Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

STRASBURG

1 czerwca 2017 r.

OSTATECZNY

01/09/2017

Ten wyrok stał się ostateczny na warunkach określonych
w art. 44 ust. 2 Konwencji. Może podlegać korekcie wydawniczej .

W sprawie Dejnek przeciwko Polsce,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Pierwsza), zasiadając jako Izba w składzie:

Linos-Alexandre Sicilianos, Przewodniczący,
Kristina Pardalos,
Aleš Pejchal,
Krzysztof Wojtyczek,
Armen Harutyunyan,
Tim Eicke,
Jovan Ilievski, sędziowie,
i Abel Campos, Kanclerz Sekcji,

Obradując na posiedzeniu zamkniętym w dniu 9 maja 2017 r.,

Wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

PROCEDURA

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 9635/13) przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej, wniesionej do Trybunału na mocy art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) przez obywatela polskiego, Pana Artura Dejnka (skarżący) w dniu 14 stycznia 2013 r.

2. Skarżący, któremu przyznana została pomoc prawna z urzędu, był reprezentowany przez Pana T. Rowińskiego, adwokata wykonującego zawód w Lublinie. Rząd Polski (,,Rząd”) był reprezentowany przez swego Pełnomocnika, Panią J. Chrzanowską z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

3. Skarżący zarzucił w szczególności, że kontrole osobiste, którym był poddawany w czasie osadzenia w Areszcie Śledczym w Lublinie, stanowiły naruszenie art. 3 i 8 Konwencji.

4. W dniu 4 marca 2014 r. skargi dotyczące kontroli osobistych zostały zakomunikowane Rządowi, a pozostała część skargi została uznana za niedopuszczalną, zgodnie z Regułą 54 § 3 Regulaminu Trybunału.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący urodził się w roku 1976 i przebywa w więzieniu w Lublinie.

A. Aresztowanie skarżącego i postępowanie karne przeciwko niemu

6. Dnia 10 października 2008 r. skarżący został aresztowany ze względu na podejrzenie popełnienia zabójstwa swojego brata, K.D.

7. Dnia 25 marca 2009 r. do Sądu Okręgowego w Lublinie wpłynął akt oskarżenia przeciwko skarżącemu.

8. Dnia 12 grudnia 2011 r. Sąd Okręgowy w Lublinie uznał skarżącego winnym i skazał go na 10 lat pozbawienia wolności.

9. Skarżący wniósł apelację.

10. Dnia 21 sierpnia 2012 r. Sąd Apelacyjny w Lublinie utrzymał w mocy wyrok skazujący.

11. Dnia 7 grudnia 2012 r. adwokat skarżącego wniósł kasację do Sądu Najwyższego.

12. Dnia 10 czerwca 2013 r. Sąd Najwyższy oddalił kasację jako oczywiście bezzasadną.

B. Aresztowanie skarżącego i kontrole osobiste

13. W następstwie aresztowania , dnia 11 października 2008 r. skarżący został osadzony w Areszcie Śledczym w Lublinie.

14. Dnia 22 sierpnia 2009 r. władze więzienne znalazły 132 tabletki substancji psychoaktywnych ukrytych w odzieży skarżącego.

15. Dnia 26 sierpnia 2009 r. skarżący zachęcił innych więźniów do rozpoczęcia strajku głodowego. Tego samego dnia Komisja Penitencjarna, postrzegając skarżącego jako osobę stwarzającą poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa placówki, zakwalifikowała go jako ,,więźnia niebezpiecznego”. Skarżący rozpoczął strajk głodowy, który trwał do 7 września 2009 r. Został ukarany umieszczeniem w celi izolacyjnej na czternaście dni.

16. W listopadzie 2009 r. skarżący odmówił dalszego udziału w programie resocjalizacyjnym i związku z tym został z niego wykluczony. 17. Dnia 18 lutego 2010 r. specjalny reżim przewidziany dla więźniów niebezpiecznych w odniesieniu do skarżącego został zniesiony.

18. Pomiędzy 17 listopada 2009 r. a 31 marca 2010 r. skarżący został osadzony w Areszcie Śledczym w Rzeszowie. Później został ponownie przeniesiony do Lublina.

19. Zachowanie skarżącego w roku 2011 było zróżnicowane: czasami był nagradzany za dobre sprawowanie, a czasami był karany dyscyplinarnie. Kary te były nakładane w szczególności za zabroniony kontakt z innymi osadzonymi, za wszczynanie strajków głodowych oraz za aktywność w subkulturze więziennej.

