Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

9 kwietnia 2019 r.

WYROK OSTATECZNY

09/07/2019

Wyrok ten stał się ostateczny na podstawie art. 44 ust. 2 Konwencji. Wyrok może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie Altay przeciwko Turcji (nr 2),

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Druga), zasiadając jako Izba w składzie:

Robert Spano, Przewodniczący,
Işıl Karakaş,
Valeriu Griţco,
Stéphanie Mourou-Vikström,
Ivana Jelić,
Arnfinn Bårdsen,
Darian Pavli, sędziowie,
i Stanley Naismith, Kanclerz Sekcji,

obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 marca 2019 r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 11236/09) przeciwko Republice Turcji wniesionej do Trybunału 17 lutego 2006 r. na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencji”) przez obywatela Turcji, p. Mehmeta Aytunça Altaya [ m. Mehmet Aytunç Altay] („skarżącego”).

2. Skarżący był reprezentowany przez p. G Tuncer, prawniczkę praktykującą w Stambule. Rząd Turcji („Rząd”) był reprezentowany przez swojego pełnomocnika.

3. Skarżący zarzucał w szczególności, że ograniczenie prywatności jego konsultacji z adwokatem było niezgodne z jego prawami wynikającymi z art. 8 Konwencji oraz że postępowanie krajowe w odniesieniu do tego środka nie było zgodne z wymogami art. 6 ust. 1 Konwencji.

4. W dniu 17 października 2017 r. powyższe skargi zostały zakomunikowane Rządowi, a pozostałą część skargi uznano za niedopuszczalną na podstawie Reguły 54 § 3 Regulaminu Trybunału.

STAN FAKTYCZNY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący urodził się w 1956 r. i został skazany za próbę podważenia porządku konstytucyjnego, i skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości zwolnienia warunkowego. W czasie wydarzeń związanych ze skargą odbywał on karę w więzieniu „typu F” w Edirne.

6. Od momentu uwięzienia skarżący był reprezentowany przez adwokata w odniesieniu do kilku skarg, w tym niniejszej skargi, wniesionych do Trybunału.

7. W nieokreślonym dniu adwokat skarżącego wysłał pocztą przesyłkę do skarżącego. Administracja zakładu karnego uważała, że zawartość paczki jest podejrzana i dlatego w dniu 12 sierpnia 2005 r. złożyła wniosek do prokuratora o wystąpienie do sądu egzekucyjnego o wydanie decyzji, czy przedmioty przesłane skarżącemu dotyczyły dokumentów związanych z jego obroną lub czy zawierały treści budzące zastrzeżenia, które uniemożliwiałyby ich przekazanie skarżącemu.

8. W dniu 25 sierpnia 2005 r. sąd egzekucyjny w Edirne uwzględnił wniosek prokuratora i zbadał zawartość przesyłki, która zawierała książkę zatytułowaną Globalizacja i imperializm ( Küreselleşme ve Emperyalizm), czasopismo zatytułowane Niezakorzeniona publikacja nienarodowa ( Köxüz Anasyonal Neşriyat) oraz gazetę zatytułowaną Ekspres międzynarodowy Sza la la ( Express Enternasyonal Şalala). Sąd uznał, że rzeczone przedmioty nie odnoszą się do prawa do obrony i dlatego nie powinny zostać przekazane skarżącemu zgodnie z art. 5 ustawy nr 5351.

9. W dniu 16 września 2005 r. skarżący złożył w sądzie przysięgłych w Edirne sprzeciw od orzeczenia sądu egzekucyjnego w Edirne. Skarżący twierdził, że poprosił swoją adwokat o przyniesienie przedmiotowych książek i czasopism tylko dlatego, że chciał je przeczytać. Podniósł, że to administracja zakładu karnego poinformowała jego adwokat, iż przedmioty nie mogą zostać dostarczone do niego osobiście i dlatego muszą zostać wysłane pocztą. Twierdził ponadto, że o ile prawdą jest, iż publikacje nie dotyczyły jego prawa do obrony, o tyle nie były to publikacje nielegalne i nie było podstaw, aby administracja zakładu karnego odmówiła mu ich wydania tylko dlatego, że zostały wysłane pocztą przez jego adwokat.

10. W dniu 30 września 2005 r. sąd przysięgłych w Edirne oddalił zarzuty skarżącego na podstawie akt sprawy, uznając, że orzeczenie sądu egzekucyjnego w Edirne było zgodne z prawem i procedurą.

11. W międzyczasie, tj. w dniu 16 września 2005 r., administracja zakładu karnego złożyła kolejny wniosek do prokuratora w związku z przesyłką wysłaną przez adwokat skarżącego. We wniosku tym podniosła, że zachowanie adwokat skarżącego było niezgodne z jej obowiązkami adwokata i wniosła o zastosowanie wobec skarżącego art. 5 ustawy nr 5351, który przewiduje obecność funkcjonariusza podczas konsultacji między więźniem a jego adwokatem.

12. W dniu 23 września 2005 r., powołując się na swoje wcześniejsze orzeczenie z dnia 25 sierpnia 2005 r., sąd egzekucyjny w Edirne, po przeprowadzeniu analizy na podstawie akt sprawy, bez przeprowadzenia rozprawy i bez zwrócenia się do skarżącego lub jego adwokata o przedstawienie stanowisk, przychylił się do wniosku administracji zakładu karnego i w związku z tym uznał, że funkcjonariusz powinien być obecny podczas konsultacji skarżącego z adwokatem. W orzeczeniu nie określono, jak długo ograniczenie to ma obowiązywać. Sąd egzekucyjny w Edirne stwierdził ponadto, że na wniosek zostanie podjęta odrębna decyzja co do tego, czy wymiana dokumentów między skarżącym a jego adwokatem również podlega ograniczeniu.

13. W dniu 24 października 2005 r. skarżący wniósł do sądu przysięgłych w Edirne sprzeciw od orzeczenia z dnia 23 września 2005 r. Skarżący podniósł, że w zaskarżonym orzeczeniu nie wyjaśniono, dlaczego konieczne było ograniczenie prywatności jego konsultacji z adwokatem. Stwierdził w tym względzie, że przepis przewidujący takie ograniczenie mógłby być stosowany tylko wtedy, gdyby z dokumentów i innych dowodów wynikało, że wizyty adwokatów u osoby skazanej za przestępczość zorganizowaną służyły jako środek komunikacji w ramach danej organizacji przestępczej. Twierdził, że w jego sytuacji taki element nie występował, a sąd nie przeprowadził w tym zakresie żadnego badania. Wreszcie skarżący utrzymywał, że nie istnieją przepisy prawne zakazujące wymiany książek i czasopism, które nie są nielegalne, pomiędzy więźniem a jego adwokatem. Skarżący nie wniósł o zbadanie jego sprawy poprzez przeprowadzenie rozprawy.

14. W dniu 27 października 2005 r. sąd przysięgłych w Edirne oddalił sprawę na podstawie akt sprawy i bez przeprowadzania rozprawy. Nie ustosunkowując się do argumentów skarżącego, sąd przysięgłych stwierdził, że orzeczenie sądu egzekucyjnego w Edirne z dnia 23 września 2005 r. było zgodne z prawem i procedurą.

A. Rozwój wypadków po wniesieniu skargi

15. W dniu 29 maja 2008 r. skarżący złożył w sądzie egzekucyjnym w Edirne wniosek o zniesienie ograniczenia w rozmowach pomiędzy nim a jego adwokat.

16. W dniu 4 czerwca 2008 r. wniosek skarżącego został oddalony na podstawie akt sprawy. Sąd uznał, że orzeczenie z dnia 23 września 2005 r. stało się ostateczne i że nie ma potrzeby dalszego badania.

17. Skarżący złożył kolejny wniosek w dniu 2 listopada 2010 r. i wniósł o przeprowadzenie rozprawy zgodnie z nowymi zmianami w procedurze przed sądami egzekucyjnymi (zob. par. 27 poniżej). W dniu 6 grudnia 2010 r. sąd egzekucyjny w Edirne oddalił wniosek skarżącego o przeprowadzenie rozprawy, stwierdzając, że nowe zmiany w procedurze dotyczyły jedynie rozpatrywania zarzutów przeciwko sankcjom dyscyplinarnym, a zatem w zakresie, w jakim ograniczenie z dnia 23 września 2005 r. nie stanowiło sankcji dyscyplinarnej, nie można było przeprowadzić rozprawy w odniesieniu do tej skargi. Ponadto sąd oddalił wniosek skarżącego o zniesienie ograniczenia, stwierdzając, że orzeczenie z dnia 23 września 2005 r. jest ostateczne. Odwołanie skarżącego od tego orzeczenia oddalono w dniu 24 sierpnia 2011 r.

18. W dniu 21 lutego 2013 r. skarżący złożył kolejny wniosek do sądu egzekucyjnego w Edirne i ponowił swój wniosek o zniesienie ograniczenia. Sąd oddalił ten wniosek w dniu 11 kwietnia 2013 r., uznając, że nie nastąpiła żadna zmiana w sytuacji skarżącego i że decyzja dotycząca ograniczenia konsultacji z adwokatem pozostaje ważna. W związku z tym sąd uznał, że nadal istnieje ryzyko, w świetle wcześniejszych orzeczeń wydanych w stosunku do skarżącego przez sądy egzekucyjne, a także z uwagi na zachowanie jego adwokat. Odwołanie skarżącego od tego orzeczenia oddalono w dniu 10 czerwca 2013 r.

