbył odbył pozostałą część kary pozbawienia wolności orzeczonej w sprawie III K 203/09, a od dnia 24 października 2012 r. do dnia 23 października 2013 r. skarżący odbył karę pozbawienia wolności orzeczoną w innym postępowaniu karnym przeciwko niemu (III K 1027/07).

17. W międzyczasie Sąd Okręgowy w Warszawie w dniach 13 marca,
4 lipca i 20 września 2012 r. przedłużył tymczasowe aresztowanie skarżącego. Dwa ostatnie postanowienia zostały utrzymane w mocy przez Sąd Apelacyjny w Warszawie odpowiednio w dniach 31 lipca i 4 października 2012 r.

18. Sąd Apelacyjny w Warszawie przedłużył okres tymczasowego aresztowania skarżącego w dniach 4 października 2012 r., 15 stycznia, 13 czerwca i 28 października 2013 r., 13 marca, 29 lipca i 30 grudnia 2014 r., 25 czerwca i 22 października 2015 r. oraz 26 stycznia 2016 r. Sąd oparł swoje postanowienie na wysokim prawdopodobieństwie popełnienia przez skarżącego i innych oskarżonych zarzucanych im przestępstw oraz na złożonym charakterze sprawy. Sąd uznał również, że osoby oskarżone mogą podjąć działania mające na celu utrudnienie prawidłowego przebiegu postępowania, ponieważ znały innych oskarżonych, a zarzucane im czyny obejmowały przynależność do zorganizowanej grupy przestępczej o charakterze zbrojnym. Sąd Apelacyjny również uznał, że istnieje wysokie prawdopodobieństwo wymierzenia surowej kary. Odpowiednie postanowienia były często formułowane w sposób ogólny i nie przedstawiono w nich żadnych konkretnych przypadków zachowania skarżącego w trakcie dochodzenia lub na etapie sądowym w celu uzasadnienia przedłużenia tymczasowego aresztowania.

19. Skarżący bezskutecznie składał zażalenia od wspomnianych postanowień. Jego liczne wnioski o zwolnienie, w tym o zwolnienie za poręczeniem, zostały oddalone.

20. W dniu 4 marca 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie wydał wyrok. Skarżący został skazany za wielokrotne przestępstwa i skazany na 6 lat pozbawienia wolności oraz na grzywnę w wysokości 8000 złotych (PLN) (około 1850 euro (EUR)). W tym samym dniu uchylono tymczasowe aresztowanie skarżącego.

21. W dniu 12 maja 2017 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie utrzymał w mocy ten wyrok w odniesieniu do skarżącego.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

22. Odpowiednie prawo krajowe oraz praktyka dotycząca stosowania tymczasowego aresztowania, podstawy jego przedłużania, zwolnienia z tymczasowego aresztowania oraz zasady regulujące stosowanie tzw. środków zapobiegawczych zostały opisane w wyrokach Trybunału w sprawach Gołek przeciwko Polsce (nr 31330/02, §§ 27-33, 25 kwietnia 2006 r.) i ostatnio Kauczor przeciwko Polsce (nr 45219/06, §§ 26-27, 3 lutego 2009 r.).

PRAWO

I. DOMNIEMANE NARUSZENIE ART. 5 § 3 KONWENCJI

23. Skarżący zarzucał, że zastosowano nadmiernie długi okres tymczasowego aresztowania. Powołał się na art. 5 ust. 3 Konwencji, który w stosownym zakresie brzmi następująco:

„Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu [...] ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę”.

24. Rząd zakwestionował ten argument.

A. Dopuszczalność

25. Rząd złożył zastrzeżenie wstępne dotyczące niewyczerpania przez skarżącego krajowych środków odwoławczych, wskazując, że nie złożył on zażaleń od postanowień z dnia 23 maja, 22 sierpnia i 16 września 2011 r. oraz 13 marca 2012 r.

26. Skarżący w żaden sposób nie odniósł się do tego zastrzeżenia.

27. W niniejszej sprawie skarżący złożył zażalenia od zdecydowanej większości postanowień, na mocy których przedłużano okres jego aresztowania (por. Bronk przeciwko Polsce (dec.), nr 30848/03, 11 września 2007 r. – w tej sprawie skarżący nie złożył zażalenia na żadne postanowienie dotyczące jego aresztowania). Trybunał uważa, że celem środków odwoławczych podjętych przez skarżącego było uzyskanie kontroli jego aresztowania na czas postępowania. W okolicznościach sprawy środki te stanowiły odpowiednie i skuteczne środki odwoławcze w rozumieniu art. 35 Konwencji, gdyż ich celem było uzyskanie zasądzenia zwolnienia skarżącego.

28. Trybunał zauważa, że argumenty podniesione przez Rząd są podobne do tych, które zostały już rozpatrzone i oddalone we wcześniejszych sprawach wniesionych przeciwko Polsce (zob. Tomecki przeciwko Polsce, nr 47944/06, §§ 19-21, 20 maja 2008 r. oraz Bielski przeciwko Polsce i Niemcom, nr 18120/03, §§ 31-35, 3 maja 2011 r.) oraz że Rząd nie powołał się na żadne nowe okoliczności, mogące skłonić Trybunał do odstąpienia od swoich wcześniejszych ustaleń.