20. Dnia 6 grudnia 2011 r. funkcjonariusze Służby Więziennej znaleźli u skarżącego 80 złotych w gotówce, pochodzące z nielegalnego źródła. Pieniądze zostały przejęte i przekazane na konto bankowe skarżącego.

21. Dnia 30 stycznia 2012 r. skarżący wyszedł na spacerniak bez zezwolenia strażnika, za co w dniu 1 lutego dostał naganę.

22. Dnia 4 lutego 2012 r. skarżący został odwiedzony przez członków rodziny, którym próbował przekazać nielegalną wiadomość na kartce papieru. Po odwiedzinach zarządzono wobec niego kontrolę osobistą.

23. Dnia 6 lutego 2012 r. skarżący złożył skargę na przeprowadzoną kontrolę do Aresztu Śledczego w Lublinie.

24. Dnia 17 kwietnia 2012 r. dyrektor Aresztu Śledczego w Lublinie zbadał jego skargę i uznał, że kontrola osobista odbyła się zgodnie z prawem oraz, że skarżący nie został upokorzony ani poniżony. Dyrektor stwierdził również, że w dniu 4 lutego 2012 r. skarżący wręczył członkowi rodziny, który złożył mu wizytę, kartkę papieru z pewną notatką. Dyrektor uznał, że ,,stanowiło to naruszenie dyscypliny i porządku”.

25. Dnia 29 kwietnia 2012 skarżący złożył skargę na inną kontrolę osobistą, która odbyła się w dniu 28 kwietnia 2012 r. Jego skarga została zbadana w dniu 29 czerwca 2012 r. przez dyrektora Aresztu Śledczego w Lublinie, który uznał, że przeszukanie odbyło się zgodnie z prawem.

26. Dnia 5 czerwca 2012 r. skarżący został poddany kontroli osobistej, której towarzyszyło również przeszukanie celi. Inspekcja celi była częścią planu wdrożonego przez Areszt Śledczy w Lublinie w 2012 r. w celu zwiększenia bezpieczeństwa. Plan przewidywał inspekcję wszystkich celi.

27. W swoich obserwacjach przed Trybunałem adwokat skarżącego podniósł, że decyzja o kontroli osobistej skarżącego w dniu 5 czerwca 2012 r została podjęta pomimo, iż skarżący miał ostry ból pleców i prawie nie był w stanie chodzić. Miał również problemy z rozebraniem się.

28. Skarżący złożył skargę dyrektorowi aresztu śledczego. Stwierdził, że po przeszukaniu celi, jego rzeczy osobiste zostały rozrzucone po podłodze, zmieszały się z własnością innych współwięźniów, a także, że cela ,,wyglądała jak po przejściu huraganu”. W skardze tej nie wspomina o żadnych nieprawidłowościach co do kontroli osobistej ani o problemach z plecami.

29. W dniu 9 sierpnia 2012 r. dyrektor aresztu śledczego oddalił skargę. Uznał, że przeszukanie odbyło się zgodnie z prawem oraz przy poszanowaniu praw i godności osobistej skarżącego. Istotna część decyzji dyrektora brzmi następująco:

„Kontrola osobista oraz przeszukanie celi odbyły się zgodnie z art. 116 §§ 2, 3, 4 i 5 Kodeksu Karnego Wykonawczego. Strażnicy nie stosowali agresywnego języka, ani pana nie upokarzali. Nikt nie uderzył pana. Przedmioty podlegające przeszukaniu nie zostały rozrzucone. Nic nie uległo zniszczeniu podczas przeszukania.”

30. W 2012 r. skarżący siedemnaście razy miał wizytę u neurologa oraz dwa razy u neurochirurga. W dniu 16 października 2012 r. operacja, prawdopodobnie na ból pleców, została skarżącemu wyznaczona na 17 września 2013 r. Lekarze nie sformułowali przeciwwskazań co do przeprowadzania kontroli osobistych skarżącego. .

31. W dniu 25 sierpnia 2012 r. skarżący miał widzenie z siostrą oraz szwagrem, po czym został poddany kolejnej kontroli osobistej. Po raz kolejny złożył skargę dyrektorowi Aresztu Śledczego w Lublinie twierdząc, że kontrola nie była usprawiedliwiona oraz brak było podstaw prawnych do jej przeprowadzenia.