19. W chwili wydawania niniejszego wyroku, ograniczenie prawa skarżącego do poufnej komunikacji z adwokatem pozostaje w mocy.

B. Poprzednia skarga skarżącego do Trybunału i dalszy rozwój wypadków

20. W dniu 17 lutego 2006 r. skarżący wniósł do Trybunału skargę na postanowienie sądu egzekucyjnego w Edirne z dnia 25 sierpnia 2005 r.

21. W dniu 8 grudnia 2015 r. Trybunał uznał skargę za niedopuszczalną ze względu na niewyczerpanie krajowych środków odwoławczych i orzekł, że skarżący musi skorzystać z nowego krajowego środka odwoławczego ustanowionego ustawą nr 6384 (zob. Altay i Inni przeciwko Turcji (dec.), skarga nr 9100/06 i 155 innych).

22. W dniu 1 listopada 2016 r. Komisja Odszkodowawcza uznała, że decyzja sądu egzekucyjnego w Edirne o nieprzekazaniu książki i czasopism przesłanych skarżącemu przez jego adwokat naruszyła prawo skarżącego do otrzymywania informacji w rozumieniu art. 10 Konwencji. Komisja Odszkodowawcza stwierdziła w tym względzie, że zaskarżona decyzja stanowi ingerencję, która nie jest oparta na istotnych i wystarczających powodach, w szczególności dlatego, że sąd krajowy nie wyjaśnił w swoim orzeczeniu, w jakim zakresie sporne książki i czasopisma zagrażały bezpieczeństwu instytucji.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

A. Prawo krajowe

1. Ustawa nr 5275 o wykonywaniu wyroków i środkach zapobiegawczych oraz zmiana wprowadzona ustawą nr 5351

23. Odpowiednie przepisy ustawy nr 5275 o wykonywaniu wyroków i środkach zapobiegawczych, w brzmieniu obowiązującym w czasie zaistnienia okoliczności faktycznych, stanowiły, co następuje:

Artykuł 59 – Prawo do konsultacji z adwokatem lub notariuszem

„[…]

(2) Konsultacje z adwokatem lub notariuszem mogą być przeprowadzane w godzinach pracy, z wyjątkiem weekendów i dni ustawowo wolnych od pracy, w miejscu do tego przeznaczonym, w zasięgu wzroku, ale nie słuchu urzędników.

[…]

(4) [w brzmieniu zmienionym przez art. 5 ustawy nr 5351] Dokumenty i akta adwokata dotyczące obrony oraz jego protokoły ze spotkań z klientem nie podlegają badaniu. Jednakże, jeśli z dokumentów lub innych dowodów wynika, że wizyty adwokatów u osoby skazanej za przestępstwa określone w art. 220 kodeksu karnego lub podrozdziałach 4 i 5 rozdziału 2 kodeksu karnego służą jako środek komunikacji z organizacją terrorystyczną lub środek popełnienia przestępstwa lub w inny sposób zagrażają bezpieczeństwu zakładu karnego, wówczas sąd egzekucyjny może, na wniosek prokuratury, nałożyć [następujące środki]: obecność funkcjonariusza podczas wizyt adwokata; weryfikacja dokumentów wymienianych między więźniem a jego adwokatami podczas takich wizyt; lub konfiskata wszystkich lub niektórych z tych dokumentów przez sąd.

[…]”

Artykuł 62 – Prawo do korzystania z publikacji

„(1) Skazany może nabywać na własny koszt publikacje periodyczne lub nieperiodyczne, pod warunkiem że nie są one zakazane postanowieniem sądu.

[…]

(3) Skazanemu więźniowi nie wolno przekazywać żadnych publikacji zawierających wiadomości, fotografie lub artykuły, które zagrażają bezpieczeństwu zakładu karnego lub zawierają nieprzyzwoite treści”.

Artykuł 68 – Prawo do otrzymywania i wysyłania listów, faksów i telegramów

„1. Z wyjątkiem ograniczeń określonych w niniejszym artykule, skazani mają prawo, na własny koszt, do wysyłania i otrzymywania listów, faksów i telegramów.

2. Listy, faksy i telegramy wysyłane lub otrzymywane przez więźniów są monitorowane przez komitet recenzentów w tych zakładach karnych, które posiadają taki organ, lub, w tych, które go nie posiadają, przez najwyższy organ w zakładzie karnym.

3. Jeżeli listy, faksy i telegramy do więźniów stanowią zagrożenie dla porządku i bezpieczeństwa w zakładzie karnym, wskazują funkcjonariuszy jako cele, umożliwiają komunikację między organizacjami terrorystycznymi lub przestępczymi, zawierają fałszywe lub wprowadzające w błąd informacje, które mogą wywołać panikę wśród osób lub instytucji, albo zawierają groźby lub zniewagi, nie są one przekazywane adresatowi.

[…]”

24. Artykuł 59 ust. 4 ustawy nr 5275 został uchylony 1 lutego 2018 r. i zastąpiony w tym samym czasie nowymi przepisami dotyczącymi ograniczenia prywatności komunikacji więźniów i ich adwokatów.

2. Kompetencje sądów egzekucyjnych oraz procedura sprzeciwu przed sądami przysięgłych

25. Artykuł 4 ustawy nr 4675 o sędziach egzekucyjnych określa uprawnienia sądów egzekucyjnych w zakresie orzekania w sprawie sprzeciwów dotyczących, między innymi, decyzji lub działań władz więziennych dotyczących wykonania kary, komunikacji aresztowanych i więźniów ze światem zewnętrznym oraz nakładania kar dyscyplinarnych. Ponadto art. 6 stanowi, że sąd egzekucyjny musi podjąć decyzję na podstawie akt sprawy, po uzyskaniu pisemnej opinii właściwego prokuratora i bez przeprowadzania rozprawy. Sąd egzekucyjny może przeprowadzić badanie ex proprio motu lub zażądać od stron dalszych informacji, jeżeli wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości.

26. Sprzeciw od orzeczeń sądów egzekucyjnych wnosi się do najbliższego sądu przysięgłych. Sądy przysięgłych rozpatrują sprzeciwy pod względem faktycznym i prawnym bez przeprowadzania rozprawy. Odpowiednie artykuły kodeksu postępowania karnego (ustawa nr 5271) w tym zakresie stanowią, co następuje:

Artykuł 270

„Organ rozpatrujący sprzeciw może go przekazać prokuratorowi i drugiej stronie w celu uzyskania ich pisemnych uwag. Organ może przeprowadzić dalsze postępowanie wyjaśniające w tej sprawie […]”

Artykuł 271

„1. Z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, sądy wydają orzeczenia w sprawie sprzeciwu bez przeprowadzania rozprawy. W razie potrzeby możliwe jest wysłuchanie prokuratora, jak również oskarżonego lub jego przedstawiciela prawnego.

2. Jeżeli sprzeciw zostanie uwzględniony, wówczas sąd rozpatrujący [sprzeciw] wydaje orzeczenie w przedmiocie sprzeciwu.

[…]

4. Orzeczenie wydane w odniesieniu do sprzeciwu jest ostateczne […]”.

27. W dniu 22 lipca 2010 r. art. 6 ustawy nr 4675 został zmieniony ustawą nr 6008. Została ona opublikowana w Dzienniku Urzędowym w dniu 25 lipca 2010 r. Zmiany te ustanawiają nową procedurę wyłącznie w odniesieniu do sankcji dyscyplinarnych. W związku z tym sąd egzekucyjny wydaje orzeczenie po wysłuchaniu argumentów obrony danego więźnia i po zebraniu wszystkich dowodów. Więzień może przedstawić swoją linię obrony osobiście lub w obecności adwokata, lub tylko za pośrednictwem adwokata. Ustawa przewiduje ponadto środek odwoławczy dla tych wszystkich więźniów, którzy przed wejściem w życie ustawy wnieśli do sądów egzekucyjnych sprzeciw dotyczący nałożonych na nich kar dyscyplinarnych (tymczasowy art. 1). W związku z tym osoby, które wcześniej wniosły do sądów egzekucyjnych sprzeciw od więziennej kary dyscyplinarnej, mają możliwość wniesienia nowego sprzeciwu do sądu egzekucyjnego w ciągu sześciu miesięcy od wejścia w życie niniejszej ustawy, a ich sprawy będą rozpatrywane zgodnie z nowymi procedurami.

3. Komisja Odszkodowawcza powołana na mocy ustawy nr 6384 z dnia 19 stycznia 2013 r. oraz dekretu z dnia 16 marca 2014 r.

28. Przedmiotem ustawy nr 6384 było uregulowanie, w drodze odszkodowania, skarg wniesionych do Trybunału dotyczących długości postępowania sądowego oraz niewykonania lub opóźnionego wykonania orzeczeń sądowych. Pełny opis właściwego prawa krajowego można znaleźć w sprawie Turgut i Inni przeciwko Turcji ((dec.), skarga nr 4860/09, §§ 19–26, 26 marca 2013 r.).

29. Kompetencje ratione materiae Komisji Odszkodowawczej zostały następnie rozszerzone dekretem, który wszedł w życie 16 marca 2014 r. Dekret rozszerzył kompetencje Komisji Odszkodowawczej na rozpatrywanie innych skarg, takich jak domniemane ograniczenia prawa więźniów do korespondencji w języku innym niż turecki oraz odmowa przekazywania przez władze więzienne, z różnych powodów, czasopism. Pełny opis właściwego prawa krajowego można znaleźć w sprawie Yıldız i Yanak przeciwko Turcji ((dec.), skarga nr 44013/07, §§ 9–17, 27 maja 2014 r.).