29. W związku z tym zastrzeżenie Rządu należy oddalić. Trybunał zauważa ponadto, że skarga ta nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 Konwencji. Ponadto odnotowuje, że nie jest ona też niedopuszczalna na żadnym innym gruncie. Należy ją zatem uznać za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

1. Okres, który należy wziąć pod uwagę

30. Tymczasowe aresztowanie skarżącego trwało od dnia 26 listopada 2010 r., kiedy został zatrzymany przez policję, do dnia 4 marca 2016 r., kiedy został skazany przez sąd pierwszej instancji, a więc obejmowało okres pięciu lat, trzech miesięcy i dziewięciu dni.

31. Jednakże w okresach od dnia 18 marca do 12 kwietnia 2011 r., od dnia 24 października 2011 r. do dnia 24 października 2012 r. oraz od dnia 24 października 2012 r. do 23 października 2013 r. skarżący odbywał kary pozbawienia wolności. W związku z tym został zatrzymany „w wyniku skazania przez właściwy sąd” w rozumieniu art. 5 ust. 1 lit. a), a okres tego aresztowania nie wchodzi w zakres art. 5 ust. 3. Wobec tego okres, który należy wziąć pod uwagę w niniejszej sprawie, wynosił trzy lata, dwa miesiące i dziewięć dni.

2. Stanowiska stron

a) Rząd

32. Rząd stwierdził, że gdyby Trybunał uznał, że skarżący wyczerpał krajowe środki odwoławcze, nie doszło do naruszenia art. 5 ust. 3 Konwencji. Rząd podniósł, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału, szczególne okoliczności sprawy uzasadniały ponad trzyletni okres aresztowania skarżącego.

33. Zdaniem Rządu spełnione zostały kryteria określone w orzecznictwie Trybunału dotyczące stosowania i przedłużania tymczasowego aresztowania. W szczególności przez cały okres pozbawienia wolności utrzymywało się uzasadnione podejrzenie popełnienia przez skarżącego przestępstwa. Można było również wskazać inne odpowiednie i wystarczające podstawy uzasadniające pozbawienie wolności: skarżący, który stanął w obliczu prawdopodobieństwa wymierzenia mu surowej kary, może ukrywać się lub próbować ingerować w przebieg postępowania karnego. Złożony charakter sprawy także wpłynął na długość tymczasowego aresztowania skarżącego.

34. Podsumowując, Rząd stwierdził, że istnieją odpowiednie i wystarczające podstawy uzasadniające tymczasowe aresztowanie skarżącego przez cały rozpatrywany okres oraz że środek w postaci pozbawienia wolności uchylono, gdy tylko sądy krajowe uznały, że nie jest już konieczny.

b) Skarżący

35. Skarżący podniósł, że sądy krajowe nie przedstawiły odpowiednich i wystarczających podstaw do kontynuowania jego pozbawienia wolności. W szczególności sądy w swoich postanowieniach powtórzyły te same sformułowania i nie uwzględniły jego indywidualnych okoliczności. Ponadto konsekwentnie opierały się one na wadze postawionych mu zarzutów jako głównym uzasadnieniu ryzyka ucieczki lub utrudnienia prawidłowego przebiegu postępowania. Zdaniem skarżącego takie podejście było niezgodne z gwarancjami zawartymi w art. 5 ust. 3 Konwencji.

36. Skarżący twierdził, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału, chociaż surowość kary była istotnym elementem oceny ryzyka ucieczki lub ponownego popełnienia przestępstwa, to jednak potrzeba dalszego pozbawienia wolności nie może być oceniana z czysto abstrakcyjnego punktu widzenia. Kontynuacja pozbawienia wolności nie może być również wykorzystywana do przewidywania wyroku. Władze krajowe nie wykazały w przekonujący sposób istnienia konkretnych faktów istotnych z punktu widzenia podstaw do dalszego pozbawienia wolności.

3. Ocena Trybunału

a) Zasady ogólne

37. Trybunał przypomniał, że zasady ogólne dotyczące prawa do procesu w rozsądnym terminie albo zwolnienia na czas postępowania, zagwarantowane w art. 5 ust. 3 Konwencji, zostały określone w szeregu wcześniejszych wyroków (zob. między innymi Kudła przeciwko Polsce [WI], nr 30210/96, § 110 i nast., ETPCz 2000–XI; oraz McKay przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [WI], nr 543/03, §§ 41-44, ETPCz 2006-X, z dalszymi odniesieniami).

b) Zastosowanie zasad ogólnych w niniejszej sprawie

38. W swoich postanowieniach w sprawie pozbawienia wolności władze, poza uzasadnionym podejrzeniem co do winy skarżącego, oparły się przede wszystkim na trzech podstawach, a mianowicie: 1) poważnym charakterze zarzucanych mu przestępstw, 2) surowości kary, która mu groziła oraz 3) potrzebie zapewnienia prawidłowego przebiegu postępowania, biorąc pod uwagę ryzyko, że skarżący może próbować nakłonić inne osoby biorące udział w postępowaniu do złożenia fałszywych zeznań.