32. Dnia 30 października 2012 r. dyrektor Aresztu Śledczego w Lublinie oddał skargę jako bezzasadną.

Istotny fragment decyzji brzmi:

,,Kontrola osobista, której został pan poddany, odbyła się zgodnie z odpowiednimi przepisami oraz z poszanowaniem pana godności osobistej.”

33. Dnia 3 listopada 2012 r. skarżący otrzymał widzenie członków rodziny, podczas którego zezwolono mu na bezpośredni kontakt z nimi. Po wizycie, po raz kolejny został poddany kontroli osobistej. Skarżący twierdził, że tego dnia odczuwał intensywny ból kręgosłupa i ledwo stał, w związku z czym odmówił poddania się kontroli. Wówczas wezwany został dowódca zmiany. Przybył w towarzystwie trzech innych strażników i rozpoczął kontrolę osobistą skarżącego. Kazano mu się rozebrać, uklęknąć, pokazać penis i otworzyć usta. Ponieważ uznano, że wykonywał polecenia strażników ,,w sposób opieszały”, został ukarany w dniu 6 listopada 2012 r. dwumiesięcznym zakazem bezpośredniego kontaktu ze swoją rodziną w czasie wizyt, zezwolono mu wyłącznie na widzenie ich zza szyby.

34. Dnia 3 listopada 2012 r. skarżący złożył skargę do Centralnego Zarządu Służby Więziennej na sposób przeprowadzenia kontroli osobistej w dniu 3 listopada 2012 r. Stwierdził, pomiędzy innymi, że cierpiał na ostry ból pleców po wizycie rodziny, prawie nie był w stanie się poruszać, w związku z czym odmówił rozebrania się. Strażnicy więzienni widocznie zignorowali jego narzekanie oraz ,,zmusili go do przejścia kontroli osobistej”. Złożył również skargę, że nie był w stanie się ubrać po kontroli osobistej ze względu na ból pleców oraz, że pozostawiono go w samej bieliźnie na około pięćdziesiąt minut. Jeden ze strażników otworzył okno, aby do środka dostało się mroźne powietrze, co miało zmusić skarżącego do szybkiego ubrania się.

35 . Dnia 7 listopada 2012 r. skarżący złożył skargę na nałożenie kary dyscyplinarnej po kontroli osobistej w dniu 3 listopada 2012 r.

36. Dnia 20 listopada 2012 r. dyrektor Aresztu Śledczego w Lublinie poinformował skarżącego, że jego skarga z dnia 3 listopada wymaga dalszego sprawdzenia, co może potrwać do 7 grudnia 2012 r. Skarżący nie przedstawił żadnych informacji o wyniku tego postępowania.

37. Skarga z dnia 7 listopada 2012 r. została oddalona w dniu 20 listopada 2012 r. W decyzji wydanej przez zastępcę dyrektora Aresztu Śledczego w Lublinie stwierdzono, że ,,skarżący odmówił poddania się kontroli osobistej, zgodził się na poddanie się jej tylko w obecności dowódcy zmiany”. Decyzja nie odnosi się w żaden sposób do stwierdzenia skarżącego, że rzekomym powodem jego odmowy poddania się kontroli osobistej był ból pleców. Nie odniesiono się również do jego zarzutów, że pozostawiono go bez możliwości ubrania się na około pięćdziesiąt minut oraz, że został zmuszony do ubrania się poprzez wpuszczenie do pomieszczenia mroźnego powietrza. Skarżący następnie złożył skargę do Sądu Okręgowego w Lublinie, który w dniu 17 grudnia 2012 r. utrzymał w mocy decyzję zastępcy dyrektora Aresztu Śledczego w Lublinie. Sąd uznał, że decyzja została wydania zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, a także, że nie ma kompetencji do badania skargi co do jej zasadności.

38. Dnia 12 września 2013 r. Sąd Okręgowy w Lublinie, mając na uwadze stan zdrowia skarżącego oraz jego problemy neurologiczne oraz ortopedyczne, zezwolił mu na operację poza murami więzienia. Skarżący miał powrócić do więzienia w dniu 12 stycznia 2014 r.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

A. Kontrola osobista

39. Art. 116 § 2 Kodeksu karnego wykonawczego, w istotnym zakresie stanowi:

„W wypadkach uzasadnionych względami porządku lub bezpieczeństwa skazany podlega kontroli osobistej.”

40. Art. 116 § 3 Kodeksu karnego wykonawczego definiuje kontrolę osobistą w następujący sposób:

„Kontrola osobista polega na oględzinach ciała oraz sprawdzeniu odzieży, bielizny i obuwia, a także przedmiotów posiadanych przez skazanego. Oględziny ciała oraz sprawdzenie odzieży i obuwia przeprowadza się w pomieszczeniu, podczas nieobecności osób postronnych oraz osób odmiennej płci i dokonywane są za pośrednictwem osoby tej samej płci.”