30. Ponadto, zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy nr 6384, skarżący może zwrócić się do Komisji Odszkodowawczej w ciągu jednego miesiąca od oficjalnego powiadomienia przez Rząd o decyzji Trybunału o niedopuszczalności.

4. Dekret z dnia 9 marca 2016 r.

31. Turecka Rada Ministrów wydała dekret, który wszedł w życie w dniu 9 marca 2016 r. Dekret ten na nowo rozszerzył kompetencje ratione materiae Komisji Odszkodowawczej. Komisja Odszkodowawcza jest obecnie uprawniona do zbadania następujących tematów na mocy art. 4 dekretu, który ma następujące brzmienie:

Artykuł 4

„[…]

(d) Skargi dotyczące domniemanego naruszenia prawa skarżącego do życia prywatnego i rodzinnego z powodu odpowiednich sankcji dyscyplinarnych nałożonych na więźniów i skazanych przez władze więzienne;

[…]”

B. Stosowne międzynarodowe instrumenty prawne

32. Zalecenie Komitetu Ministrów dla państw członkowskich Rady Europy w sprawie europejskich reguł więziennictwa (Rec (2006)2, przyjęte w dniu 11 stycznia 2006 r. na 952. posiedzeniu zastępców ministrów), w zakresie, w jakim jest to istotne, brzmi następująco:

„Doradztwo prawne

23.1 Wszyscy więźniowie mają prawo do porady prawnej, a władze więzienne zapewnią im odpowiednie udogodnienia w celu uzyskania dostępu do takiej porady.

23.2 Więźniowie mogą konsultować wszelkie kwestie prawne z wybranym przez siebie i na własny koszt doradcą prawnym.

23.3 W przypadku istnienia uznanego systemu bezpłatnej pomocy prawnej władze powinny poinformować o nim więźniów.

23.4 Konsultacje i inne formy komunikacji, w tym korespondencja dotycząca kwestii prawnych pomiędzy więźniami a ich doradcami prawnymi są poufne.

23.5 Organ sądowy może w wyjątkowych okolicznościach zezwolić na ograniczenie takiej poufności, aby zapobiec poważnym przestępstwom lub poważnym naruszeniom bezpieczeństwa i ochrony więzienia.

23.6 Więźniowie powinni mieć dostęp do dokumentów związanych z ich postępowaniem sądowym lub mieć możliwość zatrzymania ich w swoim posiadaniu”.

33. Odpowiednia część Zbioru zasad mających na celu ochronę wszystkich osób poddanych jakiejkolwiek formie aresztowania bądź uwięzienia, zatwierdzonego przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 9 grudnia 1988 r. (A/RES/43/173), brzmi następująco:

Zasada 18

„1. Osoba aresztowana lub uwięziona będzie uprawniona do komunikowania się oraz konsultowania ze swoim obrońcą.

2. Osobie aresztowanej lub uwięzionej będą przyznane stosowny czas i środki na konsultację z obrońcą.

3. Prawo osoby aresztowanej lub uwięzionej do widzeń, konsultowania się i komunikowania z obrońcą – bezzwłocznie, bez cenzury i w pełni poufnie – nie może być zawieszone lub ograniczone, z wyjątkiem sytuacji, gdy następuje to w szczególnych okolicznościach określonych przez przepisy prawa lub zgodne z prawem regulacje, kiedy jest to uznane za niezbędne przez organ sądowy lub inny do utrzymania bezpieczeństwa i porządku.

4. Rozmowy pomiędzy osobą aresztowaną lub uwięzioną i jej obrońcą mogą odbywać się w zasięgu wzroku, ale nie w zasięgu słuchu funkcjonariuszy organów ścigania.

5. Kontakty pomiędzy osobą aresztowaną lub uwięzioną a jej obrońcą, o których mowa jest w niniejszej zasadzie, będą niedopuszczalne jako źródło dowodów przeciwko osobie aresztowanej lub uwięzionej, chyba że wiążą się z przestępstwem wciąż dokonywanym lub planowanym”.

34. Zasady przewodnie mające zastosowanie do roli prokuratorów (przyjęte przez Ósmy Kongres Narodów Zjednoczonych w sprawie zapobiegania przestępczości oraz postępowaniu ze sprawcami przestępstw, który odbył się w Hawanie, na Kubie, w dniach 27 sierpnia – 7 września 1990 r.) stanowią w szczególności:

„8. Wszystkim osobom aresztowanym, zatrzymanym lub uwięzionym należy zapewnić odpowiednie możliwości, czas i udogodnienia, aby mogły być odwiedzane przez adwokata oraz porozumiewać się z nim i konsultować się z nim, bez opóźnień, ingerencji lub cenzury i w pełnej poufności. Takie konsultacje mogą odbywać się w zasięgu wzroku, ale nie słuchu, funkcjonariuszy organów ścigania.

[…]

16. Rządy zapewnią, aby prawnicy (a) mogli wykonywać wszystkie swoje funkcje zawodowe bez zastraszania, przeszkód, nękania lub niewłaściwej ingerencji; (b) mogli swobodnie podróżować i konsultować się ze swoimi klientami zarówno we własnym kraju, jak i za granicą; oraz (c) nie byli ścigani ani nie groziły im sankcje administracyjne, gospodarcze lub inne za jakiekolwiek działania podjęte zgodnie z uznanymi obowiązkami zawodowymi, standardami i etyką.

[…]

22. Rządy uznają i respektują fakt, że wszelka komunikacja i konsultacje pomiędzy prawnikami i ich klientami w ramach ich relacji zawodowych są poufne”.

PRAWO

I. DOMNIEMANE NARUSZENIE ART. 8 KONWENCJI

35. Skarżący zarzucił, że orzeczenie sądu z dnia 23 września 2005 r. nakazujące obecność funkcjonariusza podczas wizyt jego adwokat naruszyło jego prawo do poufnego porozumiewania się z adwokatem na podstawie art. 8 Konwencji, który brzmi następująco:

„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego […] i swojej korespondencji.

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności osób”.

36. Rząd zakwestionował ten argument.

A. Dopuszczalność

37. Powołując się na zmiany prawa krajowego (zob. par. 31 powyżej) oraz kompetencje Komisji Odszkodowawczej do rozpatrywania wniosków dotyczących domniemanego naruszenia prawa skarżącego do życia prywatnego z powodu kary dyscyplinarnej nałożonej przez administrację zakładu karnego, Rząd zwrócił się do Trybunału o odrzucenie skargi z powodu niewyczerpania krajowych środków odwoławczych. Rząd twierdził, że ograniczenie prywatności skarżącego podczas spotkania z adwokatem wchodziło w zakres kompetencji Komisji Odszkodowawczej. W tym względzie przedstawił decyzję Komisji Odszkodowawczej w odniesieniu do więźnia, który skutecznie złożył zażalenie na karę dyscyplinarną, a konkretnie zawieszenie na miesiąc prawa do otrzymywania listów i prowadzenia rozmów telefonicznych, z powodu udziału w strajku głodowym. Ponadto Rząd odniósł się do decyzji Komisji Odszkodowawczej w odniesieniu do skarżącego dotyczącej orzeczenia sądu egzekucyjnego w Edirne o niewydaniu mu książek i czasopism (zob. par. 22 powyżej). W związku z tym Rząd twierdzi, że skarżący powinien był skorzystać z przedmiotowego środka odwoławczego.

38. Skarżący podniósł, że Komisja Odszkodowawcza nie może być uznana za skuteczny środek odwoławczy w odniesieniu do ograniczenia jego prawa do prywatnej komunikacji z adwokatem. Twierdził on, że kompetencje Komisji Odszkodowawczej nie wykraczają poza oferowanie odszkodowań w odniesieniu do szeregu ograniczonych sytuacji i że nie może ona znieść przedmiotowego ograniczenia. Ponadto argumentował, że w regularnych odstępach czasu zwracał się do sądów krajowych o zniesienie ograniczenia (zob. par. 15–18 powyżej), ale jego sprzeciw był za każdym razem odrzucany, a ograniczenie pozostawało w mocy bez ograniczenia czasu jego trwania.

39. Trybunał przypomina, że art. 35 ust. 1 Konwencji, który określa zasady wyczerpania krajowych środków odwoławczych, przewiduje rozkład ciężaru dowodu. Na Rządzie powołującym się na niewyczerpanie środków odwoławczych spoczywa obowiązek wykazania Trybunałowi, że środek odwoławczy był skuteczny, dostępny w teorii i w praktyce w odpowiednim czasie, to znaczy, że skarżący miał do niego dostęp, a środek mógł zapewnić zadośćuczynienie w odniesieniu do skarg skarżącego i dawał rozsądne perspektywy powodzenia. Trybunał ponadto przypomina, że krajowe środki odwoławcze muszą być „skuteczne” w sensie zapobiegania domniemanemu naruszeniu lub jego kontynuacji, albo w sensie zapewnienia odpowiedniego zadośćuczynienia za naruszenie, które już miało miejsce (zob. Vučković i Inni przeciwko Serbii (zastrzeżenie wstępne) [WI], skarga nr 17153/11 i 29 innych, §§ 70–77, 25 marca 2014 r.).