39. Skarżący został oskarżony o przynależność do zorganizowanej grupy przestępczej o charakterze zbrojnym, która zajmowała się handlem narkotykami, pobiciami, sutenerstwem i innymi przestępstami. Zdaniem Trybunału przy dokonywaniu oceny zgodności z art. 5 ust. 3, należy uwzględnić fakt, że sprawa dotyczyła członka zorganizowanej grupy przestępczej (zob. Bąk przeciwko Polsce, nr 7870/04, § 57, 16 stycznia 2007 r.).

40. Trybunał przyjmuje argument, że uzasadnione podejrzenie popełnienia przez skarżącego poważnych przestępstw mogło początkowo stanowić podstawę dla pozbawienia wolności. Ponadto Trybunał zauważa, że władze stanęły przed trudnym zadaniem ustalenia faktów i stopnia domniemanej odpowiedzialności każdego z oskarżonych oraz że dochodzenie dotyczyło również innych osób. W tych okolicznościach Trybunał przyjmuje również, że potrzeba zgromadzenia obszernego materiału dowodowego stanowiła istotne i wystarczające podstawy do wstępnego pozbawienia wolności.

41. Należy zauważyć, że organy sądowe zakładały, że istnieje ryzyko utrudnienia postępowania przez skarżącego ze względu na poważny charakter przestępstw oraz fakt, że skarżący został oskarżony o przynależność do zorganizowanej grupy przestępczej o charakterze zbrojnym. Trybunał przyznaje, że ze względu na powagę oskarżeń przeciwko skarżącemu, władze mogły zasadnie uznać, że takie ryzyko istnieje.

42. Trybunał zauważył jednak, że we wszystkich postanowieniach przedłużających pozbawienie wolności skarżącego nie pojawił się żaden inny konkretny dowód na to, że skarżący będzie mataczył, skłaniał inne osoby do składania zeznań na jego korzyść, ucieknie lub w inny sposób będzie zakłócał przebieg postępowania. Ponadto powody pozbawienia wolności były często identyczne w odniesieniu do wszystkich współoskarżonych i nie zawierały argumentów odnoszących się konkretnie do skarżącego (zob. paragraf 18 powyżej). W związku z tym wraz z upływem czasu podstawy, na których się opierano, stały się mniej istotne i nie mogą uzasadniać całego okresu ponad trzech lat i dwóch miesięcy, w którym nałożono najpoważniejszy środek zapobiegawczy przeciwko skarżącemu.

43. Mając powyższe na względzie, nawet biorąc pod uwagę fakt, że sądy stanęły przed szczególnie trudnym zadaniem prowadzenia postępowania w sprawie dotyczącej przynależności do zorganizowanej grupy przestępczej o charakterze zbrojnym, Trybunał doszedł do wniosku, że powody podane przez władze krajowe nie mogły uzasadnić całego okresu pozbawienia wolności zastosowanego wobec skarżącego. W tych okolicznościach nie ma potrzeby rozpatrywania, czy postępowanie przeprowadzono ze szczególną starannością.

W związku z powyższym doszło do naruszenia art. 5 ust. 3 Konwencji.

II. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

44. Art. 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, o przyznaniu słusznego zadośćuczynienia pokrzywdzonej stronie”.

A. Szkoda

45. Skarżący dochodził kwoty 10 000 euro (EUR) tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

46. Rząd stwierdził, że kwota ta była nadmierna, biorąc pod uwagę orzecznictwo Trybunału w podobnych sprawach i zwrócił się do Trybunału, aby w przypadku stwierdzenia przez Trybunał naruszenia art. 5 ust. 3 Konwencji, wysokość zadośćuczynienia oszacowano na podstawie utrwalonego orzecznictwa, na podstawie kwoty słusznego zadośćuczynienia przyznanego skarżącym w podobnych sprawach oraz biorąc pod uwagę sytuację ekonomiczną w kraju.

47. Biorąc pod uwagę okoliczności niniejszej sprawy Trybunał, dokonując oceny w oparciu o zasadę słuszności, przyznaje skarżącemu kwotę 3500 EUR tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

B. Koszty i wydatki

48. Skarżący nie wysunął roszczenia w przedmiocie kosztów i wydatków.

C. Odsetki za zwłokę

49. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1. uznaje skargę za dopuszczalną;

2. orzeka, że doszło do naruszenia art. 5 ust. 3 Konwencji.

3. orzeka

a) że pozwane państwo winno, w terminie trzech miesięcy, uiścić na rzecz skarżącemu następującą kwotę, przeliczoną na walutę pozwanego państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności: 3500 EUR (trzy tysiące pięćset euro), plus wszelkie należne podatki, tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową;

b) że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, należne będą odsetki zwykłe od określonej powyżej kwoty, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

4. oddala pozostałą część roszczenia skarżącego dotyczącego słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie dnia 18 października 2018 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Renata Degener Aleš Pejchal
Zastępca Kanclerza Sekcji Przewodniczący