B. Ochrona dóbr osobistych

41. Art. 23 Kodeksu cywilnego zawiera otwarty katalog dóbr osobistych:

„Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.”

42. Art. 24 § 1 Kodeksu cywilnego brzmi:

„Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba, że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.”

43. Art. 448 Kodeksu cywilnego stanowi:

„W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia...”

C. Zalecenia Rzecznika Praw Obywatelskich

44. W dniu 23 grudnia 2014 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wysłał oficjalny list do Ministra Sprawiedliwości, w którym podniósł kwestię oględzin ciała oraz kontroli osobistej w więzieniach. Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał, że brak precyzyjnych przepisów określających rodzaje przeszukań, jakie mogą mieć miejsce, zakres przeszukań oraz kompetencje osób je wykonujących, stwarza możliwość podejmowania czynności w sposób arbitralny oraz niebezpieczeństwo naruszenia standardów zawartych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Rzecznik Praw Obywatelskich zalecił, by osoba powiadomiona o poddaniu jej oględzinom ciała, miała prawo do zakwestionowania tej decyzji przed sądem.

PRAWO

I. ZAKRES STOSOWANIA

45. Trybunał zauważa, że w zakwestionowanym przez skarżącego okresie nie był on uznany za więźnia niebezpiecznego, a kontrole osobiste, którym został poddany, nie stanowiły części specjalnego reżimu więziennego: skarżący nie był przeszukiwany za każdym razem gdy opuszczał swoją celę lub do niej wchodził (przeciwnie w sprawie Piechowicz przeciwko Polsce, nr 20071/07, § 75, 17 kwietnia 2012 r.). Obowiązek poddania się przeszukaniu lub kontroli osobistej był zlecany, kiedy władze więzienia uznały to za konieczne. Z tych powodów Trybunał stwierdza, że termin sześciomiesięczny powinien zostać rozważony oddzielnie w odniesieniu do każdej kontroli osobistej.

46. Skarżący był poddany kontroli osobistej pięć razy: dnia 4 lutego, 28 kwietnia, 5 czerwca, 28 sierpnia i 3 listopada 2012 r. Jego skargi na te kontrole zostały zbadane dnia 17 kwietnia, 29 czerwca, 9 sierpnia, 30 października i 20 listopada 2012 r. Obecna skarga do Trybunału została złożona 14 stycznia 2013 r. W związku z tym skarga skarżącego dotycząca kontroli osobistej z dnia 4 lutego i 28 kwietnia 2012 została złożona po upływie sześciomiesięcznego terminu i dlatego musi zostać odrzucona zgodnie z art. 35 ust. 1 i 4 Konwencji.

47. Trybunał dalej zauważa, że z dokumentów złożonych przez strony nie wynika jasno, czy władze rozpatrywały twierdzenia skarżącego o prawdopodobnym znęcaniu się przez strażników więziennych w dniu 3 listopada 2012 w trakcie zdarzenia lub chwilowo po nim. Obserwacje skarżącego przedstawione przed Trybunałem nie dostarczyły informacji o prawdopodobnych nieprawidłowościach oraz o tym, czy i jak jego zarzuty co do prawdopodobnych nieprawidłowości podczas kontroli osobistej były rozpatrywane przez władze.

48. W tych okolicznościach Trybunał stwierdza, że skarga dotycząca kontroli osobistej z dnia 3 listopada 2012 r., jako bezpodstawna, musi zostać uznana za w sposób oczywisty nieuzasadnioną.

49. W związku z tym Trybunał jest kompetentny do zbadania wyłącznie skargi na kontrole osobiste z dnia 5 czerwca 2012 r. i dnia 25 sierpnia 2012 r.

II. ZARZUT NARUSZENIA ART. 3 I ART. 8 KONWENCJI

50. Skarżący zarzucił, że kontrole osobiste, którym został poddany stanowiły naruszenie art. 3 Konwencji, który stanowi:

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.”

51. Trybunał zakomunikował również skargę w zakresie naruszenia art. 8 Konwencji, który stanowi:

„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności osób.”.