40. W niniejszej sprawie Trybunał zauważył, że kompetencje Komisji Odszkodowawczej obejmują między innymi wnioski dotyczące domniemanego naruszenia prawa skarżącego do życia prywatnego i rodzinnego z powodu sankcji dyscyplinarnych nałożonych na więźniów i skazanych przez władze więzienne. Jednakże ograniczenie prawa skarżącego do prywatnej komunikacji z adwokatem nie zostało orzeczone na podstawie przepisów dyscyplinarnych i nigdy nie zostało zakwalifikowane jako sankcja dyscyplinarna. Potwierdził to również w swoim podejściu sąd egzekucyjny w Edirne w orzeczeniu z dnia 6 grudnia 2010 r., w którym wyraźnie stwierdził, że ograniczenie nie stanowi środka dyscyplinarnego (zob. par. 17 powyżej). Co więcej, Rząd argumentował w swoich uwagach dotyczących przedmiotu skargi, że przedmiotowy środek nie może być zakwalifikowany jako sankcja dyscyplinarna (zob. par. 61 poniżej). W każdym razie Trybunał zauważa, że Rząd nie przedstawił żadnego wyjaśnienia, w jaki sposób skarga do Komisji Odszkodowawczej, która nie posiada kompetencji do uchylania orzeczeń sądowych lub nakazywania nowych środków, mogłaby zakończyć trwającą sytuację lub jakiego rodzaju zadośćuczynienie mogłoby zostać przyznane skarżącemu w wyniku skargi. W tych okolicznościach Trybunał stwierdza, że skarga nie może zostać odrzucona z powodu niewyczerpania krajowych środków odwoławczych.

41. Trybunał zauważa, że skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 Konwencji. Nadto Trybunał zauważa, że nie jest ona niedopuszczalna na żadnej innej podstawie. Należy zatem uznać ją za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

1. Stanowiska stron

a) Skarżący

42. Skarżący utrzymywał, że w prawie krajowym nie istniało ograniczenie w zakresie otrzymywania od adwokata publikacji nieobjętych zakazem. Na dowód tej przyjętej praktyki w odniesieniu do skazanych i ich obrońców skarżący przedłożył potwierdzenie odbioru przez zarząd zakładu karnego korespondencji dotyczącej podobnej wymiany pomiędzy skazanym w zakładzie karnym „typu F” a jego obrońcą. Utrzymywał, że nie jest niczym niezwykłym otrzymywanie towarów nieobjętych zakazem, takich jak odzież, książki, a nawet pieniądze wysyłane przez członków rodziny, dla wygody, za pośrednictwem prawników.

43. Z tego samego powodu zaskarżone orzeczenie z dnia 23 września 2005 r., które uzasadniało ingerencję w poufność komunikacji między adwokatem a klientem poprzez odniesienie do książek i materiałów przekazanych skarżącemu przez jego adwokat, nie było zgodne z prawem. W tym względzie skarżący podniósł, że powody przedstawione przez sąd — w szczególności fakt, że dokumenty przesłane przez jego adwokat nie dotyczyły prawa do obrony i że zachowanie adwokat przy przesyłaniu tych dokumentów nie było zgodne z zawodem adwokata — nie odpowiadają przesłankom określonym w art. 59 ust. 4 ustawy nr 5275. Przepis ten zezwalał na ograniczenie komunikacji pomiędzy więźniem a jego adwokatem tylko wtedy, gdy z dokumentów wynikało, że relacja między adwokatem a klientem służyła jako środek komunikacji z organizacją terrorystyczną, co nie miało miejsca w niniejszej sprawie. Ponadto z decyzji Komisji Odszkodowawczej wynikało, że orzeczenie z dnia 25 sierpnia 2005 r. o nieprzekazaniu skarżącemu przedmiotowych książek i materiałów nie było uzasadnione istotnymi i wystarczającymi powodami i naruszało prawo skarżącego do otrzymywania informacji. W zakresie, w jakim nie istniała uzasadniona podstawa orzeczenia z dnia 25 sierpnia 2005 r., która została wykorzystana jako uzasadnienie orzeczenia z dnia 23 września 2005 r., skarżący utrzymywał, że jego prawo do poufnej komunikacji z adwokatem stanowiło bezprawną ingerencję w jego prawa na podstawie art. 8 Konwencji. W odniesieniu do ustaleń władz, zgodnie z którymi zachowanie adwokata skarżącego było niezgodne z zawodem prawnika, skarżący twierdził, że ani władze więzienne, ani sąd egzekucyjny nie są organami właściwymi do określenia, co stanowi niezgodne z zawodem zachowanie prawnika. Taką skargę może rozstrzygnąć jedynie właściwa izba adwokacka.

44. Ponadto skarżący powołał się na powszechnie uznawaną zasadę poufności między adwokatem a klientem, a w szczególności na zasadę, zgodnie z którą komunikacja między adwokatem a jego klientem może odbywać się w zasięgu wzroku, ale nie słuchu funkcjonariusza. Wreszcie, skarżący zauważył, że ograniczenie w jego sprawie zostało wprowadzone bez ograniczenia co do czasu jego trwania i obowiązywało przez trzynaście lat.

b) Rząd

45. Rząd nie zgodził się, że doszło do ingerencji w prawa skarżącego wynikające z art. 8 Konwencji z powodu ograniczenia poufności jego spotkań z adwokatem. Rząd stwierdził, że gdyby Trybunał uznał, iż doszło do ingerencji, byłaby ona uzasadniona na podstawie drugiego akapitu art. 8. Rząd stwierdził, że ograniczenie było zgodne z prawem, a mianowicie z art. 5 ustawy nr 5275, i realizowało zgodny z prawem cel zapewnienia porządku i bezpieczeństwa w zakładzie karnym oraz ochrony praw skazanych i więźniów.

46. Rząd twierdził ponadto, że skarżący miał pięciu innych prawników, w stosunku do których nie stosowano żadnych ograniczeń. W związku z tym Rząd stwierdził, że skarżący mógł rzeczywiście prowadzić poufne konsultacje z innymi adwokatami. Dlatego też Rząd twierdził, że w niniejszej sprawie nie doszło do nieproporcjonalnego ograniczenia prawa skarżącego do konsultacji z adwokatem. Ponadto utrzymywał, że adwokat skarżącego nadużyła swojej pozycji adwokata, wysyłając pocztą książki i materiały, co wzbudziło podejrzenie, ponieważ skarżący został skazany za przestępstwo związane z terroryzmem. Rząd wyjaśnił, że pisma kierowane do skazanych są zwykle przedkładane komitetowi recenzentów, natomiast pisma kierowane przez adwokatów, ze względu na przywilej relacji między prawnikiem a klientem, nie są. Przesłanie materiałów, które nie dotyczyły obrony skarżącego, zmusiło administrację zakładu karnego do uzyskania od sądu egzekucyjnego postanowienia o ustaleniu ich treści. Gdy okazało się, że zawartość przesyłki nie była związana z obroną i że adwokat nadużył swojego przywileju, postępując nieprofesjonalnie, władze podjęły przedmiotowy środek w celu zapobieżenia dalszym nadużyciom.

2. Ocena Trybunału

a) Zasady ustanowione w orzecznictwie Trybunału dotyczące sytuacji więźniów

47. Trybunał przypomina, że więźniowie na ogół nadal korzystają ze wszystkich podstawowych praw i wolności gwarantowanych przez Konwencję, z wyjątkiem prawa do wolności, w przypadku gdy prawnie nałożone pozbawienie wolności wyraźnie wchodzi w zakres art. 5 Konwencji. Nie do pomyślenia jest, aby więzień tracił swoje prawa wynikające z Konwencji ze względu na swój status osoby zatrzymanej w wyniku wyroku skazującego (zob. Hirst przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (nr 2) [WI], skarga nr 74025/01, §§ 69–70, ETPCz 2005-IX). Na przykład więźniowie nie mogą być źle traktowani, nadal korzystają z prawa do poszanowania życia rodzinnego, prawa do wolności wyrażania opinii, prawa do praktykowania religii, prawa do poszanowania korespondencji i prawa do zawarcia małżeństwa, wśród innych praw (zob. Dickson przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [WI], skarga nr 44362/04, §§ 67–68, ETPCz 2007-V, i przytoczone tam orzecznictwo, oraz Khoroshenko przeciwko Rosji [WI], skarga nr 41418/04, §§ 116–117, ETPCz 2015). Okoliczności pozbawienia wolności, w szczególności względy bezpieczeństwa oraz zapobiegania przestępczości i nieporządkowi, mogą uzasadniać ograniczenia tych innych praw; niemniej wszelkie ograniczenia muszą być uzasadnione w każdym indywidualnym przypadku (zob. Biržietis przeciwko Litwie, skarga nr 49304/09, § 45, 14 czerwca 2016 r., z powołaniem się na Dickson, cyt. powyżej, §§ 67–68).

48. W odniesieniu do wymogu bycia „konieczny[m] w demokratycznym społeczeństwie” Trybunał określił, że pojęcie „konieczności” oznacza, że ingerencja odpowiada naglącej potrzebie społecznej, a w szczególności, że jest proporcjonalna do zamierzonych, zgodnych z prawem celów. Przy ustalaniu, czy ingerencja była „konieczna w demokratycznym społeczeństwie”, Trybunał weźmie pod uwagę, że Układającym się Państwom pozostawiono margines oceny, ale to na pozwanym Państwie spoczywa obowiązek wykazania istnienia pilnej potrzeby społecznej leżącej u podstaw ingerencji. Ponadto Trybunał nie może ograniczyć się do rozpatrywania spornych faktów w oderwaniu od całości, ale musi zastosować obiektywny standard i spojrzeć na nie w świetle całej sprawy (zob. Khoroshenko, cyt. powyżej, § 118).