A. Dopuszczalność

52. Rząd stwierdził, że skarżący nie wyczerpał wszystkich krajowych środków odwoławczych dostępnych na mocy prawa polskiego. Podniósł, że skarżący mógł złożyć pozew na mocy postanowień art. 23 i 24 polskiego Kodeksu cywilnego, które przewidywały ochronę dóbr osobistych.

53. Adwokat skarżącego przedstawił w sposób ogólny, że skarżący wyczerpał wszystkie właściwe i dostępne krajowe środki odwoławcze.

54. W kilku sprawach przeciwko Polsce dotyczących zastosowania reżimu dla więźnia niebezpiecznego, Trybunał odrzucił twierdzenia Rządu, o obowiązku złożenia przez skarżącego pozwu cywilnego o naruszenie dóbr osobistych (zobacz, na przykład, Głowacki przeciwko Polsce, nr 1608/08, §§ 60–63, 30 października 2012 r., Chyła przeciwko Polsce, nr 8384/08, § 69, 3 listopada 2015 r. oraz Klibisz przeciwko Polsce, nr 2235/02, §§ 301-302, 4 października 2016 r.). W niniejszej sprawie, Rząd nie przedstawił przykładów praktyki krajowej, które udowodniłyby skuteczność tego środka dla celów określonych w art. 35 ust. 1 Konwencji w związku ze skargami na prowadzenie kontroli osobistej w więzieniu.

55. W związku z tym, zarzut Rządu o niedopuszczalności skargi z uwagi na niewyczerpanie krajowych środków odwoławczych musi zostać oddalony.

56. Następnie Trybunał odnotowuje, że skarga ta nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Zauważa też, że nie jest ona niedopuszczalna na żadnej innej podstawie. Z tego powodu uznaje ją za dopuszczalną

B. Przedmiot skargi

1. W odniesieniu do art. 3 Konwencji

(a) Wnioski stron

57. Skarżący stwierdził, że kontrola osobista, której został poddany, była upokarzająca i poniżająca. Kazano mu rozebrać się do naga pomimo bólu pleców. Został następnie poddany kontroli, włącznie z oględzinami jego penisa i odbytu. W związku z tym, strażnicy więzienni działali z zamiarem poniżenia i upokorzenia go oraz nie okazali żadnego poszanowania jego godności osobistej. Skarżący zatem zarzucił, że powyższa sytuacja stanowiła nieludzkie i poniżające traktowanie, co stanowiło naruszenie art. 3 Konwencji.

58. Rząd zakwestionował to twierdzenie. Stwierdził, że kontrole osobiste były wykonywane zgodnie z prawem oraz w poszanowaniu godności osobistej skarżącego. Skarżący nie był słownie atakowany ani poniżany. Kontrole osobiste i oględziny ciała były spowodowane zachowaniem skarżącego, w szczególności jego odmową przestrzegania wewnętrznych regulacji więziennych.

(b) Ocena Trybunału

59. Jak Trybunał twierdził przy wielu okazjach, złe traktowanie musi osiągnąć minimalny stopień dolegliwości, aby wchodziło w zakres art. 3. Ocena tego minimum jest względna: zależy od wszystkich okoliczności sprawy, takich jak czas trwania tego traktowania, jego fizyczne i psychiczne skutki oraz, w niektórych przypadkach, płeć, wiek i stan zdrowia ofiary. Trybunał uznawał zachowanie za „nieludzkie”, jeżeli, między innymi , było ono stosowane z premedytacją, przez wiele godzin i spowodowało albo faktyczne uszkodzenie ciała, albo intensywne fizyczne i psychiczne cierpienie. Trybunał uznawał traktowanie za „poniżające”, jeżeli miało ono na celu wywołanie w ofierze uczucia strachu, udręczenia i niższości będącego w stanie poniżyć i upokorzyć. Aby karanie lub związane z nim traktowanie było „nieludzkie” lub „poniżające”, wchodzące w grę cierpienie lub poniżenie musi w każdym razie wykraczać poza nieunikniony element cierpienia lub poniżenia związany z daną formą zgodnego z prawem traktowania lub karania. Pytanie, czy celem traktowania było poniżenie lub upokorzenie ofiary jest kolejnym elementem, który należy wziąć pod uwagę, brak takiego celu nie może jednak jednoznacznie wykluczać naruszenia art. 3 (zob. Labita przeciwko Włochom [Wielka Izba], nr 26772/95, § 120, ETPCz 2000–IV). Zarzuty złego traktowania muszą być poparte właściwym dowodem. Do oceny tego dowodu, Trybunał przyjmuje standard dowodu ,,ponad wszelką uzasadnioną wątpliwość”, ale dodaje, że dowód taki może wynikać z powiązanego istnienia dostatecznie mocnych, oczywistych i zgodnych ze sobą ustaleń lub niemożliwych do obalenia domniemań faktycznych ( ibidem, § 121).