49. W odniesieniu do prawa do poufnej komunikacji z adwokatem i tego, czy mieści się ona w pojęciu „życia prywatnego” w rozumieniu art. 8 ust. 1 Konwencji, Trybunał przypomina, że życie prywatne jest szerokim pojęciem, niepoddającym się wyczerpującej definicji. Artykuł 8 chroni prawo do rozwoju osobistego, zarówno w kategoriach osobowości, jak i samodzielności, co jest ważną zasadą leżącą u podstaw interpretacji gwarancji wynikających z art. 8. Obejmuje ono prawo każdej jednostki do zbliżania się do innych w celu nawiązania i rozwijania relacji z nimi i ze światem zewnętrznym, czyli prawo do „prywatnego życia społecznego”, i może obejmować działalność zawodową lub działalność odbywającą się w kontekście publicznym (zob. Bărbulescu przeciwko Rumunii [WI], skarga nr 61496/08, §§ 70–71, 5 września 2017 r.). Istnieje zatem pewna sfera interakcji osoby z innymi osobami, nawet w kontekście publicznym, która może mieścić się w zakresie „życia prywatnego” (zob. Uzun przeciwko Niemcom, skarga nr 35623/05, § 43, ETPCz 2010 (fragmenty), z dalszymi odniesieniami). Trybunał uznał ponadto, że komunikacja danej osoby z adwokatem w ramach pomocy prawnej wchodzi w zakres życia prywatnego, ponieważ celem takiej interakcji jest umożliwienie jednostce podejmowania świadomych decyzji dotyczących jej życia. Najczęściej informacje przekazywane prawnikowi dotyczą spraw intymnych i osobistych lub kwestii wrażliwych. Wynika z tego, że niezależnie od kontekstu — pomocy w sporze cywilnym lub karnym, czy też ogólnej porady prawnej — osoby, które konsultują się z prawnikiem, mogą w uzasadniony sposób oczekiwać, że ich komunikacja będzie prywatna i poufna.

50. Ponadto Trybunał przypomina, że w interesie ogólnym leży, aby każda osoba, która chce się skonsultować z adwokatem, mogła to uczynić w warunkach sprzyjających pełnej i nieskrępowanej dyskusji. Z tego powodu relacja między adwokatem a klientem jest, co do zasady, uprzywilejowana (zob. Campbell przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 25 marca 1992 r., § 46, Seria A nr 233). Trybunał uznał wcześniej, w kontekście art. 8 i 6, że poufna komunikacja z adwokatem jest chroniona przez Konwencję jako ważne zabezpieczenie prawa do obrony (zob. A postu przeciwko Rumunii, skarga nr 22765/12, § 96, 3 lutego 2015 r., z odniesieniem do sprawy Campbell, cyt. powyżej, § 46). W sprawie Beuze przeciwko Belgii ([WI], skarga nr 71409/10, § 133, 9 listopada 2018 r., i przytoczone w niej orzecznictwo) Trybunał podkreślił znaczenie prawa więźnia do komunikowania się z obrońcą poza zasięgiem słuchu władz więziennych w kontekście art. 6 ust. 3 lit. c) Konwencji. Zdaniem Trybunału więźniowie mogą czuć się skrępowani przy omawianiu ze swoimi adwokatami w obecności funkcjonariusza nie tylko spraw związanych z toczącym się procesem, ale także przed zgłaszaniem nadużyć, których mogą doświadczać, z obawy przed odwetem. Trybunał zauważył ponadto, że przywilej relacji między adwokatem a klientem oraz spoczywający na władzach krajowych obowiązek zapewnienia prywatności komunikacji pomiędzy więźniem a wybranym przez niego przedstawicielem należą do uznanych norm międzynarodowych (zob. par. 32–34 powyżej).

51. W odniesieniu do treści komunikacji i przywileju przyznanego relacji adwokata z klientem w kontekście osób pozbawionych wolności, w sprawie Campbell Trybunał nie znalazł powodu, by rozróżniać poszczególne kategorie korespondencji z prawnikami, która, niezależnie od jej celu, dotyczy spraw o charakterze prywatnym i poufnym (zob. Campbell, cyt. powyżej, § 48). Zauważono przy tym, że granica między korespondencją dotyczącą danego sporu sądowego a korespondencją o charakterze ogólnym jest szczególnie trudna do wyznaczenia, a korespondencja z adwokatem może dotyczyć spraw, które mają niewiele lub nie mają nic wspólnego ze sporem sądowym (tamże, § 48). Trybunał uważa, że zasada ta ma zastosowanie a fortiori do ustnej, bezpośredniej komunikacji z adwokatem. Wynika z tego, że co do zasady komunikacja ustna, jak również korespondencja pomiędzy prawnikiem a jego klientem, jest uprzywilejowana na mocy art. 8 Konwencji.

52. Trybunał uznał jednak, że prawo do poufnej komunikacji z adwokatem, mimo swojego znaczenia, nie jest bezwzględne, lecz może podlegać ograniczeniom. Aby zagwarantować, że nałożone ograniczenia nie ograniczają przedmiotowego prawa w stopniu naruszającym jego istotę i pozbawiającym je skuteczności, Trybunał musi upewnić się, że są one przewidywalne dla zainteresowanych i służą osiągnięciu zgodnego z prawem celu lub celów na podstawie art. 8 ust. 2 oraz że są „konieczne w demokratycznym społeczeństwie” w tym sensie, że są proporcjonalne do zamierzonych celów. Trybunał zauważył ponadto, że margines oceny pozwanego Państwa przy ocenie dopuszczalnych granic ingerencji w prywatność konsultacji i komunikacji z adwokatem jest wąski, ponieważ tylko wyjątkowe okoliczności, takie jak zapobieżenie popełnieniu poważnego przestępstwa lub poważne naruszenia bezpieczeństwa i ochrony więzienia, mogą uzasadniać konieczność ograniczenia tych praw. Na przykład w kontekście osób pozbawionych wolności za działalność terrorystyczną Trybunał orzekł, że nie mogą one być wyłączone z zakresu stosowania postanowień Konwencji, a istota uznanych przez nią praw i wolności nie może być naruszana; władze krajowe mogą nakładać na te osoby „uzasadnione ograniczenia” w zakresie, w jakim ograniczenia te są ściśle niezbędne dla ochrony społeczeństwa przed przemocą (zob. Öcalan przeciwko Turcji (nr 2), skarga nr 24069/03 i 3 inne, §§ 38–45 oraz 135, 18 marca 2014 r.).

b) Stosowanie powyższych zasad w niniejszej sprawie

53. W niniejszej sprawie nie kwestionuje się, że ograniczenie poufności spotkań skarżącego i jego adwokata zostało nakazane przez sąd egzekucyjny w Edirne w orzeczeniu z dnia 23 września 2005 r. Doszło zatem do „ingerencji władzy publicznej” w rozumieniu art. 8 ust. 2 Konwencji w prawo skarżącego do poszanowania jego życia prywatnego w kontekście prywatności komunikacji ustnej z adwokatem. Na Trybunale spoczywa zatem obowiązek ustalenia, czy zaskarżona ingerencja była uzasadniona na podstawie art. 8 ust. 2 Konwencji jako „przypadek przewidziany przez ustawę”, zgodny z realizowanym celem lub celami, oraz jako ingerencja „konieczna w demokratycznym społeczeństwie” w dążeniu do tego celu lub celów.

54. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, wyrażenie „przypadki przewidziane przez ustawę” w art. 8 ust. 2 nie tylko wymaga, aby dany środek lub środki znajdowały uzasadnienie w prawie krajowym, ale także odnosi się do jakości danej ustawy, wymagając, aby była ona dostępna dla osoby zainteresowanej i przewidywalna co do wywoływanych przez siebie skutków (zob. na przykład De Tommaso przeciwko Włochom [WI], skarga nr 43395/09, § 106, 23 lutego 2017 r., z dalszymi odniesieniami). Aby ustawa spełniała kryterium przewidywalności, powinna określać wystarczająco precyzyjnie warunki, w których dany środek może być stosowany, aby umożliwić zainteresowanym osobom — w razie potrzeby za odpowiednią poradą — regulację ich zachowania.

55. Trybunał przypomina również, że wykładnia i stosowanie prawa krajowego należy przede wszystkim do władz krajowych, w szczególności do sądów. Jednakże Trybunał ma obowiązek sprawdzić, czy sposób, w jaki prawo krajowe jest interpretowane i stosowane, wywołuje skutki zgodne z zasadami Konwencji interpretowanymi w świetle orzecznictwa Trybunału (zob. Cocchiarella przeciwko Włochom [WI], skarga nr 64886/01, §§ 81 i 82, ETPCz 2006-V). O ile dokonana wykładnia nie jest arbitralna lub w sposób oczywisty nieracjonalna, rola Trybunału ogranicza się do stwierdzenia, czy skutki interpretacji są zgodne z Konwencją (zob. Molla Sali przeciwko Grecji [WI], skarga nr 20452/14, § 149, 19 grudnia 2018 r.).