60. Trybunał uznał, że kontrole osobiste mogą być konieczne ze względu na zapewnienie bezpieczeństwa w więzieniu oraz ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom (zob. Iwańczuk przeciwko Polsce, nr 25196/94, § 59, 15 listopada 2001, oraz Van de Ven przeciwko Holandii, nr 50901/99, § 60, ETPCz 2003–II). Powinny być przeprowadzone we właściwy sposób z pełnym poszanowaniem ludzkiej godności oraz
w uprawnionym celu (zob. Wainwright przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 12350/04, § 42, ETPCz 2006–X). Nawet pojedyncze przypadki kontroli osobistej zostały uznane za poniżające traktowanie ze względu na sposób, w jaki została ona przeprowadzona, prawdopodobieństwo, że jej celem było upokorzenie i poniżenie, a także z uwagi na brak uzasadnienia (zob. Valašinas przeciwko Litwie, nr 44558/98, § 117, ETPCz 2001‑VIII).

61. Zwracając się ku niniejszej sprawie, Trybunał zauważa, że skarżący przedstawił w swoich obserwacjach, że kontrola osobista z dnia 5 czerwca 2012 r. została przeprowadzona pomimo jego bólu pleców (zobacz paragraf 27 powyżej). Jednakże, z dokumentów przedstawionych przez skarżącego, w szczególności z kopii jego skargi złożonej po przeszukaniu oraz decyzji wydanej w odpowiedzi na skargę przez dyrektora Aresztu Śledczego w Lublinie z dnia 9 sierpnia 2012, wynika że kontrola osobista została przeprowadzona zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz z poszanowaniem praw skarżącego i godności osobistej (zobacz paragraf 29 powyżej). Skarżący nie powiadomił w skardze o swoich problemach zdrowotnych (zobacz paragraf 28 powyżej).

62. Podobnie, nie zostały wykazane żadne nieprawidłowości co do kontroli osobistej z dnia 25 sierpnia 2012 r., co do których skarżący ponownie nie wniósł żadnych szczególnych zastrzeżeń (zobacz paragraf 31 powyżej). W swojej decyzji z dnia 30 października 2012 r. dyrektor Aresztu Śledczego w Lublinie oznajmił, że kontrola osobista została przeprowadzona zgodnie z właściwymi przepisami oraz z poszanowaniem godności osobistej skarżącego (zobacz paragraf 32 powyżej).

63. Rząd potwierdził, że skarżący w 2012 r. kilka razy korzystał z porad lekarskich, jednakże nie znaleźli oni przeciwwskazań do przeprowadzania kontroli osobistych skarżącego ze względu na stan jego zdrowia (zobacz paragraf 30 powyżej).

64. Trybunał stwierdza, że nie ma podstaw do uznania, że kontrole osobiste przeprowadzone w dniach 5 czerwca i 25 sierpnia 2012 r. zawierały jakikolwiek element upokarzającego lub poniżającego traktowania, który mógłby stanowić naruszenie art. 3 Konwencji (przeciwnie, Iwańczuk, cytowany powyżej, § 57). Co więcej, jak wskazano powyżej, twierdzenia skarżącego dotyczące bólu pleców podczas kontroli osobistych nie zostały potwierdzone. Sam skarżący zaniechał wskazywania tej kwestii w swoich skargach do władz krajowych.

65. Na podstawie powyższych stwierdzeń, Trybunał uznaje, że nie udowodniono, jakoby traktowanie skarżącego przez władze podczas kontroli osobistych w dniach 5 czerwca i 25 sierpnia 2012 r. osiągnęło minimalny stopień dolegliwości, niezbędny do zastosowania art. 3 Konwencji

66. W związku z tym, nie nastąpiło naruszenie art. 3 Konwencji.

2. W odniesieniu do art. 8 Konwencji

(a) Stanowisko stron

67. Skarżący nie odniósł się do zarzutu naruszenia art. 8 Konwencji w związku z kontrolami osobistymi. Podniósł jedynie, że miały one negatywny wpływ na jego relacje z rodziną, ponieważ ze względu na podleganie przeszukaniom, unikali oni wizyt w więzieniu.