56. Wreszcie, Konwencja nie zakazuje nakładania na adwokatów pewnych obowiązków, które mogą dotyczyć ich relacji z klientami. Dotyczy to w szczególności przypadków, w których znaleziono wiarygodne dowody udziału prawnika w przestępstwie lub przypadków związanych z wysiłkami na rzecz zwalczania pewnych praktyk. Z tego względu jednak kluczowe jest zapewnienie ścisłych ram dla takich środków, ponieważ adwokaci zajmują istotną pozycję w administracji wymiaru sprawiedliwości i — z racji swojej roli pośrednika między stronami procesowymi a sądami — mogą być określani jako funkcjonariusze prawa (zob., odpowiednio, André i Inni przeciwko Francji, skarga nr 18603/03, § 42, 24 lipca 2008 r., oraz Morice przeciwko Francji [WI], skarga nr 29369/10, § 132, ETPCz 2015)

57. Przechodząc do okoliczności niniejszej sprawy Trybunał zauważył, że sądy krajowe powołały się na art. 59 ustawy nr 5275 jako podstawę prawną swojej ingerencji w poufność spotkań skarżącego z adwokatem. W związku z tym Trybunał orzekł, że zachowanie adwokat było niezgodne z zawodem adwokata, ponieważ wysłała ona skarżącemu książki i czasopisma, które nie były związane z jego obroną. Trybunał zauważył jednak, że art. 59 ustawy nr 5275 jest przepisem o charakterze wyjątkowym, zawierającym wyczerpującą listę okoliczności, w których poufność komunikacji między adwokatem a klientem może zostać ograniczona. Zgodnie z tym przepisem tylko w przypadkach, w których z dokumentów lub innych materiałów wynika, że przywilej, z jakiego korzystają więzień i jego adwokat, jest wykorzystywany do komunikacji z organizacją terrorystyczną lub do popełnienia przestępstwa albo w inny sposób zagraża bezpieczeństwu zakładu, można nakazać obecność funkcjonariusza więziennego podczas spotkań adwokata z klientem. Przechwytywanie korespondencji tylko dlatego, że nie dotyczy ona prawa do obrony, nie jest w art. 59 przewidziane jako podstawa do ograniczenia poufności konsultacji z adwokatem. Stwierdzenie przeciwne byłoby sprzeczne z oczywistym znaczeniem brzmienia tego przepisu i oznaczałoby, że każda korespondencja od adwokata, która nie jest związana z obroną, mogłaby skutkować nałożeniem tak poważnego środka, bez ograniczenia w czasie. Uwzględniając okoliczności niniejszej sprawy, Trybunał stwierdza, że chociaż litera i duch przepisu krajowego obowiązującego w czasie zdarzeń były wystarczająco precyzyjne — z wyjątkiem braku ram czasowych ograniczenia — jego interpretacja i zastosowanie przez sąd egzekucyjny w Edirne w okolicznościach sprawy skarżącego były w sposób oczywisty nieracjonalne, a zatem nieprzewidywalne w rozumieniu art. 8 ust. 2 Konwencji. Co za tym idzie, taka wykładnia rozszerzająca odpowiedniego przepisu krajowego w niniejszej sprawie nie spełniała wymogów Konwencji dotyczących zgodności z prawem.

W związku z tym doszło do naruszenia art. 8 ust. 1 Konwencji ze względu na brak możliwości przewidzenia wykładni i stosowania prawa przez sądy krajowe w odniesieniu do stanu faktycznego sprawy skarżącego.

58. Mając na uwadze powyższy wniosek, Trybunał nie jest zobowiązany do zbadania, czy ingerencja miała jeden lub więcej zgodnych z prawem celów i czy była konieczna w demokratycznym społeczeństwie.

II. DOMNIEMANE NARUSZENIE ART. 6 UST. 1 KONWENCJI

59. Skarżący podniósł, na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji, że sposób, w jaki sądy krajowe postanowiły ograniczyć prywatność jego komunikacji z adwokatem, był niesprawiedliwy. W związku z tym zarzucił, że nie umożliwiono mu skutecznego udziału w tym postępowaniu, ponieważ nie przeprowadzono rozprawy i ani on, ani jego adwokat nie mieli możliwości przedstawienia swoich argumentów w odpowiedzi na wniosek administracji zakładu karnego lub przeciwko wnioskowi prokuratora. Wreszcie skarżący twierdził, że orzeczenia sądów krajowych nie były wystarczająco uzasadnione.

60. Artykuł 6 ust. 1 Konwencji, w stosownym zakresie brzmi następująco:

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej […]”.

A. Dopuszczalność

61. Rząd stał na stanowisku, że art. 6 nie ma zastosowania do niniejszej sprawy ani w jej cywilnym, ani w karnym aspekcie. W tym względzie Rząd podniósł, że orzeczenie sądu egzekucyjnego w Edirne z dnia 23 września 2005 r. stanowiło środek zapobiegawczy dotyczący przede wszystkim porządku i bezpieczeństwa w zakładzie karnym, a zatem miało charakter publiczny. Po drugie Rząd twierdził, że zaskarżona decyzja nie może zostać uznana za karę dyscyplinarną lub sankcję o charakterze karnym, ponieważ skarżącemu nie postawiono zarzutu popełnienia przestępstwa ani nie zastosowano wobec niego środka karnego. Wreszcie Rząd podniósł, że skarżący nie powołał się na żadne postępowanie cywilne — w którym był stroną w związku z reprezentowaniem go przez adwokata — na które mógłby się powołać w celu zastosowania wymiaru „cywilnego” art. 6 Konwencji.

62. Skarżący nie przedstawił żadnych uwag w przedmiocie możliwości zastosowania art. 6.

63. Trybunał zgadza się z Rządem, że przedmiotowy środek nie został zakwalifikowany jako środek dyscyplinarny oraz, że w każdym razie samemu skarżącemu nigdy nie zarzucono żadnego zachowania dyscyplinarnego, które można by uznać za nieodpowiednie. Przeciwnie, to adwokat skarżącego została uznana za osobę, której zachowanie naruszało regulamin więzienny, co doprowadziło do podjęcia przez sąd egzekucyjny w Edirne decyzji o ograniczeniu prywatności spotkań skarżącego z adwokat. Oczywiste jest zatem, że art. 6 nie miał zastosowania do tego postępowania w jego wymiarze „karnym”, ponieważ skarżący nie był oskarżony o popełnienie przestępstwa. Trybunał stwierdza zatem, że art. 6 nie ma zastosowania do zaskarżonego postępowania w jego aspekcie „karnym”. Następnie należy zbadać, czy zastosowanie ma wymiar „cywilny” art. 6 ust. 1.

64. W związku z tym Trybunał przypomina, że aby art. 6 ust. 1 miał zastosowanie w swoim aspekcie „cywilnym”, musi zachodzić spór (fr. contestation) co do „prawa o charakterze cywilnym”, o którym można powiedzieć — na podstawie co najmniej dających się uzasadnić przesłanek — że jest uznawane w przepisach krajowych, niezależnie od tego, czy jest chronione Konwencją. Spór musi być rzeczywisty i poważny; może odnosić się nie tylko do faktycznego istnienia danego prawa, ale także do jego zakresu i sposobu wykonywania; i wreszcie wynik postępowania musi być bezpośrednio decydujący dla danego prawa, a zwykłe luźne powiązania lub odległe konsekwencje nie są wystarczające, aby art. 6 ust. 1 wszedł w życie (zob. m.in. De Tommaso, cyt. powyżej, § 144). Charakter ustawodawstwa, które reguluje sposób rozstrzygnięcia sprawy (prawo cywilne, handlowe, administracyjne i tak dalej) oraz charakter organu, który posiada jurysdykcję w sprawie (sąd powszechny, organ administracyjny i tak dalej) nie mają zatem większego znaczenia (zob. Micallef przeciwko Malcie [WI], skarga nr 17056/06, § 74, ETPCz 2009).

65. W odniesieniu do istnienia prawa uznanego w prawie krajowym w niniejszej sprawie Trybunał zauważył, że odpowiednie przepisy krajowe przyznają więźniom prawo do poufnej komunikacji z adwokatem, zgodnie z Europejskimi regułami więziennymi. Z powyższego wynika, że „spór [ contestation] o prawo” w rozumieniu art. 6 ust. 1 można uznać za zaistniały w niniejszej sprawie.

66. W odniesieniu do kwestii, czy dane prawo ma charakter cywilny, Trybunał zauważa najpierw, że wypracował szerokie podejście, zgodnie z którym wymiar „cywilny” obejmuje sprawy, które początkowo mogą nie wydawać się związane z prawem o charakterze cywilnym, ale które mogą mieć bezpośredni i znaczący wpływ na prywatne prawo majątkowe lub niemajątkowe należące do jednostki. Poprzez takie podejście wymiar „cywilny” art. 6 stosuje się do różnych sporów, które mogły być sklasyfikowane w prawie krajowym jako spory publicznoprawne (zob. Denisov przeciwko Ukrainie [WI], skarga nr 76639/11, § 51, 25 września 2018 r.).

67. W odniesieniu do procedur ustanowionych w kontekście więziennym Trybunał orzekł, że niektóre ograniczenia praw więźniów wchodzą w zakres „praw o charakterze cywilnym”. Na przykład Trybunał uznał, że art. 6 ma zastosowanie do pewnych rodzajów postępowań dyscyplinarnych związanych z wykonywaniem kary pozbawienia wolności (zob. De Tommaso, cyt. powyżej, § 147, w odniesieniu do sprawy Gülmez przeciwko Turcji, skarga nr 16330/02, §§ 27–31, 20 maja 2008 r., w której skarżącemu zakazano przyjmowania widzeń przez rok). Podobnie Trybunał wcześniej uznał, że prawo „o charakterze cywilnym” wchodzi w grę w odniesieniu, na przykład, do wizyt rodzinnych więźnia, jego korespondencji lub relacji z osobami spoza rodziny (zob. Enea przeciwko Włochom [WI], skarga nr 74912/01, § 119, ETPCz 2009, oraz Ganci przeciwko Włochom, skarga nr 41576/98, §§ 20–26, ETPCz 2003-XI).

68. Trybunał uważa, że powyższą linię orzecznictwa można w sposób skuteczny przenieść do okoliczności niniejszej sprawy. Na wstępie Trybunał uznał za stosowne odnieść się do swoich ustaleń na podstawie art. 8 Konwencji, a mianowicie, że tajemnica adwokacka ma uprzywilejowany charakter oraz że komunikacja ustna z adwokatem mieści się w pojęciu „życia prywatnego”. W ten sposób istota przedmiotowego prawa, które dotyczy możliwości prywatnej rozmowy skarżącego z adwokatem, ma charakter głównie osobisty i indywidualny, co zbliża niniejszy spór do sfery cywilnej. Zważywszy, że ograniczenie możliwości prowadzenia przez którąkolwiek ze stron w pełni poufnych rozmów udaremniłoby w znacznym stopniu użyteczność korzystania z tego prawa, Trybunał doszedł do wniosku, że aspekty prywatnoprawne sporu przeważają nad publicznoprawnymi.

69. W związku z powyższym Trybunał stwierdził, że art. 6 ust. 1 ma zastosowanie w niniejszej sprawie w jego wymiarze „cywilnym”.

70. Trybunał stwierdza, że skarga ta nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 Konwencji. Nadto Trybunał zauważa, że nie jest ona niedopuszczalna na żadnej innej podstawie. Należy zatem uznać ją za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

1. Stanowiska stron

71. Skarżący nie przedstawił dalszych uwag w tej kwestii.

72. Rząd argumentował, że art. 6 Konwencji nie wymaga koniecznie przeprowadzenia rozprawy we wszystkich postępowaniach. Podniósł w tym względzie, że w przypadku braku kontrowersji co do okoliczności faktycznych sprawy i braku szczególnie złożonego zagadnienia prawnego, postępowanie może być prowadzone na podstawie pism procesowych. Rząd stwierdził, że w postępowaniu przed sądami egzekucyjnymi rozpoznanie sprawy odbywa się na podstawie akt sprawy. Jedyny wyjątek od tej zasady dotyczył sprzeciwów od kar dyscyplinarnych, w przypadku których przeprowadzana jest rozprawa. W niniejszej sprawie fakt, że nie odbyła się żadna rozprawa nie przeszkodził skarżącemu w przedstawieniu przed sądem przysięgłych swoich argumentów przeciwko orzeczeniu sądu egzekucyjnego w Edirne. Rząd twierdził również, że w niektórych postępowaniach, takich jak w niniejszej sprawie, wymogi skuteczności i oszczędności mogą uzasadniać rezygnację z rozprawy. W tym względzie Rząd utrzymywał, że gdyby każdy wniosek złożony do sądu egzekucyjnego miał być rozpatrywany w drodze rozprawy, tysiące aresztowanych i skazanych musiałoby często wychodzić poza zakłady karne i że, pomijając kwestię trudności ekonomicznych, zagrażałoby to bezpieczeństwu i dyscyplinie w tych zakładach.

73. Wreszcie Rząd podniósł, że skarżący nigdy nie domagał się wysłuchania swojej skargi, gdy wniósł sprzeciw od orzeczenia sądu egzekucyjnego w Edirne z dnia 23 września 2005 r.

2. Ocena Trybunału

74. Trybunał przypomina, że ustne i publiczne rozpatrzenie stanowi podstawową zasadę zapisaną w art. 6 ust. 1 (zob. m.in. Jussila przeciwko Finlandii [WI], skarga nr 73053/01, § 40, ETPCz 2006-XIV). Trybunał przypomina ponadto, że zgodnie z art. 6 ust. 1 obowiązek przeprowadzenia rozprawy nie jest bezwzględny oraz że wyjątkowe okoliczności związane z charakterem kwestii poddanych do rozstrzygnięcia przez sąd w danym postępowaniu mogą uzasadniać rezygnację z rozprawy o charakterze publicznym (zob. Göç przeciwko Turcji [WI], skarga nr 36590/97, § 42, ETPCz 2002-V). Ponadto można odstąpić od przeprowadzenia rozprawy, jeżeli strona jednoznacznie zrzeknie się swojego prawa do niej i jeżeli nie istnieją kwestie interesu publicznego, które czynią rozprawę konieczną. Zrzeczenia się można dokonać w sposób wyraźny lub dorozumiany, w tym drugim przypadku na przykład poprzez powstrzymanie się od złożenia lub podtrzymania wniosku o przeprowadzenie rozprawy (zob. m.in. Juričić przeciwko Chorwacji, skarga nr 58222/09, § 87, 26 lipca 2011 r.).

75. W: Ramos Nunes de Carvalho e Sá przeciwko Portugalii ([WI], skarga nr 55391/13 i 2 inne, §§ 190–91, 6 listopada 2018 r.) Wielka Izba streściła, tytułem przykładu, niektóre sytuacje, w których wspomniane wyżej wyjątkowe okoliczności mogłyby uzasadniać odstąpienie od przeprowadzenia rozprawy oraz sytuacje, w których przeprowadzenie rozprawy było konieczne:

„a) gdy nie ma kwestii wiarygodności lub spornych faktów, które wymagają rozprawy, a sądy mogą sprawiedliwie i rozsądnie rozstrzygnąć sprawę na podstawie akt sprawy (zob. Döry przeciwko Szwecji, skarga nr 28394/95, § 37, 12 listopada 2002 r. oraz Saccoccia przeciwko Austrii, skarga nr 69917/01, § 73, 18 grudnia 2008 r.);

b) w sprawach dotyczących kwestii czysto prawnych o ograniczonym zakresie (zob. Allan Jacobsson przeciwko Szwecji (nr 2), 19 lutego 1998 r., § 49, Zbiór Wyroków i Decyzji 1998-I, oraz Mehmet Emin Şimşek przeciwko Turcji, skarga nr 5488/05, §§ 29–31, 28 lutego 2012 r.), lub względy prawne o nieszczególnej złożoności (zob. Varela Assalino przeciwko Portugalii (dec.), skarga nr 64336/01, 25 kwietnia 2002 r., oraz Speil przeciwko Austrii (dec.), skarga nr 42057/98, 5 września 2002 r.);

c) gdy sprawa dotyczy kwestii wysoce technicznych. Trybunał wziął na przykład pod uwagę techniczny charakter sporów dotyczących świadczeń z zabezpieczenia społecznego, które mogą być lepiej rozpatrywane w formie pisemnej niż ustnej. Trybunał niejednokrotnie stwierdzał, że w tej sferze władze krajowe mają prawo — zważywszy na wymogi skuteczności i oszczędności — zrezygnować z rozprawy, ponieważ systematyczne przeprowadzanie rozpraw może stanowić przeszkodę dla zachowania szczególnej staranności wymaganej w sprawach dotyczących zabezpieczenia społecznego (zob. Schuler-Zgraggen, § 58, oraz Döry, § 41, obydwa cyt. powyżej).

191. Trybunał uznał natomiast, że przeprowadzenie rozprawy jest konieczne, np.:

a) gdy istnieje potrzeba oceny, czy fakty zostały prawidłowo ustalone przez władze (zob. Malhous przeciwko Republice Czeskiej [WI], skarga nr 33071/96, § 60, 12 lipca 2001 r.);

b) gdy okoliczności wymagają, aby sąd wyrobił sobie własne zdanie na temat procesujących się stron poprzez przyznanie im prawa do wyjaśnienia ich osobistej sytuacji, we własnym imieniu lub za pośrednictwem przedstawiciela (zob. Göç, cyt. powyżej, § 51; Miller, cyt. powyżej, § 34 in fine; oraz Andersson przeciwko Szwecji, skarga nr 17202/04, § 57, 7 grudnia 2010 r.);

c) gdy sąd musi uzyskać wyjaśnienie pewnych kwestii, m.in. w drodze rozprawy (zob. Fredin przeciwko Szwecji (nr 2), 23 lutego 1994 r., § 22, Seria A nr 283-A, oraz Lundevall przeciwko Szwecji, skarga nr 38629/97, § 39, 12 listopada 2002 r.)”.

76. Jak wynika z orzecznictwa Trybunału okoliczności, które mogą uzasadniać odstąpienie od rozprawy, sprowadzają się zasadniczo do charakteru kwestii, które mają być rozstrzygnięte przez właściwy sąd krajowy, a nie do częstotliwości występowania takich sytuacji. Nie oznacza to, że odmowa zorganizowania wysłuchania ustnego może być uzasadniona jedynie w rzadkich przypadkach. Nadrzędna zasada sprawiedliwości zawarta w art. 6 jest, jak zawsze, kluczowym czynnikiem (zob. Jussila, cyt. powyżej, § 42, oraz przytoczone tam orzecznictwo). Ponadto Trybunał wcześniej stwierdził, że nieprzeprowadzeniu rozprawy na niższym szczeblu jurysdykcji może zaradzić sąd apelacyjny, o ile ma on pełną właściwość do zbadania faktów i prawa danego sporu (zob. Ramos Nunes de Carvalho e Sá przeciwko Portugalii, cyt. powyżej, § 192 z dalszymi odniesieniami).