68. Rząd podniósł, że nastąpiła ingerencja w prawo skarżącego do poszanowania jego życia prywatnego, ale ingerencja ta była usprawiedliwiona przez co najmniej dwa uprawnione cele: ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom oraz ochronę praw i wolności innych osób. Według Rządu, ingerencja będąca przedmiotem skargi była proporcjonalna w świetle wymagań określonych w art. 8 ust. 2 Konwencji. Co więcej, kontrole osobiste zostały przeprowadzone w obecności dwóch strażników tej samej płci, bez obecności osób trzecich. Skarżący nie był traktowany w sposób poniżający, a także nikt nie używał wobec niego obraźliwego lub agresywnego języka.

69. W opinii Rządu, kontrole osobiste były również uzasadnione podejrzeniem, że skarżący jest zaangażowany w pewną nielegalną działalność, ponieważ w jego odzieży znaleziono pieniądze z nieznanego źródła, a także substancje psychoaktywne. W dniu 4 lutego 2012 r. próbował on przekazać nielegalną wiadomość członkowi swojej rodziny podczas wizyty. Dodatkowo, skarżący był aktywny w więziennej subkulturze, a wcześniej został sklasyfikowany jako więzień niebezpieczny.

(b) Ocena Trybunału

70. Trybunał wskazywał już, że gdy środek nie jest objęty zakresem art. 3, może naruszać art. 8 Konwencji, który, między innymi, przewiduje ochronę integralności fizycznej i moralnej w ramach poszanowania życia prywatnego jednostek. Nie ulega wątpliwości, że wymóg poddania się kontroli osobistej będzie generalnie stanowił ingerencję na gruncie pierwszego paragrafu art. 8 i musi być uzasadniony okolicznościami przewidzianymi w paragrafie drugim, mianowicie ,,zgodności z prawem” oraz „konieczności w demokratycznym społeczeństwie” dla jednego lub więcej uprawnionych celów tam wymienionych. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, pojęcie konieczności oznacza, że ingerencja związana jest z nadrzędną potrzebą społeczną oraz w szczególności, że jest proporcjonalna do realizowanego uprawnionego celu (zobacz Wainwright, cytowany powyżej, § 43).

71. W niniejszej sprawie Trybunał zauważa, że decyzje o kontrolach osobistych miały podstawy w przepisach prawa krajowego, mianowicie Kodeksie karnym wykonawczym (zobacz paragrafy 39 i 40 powyżej). Trybunał jest również przekonany, że kwestionowana ingerencja służyła uprawnionemu celowi „ochrony porządku i zapobieganiu przestępstwom” i „ochrony praw i wolności innych”.

72. Do zbadania pozostaje kwestia, czy kontrole osobiste oraz przeszukania, którym skarżący został poddany, były proporcjonalne w okolicznościach niniejszej sprawy.

73. Rząd stwierdził, że były one usprawiedliwione podejrzeniem, że skarżący był zaangażowany w nielegalną działalność, ponieważ w jego odzieży znaleziono pieniądze pochodzące z nielegalnego źródła oraz substancje psychoaktywne. Odniósł się także do faktu, że w dniu 4 lutego 2012 r. skarżący próbował przekazać nielegalną wiadomość członkowi swojej rodziny; był aktywny w subkulturze więziennej; a także został uprzednio sklasyfikowany jako więzień niebezpieczny. Trybunał stwierdza, że wszystkie te czynniki mają w rzeczy samej istotne znaczenie dla ogólnej oceny postawy skarżącego. Mimo to, nie uzasadniają one kontroli osobistej w poszczególnych dniach, do których odnosi się skarga. W tym względzie, Trybunał zauważa, że pieniądze zostały znalezione u skarżącego w 2011 r. (zobacz paragraf 20 powyżej). Zauważa również, że próba przekazania nielegalnej wiadomości mogła uzasadniać przeszukanie w dniu 4 lutego 2012 r., co nie może zostać zbadane przez Trybunał (zobacz paragrafy 22 i 46 powyżej), a także, że zaostrzony reżim więźnia niebezpiecznego został zniesiony wobec skarżącego w dniu 18 lutego 2010 r. (zobacz paragraf 17 powyżej).

74. Rząd ponadto stwierdził, że przeszukanie celi skarżącego w dniu 5 czerwca 2012 r. było częścią wdrożonego planu bezpieczeństwa. Jednakże, nie wyjaśnił on, czy kontrola osobista skarżącego również była częścią tego planu oraz z jakiego szczególnego powodu zadecydowano o poddaniu skarżącego kontroli osobistej (zobacz paragraf 26 powyżej). Co więcej, Rząd nie przedstawił żadnych powodów przeprowadzenia kontroli osobistej w dniu 25 sierpnia 2012 r.