77. Wreszcie Trybunał uznał, że w ramach postępowań dotyczących wykonywania kary pozbawienia wolności mogą istnieć praktyczne i polityczne powody ustanowienia uproszczonych procedur w celu rozpatrywania różnych kwestii, jakie mogą pojawić się przed właściwymi organami. Trybunał nie wyklucza również, że postępowanie uproszczone może być prowadzone w drodze postępowania pisemnego, pod warunkiem że jest ono zgodne z zasadami rzetelnego procesu sądowego gwarantowanego na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji (zob., odpowiednio, Pönkä przeciwko Estonii, skarga nr 64160/11, § 30, 8 listopada 2016 r.). Jednakże nawet w ramach takiej procedury strony muszą mieć przynajmniej możliwość wnioskowania o przeprowadzenie rozprawy o charakterze publicznym, nawet w przypadku, gdy sąd może odrzucić wniosek i przeprowadzić rozprawę na posiedzeniu niejawnym (zob., odpowiednio, Martinie przeciwko Francji [WI], skarga nr 58675/00, § 42, ETPCz 2006-VI).

78. Przechodząc do okoliczności niniejszej sprawy, Trybunał zauważa na wstępie, że na żadnym etapie postępowania krajowego nie odbyła się rozprawa. Zgodnie z ustawodawstwem krajowym postępowanie przed sądami egzekucyjnymi, a następnie przed sądami przysięgłych toczyło się na podstawie akt sprawy i ani skarżący, ani wybrany przez niego przedstawiciel nie mogli uczestniczyć w posiedzeniach tych sądów. Nie ma zatem większego znaczenia, że skarżący nie złożył wyraźnego wniosku o przeprowadzenie rozprawy, ponieważ właściwe przepisy proceduralne nie wymagały jej przeprowadzenia, z wyjątkiem przypadku sankcji dyscyplinarnych. Chociaż Rząd twierdził, że skarżący mógł wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie rozprawy przez sąd przysięgłych w Edirne, Trybunał nie jest przekonany, że taki wniosek miałby jakiekolwiek szanse powodzenia. W związku z tym Rząd nie przedstawił żadnych przykładów w podobnym kontekście, w którym sąd przysięgłych przeprowadził rozprawę w ramach kontroli orzeczenia sądu egzekucyjnego. Po drugie odpowiednie przepisy dotyczące postępowania przed sądami przysięgłych w sporach tego rodzaju wskazują, że kwestia przeprowadzenia rozprawy jest kwestią rozstrzyganą przez sądy przysięgłych z urzędu (zob. par. 26 powyżej). Innymi słowy, wniosek o przeprowadzenie rozprawy nie leżał w gestii skarżącego (por. stanowisko w sprawie Döry, cyt. powyżej, §§ 28 i 38). Trybunał stwierdził zatem, że nie można racjonalnie uznać, iż skarżący zrzekł się prawa do rozprawy przed sądem przysięgłych w Edirne.

79. Mając na uwadze powyższe rozważania, Trybunał zbada teraz, czy istniały jakiekolwiek wyjątkowe okoliczności, które uzasadniały odstąpienie od przeprowadzenia rozprawy w postępowaniu dotyczącym ograniczenia prawa skarżącego do poufnego porozumiewania się z adwokatem.

80. W związku z tym Trybunał za znamienne uznał, że skarżącemu nie umożliwiono przedstawienia uwag dotyczących wniosku administracji zakładu karnego w postępowaniu przed sądem egzekucyjnym w Edirne. W tym względzie orzeczenie z dnia 23 września 2005 r. o ograniczeniu prawa skarżącego do poufnych spotkań z adwokatem zostało wydane przez sąd egzekucyjny w Edirne w sposób nieprocesowy, bez wysłuchania argumentów obrony skarżącego. Wreszcie sprzeciw skarżącego od tej decyzji wniesiony do sądu przysięgłych w Edirne również został rozpoznany na podstawie samych akt sprawy bez przeprowadzenia rozprawy, mimo że zarzuty dotyczyły kwestii faktycznych i prawnych. Trybunał odwołuje się w szczególności do oświadczeń złożonych przez skarżącego przed sądem przysięgłych w Edirne dotyczących charakteru publikacji przesłanych przez jego adwokat oraz domniemanej praktyki władz polegającej na zezwalaniu przedstawicielom na przynoszenie skazanym, ze względów wygody, przedmiotów nieobjętych zakazem. Trybunał zauważa ponadto, że sąd przysięgłych miał pełną właściwość do oceny faktów i aspektów prawnych sprawy, i mógł wydać ostateczne orzeczenie poprzez uchylenie orzeczenia sądu egzekucyjnego w Edirne, gdyby uwzględnił sprzeciw skarżącego. Zdaniem Trybunału przeprowadzenie rozprawy umożliwiłoby zatem sądowi przysięgłych wyrobienie sobie własnego poglądu na temat wystarczającego charakteru podstawy faktycznej dla rozpoznania sprawy, jak również kwestii prawnych podniesionych przez skarżącego.

81. W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że w okolicznościach niniejszej sprawy łączny efekt — postępowania nieprocesowego przed sądem egzekucyjnym, wagi środka nałożonego na skarżącego na koniec tego postępowania oraz braku przesłuchania przed sądem egzekucyjnym i na etapie sprzeciwu przed sądem przysięgłych — oznaczał, że sprawa skarżącego nie została rozpoznana zgodnie z wymogami art. 6 ust. 1 Konwencji.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Trybunał stwierdza, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji.

82. W związku z tym nie ma potrzeby rozpatrywania dwóch pozostałych skarg na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji, a mianowicie domniemanego braku przekazania skarżącemu wniosku administracji zakładu karnego i wniosku prokuratora oraz domniemanego braku odpowiedniego i wystarczającego uzasadnienia w orzeczeniu sądu egzekucyjnego w Edirne (zob. odpowiednio, Ramos Nunes de Carvalho e Sá, cyt. powyżej, § 214).

III. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

83. Artykuł 41 Konwencji stanowi:

„Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeżeli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi taka potrzeba, o przyznaniu słusznego zadośćuczynienia pokrzywdzonej stronie”.

84. Skarżący zażądał kwoty 100 000 euro (EUR) tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową. Zażądał również 3960 EUR tytułem kosztów i wydatków przed Trybunałem (wynagrodzenie adwokata w wysokości 2 940 EUR oraz opłaty pocztowe i inne wydatki w wysokości 1020 EUR). Na poparcie swojego wniosku o przyznanie wynagrodzenia adwokata skarżący powołał się po prostu na tabelę opłat Izby Adwokackiej w Stambule.

85. Rząd zakwestionował te roszczenia jako nieuzasadnione i nadmierne.

86. Trybunał, działając na podstawie oceny słuszności, przyznaje skarżącemu 2000 EUR zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową.

87. W odniesieniu do kosztów i wydatków Trybunał zauważa, że aby te ostatnie mogły zostać uwzględnione w orzeczeniu na podstawie art. 41 Konwencji, należy ustalić, czy zostały one rzeczywiście i w sposób konieczny poniesione oraz były rozsądne co do wysokości (zob. m.in. Nikolova przeciwko Bułgarii [WI], skarga nr 31195/96, § 79, ETPCz 1999-II). Trybunał wymaga oddzielnych rachunków i faktur, które są wystarczająco szczegółowe, aby umożliwić mu ustalenie, w jakim stopniu powyższe wymogi zostały spełnione (zob. İzzettin Doğan i Inni przeciwko Turcji [WI], skarga nr 62649/10, § 192, 26 kwietnia 2016 r.). Zgodnie z Regułą 60 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału, wszystkie roszczenia o sprawiedliwe zadośćuczynienie muszą być złożone wraz z odpowiednimi dokumentami potwierdzającymi, a niedopełnienie tego obowiązku może prowadzić do odrzucenia roszczenia w całości lub w części.

88. W niniejszej sprawie Trybunał zauważa, że do wniosku skarżącego nie dołączono żadnych dokumentów potwierdzających. W związku z tym wniosek skarżącego o zasądzenie kosztów i wydatków zostaje oddalony.

89. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokości odsetek za zwłokę na podstawie marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

Z POWYŻSZYCH WZGLĘDÓW TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1. Uznaje skargę za dopuszczalną;

2. Orzeka, że doszło do naruszenia art. 8 Konwencji;

3. Orzeka, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji ze względu na brak rozprawy w procesie dotyczącym skarżącego;

4. Orzeka, że nie ma potrzeby rozpatrywania pozostałych skarg na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji;

5. Orzeka,

(a) że pozwane Państwo winno, w terminie trzech miesięcy od daty, w której niniejszy wyrok stanie się ostateczny zgodnie z art. 44 ust. 2 Konwencji, uiścić na rzecz skarżącego z tytułu szkody niemajątkowej kwotę 2 000 EUR (dwa tysiące euro), powiększoną o wszelkie należne podatki, przeliczoną na walutę pozwanego Państwa według kursu obowiązującego w dniu płatności;

(b) że od upływu wyżej wskazanego terminu trzech miesięcy aż do momentu uregulowania należności, należne będą odsetki zwykłe od określonej powyżej kwoty, naliczone według stopy równej marginalnej stopie procentowej Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;

6. Oddala pozostałą część roszczenia skarżącej dotyczącego słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku angielskim i obwieszczono pisemnie w dniu 9 kwietnia 2019 r., zgodnie z Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Stanley Naismith Robert Spano
Kanclerz Przewodniczący