75. Trybunał jest świadomy istnienia potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa w instytucjach, gdzie ludzie są pozbawieni wolności. Twierdzi jednak, że wysoce inwazyjne i potencjalnie upokarzające środki, takie jak oględziny ciała lub kontrola osobista, wymagają wiarygodnego uzasadnienia. Nie wydaje się, by takie uzasadnienie było przedstawione skarżącemu przez władze więzienne w niniejsze sprawie. Trybunał zauważa również, że Rzecznik Praw Obywatelskich zalecił w dniu 23 grudnia 2014 r., by osoba, która została powiadomiona o zamiarze podjęcia wobec niej kontroli osobistej, powinna mieć możliwość zakwestionowania tej decyzji przed sądem (zobacz paragraf 44 powyżej). Wobec braku skutecznych środków odwoławczych, trudno jest wyegzekwować na etapie postępowania krajowego wystarczające uzasadnienie dla oględzin ciała lub kontroli osobistej.

76 . Powyższe względy są wystarczające, by Trybunał mógł wywnioskować, że władze nie przedstawiły wystarczających i odpowiednich powodów usprawiedliwiających kontrole osobiste skarżącego w dniu 5 czerwca i 25 sierpnia 2012 r.

77. W związku z tym nastąpiło naruszenie art. 8 Konwencji.

III. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

78. Art. 41 stanowi:

„Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie.”

A. Szkoda

79. Skarżący wniósł o przyznanie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w wysokości 50.000 euro (EUR).

80. Rząd stwierdził, że żądanie skarżącego jest wygórowane.

81. Trybunał, orzekając w oparciu o zasadę słuszności, przyznał skarżącemu 3.000 euro (EUR) jako zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.

B. Koszty i wydatki

82. Adwokat skarżącego wniósł o przyznanie zwrotu „kosztów i wydatków”. Jednakże, nie określił ich wysokości, a także nie przedłożył dokumentów potwierdzających swoje roszczenie.

83. Rząd stwierdził, że adwokat skarżącego nie wskazał precyzyjnej wysokości kosztów i wydatków, ani nie przedstawił żadnych faktur na poparcie swojego wniosku.

84. Zgodnie z przyjętym orzecznictwem Trybunału, skarżący jest uprawniony do zwrotu kosztów i wydatków tylko w takim stopniu, w jakim zostały rzeczywiście poniesione i były konieczne oraz do rozsądnej wysokości. W niniejszej sprawie, mając na uwadze, że nie wykazano żadnej kwoty, a także nie złożono odpowiednich dokumentów, Trybunał oddala wniosek o zwrot kosztów i wydatków.

C. Odsetki

85. Trybunał uznaje za właściwe, by odsetki w razie zwłoki zostały ustalone w oparciu o marginalne stopy procentowe Europejskiego Banku Centralnego, powiększone o trzy punkty procentowe.

Z TYCH POWODÓW, TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE,

1. Uznaje za dopuszczalną część skargi dotyczącą kontroli osobistych przeprowadzonych w dniach 2 czerwca 2012 r. oraz 25 sierpnia 2012 r., a pozostałą część skargi za niedopuszczalną;

2. Uznaje, że nie nastąpiło naruszenie art. 3 Konwencji;

3. Uznaje, że nastąpiło naruszenie art. 8 Konwencji;

4. Uznaje

(a) że pozwane Państwo ma wypłacić skarżącemu w ciągu trzech miesięcy od daty, w której wyrok stanie się ostateczny zgodnie z art. 44 ust. 2 Konwencji, kwotę 3.000 EUR (trzy tysiące euro), przeliczając na walutę pozwanego Państwa po kursie wymiany obowiązującym w dniu wypłaty, plus jakikolwiek podatek, jaki może być pobrany, tytułem poniesionej szkody niematerialnej;

(b) że po upływie powyższego trzymiesięcznego terminu do momentu zapłaty, winny zostać naliczone od tych kwot odsetki zwykłe według marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego, powiększonej o trzy punkty procentowe;

5. Oddala pozostałą część wniosku skarżącego o słuszne zadośćuczynienie.

Sporządzono w języku angielskim oraz obwieszczono pisemnie dnia 1 czerwca 2017 r., zgodnie z Regułą 77 § 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Abel Campos Linos-Alexandre Sicilianos
Kanclerz Przewodniczący